აპოლოგეტიკა - გზა - მართლად სავალი. I_XXV_წმ. ერმოგენეს ნათლობა - საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია

ამრიგად, "შეფუცვების ლოცვათა მიზანი ეშმაკთა განსხმაა. ამდენად, კათაკმევლობის ძველი წეს- განგება მთავრდებოდა აქტით, რომლის არსი ეშმაკის ძალაუფლებისგან გათავისუფლებაში მდგომარეობს. მაგრამ ყოველი საღვთისმსახურებო აქტი უნდა შედგებოდეს ორი ელემენტისგან - სუბიექტურისა და ობიექტურისგან. ბუნებრივად, აქტი, რომელიც ამთავრებს უძველეს წესს კათაკმევლობისა, ასევე უნდა შედგებოდეს ამ ორი ელემენტისგან. ეშმაკის ძალაუფლებისგან გათავისუფლების აქტში ის ლოცვები, რომლებიც წინ უძღვიან ნათლისღების აღსრულებას, წარმოადგენს ობიექტურ ელემენტს. მაგრამ ამ შეფუცვებში არ არსებობს სუბიექტური ელემენტი, არადა, ის აუცილებლად უნდა არსებობდეს. ძველი ეკლესიის პრაქტიკაში ნათლისღების დასაწყისშივე ეს ელემენტი შევსებულია იმით, რომ ის იწყებოდა ეშმაკის უარყოფით და ქრისტესთან შეერთებით და ასეთი მოქმედება, აშკარად წარმოადგენდა ეშმაკის ძალაუფლებისგან გათავისუფლების აქტის სუბიექტურ ელემენტს. ამიტომაც, მისი მოთავსება ნათლისღების წეს-განგების ამ ადგილას (კათაკმევლობის წეს-განგებაში) სრულიად ბუნებრივია. ნათლისღების მიღებით კათაკმეველი ბნელეთის სამეფოდან გადადის ნათლის სამეფოში, ეშმაკის სამეფოდან - ქრისტეს სამეფოში. ამიტომაც, ბუნებრივია ამგვარი აქტის დროს, ადრინდელი მეუფის (ეშმაკის) უარყოფით, კათაკმეველი უნდა შერთვოდა ახალ მეუფეს, იესუ ქრისტეს - ასე ვთქვათ, გამოეცხადებინა საკუთარი თავი ახალი მეუფის, იესუ ქრისტეს ქვეშევრდომად.

ჩვენ არ შევუდგებით ეშმაკის უარყოფის წეს-განგების გადმოცემას, ეს არ გახლავთ წინამდებარე ნაშრომის მიზანი, მაგრამ აუცილებლად მივუთითებთ, იმ მოწმობებს, რომლებიც ამ აქტის უეჭველ არსებობას ადასტურებს უკვე III საუკუნეში.

"მივეახლებით რა ნათლისღებას, - წერს ტერტულიანე (III ს.), - წყალში შთაფლვის წინ, იქვე, და ცოტა ადრე ეკლესიაშიც, წინამძღვრის მიერ თავზე ხელის დადების შემდეგ, ჩვენ ვადასტურებთ, რომ "უარვყოფთ ეშმაკს, მის ამპარტავნებას და მის ანგელოზებს" ("Приступая к крещению, пред погружением в воду, там-же и еще несколько прежде в церкви, прп возложении руки предстателя, мы свидетельстиуем, чго отрицаемся диявола, и гордыни его, и ангелов его") (Тертуллиан. "De согоn. mitit." сaр. III. Curs. Compl. Patrol. ser. Lat. • Tom. II, col. 79) (ციტ. ა. ალმაზოვი. ხს. შრ. გვ. 194).

"შევდივართ რა სანათლავ ემბაზში, - ამბობს იგივე ქრისტეანი მწერალი სხვა ადგილას, - ჩვენ ვაღიარებთ ქრისტეანულ რწმენას, გადმოცემულს გამონათქვამებში. ამავე დროს საზეიმოდ აღვუთქვამთ უფალს, რომ უარვყოფთ სატანას და ყველა მის საქმეს" (Тертуллиан. "De spectacul". cap IV. Curs. Compl. Patrol. Tom. I, col, 635. В pyc. пер., твор. Тертул. (Карнееева) ч. II, стр. 128) (ციტ. იქვე.).

უფრო მკაფიო და განსაზღვრული რედაქციით ეშმაკის უარყოფის ფორმულა მოცემულია ე. წ. "მოციქულთა დადგენილებებში", რომლის მეშვიდე წიგნი ნათლისღების აღწერას სწორედ ეშმაკის უარყოფის აქტით იწყებს: "უარყოფის დროს, - ვკითხულობთ ამ ძეგლში, - მოსანათლავმა ხმამაღლა უნდა თქვას: "ვიჯმნი სატანისგან, და ყოველთა საქმეთა მისთაგან, და მისივე ამპარტავნებისგან, და მისი მსახურებისგან, და მისი ანგელოზებისგან, მისი გამონაგონებისგან და ყოველივესგან, რაც მის ქვეშაა" ("Constitut. Apostob. Lib. VII, cap. XLI Curs. Compl. Patrol. Ser. Graec. I , col. 1041. Ср "Апост. Пост". в руск. пер., стр. 239) (ციტ. იქვე).

"თვით აქტის დასასრულს მოსანათლავი უბერავდა სულს და აფურთხებდა დასავლეთით. ამგვარი ჩვეულების არსებობას ადასტურებენ ტერტულიანე (Тертуллиан. "Ad uxor." Lib. II, cap V. Curs.  Compl. Patrol. Ser. Lat. Tom. 1, col. 1296) და ირინეოსი (Ириней.. "Adv. Haeres". Lib. 1, сар, XVI, n. 3. Curs. Compl. Patrol. Ser. Graec. Tom. VII. col. 635. Cp. Твор. Иринея в русск. пер. (Преображ.). Μ. 1871 г., стр. 78). "ეს ორი ბოლო მოქმედება, გამოხატავდა სრულ ზიზღს სატანისა და მისი საქმეებისადმი" (ციტ. იქვე).

პროფ. ა. ალმაზოვის თქმით, «ეს აქტი ნათლისღების წეს-განგებაში უკავშირდება თვით მოციქულთა დროებას. მოციქულთა პერიოდში ნათლისღების დროს ქრისტეს აღიარება უეჭველი ისტორიული ფაქტია, რომელიც წმიდა წერილის მრავალ ადგილას არის დამოწმებული. ჯერ კიდევ იოანესეული ნათლისღების დროს იყო სავალდებულო რწმენა მომავალი მესიისადმი, ანუ იესუ ქრისტესადმი, ხოლო სინანული, უბრალოდ, ამზადებდა მოსანათლავთ ამ რწმენისათვის.

