არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)
გზა - მართლად სავალი
გზა -
ნაწილი II
გრანდიოზული დივერსია
გრანდიოზული დივერსია
17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმის მიზეზები და შედეგები მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის. ძველმართლმადიდებლობის დოგმატურ-კანონიკური და ისტორიულ-ლიტურგიკული გამართლება
მკითხველო, წინამდებარე წიგნი, რომლის ინტერნეტ-ვერსიასაც ჩვენს ოფიციალურ საიტზე გთავაზობთ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საძირკვლის გამაგრების, შენთვის ჭეშმარიტი ქრისტეანული გზის ჩვენებას ისახავს მიზნად. აქ თავმოყრილია დიდძალი კვლევითი მასალა, რომელიც ეხება დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიის ისტორიის და ესქატოლოგიის სფეროებს. წიგნი მდიდარია ფაქტობრივი და დოკუმენტური მასალით და მოიცავს პერიოდს I საუკუნიდან ვიდრე XXI საუკუნემდე. ავტორი გვაძლევს ნათლისღების საიდუმლოს, სხვადასხვა ლიტურგიკული წეს-ჩვეულების, 17-ე საუკუნის საეკლესიო რეფორმისა და მისი შედეგების შემჭიდროებულ, მაგრამ ამავე დროს ღრმა ანალიზს.
წიგნში მხილებულია ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული ცილისწამებებისა და ბრალდებების უსაფუძვლობა; ავტორის მიზანია, ჭეშმარიტების ერთგულ ყოველ ქრისტეანს მიუთითოს გზა მართლად სავალი. იმის გასარკვევად, რომ ეს გზა სწორედ ძველმართლმადიდებლურ ქრისტეანობასთან მიდის, არა მარტო აქ მოტანილი საეკლესიო წესებისა და სხვადასხვა მოვლენის განმარტება დაგეხმარება, არამედ კრებულში თავმოყრილი სადისკუსიო მასალებიც დიდად წაგადგებგა და ორ მოპაექრე მხარეს შორის მტყუან-მართლის გარჩევაც არ გაგიჭირდება.
წიგნის პირველი ნაწილი ეძღვნება ნათლისღების საიდუმლოს, მისი შესრულების კანონიკურ და არაკანონიკურ ფორმებს; მეორე ნაწილი - 17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და მის შედეგებს როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის; მესამე ნაწილი კი მთლიანად ეძღვნება ეკლესიის უძლეველობას.
ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულით უძღვნის ამ წიგნს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა) წმიდა სარწმუნოების გზაზე შემდგარ ყოველ მართლმადიდებელს.
წიგნი გამოიცა ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შემოწირულობით.
თავი II
___________________________________________________________________________________________________________________________________
დოგმატი და წეს-ჩვეულება
აუცილებელია თავიდანვე აღვნიშნოთ, რომ არსებობს უმჭიდროვესი კავშირი XVII საუკუნის რუსეთში მომხდარ საეკლესიო რეფორმას, მისით გამოწვეულ განხეთქილებასა და საქართველოში ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის დაფუძნების მიზეზებს შორის. XVIII საუკუნეში რუსეთის ოფიციალური, სინოდალური ეკლესიის მიერ საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმებისა და თავის საეგზარქოსოდ გადაკეთების შემდეგ ისედაც ცუდ დღეში მყოფი ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია სრულიად დაემსგავსა რუსულს. გაგრძელდა ჯერ კიდევ კათალიკოს ანტონ I-ის მიერ დაწყებული რეფორმაცია, რუსული საღვთისმსახურებო წიგნების მიხედვით ქართული საღვთისმსახურებო წიგნების გადაკეთება, ქართული ფრესკების გადაღებვა, ხელნაწერების განადგურება და ხატებისა და ძვირფასი საეკლესიო ნივთების ქვეყნის გარეთ, რუსეთში გაზიდვა. საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია რუსეთის ეკლესიის ფილიალად გადაიქცა. ასეთი იყო კიდევაც იგი ავტოკეფალიის აღდგენამდე და ასეთია დღესაც, რადგან ის დარღვევები, რაც ანტონ პირველის დროიდან მომდინარეობს ქართულ ეკლესიაში (თუმცა, დარღვევები არც მანამდე აკლდა ჩვენს ქვეყანას), დღემდე არავის გაუსწორებია. ამას დაემატა ნათლისღების ლათინური, დასხმა-პკურებითი წესის დამკვიდრება, რომელმაც სრულიად გააუქმა აქ ხელდასხმა და, შესაბამისად, ეკლესიაც.
ამდენად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის შეერთებამ რუსეთის სინოდალურ ეკლესიასთან (ანუ საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმებამ) უმძიმესი უარყოფითი შედეგები მოუტანა ჩვენს ხალხსა და ჩვენს მართლმადიდებლობას.
ამიტომაც, მთელი სისავსით რომ გავიაზროთ და შევიმეცნოთ ეს მდგომარეობა; ასევე, რამ განაპირობა საქართველოში ძველმართლმადიდებლობის აღორძინების აუცილებლობა, საჭიროა ვაჩვენოთ, რას წარმოადგენდა ის "ეკლესია", რომელმაც ავტოკეფალიის გაუქმებით დაიპყრო საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია. იმის გასარკვევად, თუ ვისი მემკვიდრეა დღევანდელი რელიგიური ოფიციოზი, აუცილებელია, შევისწავლოთ იმ ორგანიზაციის წარმომავლობაში, რომელსაც ის მიუერთდა და რომელმაც მოტყუებითა და ძალდატანებით წაართვა მას ავტოკეფალიაც და მართლმადიდებლობაც.
რუსულ სინოდალურ წარმონაქმნთან საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის შეერთება, რომელშიც უდიდესი წვლილი მიუძღვის კათალიკოს ანტონ პირველს, განსაკუთრებით ცუდად აისახა საღვთისმსახურებო ტექსტებზე, ღვთისმსახურებასა და საეკლესიო საიდუმლოებებზე. ანტონ პირველის ანტიმართლმადიდებლური მოღვაწეობა დეტალურად გვაქვს აღწერილი ჩვენს ბროშურაში "ქართული ეკლესიის რუსული ფიზიონომიის შემოქმედი - კათოლიკოსი ანტონ I" (რომელიც წინამდებარე ნაშრომში მთლიანად შევიტანეთ). მანამ კი შევეხოთ XVII ს-ის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და ვნახოთ, ვინ შეიძლებოდა ყოფილიყო დაინტერესებული მისით, იყო თუ არა ის საჭირო და როგორია მისი შედეგები.
ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ბრალდების მიხედვით, ძველმორწმუნეობა - ეს არის საეკლესიო ცხოვრებაში გარეგნული სიძველეთმიმდევრობა; რომ სწორედ აქედან მომდინარეობს ოფიციალური საეკლესიო ხელისუფლებისა და ზოგადსაეკლესიო სწავლებისადმი ძველმორწმუნეთა დაუმორჩილებლობა. თავიანთი ამ ბრალდებიდან გამომდინარე ახალმოწესეთა რეფორმატორულმა ეკლესიამ ძველმართლმადიდებლებს "სტაროობრიადცებიც" (ძველმოწესეები) კი შეარქვა.
ახალმოწესე "მართლმადიდებელთა" მხრიდან ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ გამოთქმული მეორე ყველაზე გავრცელებული ბრალდების მიხედვით, თურმე ძველმორწმუნენი წეს-ჩვეულებებს ურევენ დოგმატებთან. სამწუხაროდ, ოპონენტები არ გვაძლევენ იმის განმარტებას, კონკრეტულად რაში გამოიხატება ეს აღრევა, რომ შევძლოთ ამ საკითხის უფრო დეტალური განხილვა.
აი, რას წერს ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შესახებ ოფიციალური ეკლესიის ცნობილი "მღვდელმსახური" არჩილ მინდიაშვილი (ამ "მოძღვრის" ცრუპენტელობის წარმოსაჩენად, მისი მსჯელობა დავანაწევრეთ და შესაბამისი განმარტებებიც დავურთეთ):
1. "მე-17 საუკუნის სამოციან წლებში (ნიკონმა რეფორმები დიწყო 1654 წლიდან - არქიეპ. პ.). მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქმა ნიკონმა სლავური ხატები და საეკლესიო საღვთისმსახურებო წიგნები ბერძნულ-ბიზანტიური ხატწერისა და წიგნების მიხედვით შეასწორა" (ა. მინდიაშვილი. "მართლმადიდებლობის ზეიმი". თბილისი 1994 წ. გვ. 68-69).
ჩვენი განმარტება: ეს სიცრუეა. "მღვდელი" ა. მინდიაშვილი ან სრულიად ჩაუხედავია ხსენებული საეკლესიო რეფორმის არსში, ან აშკარად იტყუება. არათუ დღეისთვის, როდესაც ცნობილმა რუსმა მეცნიერებმა არაერთი დამამტკიცებელი ფაქტი მოიტანეს იმისა, რომ ნიკონს არც ძველბიზანტიური და არც ძველსლავური ხელნაწერების მიხედვით საღვთისმსახურებო ტექსტები არ გაუსწორებია, არამედ თვით ნიკონის დროინდელი მორწმუნეებისთვისაც კი ცნობილი იყო, რომ ის ამ ტექსტებს იტალიაში ნაბეჭდი ევქოლოგიონების მიხედვით ასწორებდა. ეს ვითარება თავისთავად იწვევდა მორწმუნეთა პროტესტს, რადგან ხსენებული წიგნები შეიცავდა მართლმადიდებლობისთვის მანამდე გაუგონარ და უცხო სიახლეებს. რაც შეეხება ხატებს, მათ "გასასწორებელი" არაფერი სჭირდათ.
2. "იგი არ შეხებია მართლმადიდებლური მოძღვრების დოგმატურ მხარეს, არამედ - მხოლოდ საწესჩვეულებოს (რამდენად შეეფერება ა. მინდიაშვილის ეს მტკიცებულება სინამდვილეს, ქვემოთ ვიხილავთ - არქიეპ. პ.). სახელდობრ: პირჯვრის წერისა და კურთხევის ძველი წესი მხოლოდ და მხოლოდ მღვდლისა და მღვდელმთავრის პატივში დატოვა (ორი თითით გამოსახვა ჯვრისა)" (იქვე).
ჩვენი განმარტება: ეს არის ან აშკარა სიცრუე ან ა. მინდიაშვილის უმეცრების მორიგი გამოვლენა. ჩვენი წინამდებარე წიგნის მეორე ნაწილში, რომელიც მთლიანად პირჯვრისწერისა და კურთხევის გაცემის საკითხს ეხება, ვაჩვენეთ, რომ ნიკონს ორი თითით პირჯვრისწერის წესი პრეროგატივად არავისთვის არ დაუტოვებია. თითების ეს წყობა ნიკონმა და მისმა თანამზრახველებმა გამოაცხადეს "მწვალებლობად" და შეაჩვენეს ყველა, ვინც კი მისით პირჯვრის გამოსახვას ან კურთხევის გაცემას გაბედავდა (უფრო დეტალურად იხილეთ ქვემოთ).
3. "ხოლო ყველა დანარჩენს, დიაკონსა და მრევლს ბერძნულის მიხედვით (ეყრდნობოდა რა წმ. მღვდელმოწამე პეტრე დამასკელს) სამი თითით გამოსახვა ასწავლა" (იქვე).
ჩვენი განმარტება: კვლავ სიცრუე - წმ. მღვდელმოწამე პეტრე დამასკელს არსად უსწავლებია სამი თითით პირჯვრის გამოსახვა.
4. "ნიკონის დროს რვაქიმიანი ჯვრის გვერდით ხმარებაში შევიდა ექვს და ოთხქიმიანი ჯვარიც, წირვაზე 7 სეფისკვერის მაგივრად - 5 სეფისკვერი, ორის ნაცვლად - "ალლილუიას" სამჯერ წარმოთქმა (რაც უფრო სწორია, რადგან "სამების სამგვამოვნებას" გვაუწყებენ წმ. სერაბინნი და ერთი უფლებით გამოსახავენ წმ. სამების ერთარსებასა და მეუფებას" (VI კრების კანონები, თავი 33)" (იქვე).
ჩვენი განმარტება: ზოგიერთი ძველმართლმადიდებლის განმარტებით, ორჯერადი ალილუია, მესამე "დიდება შენდა ღმერთოს" დამატებით წარმოადგენდა არა სამების, არამედ განკაცებული მაცხოვრის სადიდებელს. სხვები კი ამბობდნენ, რომ ორჯერადი ალილუია მესამე "დიდება შენდა ღმერთო"-თი, რომელიც ასევე ალილუიად ითარგმნება (ალილუია ნიშნავს - "დიდება ღმერთს") წმიდა სამების სადიდებელია. ამიტომაც, თქმა იმისა, რომ სამჯერადი ალილუია "დიდება შენდა ღმერთოს" დამატებით უფრო სწორია, მეტად საეჭვოა.
აქ უნდა აღინიშნოს, რომ ორჯერადი ალილუია დამოწმებულია ქართული სასულიერო მწერლობის ისეთ უძველეს ძეგლში, როგორიც არის გიორგი მერჩულეს "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება". აქ ვკითხულობთ: "… არამედ დასაბამი მადლისაი ესე იხილვა ზაქარიას სიყრმისა ჟამთა: რამეთუ მწყემსი იყო კრავთაი კლარჯეთისა ქვეყანასა შინა. და ვითარცა მღდელმან შესაწირავი განჰმზადა წინაშე პატიოსანსა ჯვარსა და სხვანი ჩჩვილნი ყრმანი გარემოადგეს მას და დაუდუმებლად ხმითა ხმობდეს ანგელოზთა გალობასა: - "წმიდა არს, წმიდა არს, წმიდა არს უფალი საბაოთ, სავსე არიან ცანი და ქვეყანაი დიდებითა მისითა, ალელუია, ალელუია, დიდებაი ღმერთსა", - და კვირილეისონი ფრიად მრავალი თქვიან. ხოლო ზეცით მოწევნულ იყო სვეტი ფრიად ბრწყინვალე ნათლისა უმანკოსა მას ზედა მღდელსა ყრმასა და მგზავრ მომავალი ვინმე ეპისკოპოსი ანჩელი ხედვიდა სასწაულსა მას და მივიდა და ეზიარა ხელითა ღირსისა მის ყრმისაითა და თანაწარიყვანა ანჩს. ხოლო დეკანოზსა გამოუცხადა ზიარებაი თვისი და ეპისკოპოსისა მის ბრძანებითა ღირსთა კაცთა ტბას შინა აღზარდეს ნეტარი იგი ეპისკოპოსი ზაქარია. და ესევითარნი კეთილნი სათნოებანი დაიმკვიდრნეს ანჩისა ეპისკოპოსთა" (ქართული პროზა. წიგნი 1. "საბჭოთა საქართველო". თბილისი. 1981. გვ 303-304).