ეს სწავლება შეიწყნარა ეკლესიამ და თუმცა იგი მთელ ქვეყანაზე გავრცობილია, მაინც გულმოდგინედ იცავს ამ სარწმუნოებას, როგორც ერთ სახლში დამკვიდრებული. სწამს მას ყოველივე ეს, როგორც ერთი სულისა და ერთი გულის მქონეს და ერთხმობით, თითქოსდა ერთი პირით ქადაგებს, ასწავლის, გადასცემს ყოველივე ამას. ამქვეყნიური ენებიც არამსგავსია, მაგრამ ერთი და იგივეა თავად გადმოცემის ძალა. არ სწამთ სხვადასხვაგვარად ეკლესიებს, დაფუძნებულთ გერმანიაში, იბერთა შორის თუ კელტებში, აღმოსავლეთის მხარეებში, თუ ეგვიპტეში, ლიბიაში თუ ქვეყნის შუაში. არცთუ სხვადასხვაგვრად გადასცემენ ისინი რამეს, არამედ ისევე, როგორც მთელ ქვეყანაზე ერთია მზე, ქმნილება ღმრთისა, ასევე, მოძღვრება ჭეშმარიტებისა ყოველგან ნათობს და ნათელყოფს ყოველ კაცს, ვინც კი ესწრაფვის, შეიმეცნოს ჭეშმარიტება. თუნდაც რომ იყოს ვინმე ფრიად მახვილმესიტყვე ეკლესიის წინამძღვართაგან, ამათ გარდა (იგულისხმება ირინეოსის მიერ გადმოცემული დოგმატები. - მთარგმნ.) სხვას არას იტყვის (რადგანაც არავინ არის უპირატესი მოძღვრისა), არც ენაბრგვილი დაამცირებს ამ გადმოცემას. ერთი და იგივე რწმენა ჰგიეს, რომელსაც ვერ განავრცობს ვერც მის შესახებ მრავალმესიტყვე და ვერ დაამცრობს ვერც სიტყვაძუნწი" (Ириней Лионский. Ibid. n. 2., Curs. Compl. Patrol. Ser. Graec. ibid., col. 552—553;  в pyc. пep. ibid. стр. 45) (იხ. ასევე ე. ჭელიძის თარგმანი:  წმიდა ირინეოს ლიონელი (ლუგდუნელი). წყარო:

http://library.church.ge/index.php?option=com_content&view=article&id=295%3A2011-02-16-10-36-57&catid=46%3A2010-03-11-12-05-27&Item id=55&lang=ka (URL-ს მიმართვის თარიღი: 25.08.2020).

ამ პერიოდში სარწმუნოების აღსარება გახლდათ ნათლისღების აუცილებელი პირობა. სხვათა შორის, ეს კარგად ჩანს ანტიოქიის კრების აქტებიდან, რომელმაც ნოვატიანუსი დაგმო იმიტომაც, რომ ის "ყველაფერთან ერთად უარყოფს წმიდა ნათლისღებას და მის დრომდე არსებულ რწმენასა და აღსარებასაც..." (ევსები კესარიელი. საეკლესიო ისტორია. წიგნი VII. თ. 8. გამომცემლობა "ახალი ივირონი". თბილისი 2007 წ. გვ. 297).

წყლის კურთხევის შესახებ ზემოთ უკვე დეტალურად ვილაპარაკეთ. პროფ. ა. ალმაზოვს თავის ნაშრომში მოჰყავს IV საუკუნემდე ამ წესის არსებობის დამადასტურებელი საფუძვლიანი მტკიცებულებები. ის წერს: "ამ ფაქტებზე დაყრდნობით დაბეჯითებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ წყლის კურთხევა ეკლესიაში არსებობდა უკვე II საუკუნიდან და ასევე დაბეჯითებით შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ წმ. ბასილი დიდი სწორედ ამ წეს-ჩვეულებას მოციქულთა გადმოცემად მიიჩნევდა" (Василий Великий. "Dc sancto Spiriltu", cap. XXVII. Curs. Compl. Patrol. Ser. Graec. Tom. XXXII, Col., 188; Твор. Василия Вел. в русск. пер., ч. III . М. 1846. стр. 332) (ციტ. ა. ალმაზოვი. დასახ. შრ. გვ. 248).

ზემოთ ამ საკითხსაც დეტალურად შევეხეთ, ამიტომ ამჯერად მხოლოდ მცირედი შენიშვნით შემოვიფარგლებით, რომელიც ადრინდელ საუკუნეებში (IV საუკუნემდე) ნათლისღების საიდუმლოში ამ აქტის არსებობას ადასტურებს. ზეთისცხების აქტი ნათლისღების საეკლესიო საიდუმლოში ცნობილია ე. წ. "მოციქულთა დადგენილებების" დროიდან, სადაც აღწერილია კიდევაც ეს აქტი (ბერძნ.: Ἀποστολικαὶ Διαταγαί; Διαταγαί τῶν ἁγίων Ἀποστόλων; ლათ. Constitutiones apostolicae).

არსებობს უამრავი მოწმობა იმისა, რომ მირონცხების საიდუმლო, როგორც მჭიდროდ შეერთებული ნათლისღებასთან, გვხვდება თვით მოციქულთა დროიდან, წმიდა მამათა თხზულებებში კი II საუკუნიდან. უფრო დეტალურად კი მირონცხების საკითხს პროფ. ა. ალმაზოვის წიგნში მთელი სამი თავი (XV-XVII) ეთმობა.

ამ წეს-ჩვეულებებზე არ შევჩერდებით, რადგან პროფ. ა. ალმაზოვის თქმით "ამ აქტების გაჩენის ზუსტი თარიღი უცნობია. პირველ მოწმობებს ამ ჩვეულებებზე ვხვდებით IV საუკუნიდან. ამ პერიოდში, როგორც ცნობილია ახალმონათლულნი იმოსებოდნენ თეთრი სამოსით და ატარებდნენ მას შვიდი დღე, ნიშნად იმისა, რომ მირონცხების საიდუმლოს მეშვეობით გახდნენ მოზიარენი სულიწმიდის შვიდი ნიჭისა (გოარის "ევქოლოგიონი". pag. 305). მერვე დღეს ისინი უნდა მოსულიყვნენ ტაძარში, სადაც მღვდელი გახდიდა მათ თეთრ სამოსს (ნეტ. ავგუსტინე. Homil. CLXXII), და ეკლესიაში ინახავდა, ნიშნად იმისა, რომ ახალმონათლულებმა უკვე არ უნდა დაუტევონ ის აღსარება, რომელიც საჯაროდ აღუთქვეს ეკლესიას (Bingham. "Antiquil. Eccles". Tom. IV, pag. 385). ამასთან, უცნობია ამ დროს მირონიც მოებანებოდა ქრისტეანს თუ არა. მირონის მობანვაზე არსებული წყაროები განეკუთვნება VIII საუკუნეს. უფრო სრული სახით ის X საუკუნისთვის ყალიბდება" (პროფ. ა. ალმაზოვის დასახ. შრ. გვ. 467).