ამასთან სრულიად გაუგებარია რას იმოწმებს აქ "მღვდელი" ა. მინდიაშვილი. რომელი VI კრების კანონები? - ალბათ, VI მსოფლიო კრებისა. მაგრამ რას ნიშნავს თავი 33-ე? თუ VI მსოფლიო კრების საქმეებს, მაშინ აქ შეცდომაა, რადგან მეექვსე მსოფლიო კრების საქმეები არ შეიცავენ არავითარ 33-ე თავს. ის შედგება 18 საქმისგან და ასევე რამდენიმე ჩანართისგან, რომლებიც მოიცავს სხვადასხვა ეპისტოლეს, სიგელებს, მიმართვებს და განწესებებს (იხ. Деяния Вселенсских Соборов. VI. Собор Константинопольский 3-й. Вселенский Шестый. Санкт-Петербург. 1996 г., стр. 5-298).
ხოლო, თუ ა. მინდიაშვილი გულისხმობდა VI მსოფლიო საეკლესიო კრების 33-ე კანონს, კვლავაც იაღლიში მოსვლია ან უბრალოდ, ეშმაკობს, რადგან ხსენებული კანონი საერთოდ არ ეხება არა თუ ალილუიას საკითხს, არამედ წმიდა სამების დოგმატისასაც. კანონი ეხება სასულიერო ხარისხში ხელდასასხმელ კანდიდატთა თემას. რა არის ნათქვამი ამ კანონში: "გავიგეთ, რომ სომხეთში ებრაული წესის მიყოლით მხოლოდ სამღვდელო პირთა შთამომავლებს დააწესებენ სასულიერო პირთა დასში და ზოგ მათგანს, ეკლესიის მსახურად არაღკვეცილს, დაადგენენ მგალობლად და საღვთო სჯულის მკითხველად. ვთვლით, რომ ამიერიდან ნუღარ იზრუნებენ იმაზე, სამღვდელო დასის მომავალი წევრი სამღვდელო პირთა შტამომავალია, თუ არა, არამედ გამოსცადონ წმინდა კანონებში მოცემული დადგენილებების მიხედვით და ეკლესიის მსახურად დააწესონ იმისდა მიუხედავად, არიან თუ არა ისინი სამღვდელოთა შტამომავალნი. ამასთანავე მათ შორის ნურავის მიეცემა უფლება სამღვდელო დასში დაწესებულთა წესისამებრ საღმრთო სიტყვის ქადაგებისა ერისთვის, თუ სამღვდელო აღკვეცა და კანონებრივი კურთხევა არ მიეღოს თავისი მწყემსისგან. თუ ვინმე გაბედავს ამ კანონის საწინააღმდეგო ქმედებას, უზიარებელი იყოს" (VI მსოფლიო კრების 33-ე კანონი. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი. თბილისი. 1987 წ. გვ. 324).
5. "დიდი მეტანიის გვერდით შემოღებულ იქნა მეტანია ლოცვის დროს წელში მოხრით" (იქვე).
ჩვენი განმარტება. კვლავ სიცრუე. პატრიარქმა ნიკონმა დიდი მეტანიის "პარალელურად" (ა. მინდიაშვილის თქმით, "გვერდით") მცირე მეტანიები (ლოცვის დროს წელში მოხრა) კი არ შემოიტანა (ის ისედაც არსებობდა), არამედ ეფრემ ასურელის სინანულის ლოცვაში ("უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო...") დიდი მეტანიები გააუქმა.
6. "დაწესდა ყოველკვირეული ქადაგებანი (?). ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილი კი, როგორც წმ. დიმიტრი როსტოველი გვასწავლის, არ შეადგენს რწმენას (რწმენას განსაზღვრავს მოძღვრების დოგმატური მხარე), არამედ მეორეხარისხოვან საწესჩვეულებო, რიტუალურ მხარეს განეკუთვნება. წმ. გრიგოლ დეოლოღოსი კი ამბობს: ერთი სარწმუნოების შემთხვევაში არაფერს არ ვნებს წმ. ეკლესიას წეს-განგებულებათა მრავალფეროვნება" (იქვე).
ჩვენი განმარტება. გვაოგნებს ა. მინდიაშვილის უმეცრებაც და კადნიერებაც. სრულ სიმართლეს ბრძანებს წმ. გრიგოლ დეოლოღოსი, დიახ, ერთი სარწმუნოების შემთხვევაში არაფერს არ ვნებს წმ. ეკლესიას წეს-განგებულებათა მრავალფეროვნება. მაშ, რას ერჩოდა პატრიარქი ნიკონი "აღმოსავლეთის მსოფლიო პატრიარქებთან" ერთად რუსეთის ეკლესიაში დამკვიდრებულ წეს-ჩვეულებებს, თუკი ისინი არანაირად არ ეხებოდა სარწმუნოებას, არ ამახინჯებდა მის არსს და მეტიც, ამრავალფეროვნებდა ეკლესიას? პასუხი მხოლოდ ერთი შეიძლება იყოს: პატრ. ნიკონი და მისი თანამზრახველი "მსოფლიო პატრიარქები" იყვნენ ისეთივე უმეცრები, როგორადაც ისინი წარმოიდგენენ "სტაროვერებს", რადგან რეფორმა წამოიწყეს არა "სტაროვერებმა", არამედ ამ ხსენებულმა პატრიარქებმა. გამოაცხადეს ეს წეს-ჩვეულებები ერესად (მწვალებლობად), დასწყევლეს ყველა, ვინც კი ამ მწვალებლურ წეს-ჩვეულებებს დაიცავდა და შემდეგ გამოუცხადეს სასტიკი დევნა, რაც უდიდეს სისხლისღვრასა და მართლმადიდებელ ქრისტეანთა საშინელ დევნულებაში გადაიზარდა. ასე რომ, ა. მინდიაშვილის მიერ წმ. გრიგოლ დეოლოგოსისი მოხმობა უაშკარესად ამხელს ნიკონ პატრიარქის უაზრო და სქიზმატურ რეფორმას და ყველა მის მხარდამჭერს (ა. მინდიაშვილითურთ), როგორც სქიზმის მომხრეებს. მოკლედ რომ ვთქვათ, "რასკოლნიკები" ძველმართლმადიდებელი ქრისტეანები კი არა, მათი მოწინააღმდეგე რეფორმატორები ყოფილან.
7. "პატრიარქმა ნიკონმა შესწორებები განახორციელა აღმოსავლეთის მსოფლიო პატრიარქთა თანხმობითა და კურთხევით" (ა. მინდიაშვილი. "მართლმადიდებლობის ზეიმი". თბილისი 1994 წ. გვ. 68-69).
ჩვენი განმარტება: ვინ იყვნენ ეს "პატრიარქები", დეტალურად იხილავთ ქვემოთ.
ყოველივე ამის შემდეგ, რაც უნდა საკვირველი იყოს, "მღვდელი" ა. მინდიაშვილი პატრიარქ ნიკონის უაზრო და უნიადაგო რეფორმის მოწინააღმდეგე მართლმადიდებელ მღვდლებს დეკანოზ ამბაკუმს, ნიკიტა დობრინინს, ლაზარეს, ივანე ნეროვონოვსა და სხვებს "განუსწავლელ და დაუმორჩილებელ სასულიერო პირებს" უწოდებს (იქვე. გვ. 69). და ვერ ამჩნევს, რომ, თუნდაც მის მიერ დამოწმებული წმ. გრიგოლ დეოლოღოსის მიხედვით, თვითონ არის განუსწავლელიც და დაუმორჩილებელიც.
ასეთივე განუსწავლელი და ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ ამბოხებულია ყოფილი ძველმართლმადიდებელი, ამჯერად "სტაროვერობის" წინააღმდეგ "ხმალამოწვდილი" მებრძოლი და ახალბედა "პუბლიცისტი" ზვიად ნოდია.
გრამატიკულად და სტილისტურად გაუმართავი, ხოლო თეოლოგიურად, ფილოსოფიურად და მეცნიერულად უაზრო წერილების წერა თუ "პუბლიცისტობაა", მაშინ თამამად შეგვიძლია, ზ. ნოდიას ნაწერები "პუბლიცისტიკის" რანგს განვაკუთვნოთ. მაგრამ ეს იქნება მდაბიური, და არა მეცნიერული ან თეოლოგიური "პუბლიცისტიკა". ამჯერად ჩვენ ვერ შევუდგებით ვერც "პუბლიცისტიკის" არსის გარკვევას და ვერც ამ ავტორის წერილების გრამატიკულ და სტილისტურ გარჩევას, ეს ძალზე მოსაწყენი საქმეა, ისევე როგორც მოსაწყენი და დამღლელია მისი აბდაუბდა წერილების კითხვა (იხილეთ თუნდაც ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ მიმართული მისი "წერილები" წიგნში "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე". "ივერიონი". თბილისი. 2016 წ. გვ. 221-245).
"პუბლიცისტიკაზე" ვიტყვით მხოლოდ იმას, რომ ეს ტერმინი ("პუბლიცისტიკა", "პუბლიცისტი") პირველად დამკვიდრდა XIX ს.-ის 50-60-იანი წლების რუსულ ენაში (სავარაუდოდ, ამავე საუკუნეში დამკვიდრდა ის საქართველოშიც). ფართო საზოგადოებრივ მიმოქცევაში ის გაუშვა რევოლუციურ-დემოკრატიულმა ინტელიგენციამ, რომელთაც მეთაურობდნენ დობროლიუბოვი და ჩერნიშევსკი. ცნობილია ტურგენევისა და XIX ს.-ის 40-იანი წლების რუსეთის ლიბერალური წრეების ირონიული დამოკიდებულება ამ მოვლენისადმი: ""პუბლიცისტიკა!", - წერდნენ ისინი, - ეს როგორი სიტყვა მოიფიქრეს!... ისეთივე დაღვლარჭნილი, როგორებიც თვითონ არიან! განა ეს ფილოსოფიაა ან პოლიტიკაა, განა ეს მეცნიერებაა?!" ((Русск. вестник, 1890, № 7, июль, с. 13-14; ср. Н. А. Некрасов в воспоминаниях и документах, Л., 1930, с. 331).
მაგრამ დროთა განმავლობაში ტერმინი "პუბლიცისტიკა" საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მყარად დამკვიდრდა და დღეს უკვე "პუბლიცისტია" ყველა, ვისაც კი კალმის ხელში აღება და მასმედიაში თავისი ნააზრევის სისტემატური გამოქვეყნება არ ეზარება. ამ მხრივ, "პუბლიცისტები" შესაშურ კონკურენციას უწევენ "რელიგიათმცოდნეებსა" და "თეოლოგებს", რომლებიც სოკოებივით მრავლდებიან და ისეთივე ღირებულების მქონე "ნაშრომებს" წერენ, როგორიც ზ. ნოდიას "პუბლიცისტური" წერილებია.
სწორედ ამგვარი მიშვებულობისა და თუ განუკითხაობის შედეგია, რომ სადღეისოდ გვყვანან ისეთი "პუბლიცისტები", როგორიც ზ. ნოდიაა, არად რომ დაგიდევენ არათუ მშობლიური ენის ნორმატიულ წესებს, არამედ საკვლევი და "საპუბლიკაციო" თემების ობიექტურ, მეცნიერულ, ფილოსოფიურ და თეოლოგიურ გაშუქებასაც. არადა, ასეთი პრეტენზიებით გამოდის სწორედ ზ. ნოდია თავისი წიგნით "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე" ("ივერიონი". თბილისი. 2016 წ.).
ზ. ნოდიას ინტელექტუალური "ნაღვაწის" ჩვენეული შეფასება რომ სამართლიანია, ამაში ჩვენი წინამდებარე წიგნის მკითხველი ქვემოთ არაერთხელ დარწმუნდება. მაშ, მივყვეთ და ვნახოთ რას წერს ძველმართლმადიდებლობისა და ძველმართლმადიდებელთა შესახებ ე. ჭელიძისნაირი "პროფესორებისა" და ა. მინდიაშვილისნაირი "მღვდლებისა" თუ რაფაელ კარელინისნაირი "არქიმანდრიტების" მიერ დამოძღვრილი "პუბლიცისტი" ზ. ნოდია.
მისი აზრით, ძველმართლმადიდებლებს დამართნიათ "ორი თავბრუდამხვევი უვიცობა", რომელთაგან პირველი ჩამოყალიბებულია შემდეგნაირად: "პირველი იყო ის უვიცობა, რომ საწესჩვეულებო ტრადიცია აყვანილი ჰყავდათ დოგმატის რანგში, ანუ მთავარი და მეორეხარისხოვანი გაიგივებული ჰქონდათ" (ზ. ნოდია. "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე". "ივერიონი". თბილისი 2016. გვ. 193-194).
მეტიც, ზ. ნოდიას თქმით, ძველმართლმადიდებელთ არა მარტო ერთმანეთში ერეოდათ "მთავარი და მეორეხარისხოვანი", არამედ თურმე "ძველი წეს-ჩვეულებები აყვანილი ჰყავდათ არიანულ-ნესტორიანულ-დუხობორულ ერესთა რანგში" (იქვე. გვ. 194).
ჩვენთვისაც და, ცხადია, ზ. ნოდიას ხსენებული თხზულების მკითხველისთვისაც, სრულიად გაუგებარია, რაზე დაყრდნობით ამტკიცებს ავტორი ან რას ნიშნავს, რომ ძველმორწმუნეთ "ძველი წეს-ჩვეულებები აყვანილი ჰყავდათ არიანულ-ნესტორიანულ-დუხობორულ ერესთა რანგში" ? ცხადია, ავტორი არ გვთავაზობს არათუ ამ სრულიად უცნაური მტკიცებულების წყაროს, არამედ არც მის თეოლოგიურ დასაბუთებას, რის გამოც ხსენებული მტკიცებულება იძენს არასერიოზულ ხასიათს. ძალზე გვეეჭვება, ვინმემ გაიგოს თუ რას გულისხმობდა ავტორი ხსენებულ ბრალდებაში.
მოდი, ჯერ გავარკვიოთ - რა არის ერესი, ანუ მწვალებლობა?
როგორც კიევის სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის რექტორი, ბორისპოლის არქიეპისკოპოსი ანტონი (პაკანიჩი) აღნიშნავს "ერესი - ეს უბრალო შეცდომა ან გაუგებრობა კი არ არის, რომელშიც შეიძლება ადამიანი უცოდინრობის ან არასწორი დასკვნის გამო ჩავარდეს. ერესი - ეს არის წმიდა გადმოცემის შეგნებული და ჯიუტი დამახინჯება, მართლმადიდებლური სარწმუნოების ფუნდამენტური ჭეშმარიტებების რღვევა, მათი ისეთი დამახინჯება, რომელიც აბრკოლებს ადამიანის სულის ცხოვნებას" (Что такое ересь? https://www.pravmir.ru/chto-takoe- eres) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 03.09.2020).
ძველბერძნულ ენაში სიტყვა "ერესი" (ძვ. ბერძნ. αἵρεσις) ნიშნავდა "არჩევანს", "დინებას" ან "მიმდინარეობას". იუდეო-ელინისტურ კულტურაში "ერესის" ცნებით აღინიშნებოდა რელიგიური ან ფილოსოფიური მიმართულება, მიმდინარეობა ან სკოლა. ასე, მაგალითად, მოციქულთა საქმეებში ფარისეველთა და სადუკეველთა რელიგიურ-პოლიტიკური საქმიანობა ერესად იწოდება (საქმე 5:17; 15:5; 26:5).
ახალაღთქმისეულ სამოციქულო ეპისტოლეებში "ერესის" ცნებას უკვე სხვა აზრობრივი დატვირთვა აქვს. მას უპირისპირებენ სწორ სწავლა-მოძღვრებას, ერესი ხდება საღმრთო გამოცხადების ჭეშმარიტების უარყოფა. ეს უკვე აზროვნების უბრალო დინება და მიმდინარეობა კი არ არის, არამედ სწრაფვა, შეგნებულად დაამახინჯო მართლმადიდებლური სწავლა-მოძღვრება, მაშასადამე, ხელი შეუშალო ადამიანის სულის ცხოვნებას და მოაკლო იგი მარადიულ ნეტარებას. ადრექრისტეანული ეკლესია მკაცრად ადევნებდა თვალს საკუთარი სწავლა-მოძღვრების სიწმიდეს, ყოველივეში გადაჭრით ეწინააღმდეგებოდა ქრისტეანობის დამახინჯებას. სწორედ ამიტომაც დაუმკვიდრდა მას ტერმინი "მართლმადიდებლობა" (ბერძნ. Όρθοδοξία - მართლმადიდებლობა, მართლრწმენა, სწორი ცოდნა, სწორი მსჯელობა).
მწვალებლურ, ანუ ერეტიკულ სწავლებათა არსი ბრწყინვალედ გამოხატა წმ. ბასილი დიდმა. სხვა წმიდა მამათა მსგავსად, ისიც მიიჩნევდა, რომ მწვალებლები უნდა განვაკუთვნოთ მართლმადიდებლური სარწმუნოებისგან სრულიად გაუცხოებულთ, რომლებიც ამახინჯებენ თავიდანვე სარწმუნოების სიმბოლოში გადმოცემულ ერთ ან რამდენიმე დოგმატს, ეკლესიის მიერ კურთხეულ და ხანგრძლივად დაცულ წმიდა გადმოცემასა და დაწესებას. როგორც წმიდა ბასილი დიდი ბრძანებს, "მწვალებელი, ერეტიკოსი დაერქვა სარწმუნოებისაგან მთლად ჩამოცილებულთ და უცხოქმნილებს. ერესი... ნიშნავს გაყოფას თვით ღმრთის სარწმუნოების საკითხში" (დიდი სჯულისკანონი. წმ. ბასილი დიდის 85 კანონი. კანონი 1 (წმინდა ბასილი კესარია-კაპადუკიის ეპისკოპოსის პირველი ეპისტოლე კანონთა შესახებ ამფილოქე იკონიის ეპისკოპოსის მიმართ) (დიდი სჯულისკანონი. თბილისი 1987 წ. გვ. 399).
სჯულის ცნობილი კომენტატორის იოანე ზონარას განმარტებითაც (იხ. წმ. ბასილი დიდის ხს. კანონის განმარტება), "მწვალებელია ყველა, ვინც ფიქრობს მართლმადიდებლური სარწმუნოებისგან განსხვავებულად, და არა აქვს მნიშვნელობა, დიდი ხნის წინათ იყვნენ ისინი განკვეთილი თუ ახლახან; ძველთაგან გადმოცემულ მწვალებლობებს მისდევენ ისინი თუ ახალს" (წყარო).
მოვუსმინოთ თვით ახალმოწესე "მართლმადიდებელთათვის" ავტორიტეტულ კანონისტ ნიკოდიმოს მილაშსაც (1845-1915), რომლის თქმითაც, "მწვალებლობა (ერესი), როგორც მართლმადიდებლური სარწმუნოების საწინააღმდეგო სწავლება, არ არის სავალდებულო, აუცილებლად ეხებოდეს მართლმადიდებლური სარწმუნოების ყველა დოგმატს, მოცემული პირი მწვალებლად რომ ჩაითვალოს, საკმარისია ის ცდებოდეს თუნდაც ერთ დოგმატში, და უკვე ამის ძალით გამოცხადდება ის მწვალებლად" (წყარო) (ციტ. Ересь. https://azbyka.ru/eres) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 03.09.2020).
ზ. ნოდიას მიერ ჩამოთვლილი ერესები (მწვალებლობები) განეკუთვნება ტრიადოლოგიურ (არიანელობა და დუხობორობა) და ქრისტოლოგიურ (ნესტორიანელობა) მწვალებლობებს. როცა "დუხობორებს" ახსენებს, ზ. ნოდია არ აკონკრეტებს, რომელ დუხობორებს ადარებს ის ძველმორწმუნე ქრისტეანთ - მაკედონიანელებს (IV ს.) თუ "დუხობორთა" (духоборы) რუსულ ეთნოკონფესიურ დაჯგუფებას (XIX-XX სს.), რომელთაც მაკედონიანელთა მსგავსად პნევმატომაქები (ბერძნ. πνευματομάχοἱ), ანუ სულის მოწინააღმდეგეები (რუსულად "დუხობორები") ეწოდებოდათ. თუმცა, რასაც გინდა გულისხმობდეს ზ. ნოდია, ძველმართლმადიდებლობას არაფერი აკავშირებს არც ერთ ამ ჩამოთვლილ მწვალებლობასთან და როგორც ქვემოთ, თავის ადგილზე ვნახავთ, მათი დაკავშირება არიანელებთან, ნესტორიანელებთან და კიდევ სხვა მწვალებლებთან ნიკონიანელი რეფორმატორების ბინძური პოლიტიკა გახლდათ. რაოდენ სამწუხაროა, რომ ამ პოლიტიკას დღეს საქართველოშიც მიმართავენ, მაშინ როდესაც თვით რუსეთში ამგვარი სიყალბეებისთვის უკვე ბოდიშს იხდიან.
ამრიგად, ზ. ნოდია არ განმარტავს, რის საფუძველზე აცხადებს ის ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანებს ან არიანელებად, ან ნესტორიანელებად, ან კიდევ "დუხობორებად". არ განგვიმარტავს, თუ რას ნიშნავს ძველი წეს-ჩვეულებების აყვანა "არიანულ-ნესტორიანულ-დუხობორულ ერესთა რანგში ", რის გამოც თავს უფლებას ვაძლევთ ვთქვათ, რომ ჩვენი "პუბლიცისტი" საკმაოდ არასერიოზულად უდგება მის მიერ საკამათოდ არჩეულ თემატიკას. მას არ გააჩნია საეკლესიო-ლიტურგიკული და დოგმატურ-ისტორიული საკითხების კვლევის არანაირი გამოცდილება, არ იცნობს შესაბამის ლიტერატურას, არ იცის თანამედროვე ისტორიოგრაფიის დამოკიდებულება ხსენებულ საკითხებთან. მეტიც, მან არ იცის თვით საკუთარი ეკლესიის (ამ შემთხვევაში რუსეთის "მართლმადიდებელი" ეკლესიისა და საზღვარგარეთის რუსული მართლმადიდებელი ეკლესიის) დამოკიდებულება ძველმართლმადიდებლებთან და XVII ს.-ის რუსეთის საეკლესიო რეფორმასთან. ზ. ნოდია არის პროფანი, რომელსაც საკუთარი თავი გამარჯვებულის კვარცხლბეკზე აჰყავს და მოზეიმე იერით თითს გვიქნევს, აქაოდა, როგორ ბედავთ და საკუთარ თავს "ეკლესიას" და "მართლმადიდებლებს" როგორ უწოდებთო.
თავისი უცოდინრობის დემონსტრირებას რომ განაგრძობს, ზ. ნოდია რიხით აცხადებს: "აბსოლუტურად სწორი იყო პატრიარქი პაისი (იგულისხმება პაისი კონსტანტინოპოლელი, რომელსაც პატრ. ნიკონმა რეფორმის დაწყების წინ წერილობითი კითხვით მიმართა (ამის შესახებ იხ. ქვემოთ - არქიეპ. პ.), როცა - მთავარში ერთობას და მეორეხარისხოვანში თავისუფლებას უჭერდა მხარს, მითუფრო, რომ - პირჯვრისწერის საწერი თითთა სხვადასხვა წყობა საუკუნეთა მანძილზე მონაცვლეობდა ადგილობრივ ეკლესიებში (იხ. ე. ჭელიძის "ეკლესია - სძალი უფლისა"-ში სამი თითით პირჯვრისწერის კანონიკურობის დამმოწმებელი უძველესი წყაროები და ხატები), და ისეთივე არაუმთავრესია და არაარსებითია განხეთქილებისთვის, როგორც ძველი წეს-ჩვეულებების გამოისობით შფოთი ეკლესიაში" (ზ. ნოდია. იქვე. გვ. 195) (ავტორთა ციტირებისას, ბუნებრივია, ზედმიწევნით ზუსტად არის დაცული მათი სტილი და ორთოგრაფია - არქიეპ. პ.).
კიდევ ბევრი ციტატის ამოწერა შეიძლება ზ. ნოდიას ხსენებული ანტიძველმართლმადიდებლური ოპუსიდან, მაგრამ ამოწერილიც საკმარისია იმის საჩვენებლად, რომ ავტორს აშკარად არასწორად ესმის წეს-ჩვეულებებისა და დოგმატების ურთიერთმიმართების საკითხი. ამიტომაც, შევეცდებით, რაც შეიძლება მოკლედ და ამომწურავად გავცეთ პასუხი მოცემულ თემას.
პირჯვრისსაწერი თითების წყობის "ცვალებადობის" თეორიას ქვემოთ დეტალურად შევეხებით, ამიტომ აქ ამ საგანზე აღარ შევჩერდებით, მაგრამ მკითხველს აუცილებლად უნდა ვაჩვენოთ ზ. ნოდიას არაობიექტურობა. საქმე ის გახლავთ, რომ ე. ჭელიძეს წიგნში "ეკლესია - სძალი უფლისა" "სამი თითით პირჯვრისწერის კანონიკურობის დამმოწმებელი უძველესი წყაროები და ხატები" არსად დაუმოწმებია. მის ხსენებულ წიგნში არ მოიპოვება სამი თითით პირჯვრისწერის დამადასტურებელი არც ერთი წყარო და არც ერთი ხატი. არ მიუთითებს მას არც ზ. ნოდია. მას ხომ წყაროების დასახელება საერთოდ არ ახასიათებს; თუმცა, ამ შემთხვევაში, რაც არ არსებობს, იმას როგორ მიუთითებს?!
ამრიგად, განვიხილოთ ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ საყოველთაოდ გავრცელებული ბრალდება, რომლის მიხედვითაც თურმე ძველმორწმუნე ქრისტეანთ "დოგმატები და წეს-ჩვეულებები ერთმანეთში ერევათ". ცხადია, როდესაც ამ ბრალდებას გამოთქვამენ, ოფიციალური "მართლმადიდებლობის" ადეპტები გულისხმობენ XVII საუკუნის რეფორმას და იმ ძველ საეკლესიო გადმოცემებს, რომელთა დაცვის გამო უწოდეს კიდევაც ძველი ღვთისმოსაობის დამცველთ "სტაროობრიადცები" (ძველმოწესეები).