ამრიგად, როგორც ვხედავთ, თეთრი ტანისამოსით შემოსვისა და მირონის მობანვის გარდა, IV საუკუნის პირველი ნახევრის აღმოსავლეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის პრაქტიკაში ნათლისღების საიდუმლოს ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი მომენტი უკვე არსებობს და როცა ლაპარაკია ნათლისღების საიდუმლოს სრულ შესრულებაზე, ანუ ე. ჭელიძის სიტყვებით რომ ვთქვათ. "ნათლობის წესების ზედმიწევნით დაცვაზე", მაშინ ერმოგენეს ნათლობაში ყველა ეს მომენტი სახეზე უნდა იყოს; თუ არადა, საიდან დაასკვნა ბ-მა პროფესორმა, რომ ცამეტმა ეპისკოპოსმა ერმოგენე მონათლა არა გამონაკლისი, არამედ "იმ დროისთვის დამკვიდრებული წესით", და რაც მთავარია "უეჭველია, აღასრულებენ კანონიკურ ნათლობას", თანაც, "არავითარი გარეშე ძალა ამათ არ ზღუდავს, არავინ აბრკოლებს, რომ ზედმიწევნით დაიცვან ნათლობის წესები"? მაშ, საიდან ჩანს, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი პროცედურები ნათლობისა "ზედმიწევნით" იყო დაცული? - არსაიდან!

ერმოგენეს ნათლობის აღწერაში ნახსენებია მარტო წყალი (თანაც უკურთხებელი, რადგან არსად არც ერთი სიტყვით, ერმოგენეს ნათლობაში ნათქვამი არ არის, რომ ვინმეს ეკურთხებინოს იგი) და სანათლავი ფორმულა (ისიც, იმ დროისთვის ოდნავ სახეშეცვლილი). აი, ამას უწოდებს ე. ჭელიძე "ნათლობის კანონიკურ, სახეს", ამ ორად ორ მომენტს, დანარჩენი აუცილებელი მომენტების გამოკლებით. არადა:

1) თუ ლაპარაკია ნათლობის საზეიმოდ აღსრულებაზე ცამეტი ეპისკოპოსის მიერ, რომელთათვისაც "ყველა საშუალება და ყველა შესაძლებლობა არსებობდა წარმართი ერმოგენეს შთაფლვითი წესის მონათვლისა", ცხადია, მაშინ უნდა არსებულიყო ნათლისღების სხვა ძირითადი მომენტების აღსრულების შესაძლებლობაც;

2) თუ "ნათლობა ხდება საჯაროდ, საზეიმოდ, ცამეტი ეპისკოპოსის მიერ", და "ამგვარად გამორჩეული ნათლობა, ეჭვი არ არის აღსრულდებოდა იმ დროისთვის დამკვიდრებული წესით", მით უმეტეს, ხსენებული "ათცამეტნი ეპისკოპოსნი", ვითარცა "ღვთისმოშიშნი და ღმრთისმოყუარენი, წარმომადგენელნი და ნიმუშნი არიან მართლმადიდებლური მართლმკვეთელობისა" და ეჭვი არ უნდა არსებობდეს იმაში, რომ "ისინი აღასრულებენ კანონიკურ ნათლობას", და, როგორც ე. ჭელიძე წერს, - "არავითარი გარეშე ძალა ამათ არ ზღუდავს, არავინ აბრკოლებს, რომ ზედმიწევნით დაიცვან ნათლობის წესები" (იქვე. გვ. 355), გამოდის, ნათლისღების საიდუმლო თავიდან ბოლომდე უნდა აღსრულებულიყო სწორედ იმ წესით, რომელიც მოიცავს ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ ელემენტს და მაშინ, ნათლობას ნამდვილად მიეცემოდა საზეიმო და სრული სახე. მაგრამ, რადგან ერმოგენეს ნათლობის დროს მსგავსი არაფერი ხდება, უნდა დავასკვნათ, ნათლობა ატარებს გამონაკლისის სახეს.

რადგან 4-ე პუნქტთან დაკავშირებით ჩვენ უკვე გავაკეთეთ კომენტარი, ამ საგანზე მეტად აღარ შევჩერდებით, სამაგიეროდ, გარკვეული შეკითხვები გვაქვს 5-ე პუნქტთან დაკავშირებით.

ყოველდღიურად უთვალავი ხალხის შთაფლვითად ნათლობის აღსრულებას ე. ჭელიძე შეუძლებლად მიიჩნევს იმიტომ, რომ  თურმე ამ ფაქტზე მინიშნება ზემორე ტექსტებში "ოდნავადაც შესამჩნევი არ არის". ე. ჭელიძე წერს: "ათასობით ადამიანს სრული ხილული ჩაძირულობით ვერანაირად ვერ მონათლავდა, რადგან არავითარი არათუ უწყება, არამედ სულ მცირე მინიშნებაც კი იმაზე, რომ ერმოგენე ვთქვათ, მდინარეში აღასრულებდა ნათლობის საიდუმლოს, ზემორე ტექსტებში (მიუხედავად მათი ინფორმატიული სიმდიდრისა) ოდნავადაც შესამჩნევი არ არის".

დღემდე გვეგონა (და ახლაც ასე ვფიქრობთ), რომ რაიმე მოქმედების აღსრულების შესაძლებლობა დამოკიდებულია ან შემსრულებლის ფიზიკურ და სულიერ უნარებზე, ან კიდევ ვითარებაზე, რომელმაც შეიძლება აღსასრულებელ საქმეს ხელი შეუშალოს და არა იმაზე, თუ რას დაწერენ ამის შესახებ გვიანდელი მწერლები.

ყურადღებით დააკვირდით ე. ჭელიძის მსჯელობას და აზროვნებას, აი ტექსტიც: "თუნდაც რომ დიდი სურვილიც ჰქონოდა მას შთაფლვითი ნათლობის აღსრულებისა, თითო დღის განმავლობაში (და ასევე მრავალი დღის მანძილზე) ათასობით ადამიანს სრული ხილული ჩაძირულობით ვერანაირად ვერ მონათლავდა, რადგან არავითარი არათუ უწყება, არამედ სულ მცირე მინიშნებაც კი იმაზე, რომ ერმოგენე ვთქვათ, მდინარეში აღასრულებდა ნათლობის საიდუმლოს, ზემორე ტექსტებში (მიუხედავად მათი ინფორმატიული სიმდიდრისა) ოდნავადაც შესამჩნევი არ არის".

ამრიგად, ე. ჭელიძე თავისი გაუკუღმართებული აზროვნებით ერმოგენეს ცხოვრებიდან აკეთებს სასაცილო დასკვნას: რადგან ერმოგენეს ცხოვრების აღმწერელთა და მთარგმნელთ თავიანთ თხზულებებში არაფერი უთქვამთ იმის შესახებ, რომ ერმოგენე ათასობით ადამიანს შთაფლვითად ნათლავდა, ერმოგენეს "თუნდაც რომ დიდი სურვილიც ჰქონოდა შთაფლვითი ნათლობის აღსრულებისა, ... ათასობით ადამიანს ხილული ჩაძირულობით ვერანაირად მონათლავდა", რადგან... "სულ მცირე მინიშნებაც კი არ არის იმაზე, რომ ერმოგენე მდინარეში აღასრულებდა ნათლობის საიდუმლოს". თუმცა ე. ჭელიძე არსად ამბობს, სად არის თუნდაც იოტისოდენა მინიშნება იმაზე, რომ ერმოგენე ათასობით და ათიათასობით ხალხს წყალპკურებით ნათლავდა?! ხსენებული ავტორების თხზულებებში არც ამგვარი მინიშნება მოიპოვება და, თუ ე. ჭელიძის სიტყვების პერიფრაზირებას მოვახდენთ, გამოდის, რომ ერმოგენეს, "თუნდაც რომ დიდი სურვილიც ჰქონოდა დასხმითი ნათლობის აღსრულებისა, ... ათასობით ადამიანს დასხმა-პკურებით ვერანაირად მონათლავდა", რადგან... "სულ მცირე მინიშნებაც კი არ არის იმაზე, რომ ერმოგენე დასხმითად ან პკურებითად აღასრულებდა ნათლობის საიდუმლოს".

დავუშვათ, ე. ჭელიძეს აქ იმისი თქმა სურდა, რომ წმ. ერმოგენე ათასობით ადამიანს ყოველდღიურად შთაფლვით ვერ მონათლავდა იმიტომ, რომ სათითაოდ ყოველი მათგანის წყალში (მდინარეში ან ტბაში) შეყვანა და ჩაძირვა უფრო დიდ დროს მოითხოვს, ვიდრე წყალპკურება... მაგრამ აქ ე. ჭელიძე კიდევ უფრო რთულ და გამოუვალ მდგომარეობაში ექცევა...

ჯერ ის ვიკითხოთ: რამდენ ადამიანს უნდა მიპკურებოდა წყალი და როგორ? ადამიანთა ამგვარი სიუხვის პირობებში იყო თუ არა რაიმე გარანტია იმისა, რომ წყალი თითოეულს ამ ათასთაგან მიპკურებოდა. სულაც არ მიპკურებოდა, რადგან აშკარაა, პკურებაც კი ამ შემთხვევაში მასობრივად უნდა აღსრულებულიყო და წარმოუდგენელია, სათითაოდ, თუნდაც პკურებით, ერთი დღის განმავლობაში მონათლო ადამიანთა აღურიცხავი რაოდენობა. ამისი გაკეთება შთაფლვით უფრო ადვილია, ვიდრე პკურებით. ასე მოხდა თუნდაც კიევის რუსეთის ნათლობის დროს და ათიათასობით ადამიანი მასობრივად, წყალში შთაფლვით მოინათლა (28).

ეს კიდევ არაფერი. დავუშვათ ე. ჭელიძეს თავის დაძვრენა სურს იმით, რომ შეუძლებლად სახავს ადამიანთა სათითაოდ შთაფლვას მდინარეში, მაგრამ ნათლობა წმ. ერმოგენეს საზოგადო პკურებითაც რომ აღესრულებინა, მირონცხება და ზიარება მაინც სათითაოდ უნდა მომხდარიყო, რადგან არ არსებობს ზეთისცხების, მირონცხებისა და ზიარების მიცემის საზოგადო წესი... ეს საიდუმლოებები ყოველ ადამიანზე აღესრულება ინდივიდუალურად.

მაშ, ვინ აღასრულებდა ზეთისცხებას, მირონცხებასა და ზიარებას? ნეტარი ავგუსტინე ამბობს: "... არსებობს კი ვინმე, ამ რელიგიაში იმდენად უმეცარი ან იმ ზომამდე ყრუ, რომელსაც არაფერი სმენია ქრისტეანობაზე, რომელიც ასე შორს და ფართოდ გავრცელდა, რომ არ იცოდეს - ქრისტემ სახელი ცხებისგან მიიღო" (Блаж. Августин. Творения. Киев. 1882 г., кн. 17, гл. XVI, стр. 264, ч. V. О граде Божием) ... "ჩვენ ყველა ქრისტეანს ასე საიდუმლო ცხებულობის გამო ვუწოდებთ..." (იქვე.ч. VI. кн. 20 гл. X,  стр. 208).

გავიხსენოთ ზემოთ მოტანილი მაგალითი წვიმაში მონათლული ათასობით ადამიანის შესახებ, რომელთაც სასწაულებრივი ნათლობის შემდეგ "ეკლესიად მიიწინეს", ალბათ ზიარების მისაღებად ("... წამოვიდა წვიმა და რომელთაც ირწმუნეს, ნათელ-იღეს, შეიმოსნენ სპეტაკი სამოსლით და თეატრონიდან პირდაპირ ეკლესიაში წავიდნენ" (ე. ჭ. ხს. შრ. გვ. 261). მაგრამ, ერმოგენეს შემთხვევაში მსგავსი არაფერი ხდება. მისი ცხოვრების აღმწერელნი ამგვარ მოწოდებაზე დუმან. ისინი არაფერს ამბობენ მირონცხებასა და ზიარებაზე. მაშასადამე, ე. ჭელიძის ლოგიკით, რაკიღა საიდუმლოს შთაფლვით ფორმაზე დუმილი მისი უარყოფის ნიშანია, გამოდის, რომ სხვა საიდუმლოებებზე დუმილიც ანალოგიურად უნდა გავიგოთ, რაც არანაკლები აბსურდია. გამოდის, რომ ერმოგენეს მარტო წყალი მიუსხურებია ათიათასობით ადამიანისთვის და მირონცხებისა და ზიარების გარეშე დაუტოვებია (რადგან ამის შესახებ არაფერია ნათქვამი). ასევე დაუტოვებია სხვა ზემოთ ჩამოთვლილი მნიშნველოვანი მომენტებიც, რაც პრაქტიკულად ნათლობის დაუსრულებლობის ტოლფასია, რადგან, როგორც უკვე ვნახეთ, მირონცხების გარეშე ნათლობა დასრულებულად არ მიიჩნევა.  

სავარაუდოდ, წმ. ერმოგენეს აუცილებლად უნდა დახმარებოდნენ სხვა მღვდლები და ეპისკოპოსები, რადგან წარმოუდგენელია, ერთმა კაცმა ერთ დღეში ათიათასობით ადამიანი მონათლოს. თუ არადა, უნდა ვაღიაროთ, წმ. ერმოგენე ისეთი დონის წმინდანი ყოფილა, რომ ის მორწმუნეთა ესოდენ სიმრავლეს ნათლავდა სასწაულებრივად, წვიმით, ნამით, ზეგარდმო გადმოვლენილი ღრუბლით და სხვა... როგორც ეს სხვა წმინდანთა ცხოვრებებიდან არის ცნობილი, თუმცა, ასე თუ იყო, მისი ცხოვრების აღმწერელი წმ. ათანასე ასეთ საოცრებას არ გამოტოვებდა. მაგრამ, რაკიღა მინიშნებაც კი არ გვაქვს ამგვარ სასწაულებრივ ნათლობებაზე და იდუმალად რჩება, თუ როგორ ნათლავდა ერმოგენე მორწმუნე ადამიანთა ესოდენ სიმრავლეს, უნდა ვიფიქროთ, რომ ის ნათლავდა სხვა სასულიერო პირთა დახმარებით და ხანგრძლივი დროის განმავლობაში (თუმცა არც ამაზე გვაქვს რაიმე მინიშნება).

ამ ჩვენს შეხედულებას კარგად ეხმიანება ე. ჭელიძის მიერ დამოწმებული ერთი წყარო, კერძოდ წმ. ეფრემ მცირის თარგმანი, სადაც ვკითხულობთ: "... ხოლო ერნი, რომელნი შეურდებოდეს და ნათლისღებისა მოქენე იყვნეს, ნათელსცა მათ, ესოდენ მრავალთა, რომელ არა ადვილ არს რიცხუსა ქვეშე შეყვანებაი..." აქ, სხვა თარგმანებისგან განსხვავებით, არ არის ლაპარაკი იმაზე, რომ წმ. ერმოგენე მორწმუნეთა ესოდენ უთვალავ რაოდენობას ნათლავდა ყოველდღიურად, არამედ ლაპარაკია, რომ საერთო ჯამში მის მიერ მონათლულთა რაოდენობა უთვალავი იყო... ეს კი თავისუფლად გამორიცხავს პკურებას და შესაძლებლად წარმოაჩენს მასობრივ ნათლობებს წყალსაცავებში ან მდინარეში.