მაშ, ვნახოთ, რა კავშირია ამ საეკლესიო წესებსა და დოგმატებს შორის. ამ საკითხს წმ. ბასილი დიდის სიტყვებით ვუპასუხებთ: "თუ დაუწერელი წესების დარღვევას მივყოფთ ხელს, ვითომცდა მათ არა აქვთ დიდი ძალა, ამით შეუმჩნევლად თვით სახარებას ვავნებთ ძირითად საკითხებში" (სლავურად: "... аще предприимем отвергати неписанные обычаи, аки не великую имющие силу: то неприметно повредим Евангелию в главных предметах". Правила свв. Отец с толкованиями (полн. Перевод.) Изд. Общесьва духовного просвещения. Правила св. Василия Великого. Стр. 427). იგივე წმიდა მამა ბრძანებს: "ჩვენ ვიცავთ წესებს, რომელთაც კანონის ძალა აქვს, რამეთუ განწესებანი მათნი წმ. მამებმა გადმოგვცეს" (კანონი 87 და 91) (იქვე).
მაშასადამე, როგორც ვხედავთ, დაუწერელი წესების დაკავშირება სახარების ძირითად საკითხებთან, ე. ი. დოგმატებთან ძველმორწმუნეთა ახირება კი არ ყოფილა, არამედ წმ. მამათა სწავლება. ამაში დასარწმუნებლად და იმის გასარკვევად, თუ რა მნიშვნელობა აქვს დაუწერელ გადმოცემებს, ანუ საეკლესიო წესებს, თვალი გადავავლოთ წმიდა მამათა და კრებათა გამონათქვამებსაც.
ღანგრის ადგილობრივი საეკლესიო კრება (340 წ.): 21-ე კანონში, წინააღმდეგობას უწევს რა ეკლესიაში სიახლეთა შემომღებთ, ასკვნის: "ვლოცულობთ, რათა ეკლესიაში ხდებოდეს ყველაფერი, რაც მოცემულია საღვთო წერილში და განწესებულია მოციქულთა გადმოცემის მიერ" (დიდი სჯულისკანონი. საქ. ეკლ. Kალენდარი. 1987 წ. გვ. 191).
ეპისკოპოსი ნიკოდიმოს მილაში ამ კანონს ასე განმარტავს: "ამ კრების მამებმა დაადგინეს, რომ აუცილებელია წმიდა ეკლესიის დაცვა სიახლეებისგან. წმიდად და დაურღვევლად უნდა დაიცვას ის, რაც საღმრთო წერილითა და მოციქულთა გადმოცემით არის განწესებული; წინააღმდეგ შემთხვევაში გზა ხსნილი ექნებათ მწვალებლებს, რომლებიც ეკლესიად ვერ იწოდებიან" (Священноисповедник Никодим (Милаш). Правила Поместных Соборов с толкованиями. Правила Гангрского Собора Правило 1. https://azbyka.ru/otechnik/Nikodim_Milash/pravila-pomestnyh-soborov-s- tolkovanijami) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 03.09.2020).
მეშვიდე მსოფლიო კრება: "ანათემა ყველაფერს, რაც საეკლესიო გადმოცემათა, წმიდა მამათა მოძღვრებისა და განწესებების საწინააღმდეგოა" (ამ კრების ეპისტოლე ალექსანდრიელთა მიმართ. საქმენი).
ღირ. ბიკენტი ლირინელი (V ს.): "... თუ ისეთ რამეს შეიტყობს ეკლესია, რაც ეწინააღმდეგება წმინდანებს, რაც ახალია და აქამდე უცნობი, იმას არა ვითარცა რელიგიის, არამედ ვითარცა ცთომილების კუთვნილად მიიჩნევს" (ნ. საგარდა. ქრისტეანული რწმენა და ცხოვრება. ციტ. "ლაზარეს აღდგინება", V. გვ. 33-34).
კონსტანტინოპოლის პატრიარქი მეთოდე აღმსარებელი (XI ს.) განდგომილებს უწოდებს იმათაც, "ვისაც სიახლე შეაქვს ეკლესიაში, ვინც უკუაგდებს ძველ საეკლესიო ჩვეულებებს და სანაცვლოდ მათ საწინააღმდეგოს ამკვიდრებს" ("ახალი სჯულის ფიცარი" 17, 4, 5. ციტ. იქვე).
ბერძნული სჯულისკანონი ("პიდალიონი"): "სადაც არ არის განწესება ან დაწერილი კანონი, განწესებისა და დაწერილი კანონის ძალა აქვს წეს-ჩვეულებას, რომელსაც მრავალწლიანი გამოცდილება აქვს და არ ეწინააღმდეგება დაწერილ კანონს" (მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონის განმარტება. გვ. 388. ციტ. იქვე).
VII მსოფლიო საეკლესიო კრება თავის დადგენილებებში ბრძანებს: "ჩვენ, ყველაფერში კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიის ძველ სჯულმდებლობას მივყვებით და წმ. მამათა განწესებებს ვიცავთ... ქრისტეანთა ბრალმდებლების მიერ ქმნილ სიახლეებს კი შევაჩვენებთ... ვინაც დაწერილი თუ დაუწერელი საეკლესიო გადმოცემათა დარღვევას მიჰყოს ხელი, - ანათემა "; და კიდევ: "ვინც დაწერილი თუ დაუწერელი საეკლესსიო გადმოცემები უარყოს, - შეჩვენებულ იყოს" (VII მსოფლიო კრების საქმეები. ყაზანი. 1891 წ. გვ. 292 რეპრინტული გამოცემა. რუსულად).
მეშვიდე მსოფლიო კრება, კანონი 7: "წმიდა ადათ-წესის პყრობა საჭიროა დაწერილი თუ დაუწერელი კანონმდებლობის თანახმად" (ციტ. იქვე).
მეშვიდე მსოფლიო კრება: "ყოველივეს, რაც საეკლესიო გადმოცემათა და წმიდა და ღმერთშემოსილ მამათა სწავლების საწინააღმდეგოდ ახალქმნილია, ან მოსალოდნელია შეიქმნას, ანათემა" (წყარო) (მე-7 მსოფლ. კრების საქმეები).
VII მსოფლიო კრების საქმენი: "ამრიგად, განვსაზღვრავთ, ვინც განიზრახავს და ასწავლის სხვაგვარად ან უგვან მწვალებელთა მსგავსად მოიძულოს საეკლესიო გადმოცემები და ხელი მიჰყოს რაიმე სიახლეების გამომგონებლობას ან უარყოს რაიმე იმისგან, რაც ეკლესიის მიერ ნაკურთხია, იქნება ეს სახარება ან ჯვრის გამოსახულება, ან ხატწერა, ან წმიდა მოწამეთა ნაწილები, და ასევე ვინც გაბედავს ეშმაკობითა და მზაკვრებით კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიის რომელიმე სჯულიერი გადმოცემის უარყოფას, და ბოლოს (ვინც ბედავს), წმიდა ჭურჭლისა და პატივსაცემი სავანეების ყოველდღიურ, ჩვეულებრივ გამოყენებას, თუ ის ეპისკოპოსი ან კლერიკოსი იქნება, უნდა დაემხოს თავისი პატივისგან, ხოლო თუ ბერი ან ერისკაცი, განიკვეთონ ზიარებიდან" (Деяния Вселенских Соборов. Том 7. Собор Никейский 2-й, Вселенский Седьмой. Казань. 1891 г., стр. 285).
VII მსოფლიო კრების საქმენი: "ვინც აკნინებს რომელიმე დაწერილ თუ დაუწერელ საეკლესიო გადმოცემას - ანათემა!" (იქვე. გვ. 294).
ამგვარი მაგალითების დამოწმება უხვად შეგვიძლია, მაგრამ, ვფიქრობ, ესეც საკმარისია იმის საჩვენებლად, თუ რა ადგილი უჭირავს ეკლესიაში წმიდა გადმოცემებს, იგივე წმ. საეკლესიო წეს-ჩვეულებებს და როგორი მიმართებაა ამ მხრივ სარწმუნოებრივ დოგმატებთან.
წმიდა საეკლესიო კანონებში ხშირად პირდაპირ არის აღნიშნული წეს-ჩვეულების კავშირი დოგმატთან, ანუ ის მომენტი, თუ როგორ არის ასახული წეს-ჩვეულებაში ესა თუ ის სარწმუნოებრივ-დოგმატური სწავლება. ასე მაგალითად, როცა წმ. ბასილი დიდი აღნიშნავს ეკლესიაში დაუწერელი ჩვეულებების მნიშვნელობას, განმარტავს მათში ჩადებულ შინაარსსაც და წერს: "ყველანი ვუცქერით აღმოსავლეთს ლოცვის დროს, მაგრამ ცოტამ ვიცით, რომ ჩვენ პირველ მამულს, სამოთხეს ვეძიებთ, რომელიც შექმნა ღმერთმა ედემში, აღმოსავლეთით" (შეად. დაბად. 2:8).
"ეკლესია, - გვასწავლის იგივე წმიდა მამა, - კვირა დღეებში ფეხზე მდგომარე ლოცულობს და ამ ცხადი შეხსენებით ჩვენს გონებას იწვევს ამქვეყნიური ცხოვრებიდან სამუდამოში, იმქვეყნიურში დასამკვიდრებლად. ხოლო ყოველდღიური მუხლმოდრეკითა და ისევ ადგომით ვაჩვენებთ, რომ ცოდვით ქვეყანაზე დავეცით და ჩვენი დამბადებლის კაცთმოყვარეობით ზეცისკენ ვართ მიხმობილი...
სწორად მდგომარენი აღვასრულებთ კვირა დღის ლოცვებს, ამის მიზეზი კი ყველამ არ ვიცით. ლოცვების დროს სწორად დგომით არა მხოლოდ როგორც ქრისტესთან ერთად აღმდგარნი და ზეცის მაძიებელნი აღდგომის დღეს ჩვენთვის მოცემულ მადლს გავახსენებთ ჩვენს თავს, არამედ ამით (ანუ ფეხზე დგომით - არქიეპ. პ.) ეს დღე გვესახება მომავალი უსასრულობის ხატად" (წმ. ბასილი დიდის ნეტ. ამფილოქესადმი მიწერილი წიგნის ოცდამეშვიდე თავიდან სულიწმიდის შესახებ. "დიდი სჯულისკანონი". თბილისი. საქ. საეკლ. კალენდარი. 1987 წ. გვ. 429-431).
წმ. ბასილი დიდის სიტყვებით რომ ვთქვათ, "დღე გამითავდება მე უწერელი საიდუმლოებების ეკლესიისთვის მითხრობაში, ამიტომ თავს დავანებებ დანარჩენს" (იქვე. გვ. 431) და დავსვამ კითხვას: შეიცვლება თუ არა ზემოთ დამოწმებულ მაგალითებში, ჩვეულებებში გადმოცემული საეკლესიო-დოგმატური სწავლება (სამოთხის შექმნა აღმოსავლეთით, ადამიანის ცოდვით დაცემა და აღდგომა, აღდგომის მადლი და სხვა), თუკი ეს ჩვეულებები გაუქმდება და მათ სანაცვლოდ სხვა, ახალი ჩვეულება დამკვიდრდება? მაგალითად, საყოველთაოდ ცნობილია, რომ მყარი და განუხრელი მართლმადიდებლური ტრადიციით, ყველა მართლმადიდებლური ტაძარი (გამონაკლისის გარეშე!) საკურთხევლით აღმოსავლეთისკენ შენდება; არა დასავლეთით, ან სამხრეთით, ან ჩრდილოეთით, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ აღმოსავლეთით. თუ რატომ, ეს წმიდა მამის განმარტებაში უკვე ვნახეთ. მაშ, რა მოხდება ტაძრების მშენებლობა პირუკუ, ანუ (საკურთხევლით) დასავლეთისკენ რომ დაიწყონ. რა თქმა უნდა, დაირღვევა ის აზრი, რაც პირით აღმოსავლეთისკენ დგომასა და ლოცვაში გამოიხატება.
ამიტომაც, ნებისმიერი გონიერი და მართლმადიდებელი მორწმუნე უეჭველად დაგვეთანხმება, რომ ამ წეს-ჩვეულებათა გაუქმებით და მათ სანაცვლოდ ახალი, მათი საპირისპირო წესების დამკვიდრებით უქმდება ძველ ჩვეულებებში ჩადებული სწავლა-მოძღვრებითი, დოგმატური შინაარსი. ამიტომაც ამგვარად მოქმედნი ეკლესიამ ერეტიკოსებად შერაცხა და მოიკვეთა (შეად. VI მსოფლ. კრების 19-ე და 32-ე კანონები; VII მსოფლიო კრების 7-ე კანონი; ღანგრის ადგილობრივი კრების 21-ე კანონი. იხ. აგრეთვე Св. Феодор Студит. Творения. Письмо 48. К Афанасию сыну. СПБ 1908 г., т. II стр. 301-303. Макарьевская минея. Рукопись в моск. Синод. Библ. № 183. Месяц Август. Слово св. Козмы презвитера на еретики богомилы, л. 66, столб 1).
საეკლესიო წეს-განგებათა და ჩვეულებათა უარმყოფელ მწვალებლებს განეკუთვნებიან ადამიტები, ბოგომილები, ვიგილიანტები, სტრიგოლნიკები და მრავალი სხვა. წმ. იოანე დამასკელი (VII-VIII სს.) თავის წიგნში "მწვალებლობათა შესახებ" ახსენებს აგონიკლიტოსებსაც, რომელთა შესახებ წერს: "ეს მწვალებლები სხვათაგან იმით განსხვავდებიან, რომ ლოცვა-ვედრების აღსრულების ჟამს საერთოდ არ სურთ მუხლის მოყრა და მთელი დროის განმავლობაში ფეხზე მდგომარენი ლოცულობენ, და ამას იქმან არა მარტო განმხოლოებული ლოცვისას, არამედ ეკლესიაში საერთო ლოცვის აღსრულების დროსაც (მწვალებლობა 91) (Преподобный Иоанн Дамаскин. О ста ересях вкратце. https://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Damaskin/o_100_eresyax) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 03.09.2020).
საზოგადოდ კი, ყველა მწვალებლობა სხვადასხვა ზომით ყოველთვის უარყოფს ამა თუ იმ გადმოცემას, საეკლესიო წეს-განგებასა თუ ჩვეულებას. ამაში ადვილად დავრწმუნდებით, თუ ჩავიხედავთ მწვალებელთა მიღების საეკლესიო წეს-განგებაში, სადაც ამა თუ იმ მწვალებლობიდან (მაგ.: კათოლიციზმიდან, გრიგორიანელობიდან, მონოფიზიტობიდან და ა. შ.) მოქცეულებს აწყევლინებენ იმ უღვთო ქმედებას ან შეხედულებას, რომელთა მიხედვითაც უარყვეს მათ ესა თუ ის საეკლესიო წესი და ჩვეულება.
საგულისხმოა, რომ სომეხ-იაკობიტთა (იგივე ე. წ. "გრიგორიანელთა") მიღების წეს-განგებაში არის ასეთი ფორმულა: "ვინცა ვინ არა დასწერდეს ჯუარსა ორითა თითითა, ვითარ-იგი ქრისტეცა - შეჩუენება" (არსენ იყალთოელი. "დოგმატიკონი". იხ. აგრეთვე. მ. რაფავა. "უცნობი ავტორის ანტიმონოფიზიტური ტრაქტატი". "მაცნე" (ენისა და ლიტერატურის სერია). 1975 წ. № 1. გვ. 29); ან კიდევ: "ვინცა ვინ არა ნათელ-სცეს სამითა შთაყოფითა, სახელსა ზედა მამისა, და ძისა, და სულისა წმიდისასა - შეჩუენებულ იყავნ" (იქვე. გვ. 30).
აქედანაც ცხადია, რომ საეკლესიო წესებში (მაგ. თითებით ჯვრის გამოსახვა) და საეკლესიო საიდუმლოებებში მოცემულია დოგმატური სწავლება, რის გამოც ამ წესების შეცვლა მათში ჩადებულ დოგმატურ შინაარსსაც ცვლის, რაც იმსახურებს წყევლასა და შეჩვენებას.
ამიტომაც ბრძანებს მეშვიდე მსოფლიო კრება: "ვინც უარყოს საეკლესიო გადმოცემა, დაწერილი თუ დაუწერელი, ანათემა მას" (Деяния Вселенских Соборов. Том 7. Собор Никейский 2-й, Вселенский Седьмой. Казань. 1891 г.).
ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ღირ. ბიკენტი ლირინელის (V ს.) თქმით: "... თუ ისეთ რამეს შეიტყობს ეკლესია, რაც ეწინააღმდეგება წმინდანებს, რაც ახალია და აქამდე უცნობი, იმას არა ვითარცა რელიგიის, არამედ ვითარცა ცთომილების კუთვნილად მიიჩნევს" (ნ. საგარდა. ქრისტეანული რწმენა და ცხოვრება. ციტ. "ლაზარეს აღდგინება", V. გვ. 33-34). ნიკონიანელმა რეფორმატორებმა კი დაამკვიდრეს არა მხოლოდ მანამდე უცნობი და ახალი ჩვეულებები, არამედ მწვალებლობად გამოაცხადეს ძველი, მართლმადიდებლური გადმოცემები და სასტიკად დაუპირისპირდნენ თვით წმინდანებსაც კი.
ცნობილია, რომ 1551 წელს მოსკოვში სახელგანთქმული "დიდი საკითხავი თვენის" შემდეგენლის, თვით ნიკონიანური ეკლესიის მიერ წმინდანად შერაცხილი მოსკოვის მიტროპოლიტ მაკარის (1482-1563) თავმჯდომარეობით გაიმართა საეკლესიო კრება, რომელიც "ასმუხლიანი" (Стоглавый) კრების სახელწოდებითაც არის ცნობილი. ამ კრებამ, რომელსაც მაკარის გარდა ესწრებოდნენ სიცოცხლეშივე საკვირველთმოქმედი მამები გური და ბარსონუფი, აკაკი ტვერელი და სხვები, ორი თითით პირჯვრისწერის გამო გაიმეორა და დაამტკიცა ადრე, 1029 წელს კონსტანტინოპოლში სომეხ-მონოფიზიტთა საწინააღმდეგოდ მიღებული ფორმულა: "Аще ли кто не крестится двумя персты, да будет проклят" (Стоглав, гл. 31. იხ. აგრეთვე: Проф. Н. Ф. Каптерев. Патр. Никон и его противники… "Православное обозрение", 1887, февраль. Москва. 1887 г., стр. 352-354).
ამ განწესების გამო ნიკონიანელმა ახალმოწესე რეფორმატორებმა "უმეცრებად" შერაცხეს "ასმუხლიანი" კრების სასწაულმოქმედი და წმიდა მამები, ხოლო თვით ეს კრება "არარსებულად" (яко не бывшим) გამოაცხადეს. მეტიც, ნიკონიანელმა პატრიარქმა იოაკიმემ წმინდანთა დასიდანაც კი "ამორიცხა" ძველი წმინდანი ანა კაშინსკაია, რომელიც განხეთქილებამდე სამი საუკუნით ადრე გარდაიცვალა. ოფიციალურმა რუსულმა ეკლესიამ აკრძალა მისდამი მსახურება და მისი სახელის დიდება, ხოლო მისი წმიდა და უხრწნელი სხეული გადამალა მხოლოდ იმიტომ, რომ თითები შეკრული ჰქონდა ორთითიანი წყობით. საეკლესიო მსახურებიდან ამოაგდეს ასევე მსახურება წმ. ეფროსინე ფსკოველისადმი, რამეთუ მის "ცხოვრებაში" დადასტურებულია ორჯერადი ალელუიას მართებულობა.
საეკლესიო დიდებისგან ძველი წმინდანები "ამოუგდიათ" სხვა ნიკონიანელ მღვდელმთავრებსაც. მაგ.: ხოლმოგორელმა ეპისკოპოსმა ათანასემ 1683 წელს წმინდანთა დასიდან "ამორიცხა" იმ დროისთვის უკვე კანონიზებული წმინდანი და სასწაულმოქმედი ღირ. ექვთიმე, მიქაელ მთავარანგელოზის მონასტრის ყოფილი იღუმენი (იღუმენობის წლები: 1585-1599). ეს მოხდა მხოლოდ იმიტომ, რომ მასაც, როგორც წმ. ანა კაშინსკაიას, პირჯვრის საწერად ორი თითი ჰქონდა შეკრული. სამწუხაროდ, ამ წმინდანის წმ. ნაწილთა ადგილსამყოფელი დღემდე უცნობია (Журн. Церковь. 1913, № 29, стр. 694-695).
სხვა ხოლმოგორელმა მღვდელმთავარმა ბარნაბამ 1716 წელს წმინდანობა "ჩამოართვა" ღირ. გიორგის, შენკურელ საკვირველთმოქმედს (XV ს.) (იქვე. №№ 32-33). ასე მოექცნენ წმ. ნიფონტის, ნოვგოროდელ არქიეპისკოპოსს და ვილნოელ მოწამეებს წმ. ანტონის, იოანეს და ევსტათის (Академик Е. Голубинский. История канонизации святых, стр. 117. Ф. Е. Мельников. История ... Барнаул. 1999 г., стр 106), რომლებიც რეფორმატორებმა გადამალეს. აღარაფერს ვამბობთ 400-მდე სოლოვეცკელი ბერის უხრწნელ გვამებზე და სხვა უამრავ, ათასობით სასულიერო და საერო პირთა სასტიკ წამებასა და სიკვდილით დასჯაზე, რომლებიც, ოფიციალური ნიკონიანური ეკლესიის აღიარებით, სრულიად უდანაშაულოდ დაუსჯიათ.
დაბოლოს, გვიკვირს, როგორ ხერხდება ის, რომ ნიკონიანელი რეფორმატორები და მათი მიმდევრები ძველმორწმუნეებს უწოდებენ "სიძველეთმიმდევართ გარეგნულად" და "ობრიადოვერებად" რაცხენ მაშინ, როდესაც ნიკონის რეფორმა სწორედ ძველი გადმოცემების ("ობრიადების") გასაუქმებლად და მათ სანაცვლოდ ახალი "ობრიადების" დასამკვიდრებლად განხორციელდა (თანაც იმ ზომით, რომ, ვინც არ შეიწყნარებდა ამ ახალ "ობრიადებს" განურჩევლად ხოცავდნენ - და არა მარტო დიდებს, არამედ ბავშვებსაც კი!). განა ეს ფაქტი იმაზე არ მიანიშნებს, რომ პატრიარქ ნიკონის დროინდელი რეფორმატორები თავადვე ანიჭებდნენ "ობრიადებს" განსაკუთრებულ და დოგმატურ მნიშვნელობას?! და საზოგადოდ, თუ "ობრიადებისადმი" ერთგულება ცოდვაა, "ობრიადოვერობაა", მაშინ რატომ არის ეს ცოდვა მხოლოდ ძველმორწმუნეთათვის, ხოლო ახალმოწესე რეფორმატორთათვის კი არა?
ზემოთ ვნახეთ, რომ ახალმოწესე რეფორმატორები და მათი თანამედროვე აპოლოგეტები სრულიად უსამართლოდ ადანაშაულებენ ძველმართლმადიდებელთ როდესაც წერენ, თითოსდა ისინი წეს-ჩვეულებებს დოგმატებში ურევენ, რომ წეს-ჩვეულებები აჰყავთ სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტებების რანგში. მაგრამ ფაქტი ჯიუტია, - უპირველეს ყოვლისა, წეს-ჩვეულებებისადმი ასეთ დამოკიდებულებაში (თუ ეს შეცდომა და დანაშაულია) უნდა ვამხილოთ პატრიარქი ნიკონი და მისი მომხრე ყველა რეფორმატორი, თანამოაზრე აღმოსავლელი იერარქებითურთ, რამეთუ 17-ე საუკუნის რუსეთში და მთელ მართლმადიდებლურ სამყაროში სწორედ მათგან გაისმა ხმამაღალი განცხადება, თითქოსდა "რუსული" წეს-ჩვეულებები მწვალებლურია. ხოლო წეს-ჩვეულებათა მწვალებლობად გამოცხადება ყოვლად შეუძლებელია, თუ თვით ამ წეს-ჩვეულებებში არ დავინახავთ დოგმატურ დარღვევას ან არ დავაკავშირებთ მათ მართლმადიდებლურ სწავლა-მოძღვრებასთან.
არ შეიძლება საქმის ისე წარმოდგენა, თითქოსდა ნიკონ პატრიარქი უბრალოდ, არაფრის გულისთვის ცვლიდა ძველ წეს-ჩვეულებებს, ხოლო "უმეცარმა" და "გაუნათლებელმა" ძველმორწმუნეებმა, რომლებიც ამ ჩვეულებებს თურმე სწავლა-მოძღვრებაში "ურევენ", - და როგორც ზ. ნოდია გვესიტყვება, "უმთავრესს (დოგმატს) მეორეხარისხოვანისგან (წეს-ჩვეულებისგან) ვერ არჩევენ", - მას სრულიად უსარმართლო პროტესტი გამოუცხადეს.
უნდა ვიცოდეთ, რომ საეკლესიო გადმოცემებს (წეს-ჩვეულებებს) მართლმადიდებლურ სწავლა-მოძღვრებასთან, ანუ მის დოგმატებთან აკავშირებდა პატრიარქ ნიკონის რეფორმატორული მხარეც, თვით პატრიარქ ნიკონისა და მისი მხარდამჭერი აღმოსავლელი "პატრიარქებისა" და სხვა იერარქთა თანადგომით. აი, რას წერს ამის შესახებ ახალმოწესე მკვლევარი და ისტორიკოსი, მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორი ნ. კაპტერევი: "ყველა იმდროინდელ რუს იერარქთან ერთად საეკელესიო წესს უყურებდა ისე, როგორც სარწმუნოებრივ მოძღვრებას; ფიქრობდა, რომ წესი ისევე მნიშვნელოვანია, წმიდაა, მაცხოვნებელია, როგორც თვით სარწმუნოება; რომ წესებში სხვაობა მიუთითებს სარწმუნოებრივ სხვაობას, რამეთუ წესი ისევე, როგორც სარწმუნოება, ყოველთვის და ყველგან ერთი და იგივე უნდა იყოს" (Н. Ф. Каптерев. Патриарх Никон и царь Алексей Михайлович. Т. 1. Москва 1996., стр 177-178).
"ნიკონი იმდროინდელი რუსების უმრავლესობის მსგავსად, წესს ათანაბრებდა სარწმუნოებრივ სწავლა-მოძღვრებასთან, თავის პირდაპირ მოვალეობად თვლიდა საკუთარი სამწყემსთავრო მოშურნეობა უპირველესად მიემართა მისი აზრით, არასწორი რუსული წესის გასწორებისკენ, რათა ამ (ვითომცდა) არასწორი წესების გამო რუსეთში არ შერყვნილიყო თვით სარწმუნოება" (იქვე. გვ. 201-203).
ერთგან პროფ. კაპტერევი ნიკონს ადარებს თვით მის მოწინააღმდეგეებსაც კი (ე. ი. ძველმორწმუნეებს) და აშკარად აცხადებს, რომ მათ მსგავსად, "ის წეს-ჩვეულებებს უყურებდა როგორც დოგმატს და წეს-ჩვეულების შეცვლაში ხედავდა თვით სარწმუნოების შეცვლას" (იქვე. ტ. 2. გვ. 357).
მაგრამ წეს-ჩვეულებაზე ამგვარი შეხედულება მარტო ნიკონს ან მის მოწინააღმდეგეებს არ ჰქონიათ. ზუსტად ასეთივე შეხედულება ჰქონდათ მათზე იმ აღმოსავლელ იერარქებსაც, რომლებმაც 17-ე საუკუნის რეფორმაში მიიღეს მონაწილეობა, რაც დადასტურდა:
1) მათ მიერ ნიკონისა და მეფის წაქეზებაში რეფორმის ჩასატარებლად;
2) იმ ანათემატიზმებით, რომლებიც ამ წეს-ჩვეულებათა მიმდევრებზე გამოითქვა და
3) თვით ამ წეს-ჩვეულებათა (მაგ.: ორი თითით პირჯვრისწერის) მწვალებლობად გამოცხადებითა და დაგმობით (იხ. Н. Ф. Каптерев. Патриарх Никон и царь Алексей Михайлович. Т. I, II. Москва 1996).