გარდა ამისა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, წყაროებში (ე. ჭელიძისებრ თუ ვიტყვით) არსად არის მითითებული, რომ ხალხის ეს ურიცხვი რაოდენობა ნათლისღების შემდეგ ან ზეთს იცხებდა, ან მირონს,  ან კიდევ ეზიარებოდა. მაშასადამე, წმ. ერმოგენე მათ ამ საიდუმლოებებს საერთოდ არც უტარებდა და გამოდის, რომ ზეთისუცხებლობა, მირონუცხებლობა და უზიარებლობა ასევე ეკლესიური და რჯულიერი წესი ყოფილა. ეს კი ე. ჭელიძის "ლოგიკიდან" და "მეცნიერული" განსჯიდან გამოსული მორიგი აბსურდი და მწვალებლობა გახლავთ.

ე. ჭელიძის თქმით: "აი, ეს სამი სახე არსებობს მღვდელმოქმედებისა ბუნებაში, არც მეტი, არც ნაკლები".

სანამ ე. ჭელიძის ციტირებას განვაგრძობდეთ, უნდა შევნიშნოთ, რომ არსებობს მღვდელმოქმედების მეოთხე სახეც, - ღმრთით შთაგონებული მღვდელმოქმედება, რომლის დროსაც რომელიმე საეკლესიო წესი დადგენილისგან განსხვავებულად ამოქმედდება. ამისი ნიმუშია თუნდაც წმ. გრიგოლ საკვირველმოქმედის ხელდასხმა სიტყვით, ტაძარში მისი არყოფნის დროს; ან წმ. ბასილი ხერსონესელის (კორსუნელის - III ს.) მიერ მიცვალებულის ნათლობა, ან კიდევ წმ. ლუკიანეს მიერ საპყრობილეში საკუთარ მკერდზე ლიტურგიის აღსრულება, წმ. ამფილოქე იკონიელის ხელდასხმა ანგელოზის მიერ და მრავალი სხვა. მართლმადიდებლურმა ღვთისმსახურებამ არ იცის დაუსწრებელი ნათლობები, დაუსწრებელი ხელდასხმები, დაუსწრებელი მირონცხებანი... ყველა საეკლესიო საიდუმლო ადამიანზე აღსრულდება უშუალოდ, პიროვნულად და მისი ფიზიკური ყოფნა ამ საიდუმლოზე აუცილებელია. ე. ჭელიძე გვერდს უქცევს ამ ფაქტს და ჯიუტად ამტკიცებს, თითქოსდა ბუნებაში მის მიერ ჩამოწერილი სამი სახის გარდა ღვთისმსახურება არ არსებობდეს.

შემდეგ ე. ჭელიძე კიდევ უფრო აძლიერებს ემოციურ დატვირთვას და წერს; "ეკლესიის ისტორიამ არ იცის ამაზე უფრო წარმომადგენლობითი, ამაზე უფრო სავსეობითი, ამაზე უფრო სრულყოფილი მაგალითი ერთი ადამიანის მონათვლისა. ცამეტი ეპისკოპოსი მცირე მართლმადიდებელი ქვეყნისთვის თითქმის მთელი სინოდია, რაც ცხადყოფს, რომ ერთ ადამიანს, ერმოგენეს ნათლავს თითქმის მთელი სინოდი და ნათლავს სრულიად აშკარად და გამოკვეთილად, წყლის სამგზისი თავზე დასხმით" (იქვე. გვ. 360).

მეტიც, ე. ჭელიძე იმასაც კი აღნიშნავს, რომ "მოცემულ შემთხვევაში ყველა გარეგანი პირობა სწორედ აღნიშნული მღვდელმოქმედების განსაკუთრებული (პარალელის არმქონე) ზედმიწევნითობისა და სისავსისკენ არის მიმართული. ... ამრიგად, ერმოგენეს ნათლობა არანაირად არ არის არც დაშვებული იშვიათობა, არც დაუშვებელი".

და კიდევ: "საქმე გვაქვს მხოლოდ და მხოლოდ სრულიად კანონიკურ მართლმადიდებლურ, სინოდალურ მღვდელმოქმედებასთან, ყველაზე უფრო საკრებოსთან, ყველაზე უფრო განცხრომითთან, ყველაზე უფრო ზატიკობითთან იმ პერსონალურ (ერთ პირზე აღსრულებულ) ნათლობათა შორის, რაც კი მართლმადიდებლობის ისტორიამ იცის" (იქვე. გვ. 361).

ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ერმოგენეს ნათლობას თან ახლავს რამდენიმე "უცნაურობა" (ერთი ერისკაცის მიერ სასულიერო პირის არჩევა, ცამეტი ეპისკოპოსისადმი განკარგულებების გაცემა და სხვა), რომელთა შორის არის კიდევ ის, რომ "ცამეტი მართლმადიდებელი ეპისკოპოსის მიერ საზეიმოდ, უდიდესი შთამბეჭდაობით" მონათლული ერმოგენე, მირონუცხები და უზიარებელი რჩება. არადა, ნათლისღების ესოდენი საზეიმო, შთამბეჭდავი ხასიათი, ასევე "სრული სანათლისღებო პროცესი ყოველგვარი აჩქარებისა და ფაციფუცის გარეშე" ითხოვდა არა მარტო მირონცხებას, არამედ ნათლისღების საიდუმლოს სრულ ჩატარებას, თავიდან ბოლომდე, იმ დროისთვის ეკლესიაში ნათლისღებისთვის მიღებული ყველა ლოცვის წაკითხვით და, რა თქმა უნდა, როგორც გვირგვინი ამგვარი საზეიმო ნათლისღებისა, - ერმოგენეს მირონცხებითა და საზეიმო ზიარებით.

ვხედავთ რაიმე ამდაგვარს ერმოგენეს ნათლისღებაში? - სამწუხაროდ, არა. უფრო ზუსტად, არც მისი ცხოვრების აღმწერელს და არც მთარგმნელ-გადამწერებს ამის შესახებ კრინტიც არ დაუძრავთ და არც რაიმე "გამაფრთხილებელი კომენტარი" მოუციათ. აქედან გამოდის, რომ ერმოგენეს ნათლობა ჩატარებული ესოდენ საზეიმოდ, დაუსრულებელია, მასზე არ არის აღსრულებული არანაკლებ მნიშვნელოვანი საიდუმლონი. მართალია, მათი შესრულება მეორე დღესაც შეიძლებოდა, მაგრამ იმგვარი ვითარება, როგორსაც ე. ჭელიძე აღწერს და ასევე ის გარემოება, რომ ერმოგენეს ნათლობა, როგორც ე. ჭელიძე ბრძანებს, სრულდება, როგორც "სრული სანათლისღებო პროცესი ყოველგვარი აჩქარებისა და ფაციფუცის გარეშე", მეტად უცნაურს ხდის ამ გარემოებას.