პატრიარქ ნიკონის რეფორმისა და ძველი ბიზანტიური გადმოცემების მწვალებლობად შერაცხვის შემდგომ საეკლესიო წეს-ჩვეულებებს სარწმუნოებრივი სწავლების რანგში განიხილავდა ნიკონიანური (ანუ რეფორმატორულ-ახალმოწესეობრივი) ეკლესია. ამ მხრივ საყურადღებოა ამ ეკლესიის პატრიარქ იოაკიმეს მიერ მიღებული ფიცი, რომელშიც ძველი საეკლესიო წეს-ჩვეულებები, როგორც ვითომდა ერეტიკული სწავლების შემცველი, დაგმობილია, მათი მიმდევრობა კი გადაცემულია წყევლა-კრულვას. სხვათა შორის ამ "ფიცში" ასეთი სიტყვებიც არის: "მრწამს და შევიწყნარებ, ვასწავლი და ვმოძღვრავ, რომ დღეს არსებული ყველა საწესჩვეულებო დოგმატი და საეკლესიო წეს-ჩვეულებები ("догматы же чины и обряды церковныя"), დაწერილი თუ დაუწერელი, დიდი თუ მცირე ("писанныя великия, и не писанныя, мелкия дробности"), უძველესია, და რაც აღმოსავლურ და დიდი რუსეთის ეკლესიას უპყრია, უეჭველად მართლმადიდებლურია...".
"მთელი ჩემი სულითა და გულით პირობას ვდებ... და ყოვლადძლიერ ჩემს ღმერთსა და მის წმ. სახარებას ვფიცავ ("… и кленуся пред всемогущим моим Богом, и святым Его евангелием"), რომ პირჯვარს გადავიწერ ყოველთვის ამგვარად (ე. ი. სამი თითით - არქიეპ. პ.) და სხვებსაც ვასწავლი პირველი სამი თითით პირჯვრისწერის გამოსახვას, და არა ორი თითით, სქიზმატურად" (იქვე).
ანალოგიური ფიცი-მტკიცია გამოთქმული ხუთი სეფისკვერით ლიტურგიის ჩატარების, სამჯერადი ალელუიას (მეოთხე "დიდება შენდა ღმერთო"-ს დამატებით) გალობისა, ორი იოტათი მაცხოვრის სახელის (Иисус) წარმოთქმასთან დაკავშირებითაც და სხვა, რომელიც მეტად საინტერესო ფრაზით მთავრდება: "... ასევე ყოველივე დაწერილ თუ დაუწერელ, უმცირეს თუ უდიდეს გადმოცემას, აღმოსავლეთის წმიდა ბერძნული და დიდი რუსეთის ეკლესიის მოძღვართა სწავლებას, საკუთარი ფიცით შევიწყნარებ და პირობას ვდებ დავიცვა" ("...такоже и вся иже писанныя, и неписанная мелкости, и великая предания греческия, святыя Восточныя церкви, и великороссийских наших пастырей учение, со именною клятвою моею держати приемлю и обещаюся") (იქვე).
ამის შემდეგ იოაკიმე პატრიარქის "ფიცში" მოდის იმათი წყევლა, ვინც მისდევს ძველბიზანტიურ (როგორც ამას მოგვიანებით 1929, 1971 და 1988 წლებში გაარკვევს ოფიციალური, რუსული ეკლესია) სრულიად მართლმადიდებლურ გადმოცემას: "... ვწყევლი მათ, ვინც პირჯვარს არ იწერს სამი თითით... არამედ ორით... დე, იყვნენ წყეულნი და ანათემა მათ" (იქვე).
ანალოგიური წყევლა-კრულვებია გამოთქმული შვიდი სეფისკვერით ლიტურგიის აღმსრულებელთა, სეფისკვერზე რვაკიდურიანი მართლმადიდებლური ჯვრის აღმბეჭდველთა, ერთი იოტათი მაცხოვრის სახელის (Исус) წარმომთქმელთა, ორჯერადი ალილუიას მგალობელთა და სხვა ძველ წეს-ჩვეულებათა მიმდევართა მიმართ.
დასასრულ, ნიკონიანელი ახალმოწესე მოძღვარი, თუკი ის ამ ანათემატიზმებისა და წყევლა-კრულვების შემდეგ გადაიფიქრებს და საკუთარი აღსარებისა და პირობის გამტეხი აღმოჩნდება, შავი მაგიის თვალსაჩინო ტრადიციების თანხმიერად, თავს ასე იწყევლის: "... და ამგვარად, თუნდაც უმცირესში აღმოვჩნდე დამარღვეველი ამ აღთქმისა, და აღმოჩნდეს, რომ ყალბად წარმომითქვამს ეს წყევლა, დე, ამ ცხოვრებაშიც მოიწიოს ჩემზე წმიდა მამათა მიერ საყოველთაოდ წარმოთქმულმა ყველა კრულვამ; დე, მეწიოს კაენის ძრწოლა, გიეზიის კეთრი, თეოფილეს ჭმუნვა და იუდას განსკდომა; დე, აღმონთხეულ იქნას სული ჩემი ბოროტად და ყოვლადწყეულ და მზაკვარ დემონთა შესაპყრობელი იქმნას; ხოლო აქ, ამქვეყნად დე, დავექვემდებარო სამოქალაქო სასამართლოსა და სასჯელს, რისი ღირს ვიქნები შეუწყალებლად, ხოლო იმქვეყნად დე, ვიყო წყეულ და ანათემა და წყეულ უმეტესად. ქვა, ხე და რკინა დაირღვევა და გაიხრწნება, ხოლო მე მარადის შეკრულ ვიქმნე ქრისტეს ჯვარმცმელ იუდასთან და იუდეველებთან, ღვთიმსმგმობ არიოზთან და სხვა დაუსრულებლად წყეულ მწვალებლებთან ერთად. შთაგდებულ ვიქმნე ცეცხლის გეჰენაში თვით სატანასთან ბობღანივით, მარად დავიტანჯო სულით, განუხრწნელად" (ПРИСЯГА Хотящим взыти на степень священства утвержденное присяге изложенное, святейшаго Иоакима патриарха Московскаго и всея России. Печатным тиснением в Московской типографии издася, от по плоти Рожества Христова, в лето 1679-е) (ჩვენს ხელთ არსებულ ამდოკუმენტს სქოლიოში აქვს შენიშვნა: "Присяга эта была издана в 1679 г. По повелению патриарха Московского Иоакима. Свидетельства об этом смотри: 1) В. М. Удольскаго "Хронологический указатель" славяно-русских книг церковной печати с 1491 г. По 1861 г., стр. 103, 942. Изд. Москва 1873 г. 2) у А. Прозорского. Сильвестр Медведев, его жизнь и деятельность. Изд. 1856 г. Здесь говорится: "Экземпляры первого, Иоакимовского издания присяги чрезвичайно редки, но все же встречаются. Печатаем присягу с подлинного экземпляра") (http://starajavera.narod.ru/prisjaga.html) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 03.09.2020).
ასევე აფასებდა ძველ გადმოცემებს ნიკონიანური ეკლესიის სხვა "წმინდანი" ე. წ. "ღირსი" პაისი ველიჩკოვსკიც (1722-1794). შეკითხვაზე: "შეიძლება თუ არა გაიხსნას კრებითად განჩინებული წყევლა ან ანათემა?" პასუხობს: "წყევლა ან ანათემა მათზედ, ვინც ეწინააღმდეგებიან საყოველთაო ეკლესიას, ე. ი. ორი თითით პირჯვრის გადამწერებზე ან სხვა რამეში ეკლესიას ამხედრებულებზე და დაუმორჩილებლებზე, რომლებიც კრებითად არის გამოთქმული აღმოსავლელი პატრიარქების მიერ, ქრისტეს მადლით, მყარი, შეურყეველი და გაუხსნელია სამყაროს აღსასრულამდე, და თქვენ კიდევ მეკითხებით: დადებულ ანათემას გახსნის თუ არა აღმოსავლეთის რომელიმე კრება?
გიპასუხებთ: შეიძლება თუ არა იყოს მსგავსი კრება, თუ არა რომელიმე ღმრთისა და ეკლესიის საწინააღმდეგო კრებისა, რომელიც განიზრახავდა ჭეშმარიტების უარყოფას და სიცრუის დამტკიცებას? ქრისტეს ეკლესიაში ასეთი უკეთური კრება საუკუნოდ არ იქნება (როგორც უკვე ვიცით, ამ "წინასწარმეტყველებაში" ეს "წმინდანი" შეცდა. მსგავსი დადგენილება მიიღო მისი ეკლესიის 1971 წლის ადგილობრივმა კრებამ - არქიეპ. პ.)... ამიტომაც, ზემოთ გამოთქმული ანათემის შეცვლა, რომელიც სწორად და წმიდა კრების თანხმიერად ეკლესიის მტრების წინააღმდეგ გამოითქვა, არ შეუძლია არც მღვდელმთავრებს, არც აღმოსავლეთის პატრიარქებს და ვინც ამას იზამს, ღმრთისა და ეკლესიის მოწინააღმდეგედ ჩაითვლება... არა თუ რომელიმე მღვდელმთავარს აღმოსავლელი პატრიარქის გარეშე, არამედ თვით აღმოსავლელ პატრიარქებსაც კი არ ძალუძთ, გახსნან ეს კრულვა, როგორც უკვე საკმარისად ავხსენით, რამეთუ ასეთი ანათემა სამარადისოდ გაუხსნელი დარჩება" (Протоиерей Сергей Четвериков. Молдавский старец Паисий Величковский, его жизнь, учение и влияние на православное монашество. Вечное. Париж. 1976 г., цит. По "Таинство исповеди". О грехах явных и тайных. Греция, изд. "Православный пчельник", стр. 317, 318). როგორც იტყვიან, კომენტარი ზედმეტია! მით უმეტეს, რუსეთის 1971 წლის ადგილობრივი "მართლმადიდებელი" ეკლესიის დადგენილებების ფონზე, რომელმაც "სამარადისოდ გაუხსნელი" კრულვები და ანათემები ერთი ხელის მოსმით გააუქმა.
ნუთუ ყოველივე ამის წამკითხველს კიდევ ეჭვი შეეპარება იმაში, რომ ამ სიტყვების დამწერნი, მიმღებნი და წარმომთქმნელნი საეკლესიო წეს-ჩვეულებებს უყურებდნენ არა როგორც უმნიშვნელოს და "მეორეხარისხოვანს", არამედ ათანაბრებდნენ მათ დოგმატებთან და ქრისტეანულ სწავლა-მოძღვრებასთან ?
თვითდაწყევლილობის და თვითწყარწყმედის ეს უბადლო ნიმუში გასაოცარ პარალელს ავლენს ქრისტეს ჯვარმცმელ იუდეველთა თვითწყევლასთან, როდესაც მათთან კაცობრიობის ცოდვათა გამოსასყიდად და საცხოვნებლად მოსული, სრულიად უდანაშაულო და მართალი ქრისტე უარყოფილ იქნა და "ვითარცა ცხოვარი კვლად მიიგუარა", შემდეგ კი იხუვლა - "ჯვარს აცუ, ჯვარს აცუ ეგე!". საკუთარი გადაწყვეტილების სამართლიანობის უეჭველობაში დარწმუნებულებმა ასე გამოუტანეს განაჩენი საკუთარ თავს: "სისხლი მაგისი ჩვენს ზედა და შვილთა ჩუენთა ზედა" (მათე 27:25).
მაშ, რაღა უნდა ქნან ამჟამად ამ უბადრუკმა ადამიანებმა, სამარადისოდ თვითდაწყევლილებმა და საუკუნოდ სატანასთან ერთად გაუხსნელმა ნიკონიანელმა ერეტიკოსებმა, რომლებმაც თვითონვე აღმოაჩინეს, გაარკვიეს და 1971 წელს (ასევე 1988 წ.) კრებითად დაამტკიცეს კიდეც, რომ ნიკონის რეფორმას არავითარი თეოლოგიური, ისტორიული ან კანონიკური საფუძველი არ ჰქონია და რომ ნიკონიანელი რეფორმატორები ნამდვილად ძველბიზანტიური, არაერეტიკული, მართლმადიდებლური საეკლესიო გადმოცემის მაწყევარნი ყოფილან?!
ვინ უნდა გახსნას ისინი ამ კრულვისგან, თუ არა ისევ მათგან დევნილმა ძმებმა, ღმერთთნ და კაცობრიობასთან სინდის-ნამუსიანმა, მართალმა და პატიოსანმა ძველმართლმადიდებლებმა?
შეიძლება ვინმემ თქვას, რომ ახალმოწესეთა რეფორმატორულმა ეკლესიამ აღიარა თავისი პატრიარქის შეცდომა და მოხსნა ყველა ანათემა. მათ მივუგებთ: როგორც იუდას ვერ უშველა სინანულმა, რადგან ქრისტეს წინაშე კი არა, მის ჯვარმცმელ იუდეველთა წინაშე შეინანა; ან კიდევ, როგორც ებრაელებს ვერ უშველის ქრისტეს მხოლოდ მესიად აღიარება (არიან ასეთი ებრაელებიც ისრაელში), თუ მის წმიდა და მისტიკურ სხეულს ნათლისღება-მირონცხებით და მისივე უპატიოსნესი და უწმიდესი ხორცისა და სისხლის ზიარებით არ შემოუერთდებიან, ასევე ვერ უშველის ნიკონიანელ რეფორმატორებს მხოლოდ იმის აღიარება, რომ ძველმართლმადიდებელნი, "სტაროვერები" სრულიად მართლები ყოფილან და, რომ ძველი წესები სრულიად ძველბიზანტიურნი, მართლმადიდებლურნი და მაცხოვნებელია. არამედ უნდა შემოუერთდნენ წმ. სამოციქულო, საყოველთაო და ძველმართლმადიდებლურ დედა-ეკლესიას; გულისხმაყონ ახალმოწესე არქიეპისკოპოსის ანდრიას (უხტომსკის) (1873-1937) ქრისტეანული მოწოდება: "ძმანო!... ნიკონამდელი წმიდა ეკლესიის განწესებათა და პრაქტიკის მიხედვით აღდგინეთ ძველმართლმადიდებლური ცხოვრება! შეინანეთ!" (М. Л. Зеленогорский. "Жизнь и деятельность архиепископа Андрея (князя Ухтомского). М. 1991. С. 200., цит. История Русской Православной Церкви. Новый патриарший период, т 1, Санкт-Петербург. 1997 г., стр. 708).