მეტიც, ერმოგენეს ნათლობაში, გარდა იმისა, რომ წმ. მენას ბრძანებით მოიტანეს წყალი და დაასხეს თავდახრილ ერმოგენეს, "სრული სანათლისღებო პროცესის" შესახებ არაფერია ნათქვამი. ეს კვლავ და კვლავ ე. ჭელიძის მიერ გაბუქებული გადმოცემაა.

წმ. ერმოგენეს ნათლობა რომ აღსრულებულიყო "სრული სანათლისღებო პროცესით", მაშინ მის ცხოვრებაში აღწერილი უნდა ყოფილიყო ნათლისღების საიდუმლოსთვის საჭირო ყველა ის ძირითადი მომენტი, რომელიც ზემოთ აღვწერეთ და რომელიც მეოთხე საუკუნისთვის არსებობდა.

ახლა ვიკითხოთ, ე. ჭელიძის მიერ აღწერილი ლიტურგიკული განმარტებიდან რომელი სახის მღვდელმოქმედება აღუსრულდა წმ. ერმოგენეს?

რომელ "სიბეჯითეზე" და "სკრუპულოზურობაზეა" ლაპარაკი, როდესაც ადამიანს მარტო უკურთხებელი წყალი დაასხეს თავზე, ყოველგვარი დანარჩენი პროცედურებისა და ორი აუცილებელი საიდუმლოს (მირონცხება-ზიარების) გარეშე?

მაშასადამე, ერმოგენეს ნათლობა არანაირად არ შეესაბამება ე. ჭელიძის მიერ ღვთისმსახურების რაობის პირველ განმარტებას, ის არ არის ნათლისღების რეგულარული ანუ ყოველდღიურად აღსრულებადი კანონიკური სახე.

თითქოსდა ეს ფორმა უფრო შეესაბამება ერმოგენეს ნათლობას, მაგრამ ამგვარ დაშვებას კატეგორიულად უარყოფს თვით ე. ჭელიძე, რადგან: "თუ ეს ნათლობა იშვიათობაა, იგი ან დაშვებული იშვიათობა უნდა იყოს, ან დაუშვებელი (მწვალებლური). დაშვებულ იშვიათობასთან რომ გვქონდეს საქმე, სახეზე უნდა იყოს მკვეთრად გამოხატული მაიძულებელი გრემოებისეული ფაქტორები, მაგრამ განა ეს ასეა?" - კითხულობს ე. ჭელიძე და ირწმუნება, მთელი ზემორე აღწერილობა უაშკარესად ავლენსო "სრულ სანათლისღებო პროცესს", რაც, როგორც უკვე ვნახეთ და ე. ჭელიძისავე ტერმინოლოგიით რომ ვთქვათ, არის "პიტალო სიცრუე".

აქ ყურადღებას იპყრობს ე. ჭელიძის მიერ ფრჩხილებში ჩასმული განმარტება - "ზემორე იშვიათობისგან განსხვავებით". რომელ "ზემორე იშვიათობას" გულისხმობს ე. ჭელიძე? - ცხადია, ერმოგენეს ნათლობას. ანუ ე. ჭელიძე ამ პუნქტში ერმოგენეს ნათლობას თვითონვე აღიარებს იშვიათობად. ცხადია, ერმოგენეს ნათლობას არც ჩვენ ვაღიარებთ მწვალებლურად, მაგრამ ე. ჭელიძის განმარტება ამ წმიდა მამის ნათლობასთან მიმართებაში ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს.

მაშ, რომელ მღვდელმოქმედებით წესს განეკუთვნება ერმოგენეს ნათლობა, თუკი ის ვერ აკმაყოფილებს ვერც ერთ პირობას ზემოთ ჩამოთვლილ კატეგორიათაგან?

გვრჩება მხოლოდ ე. ჭელიძისგან უგულებელყოფილი მეოთხე, ღმრთის განგებით დაშვებული მღვდელმსახურება, ანუ გამონაკლისი, დადგენილი სრული წესისგან გადახრა, რომელიც ღმრთის მიერ წმიდა მენას განკარგულებით აღესრულება.

სხვათა შორის, ასეა ეს განმარტებული დიმიტრი როსტოველის "წმინდანთა ცხოვრებაშიც", სადაც "მინას, ერმოგენესა და ევგრაფის მარტვილობის" სქოლიოში ერმოგენეს თავზე წყლის დასხმით ნათლობის შესახებ ვკითხულობთ: "ნათლობის ეს სახე (დასხმით და არა შთაფლვით) უჩვეულოა ძველი ეკლესიისთვის, ის გამოიყენებოდა (და დღემდე გამოიყენება) მხოლოდ იმ უიშვიათეს შემთხვევებში, როდესაც შეუძლებელია საჭირო რაოდენობის წყლის მოპოვება, განსაკუთრებით ადამიანთა დიდი რაოდენობისთვის, როგორც ეს გვაქვს მოცემულ შემთხვევასა (რამეთუ, იმ დღეს ერმოგენეს გარდა უამრავი სხვა ადამიანიც მოინათლა - არქიეპ. პ.) და სხვა მსგავს უკიდურესად რთულ ვითარებებში. - გამონათქვამი: "მიიღებს ახალშობის განბანვას" სრულიად იდენტურია ჩვეული გამონათქვამისა "ნათელ იღებს". ის ნასესხებია ტიტეს მიმართ მოციქულ პავლეს ეპისტოლედან (ტიტ. 3:5) და შეიცავს იმავე აზრს, რომ ნათლისღების წყალი, განბანს რა სხეულს, მასთან ერთად ადამიანს სულიერადაც ააღორძინებს, ანადგურებს მის ცოდვებს, მსგავსად იმისა, როგორც ხორციელი განბანვა სპობს ხორციელ სიბინძურეს" (რუს.: "Этот вид. св. крещения (чрез обливание, а не погружение) не был обычным в древней Церкви, он употреблялся (и доселе употребляется) лишь в тех исключительных случаях, когда нельзя достать потребное количество воды, особенно для большого числа людей, как в настоящем случае, и при других подобных крайних затруднениях.  Выражение: "получает баню возрождения" совершенно равнозначуще с обычным выражением "крещается". Оно заимствовано из послания Апостола Павла к Титу (гл. 3, ст. 5) и означает ту мысль, что вода крещения, омывая тело, вместе с тем возрождает человека и духовно, уничтожая его грехи, подобно тому как баня телесная омывает нечистоту телесную") (Жития Святых по изложению святителя Димитрия, митрополита Ростовского. Месяц декабрь. Издательство прп. Максима Исповедника, Барнаул, 2003-2004).

ე. ჭელიძე ერმოგენეს ნათლობის კანონიკურობის წარმოსაჩენად განსაკუთრებულ აქცენტს აკეთებს ცამეტ ეპისკოპოსზე, რომლებიც ესწრებოდნენ მის ნათლობას, მაგრამ კრინტსაც არ ძრავს თუ როგორ აღმოჩნდა ეს ცამეტი (ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, ოცდაათი. იხ. დ. როსტოველის "წმინდანთა ცხოვრება") ეპისკოპოსი ქალაქის მოედანზე, სადაც ერმოგენე მოინათლა.