პატრიარქ იოაკიმეს (1621-1690) ფიცი არ გახლავთ ერთადერთი იმგვარი ხასიათის დოკუმენტი, რომელშიც წეს-ჩვეულება ქრისტეანული სარწმუნოების (დოგმატის) რანგში აიყვანება. ასეთივე დამოკიდებულება ჰქონდათ მათთან ყველაზე გამოჩენილ ნიკონიანელ "წმინდანებსაც". ვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი:
"ღირსი" პაისი ველიჩკოვსკის ერთი გამონათქვამი ზემოთ უკვე დავიმოწმეთ, ვიხილოთ სხვაც არქიმანდრიტ ლაზარეს (აბაშიძე) წიგნიდან "Таинство исповеди": «ერთი მართლმადიდებელი (იგულისხმე ახალმოწესე-ნიკონიანელი - არქიეპ. პ.) ბერი არწმუნებდა მათ ("რასკოლნიკებს" - არქ. ლაზ.) დაეტოვებინათ თავიანთი უთანხმოება საეკლესიო ჩვეულებათა გამო და შესულიყვნენ ერთობაში მასთან (ე. ი. ახალმოწესეთა ოფიციალურ ეკლესიასთან არქიეპ. პ.). ისინიც დაეთანხმნენ ყოველივეს მიღებას, ყოველი გადმოცემის (ახალმოწესეობრივის - არქიეპ. პ.) შეწყნარებას, ოღონდაც მოითხოვეს, რომ ისინი ძველებურად ორი თითით დაიწერდნენ პირჯვარს. როდესაც ეს გაიგო ანტიოქიის წმიდა პატრიარქმა სილიბისტრომ, წმიდა და სულიწმიდით აღვსილმა კაცმა და ასევე, მოლდაველმა მიტროპოლიტმა ნიკიფორემ, ეროვნებით ბერძენმა, უბრძენესმა კაცმა, გადაჭრით აუკრძალეს ამ სქიზმატებს მართლმადიდებლურ (ე. ი. ახალმოწესეობრივ-რეფორმატორულ - არქიეპ. პ.) მონასტერში დარჩენა და ასეთი სიტყვებითაც კი მიმართეს მათ: "თქვენ თუ მთელი სულით გსურთ საყოველთაო ეკლესიასთან შემოერთება, მაშინ უეჭველად მთელი გულწრფელობით გმართებთ, გამონაკლისის გარეშე მიიღოთ ყოველი მოციქულთამიერი გადმოცემა და საეკლესიო ჩვეულება, მაშინ ეკლესიაც მიგიღებდათ თავის წიაღში, როგორც საყვარელ შვილებს და დიდად გაიხარებდა, მაგრამ, რადგანაც თქვენ არ ეთანხმებით წმ. მოციქულთა და ეკლესიის ყველა გადმოცემას, არამედ მტკიცედ და შეურყევლად დგახართ თქვენს გამონაგონზე (?) ორი თითით პირჯვრის წერაზე და არ გინდათ, ამ საქმეში დამორჩილდეთ ღვთის ეკლესიას და ითხოვთ, რათა შეგიწყნაროთ მან თქვენს ორთითიან წყობასთან ერთად, შეუძლია თუ არა ეკლესიას თქვენი ამ თხოვნის შესრულება? განა შესაძლებელია ერთსა და იმავე ეკლესიაში იყოს ერთმანეთის გამომრიცხველი და ერთმანეთთან შეუთანხმებელი ორი ჩვეულება? რომ ერთი და იგივე ქრისტეანები სხვადასხვა წესით იწერდნენ პირჯვარს?" და ა. შ.
ამიტომაც ამცნეს: "მაშ, იცოდეთ მყარად, რომ ღვთის ეკლესია თქვენს წინადადებას ვერავითარ შემთხვევაში ვერ დათანხმდება, რადგან ეს შეუძლებელია, ამიტომაც, აწ ნუღარა გვთხოვთ ამას, არამედ წადით და იმ სავანეში ნუ დარჩებით, რომელშიც ამჟამად ცხოვრობთ, რამეთუ თქვენ, როგორც ეკლესიის დაუმორჩილებელთ, არ ძალგიძთ, ერთობა გქონდეთ მართლმადიდებლურად მცხოვრებ მონაზვნებთან".
"მაშ, თავად განსაჯეთ ქრისტესმოყვარენო, - ვკითხულობთ არქ. ლაზარეს იმავე წიგნში, - თუ "რასკოლნიკი ბერები", რომლებიც მზად იყვნენ მიეღოთ მოციქულთა ყველა საეკლესიო გადმოცემა, მხოლოდ ორი თითით პირჯვრისწერის არმიტოვების გამო არ მიიღო ეკლესიამ (ახალმოწესეობრივ-რეფორმატორულმა - არქიეპ. პ.), რაგვარად შესძლებს მიიღოს ისინი, რომლებსაც საყოველთაო ეკლესიის გადმოცემებში საერთოდ ეჭვი ეპარებათ?» და ა. შ. (Протоиерей Сергей Четвериков. Молдовский старец Паисий Величковский, его жизнь, учение и влияние на православное монашество // Вечное. Париж. 1976 г. ციტ.: Тайнство исповеди. О грехах явных и тайных недугах души. Сост архимандрит Лазарь, настоятель монастыря Бетания (Вифания) в Грузии. Изд. "Православный пчельник". Фессалоники. Греция, стр. 311).
ეს წყარო მრავალმხრივ იპყრობს ჩვენს ყურადღებას. კერძოდ:
პირველი: ანტიოქიის პატრიარქი სილიბისტრო და მოლდოველი მიტროპოლიტი გედეონი (ყურადღება მიაქციეთ, ორივე იერარქი ეროვნებით ბერძენია) საეკლესიო წეს-ჩვეულებებს (მ. შ. სამი თითით პირჯვრისწერასაც) მოციქულთაგან მიღებულ გადმოცემად მიიჩნევენ (ამით უარიყოფა პირჯვრისსაწერი თითების წყობის ცვალებადობის გვიან გაჩენილი და ყალბი თეორია).
მეორე: არანაირად, არავითარ შემთხვევაში დასაშვებად არ მიიჩნევენ ერთსა და იმავე ეკლესიაში სხვადასხვა საეკლესიო წესების არსებობას.
ეს საყურადღებო უნდა იყოს მათთვის, ვინც ჩვენ, ქართველ ძველმართლმადიდებელთ, ქედმაღლური გაკვირვებით გვსაყვედურობენ, რომ ვერ გაუგიათ, თუკი მათთვის შესაძლებელია როგორც ახალ-ნიკონიანური, ასევე ძველმართლმადიდებლური პირჯვრისწერის და სხვა წესების შეწყნარება, რატომ არის შეუძლებელი ჩვენთვის, ძველმორწმუნეთათვის ამგვარი "ედინოვერცული" პოზიციის გაზიარება?! გვირჩევენ შეხედულებათა "ვიწრო" ჩარჩოებიდან გამოსვლას და ამ საკითხებისადმი წმ. მამათამებრ ფართო და იკონომიურ მიდგომას, რითაც საკუთარი "ფართო" განათლების უპირატესობასა და ჩვენს "ვიწრო" და "კარჩაკეტილ" აზროვნებაზე მიგვანიშნებენ. ჩვენს ოპონენტებს შორის არსებული ამგვარი კატეგორიის მოპაექრეებს ვურჩევთ, სანამ ჩვენი აზროვნების "სივიწროვესა" და "კარჩაკეტილობაზე" იმსჯელებენ, ხმა აღიმაღლონ საკუთარი ეკლესიის მიერ "წმინდანებად", "ავტორიტეტებად" და "უწმიდეს ბრძენკაცებად" შერაცხილ პიროვნებათა ზემოთ დამოწმებული შეხედულებების საწინააღმდეგოდ და გამოაცხადონ ისინი ცთომილებად; ასევე ვიწრო და არაწმიდამამებისეული აზროვნების მქონეებად, რომლებმაც ამ (მათი თქმით) "მეორეხარისხოვანი" წესების გამო ჯერ უამრავი ადამიანი დახოცეს და გადასცეს წყევლა-კრულვას, ხოლო, როდესაც ზოგიერთმა სულსწრაფმა ძველმოწესემ მათი ერეტიკული ეკლესიებისკენ პირი ქნა, ამ საეკლესიო წესების, კერძოდ კი (მხოლოდ ორი თითით პირჯვრისწერის გამო) მონასტრიდანაც კი გააგდეს და უთხრეს, რომ მათი ახალმოწესეობრივი ეკლესია "ასეთ წინადადებას ვერავითარ შემთხვევაში ვერ დათანხმდება".
საინტერესოა, გარკვეული წესების ერთგული მიმდევრობა რატომ არის "ფანატიზმი", "წესთმორწმუნეობა" (обрядоверие) და ა. შ. მხოლოდ ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთათვის, ხოლო ამავე "ობრიადების" (ოღონდ ძველთაგან განსხვავებულის) მიმდევრობის ნამდვილად ფანატიკური პოზიცია - მართლმადიდებლობა და ეკლესიის ერთგულება?
საეკლესიო წესების განუხრელი მიმდევრობა თუ ცოდვაა (რაც ნიკონიანელ რეფორმატორებამდე არ სმენია ქრისტეს ეკლესიას), რატომ არის ის "ცოდვა" მხოლოდ ძველმართლმადიდებელთათვის, მით უმეტეს, თუკი დღეს დამტკიცებულია, რომ ეს წესები ძველბიზანტიურნი და სრულიად მართლმადიდებლურნი ყოფილან?! Xოლო, თუ ოპონენტებს შეგნებული აქვთ, რომ აქ ორივე მხარემ სცოდა, რაში შეეტყო ეს ახალმოწესეთა ოფიციალურ, "მართლმადიდებელ" ეკლესიას? აღიარა თუ არა მან, რომ ამ მის მიერვე "მეორეხარისხოვნად" გამოცხადებული ძველი საეკლესიო წესების ამოძირკვისა და ასევე "მეორეხარისხოვანი" ახალი წესების დამკვიდრების გამო მოაწყო სქიზმა? ან იქნებ ძველი წესებია "მეორეხარისხოვანი", ხოლო ახალი წესები "პირველხარისხოვანია"?! ეს ხომ აბსურდია და ვინ იქნება ის, ვისაც ამგვარი სისულელის დამტკიცება მოუნდება?!
მაგრამ მოდი, ისევ დაწყებულ თემას მივუბრუნდეთ და ვიხილოთ ამ "მეორეხარისხოვან" საეკლესიო წესებთან ახალმოწესე-რეფორმატორთა სხვა "წმინდანების" დამოკიდებულებაც.
აუცილებელია თავიდანვე აღვნიშნოთ, რომ არსებობს უმჭიდროვესი კავშირი XVII საუკუნის რუსეთში მომხდარ საეკლესიო რეფორმას, მისით გამოწვეულ განხეთქილებასა და საქართველოში ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის დაფუძნების მიზეზებს შორის. XVIII საუკუნეში რუსეთის ოფიციალური, სინოდალური ეკლესიის მიერ საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმებისა და თავის საეგზარქოსოდ გადაკეთების შემდეგ ისედაც ცუდ დღეში მყოფი ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია სრულიად დაემსგავსა რუსულს. გაგრძელდა ჯერ კიდევ კათალიკოს ანტონ I-
ამდენად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის შეერთებამ რუსეთის სინოდალურ ეკლესიასთან (ანუ საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმებამ) უმძიმესი უარყოფითი შედეგები მოუტანა ჩვენს ხალხსა და ჩვენს მართლმადიდებლობას.
ამიტომაც, მთელი სისავსით რომ გავიაზროთ და შევიმეცნოთ ეს მდგომარეობა; ასევე, რამ განაპირობა საქართველოში ძველმართლმადიდებლობის აღორძინების აუცილებლობა, საჭიროა ვაჩვენოთ, რას წარმოადგენდა ის "ეკლესია", რომელმაც ავტოკეფალიის გაუქმებით დაიპყრო საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია. იმის გასარკვევად, თუ ვისი მემკვიდრეა დღევანდელი რელიგიური ოფიციოზი, აუცილებელია, შევისწავლოთ იმ ორგანიზაციის წარმომავლობაში, რომელსაც ის მიუერთდა და რომელმაც მოტყუებითა და ძალდატანებით წაართვა მას ავტოკეფალიაც და მართლმადიდებლობაც.