საქმე ის არის, რომ ხალხიც და ეპისკოპოსებიც ქალაქის მოედანზე თავიდანვე შეიკრიბნენ არა ერმოგენეს ნათლობაზე დასასწრებად, არამედ წმ. მენას წამების საყურებლად. ვინც თავიდან ბოლომდე გაცნობია წმ. მენას ცხოვრებას, რომელშიც არის გადმოცემული წმ. ერმოგენეს ნათლობის ამბავი, ალბათ, დააკვირდებოდა იმ გარემოებას, რომ ხალხი მოედანზე მივიდა წმ. მენას გამო, მისი ქრისტეანული მოწამებრივი ღვაწლის სანახავად და თვით მენას თანადგომისთვის. სწორედ მენას სანახავად მოვიდნენ ეპისკოპოსებიც სხვადასხვა ოლქიდან. მაგრამ ხდება სასწაული, - წმ. მენა, როგორც მას ღმრთისგან ადრიდანვე ეუწყა, თავისი ჯალათის ჭეშმარიტებისკენ მომქცევი და მისი ნათლისღების ორგანიზატორი ხდება. ხალხი და ეპისკოპოპოსნი რომლებიც წმ. მენას წამების სანახავად მოდიან, ერმოგენეს ნათლობის მოწმენი და მენას საკვირველი განახლების თვითმხილველნი ხდებიან. მეორე დღესვე, ერმოგენეს ნათლობის შენდეგ თვითონაც ინათლება ამავე ეპისკოპოსების მიერ. "ასე მოინათლა ყველას თვალწინ ეპარხოზი, და ყველა ადამიანი ადიდებდა ქრისტე ღმერთს. მოინათლა ხალხის დიდი სიმრავლეც და იყო ქალაქში უდიდესი სიხარული, რადგან მორწმუნე ადამიანები უფალ ღმერთში ხარობდნენ" (Жития Святых по изложению святителя Димитрия, митрополита Ростовского. Месяц декабрь. Издательство прп. Максима Исповедника, Барнаул, 2003-2004).

ცხადია, ვითარების ამგვარი შემობრუნება ესოდენი ხალხის წინაშე განსაკუთრებულ მოქმედებებსაც მოითხოვდა. ალბათ, ამიტომაც შემოკლდა ნათლისღების საიდუმლო, - მოედანზე ხომ უამრავი წარმართიც იყო მოსული, რომელთაგან ბევრი ჯერ იმავე დღეს მოინათლა, ხოლო დანარჩენები ერმოგენეს ნათლობიდან თითქმის ერთი კვირის შემდეგ ერმოგენესგანვე მოინათლებიან... რა თქმა უნდა, წმ. მენას შეეძლო, დაეშალა ხალხი და მათთვის ქრისტეს ჭეშმარიტებისკენ მოქცევა მოეწოდებინა, რისი განხორციელება, მსურველთა არსებობის შემთხვევაში, მომდევნო დღეებშიც შეეძლებოდათ, მაგრამ ამ შემთხვევაში, თვით მენას სასწაულებრივი განკურნება, (29) მისი სახელგანთქმულობა საწინდარი იყო ერმოგენეს ღვთითრჩეულობისა, რადგან ათიათასობით ხალხს ერმოგენე სწორედ წამებმულმა მენამ წარუდგინა. და დიახ, ამგვარი წარდგენის გადადება შეუძლებელი იყო, რათა ერმოგენეს, როგორც რჩეული მღვდელმთავრისა და მომავალი სასწაულთმოქმედის, საჯარო წარდგენა აღსრულებულიყო. სწორედ ამ ვითარებაში უნდა დავინახოთ ის "მაიძულებელი გარემოებისეული ფაქტორი", რომელიც ნათლისღების რეგულარულ ანუ ყოველდღიურად აღსრულებად მსახურებას გამონაკლისად წარმოაჩენს.

თუმცა, ე. ჭელიძე ამ ფაქტსაც (ანუ წარმართთა ნათლობას იმავე დღეს) უარყოფს და წერს: "გარს შემოჯარული ადამიანებიც, არსებითად, ქრისტიანები არიან, რადგან ისინი აქებენ ქრისტეს და ნათლობის შემდგომი სადღესასწაულო ტრაპეზისთვის ემზადებიან, რაც, ცხადია, გამორიცხულია მოუნათლავ წარმართთა მხრიდან" (ე. ჭ. ხს. შრ. გვ. 358). ამგვარი ფიქრის საფუძველს ე. ჭელიძეს თითქოსდა აძლევს ძველქართული თარგმანის შემდეგი სიტყვები: "ყოველი ერი ქალაქისაი მრავალ ჟამ აქებდის ქრისტესა საქმესა მას ზედა. ხოლო ... აღმოშობაი იგი ეპარხოზისაი დღესასწაულად აიძულებდა და იგი უღონო იყო კმაყოფად ესოდენისა მის სიმრავლისა" (იქვე. გვ. 359).

მაგრამ, ჯერ ერთი, რატომ არის გასაკვირი ესოდენი სასწაულების მხილველ წარმართებსაც ეღიარებინათ ქრისტე და ისევე ედიდებინათ ის, როგორც ქრისტეანებს? განა სწორედ ამ წარმართთა ულევ სიმრავლეს არ მონათლავს მომდევნო დღეებში (ერთი კვირის შემდეგ) თვით ერმოგენე? წარმართებში ამგვარი საკვირველების (ანუ წმ. მენას სასწაულებრივი განკურნებისა და თვით ეპარხოზის ნათლობის) ხილვას რომ არ აღეძრა რწმენა ქრისტესადმი, საიდან უნდა გაჩენილიყო თუნდაც ერთი კვირის შემდეგ წარმართთა ისეთი რაოდენობა, რომ ერმოგენეს ყოველდღიურად აღურაცხელი რაოდენობის ადამიანის ნათლობა უწევდა? "იგი, - წერს თვით ე. ჭელიძე, - ყოველდღე ("თითოეულსა შინა დღესა") აურაცხელ ხალხს ნათლავდა, კერძოდ, იმდენად, ბევრს, რომ ძნელი იყო ნათელღებულთა რაოდენობის განსაზღვრა ("არა ადვილად აღსარიცხავი")" (იქვე. გვ. 356). მაშ, საიდან წარმართთა ესოდენი სიმრავლე, თუკი ისინი არ ესწრებოდნენ წმ. მენას განკურნების სასწაულს და ერმოგენეს ნათლობას ქალაქის მოედანზე?

ამგვარ "გამოცანას" ზუსტად პასუხობს ცნობა, რომელსაც ვხვდებით დ. როსტოველისეულ "წმინდანთა ცხოვრებაში", კერძოდ, წმ. ერმოგენეს ნათლობის მისეულ აღწერაში: "ასე მოინათლა ყველას თვალწინ ეპარხოზი, და ყველა ადამიანი ადიდებდა ქრისტე ღმერთს. მოინათლა ხალხის დიდი სიმრავლეც და იყო ქალაქში უდიდესი სიხარული, რადგან მორწმუნე ადამიანები უფალ ღმერთში ხარობდნენ" (რუს.: "Так был крещен пред всем народом судия, и все люди прославляли Христа Бога. Крестилось и множество народа и была во всем городе великая радость, так как верующие люди веселились о Господе Боге своем") (Жития Святых по изложению святителя Димитрия, митрополита Ростовского. Месяц декабрь. Издательство прп. Максима Исповедника, Барнаул, 2003-2004).

გარდა ამისა, არც ის არის გასაკვირი, ესოდენ სასწაულთა მხილველ წარმართებსაც ედიდებინოთ ქრისტე, განა თვით ეპარქოზმა ერმოგენემ არ ადიდა მაცხოვარი, როდესაც განკურნებული მენა იხილა მეორე დღეს? თანაც ისე იყო გაკვირვებული, რომ ხელითაც კი ეხებოდა, მოჩვენებასთან ხომ არ მაქვსო საქმე... ასევე იხილა ორი ნათელმოსილი ანგელოზი მენას გვერდით და გაკვირვებულმა სხვებსაც ჰკითხა, თვითონაც ხედავდნენ ამ საკვირველებას თუ ეს მხოლოდ ერმოგენეს ეჩვენებოდა; და, როდესაც დასტური მიიღო სხვათაგან, რომ ისინიც ხედავდნენ მენას გვერდით მდგომ ანგელოზებს, ჯერ კიდევ წარმართმა ერმოგენემ ღმერთი ადიდა. ამის შემდეგ კი მენამ ერმოგენე მონათლა.  

აქ, ალბათ, დაიბადება ასეთი შეკითხვა? - რატომ მოინათლა ერმოგენე დასხმით? რატომ გასცა ასეთი განკარგულება წმ. მენამ? ხომ შეეძლო მას ერმოგენეს შთაფლვითი ნათლობის ორგანიზება? ამ კითხვაზე პასუხი შეუძლებელია არსებობდეს, რადგან ეს არავინ იცის და არც წმ. მენას და ერმოგენეს მარტვილობის აღმწერელმა წმიდა მამებმა გვამცნეს, იყო თუ არა იმ მომენტში შთაფლვითი ნათლობის მოწყობის შესაძლებლობა? ამისთვის ხომ, მინიმუმ, კასრი მაინც იყო საჭირო. ერმოგენეს ნათლობა კი ლამის იმპროვიზაციულად და დიახაც რომ აჩქარებით, სასწრაფოდ ხდება. მოვლენათა მსვლელობა წარმოაჩენს ერმოგენეს ნათლობის დაუყოვნებლობას, გადაუდებლობას, რისთვისაც მენა საკმარისად მიიჩნევს, ერმოგენე მივიდეს ეპისკოპოსებთან და თავი დახაროს, რათა მათ წმიდა ადამიანს წყალი გარდაასხან. გარდა ამისა, როგორც ერმოგენეს ნათლობის აღწერილობიდან ირკვევა, ამავე დღეს ინათლება უამრავი წარმართიც. ცხადია, წყლის საკმარისი რაოდენობის არქონის გამო, ნათლობა რომ არ გადადებულიყო, საღმრთო განგებით, ერმოგენესაც და იმ დღეს მონათლულ წარმართებსაც ღმრთის მადლი განსაკუთრებული წესით მიეცათ, გამონაკლისობით, სასწაულებრივად, რაც არ არის ზოგადსაეკლესიო ფორმა და ნორმატივი, არამედ იშვიათი შემთხვევა, რომელზეც ითქვა, რომ ის არ შეიძლება კანონი იყოს ეკლესიისთვის (წმ. მამათა და სჯულის კომენტატორთა ციტატები ჩვენ ზემოთ უკვე მოვიყვანეთ).

უკვე ითქვა და კიდევ გავიმეორებთ: როდესაც გვიმოწმებენ უამრავ მაგალითს საპატიმროში აღსრულებული ნათლობებისა ან მიცვალებულის გაცოცხლებისა წყალდასხმით, ან წვიმით ნათლობისა, ან კიდევ ქვიშით, იქნებ, ფიქრობენ, რომ ნათლობის ამგვარი სახით განმეორების შემთხვევაში მოხდება იგივე, რაც მაშინ მომხდარა, ანუ გადმოვა სულიწმიდა და მადლი ღვთისა ადამიანს განაახლებს? და საიდუმლო იმოქმედებს ღმრთის მიერ ისევე, როგორც იმ შემთხვევებში ამოქმედებულა? რა გვაძლევს ამგვარი მტკიცების საბაბს? გამონაკლის შემთხვევათა კანონის რანგში აყვანის მოწინააღმდეგე პატრიარქი ბალსამონი (ამავე დროს სჯულისკანონის ავტორიტეტული კომენტატორი) შესანიშნავად ბრძანებს: "რაც წესი არ არის, მაგალითი ვერ იქნება ჩვენთვის". ამრიგად, თუ პიროვნება (სასულიერო თუ საერო პირი), რომელმაც დასხმითი ნათლობა აღასრულა, "ისეთივე საღმრთო მადლის მფლობელი იქნება, როგორიც იყვნენ ათანასე დიდი და წმ. პორფირე, მაშინ ჩვენც მივიღებთ და შევიწყნარებთ მათ მიერ აღსრულებულ ნათლობას; ხოლო თუ ასე არ არის, მაშინ ჩვენც ვალდებულნი ვართ მივყვეთ საღმრთო და წმიდა განწესებებს" (Правила свтяаго поместнаго собора сардикийскаго. Правило 18. Правила святых поместных соборов с толкованиями. Москва 1880 г., стр. 352).

კიდევ უფრო მკაფიოდ და კონკრეტულად ლაპარაკობს ამის შესახებ ნიკოლოზ კავასილა (1322-1398 წწ.): "ისეც მომხდარა, რომ სრულყოფილება ამ დასში მრავალს განუბანლადაც მიუღია, და ჯერაც წყლით მოუნათლავნი მოუნათლავს თვით ეკლესიის სიძეს (ანუ ქრისტეს - არქიეპ. პ.). მრავალს უეცრად მოუვლენდა იგი ღრუბელს ციდან, წყალს კი მიწიდან და ასე ნათლავდა, ხოლო უდიდეს ნაწილს განაახლებდა დაფარულად. რადგან, როგორც ქრისტეს არყოფნას აღავსებენ ეკლესიის წევრნი, პავლე ან სხვა ვინმე, ასევე, არაფერია უცნაური, თუკი ეკლესიის არყოფნას აღავსებს თავი მისი ქრისტე; და, თუ ხდება ისეთი რამ, რაშიც წევრები შეეწევიან თავს ეკლესიისა რამდენად სამართლიანი იქნება, თვით თავმა უბოძოს სხეულის წევრებს ის, რაშიც ნაკლულევანებას განიცდიდნენ? და ეს ასე ხდება კიდეც" (Семь слов о жизни во Христе) (Николай Кавасила. Богословские труды. М., 2002. С. 36-37).

ამრიგად, წმ. ერმოგენეს ნათლობა, რომელიც შეიცავს უამრავ განსხვავებულ გამონაკლისს არა მარტო შთაფლვასთან, არამედ ნათლისღების საიდუმლოს სხვა უმნიშვნელოვანეს მომენტებთან დაკავშირებით, სწორედაც რომ გამონაკლისი შემთხვევების კატეგორიას განეკუთვნება და არა რეგულარული ღვთისმსახურებისას.