რუსულ სინოდალურ წარმონაქმნთან საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის შეერთება, რომელშიც უდიდესი წვლილი მიუძღვის კათალიკოს ანტონ პირველს, განსაკუთრებით ცუდად აისახა საღვთისმსახურებო ტექსტებზე, ღვთისმსახურებასა და საეკლესიო საიდუმლოებებზე. ანტონ პირველის ანტიმართლმადიდებლური მოღვაწეობა დეტალურად გვაქვს აღწერილი ჩვენს ბროშურაში "ქართული ეკლესიის რუსული ფიზიონომიის შემოქმედი -
ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ ერთ-
ახალმოწესე "მართლმადიდებელთა" მხრიდან ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ გამოთქმული მეორე ყველაზე გავრცელებული ბრალდების მიხედვით, თურმე ძველმორწმუნენი წეს-
აი, რას წერს ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შესახებ ოფიციალური ეკლესიის ცნობილი "მღვდელმსახური" არჩილ მინდიაშვილი (ამ "მოძღვრის" ცრუპენტელობის წარმოსაჩენად, მისი მსჯელობა დავანაწევრეთ და შესაბამისი განმარტებებიც დავურთეთ):
1. "მე-
ჩვენი განმარტება: ეს სიცრუეა. "მღვდელი" ა. მინდიაშვილი ან სრულიად ჩაუხედავია ხსენებული საეკლესიო რეფორმის არსში, ან აშკარად იტყუება. არათუ დღეისთვის, როდესაც ცნობილმა რუსმა მეცნიერებმა არაერთი დამამტკიცებელი ფაქტი მოიტანეს იმისა, რომ ნიკონს არც ძველბიზანტიური და არც ძველსლავური ხელნაწერების მიხედვით საღვთისმსახურებო ტექსტები არ გაუსწორებია, არამედ თვით ნიკონის დროინდელი მორწმუნეებისთვისაც კი ცნობილი იყო, რომ ის ამ ტექსტებს იტალიაში ნაბეჭდი ევქოლოგიონების მიხედვით ასწორებდა. ეს ვითარება თავისთავად იწვევდა მორწმუნეთა პროტესტს, რადგან ხსენებული წიგნები შეიცავდა მართლმადიდებლობისთვის მანამდე გაუგონარ და უცხო სიახლეებს. რაც შეეხება ხატებს, მათ "გასასწორებელი" არაფერი სჭირდათ.
2. "იგი არ შეხებია მართლმადიდებლური მოძღვრების დოგმატურ მხარეს, არამედ -
ჩვენი განმარტება: ეს არის ან აშკარა სიცრუე ან ა. მინდიაშვილის უმეცრების მორიგი გამოვლენა. ჩვენი წინამდებარე წიგნის მეორე ნაწილში, რომელიც მთლიანად პირჯვრისწერისა და კურთხევის გაცემის საკითხს ეხება, ვაჩვენეთ, რომ ნიკონს ორი თითით პირჯვრისწერის წესი პრეროგატივად არავისთვის არ დაუტოვებია. თითების ეს წყობა ნიკონმა და მისმა თანამზრახველებმა გამოაცხადეს "მწვალებლობად" და შეაჩვენეს ყველა, ვინც კი მისით პირჯვრის გამოსახვას ან კურთხევის გაცემას გაბედავდა (უფრო დეტალურად იხილეთ ქვემოთ).
3. "ხოლო ყველა დანარჩენს, დიაკონსა და მრევლს ბერძნულის მიხედვით (ეყრდნობოდა რა წმ. მღვდელმოწამე პეტრე დამასკელს) სამი თითით გამოსახვა ასწავლა" (იქვე).
ჩვენი განმარტება: კვლავ სიცრუე -
4. "ნიკონის დროს რვაქიმიანი ჯვრის გვერდით ხმარებაში შევიდა ექვს და ოთხქიმიანი ჯვარიც, წირვაზე 7 სეფისკვერის მაგივრად -
ჩვენი განმარტება: ზოგიერთი ძველმართლმადიდებლის განმარტებით, ორჯერადი ალილუია, მესამე "დიდება შენდა ღმერთოს" დამატებით წარმოადგენდა არა სამების, არამედ განკაცებული მაცხოვრის სადიდებელს. სხვები კი ამბობდნენ, რომ ორჯერადი ალილუია მესამე "დიდება შენდა ღმერთო"-
აქ უნდა აღინიშნოს, რომ ორჯერადი ალილუია დამოწმებულია ქართული სასულიერო მწერლობის ისეთ უძველეს ძეგლში, როგორიც არის გიორგი მერჩულეს "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება". აქ ვკითხულობთ: "… არამედ დასაბამი მადლისაი ესე იხილვა ზაქარიას სიყრმისა ჟამთა: რამეთუ მწყემსი იყო კრავთაი კლარჯეთისა ქვეყანასა შინა. და ვითარცა მღდელმან შესაწირავი განჰმზადა წინაშე პატიოსანსა ჯვარსა და სხვანი ჩჩვილნი ყრმანი გარემოადგეს მას და დაუდუმებლად ხმითა ხმობდეს ანგელოზთა გალობასა: -
ამასთან სრულიად გაუგებარია რას იმოწმებს აქ "მღვდელი" ა. მინდიაშვილი. რომელი VI კრების კანონები? -
ხოლო, თუ ა. მინდიაშვილი გულისხმობდა VI მსოფლიო საეკლესიო კრების 33-
5. "დიდი მეტანიის გვერდით შემოღებულ იქნა მეტანია ლოცვის დროს წელში მოხრით" (იქვე).
ჩვენი განმარტება. კვლავ სიცრუე. პატრიარქმა ნიკონმა დიდი მეტანიის "პარალელურად" (ა. მინდიაშვილის თქმით, "გვერდით") მცირე მეტანიები (ლოცვის დროს წელში მოხრა) კი არ შემოიტანა (ის ისედაც არსებობდა), არამედ ეფრემ ასურელის სინანულის ლოცვაში ("უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო...") დიდი მეტანიები გააუქმა.
6. "დაწესდა ყოველკვირეული ქადაგებანი (?). ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილი კი, როგორც წმ. დიმიტრი როსტოველი გვასწავლის, არ შეადგენს რწმენას (რწმენას განსაზღვრავს მოძღვრების დოგმატური მხარე), არამედ მეორეხარისხოვან საწესჩვეულებო, რიტუალურ მხარეს განეკუთვნება. წმ. გრიგოლ დეოლოღოსი კი ამბობს: ერთი სარწმუნოების შემთხვევაში არაფერს არ ვნებს წმ. ეკლესიას წეს-
ჩვენი განმარტება. გვაოგნებს ა. მინდიაშვილის უმეცრებაც და კადნიერებაც. სრულ სიმართლეს ბრძანებს წმ. გრიგოლ დეოლოღოსი, დიახ, ერთი სარწმუნოების შემთხვევაში არაფერს არ ვნებს წმ. ეკლესიას წეს-
7. "პატრიარქმა ნიკონმა შესწორებები განახორციელა აღმოსავლეთის მსოფლიო პატრიარქთა თანხმობითა და კურთხევით" (ა. მინდიაშვილი. "მართლმადიდებლობის ზეიმი". თბილისი 1994 წ. გვ. 68-
ჩვენი განმარტება: ვინ იყვნენ ეს "პატრიარქები", დეტალურად იხილავთ ქვემოთ.
ყოველივე ამის შემდეგ, რაც უნდა საკვირველი იყოს, "მღვდელი" ა. მინდიაშვილი პატრიარქ ნიკონის უაზრო და უნიადაგო რეფორმის მოწინააღმდეგე მართლმადიდებელ მღვდლებს დეკანოზ ამბაკუმს, ნიკიტა დობრინინს, ლაზარეს, ივანე ნეროვონოვსა და სხვებს "განუსწავლელ და დაუმორჩილებელ სასულიერო პირებს" უწოდებს (იქვე. გვ. 69). და ვერ ამჩნევს, რომ, თუნდაც მის მიერ დამოწმებული წმ. გრიგოლ დეოლოღოსის მიხედვით, თვითონ არის განუსწავლელიც და დაუმორჩილებელიც.
ასეთივე განუსწავლელი და ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ ამბოხებულია ყოფილი ძველმართლმადიდებელი, ამჯერად "სტაროვერობის" წინააღმდეგ "ხმალამოწვდილი" მებრძოლი და ახალბედა "პუბლიცისტი" ზვიად ნოდია.
გრამატიკულად და სტილისტურად გაუმართავი, ხოლო თეოლოგიურად, ფილოსოფიურად და მეცნიერულად უაზრო წერილების წერა თუ "პუბლიცისტობაა", მაშინ თამამად შეგვიძლია, ზ. ნოდიას ნაწერები "პუბლიცისტიკის" რანგს განვაკუთვნოთ. მაგრამ ეს იქნება მდაბიური, და არა მეცნიერული ან თეოლოგიური "პუბლიცისტიკა". ამჯერად ჩვენ ვერ შევუდგებით ვერც "პუბლიცისტიკის" არსის გარკვევას და ვერც ამ ავტორის წერილების გრამატიკულ და სტილისტურ გარჩევას, ეს ძალზე მოსაწყენი საქმეა, ისევე როგორც მოსაწყენი და დამღლელია მისი აბდაუბდა წერილების კითხვა (იხილეთ თუნდაც ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ მიმართული მისი "წერილები" წიგნში "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე". "ივერიონი". თბილისი. 2016 წ. გვ. 221-
"პუბლიცისტიკაზე" ვიტყვით მხოლოდ იმას, რომ ეს ტერმინი ("პუბლიცისტიკა", "პუბლიცისტი") პირველად დამკვიდრდა XIX ს.-
მაგრამ დროთა განმავლობაში ტერმინი "პუბლიცისტიკა" საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მყარად დამკვიდრდა და დღეს უკვე "პუბლიცისტია" ყველა, ვისაც კი კალმის ხელში აღება და მასმედიაში თავისი ნააზრევის სისტემატური გამოქვეყნება არ ეზარება. ამ მხრივ, "პუბლიცისტები" შესაშურ კონკურენციას უწევენ "რელიგიათმცოდნეებსა" და "თეოლოგებს", რომლებიც სოკოებივით მრავლდებიან და ისეთივე ღირებულების მქონე "ნაშრომებს" წერენ, როგორიც ზ. ნოდიას "პუბლიცისტური" წერილებია.
სწორედ ამგვარი მიშვებულობისა და თუ განუკითხაობის შედეგია, რომ სადღეისოდ გვყვანან ისეთი "პუბლიცისტები", როგორიც ზ. ნოდიაა, არად რომ დაგიდევენ არათუ მშობლიური ენის ნორმატიულ წესებს, არამედ საკვლევი და "საპუბლიკაციო" თემების ობიექტურ, მეცნიერულ, ფილოსოფიურ და თეოლოგიურ გაშუქებასაც. არადა, ასეთი პრეტენზიებით გამოდის სწორედ ზ. ნოდია თავისი წიგნით "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე" ("ივერიონი". თბილისი. 2016 წ.).
ზ. ნოდიას ინტელექტუალური "ნაღვაწის" ჩვენეული შეფასება რომ სამართლიანია, ამაში ჩვენი წინამდებარე წიგნის მკითხველი ქვემოთ არაერთხელ დარწმუნდება. მაშ, მივყვეთ და ვნახოთ რას წერს ძველმართლმადიდებლობისა და ძველმართლმადიდებელთა შესახებ ე. ჭელიძისნაირი "პროფესორებისა" და ა. მინდიაშვილისნაირი "მღვდლებისა" თუ რაფაელ კარელინისნაირი "არქიმანდრიტების" მიერ დამოძღვრილი "პუბლიცისტი" ზ. ნოდია.
მისი აზრით, ძველმართლმადიდებლებს დამართნიათ "ორი თავბრუდამხვევი უვიცობა", რომელთაგან პირველი ჩამოყალიბებულია შემდეგნაირად: "პირველი იყო ის უვიცობა, რომ საწესჩვეულებო ტრადიცია აყვანილი ჰყავდათ დოგმატის რანგში, ანუ მთავარი და მეორეხარისხოვანი გაიგივებული ჰქონდათ" (ზ. ნოდია. "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე". "ივერიონი". თბილისი 2016. გვ. 193-
მეტიც, ზ. ნოდიას თქმით, ძველმართლმადიდებელთ არა მარტო ერთმანეთში ერეოდათ "მთავარი და მეორეხარისხოვანი", არამედ თურმე "ძველი წეს-
ჩვენთვისაც და, ცხადია, ზ. ნოდიას ხსენებული თხზულების მკითხველისთვისაც, სრულიად გაუგებარია, რაზე დაყრდნობით ამტკიცებს ავტორი ან რას ნიშნავს, რომ ძველმორწმუნეთ "ძველი წეს-
მოდი, ჯერ გავარკვიოთ -
როგორც კიევის სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის რექტორი, ბორისპოლის არქიეპისკოპოსი ანტონი (პაკანიჩი) აღნიშნავს "ერესი -
ძველბერძნულ ენაში სიტყვა "ერესი" (ძვ. ბერძნ. αἵρεσις) ნიშნავდა "არჩევანს", "დინებას" ან "მიმდინარეობას". იუდეო-
ახალაღთქმისეულ სამოციქულო ეპისტოლეებში "ერესის" ცნებას უკვე სხვა აზრობრივი დატვირთვა აქვს. მას უპირისპირებენ სწორ სწავლა-
მწვალებლურ, ანუ ერეტიკულ სწავლებათა არსი ბრწყინვალედ გამოხატა წმ. ბასილი დიდმა. სხვა წმიდა მამათა მსგავსად, ისიც მიიჩნევდა, რომ მწვალებლები უნდა განვაკუთვნოთ მართლმადიდებლური სარწმუნოებისგან სრულიად გაუცხოებულთ, რომლებიც ამახინჯებენ თავიდანვე სარწმუნოების სიმბოლოში გადმოცემულ ერთ ან რამდენიმე დოგმატს, ეკლესიის მიერ კურთხეულ და ხანგრძლივად დაცულ წმიდა გადმოცემასა და დაწესებას. როგორც წმიდა ბასილი დიდი ბრძანებს, "მწვალებელი, ერეტიკოსი დაერქვა სარწმუნოებისაგან მთლად ჩამოცილებულთ და უცხოქმნილებს. ერესი... ნიშნავს გაყოფას თვით ღმრთის სარწმუნოების საკითხში" (დიდი სჯულისკანონი. წმ. ბასილი დიდის 85 კანონი. კანონი 1 (წმინდა ბასილი კესარია-
სჯულის ცნობილი კომენტატორის იოანე ზონარას განმარტებითაც (იხ. წმ. ბასილი დიდის ხს. კანონის განმარტება), "მწვალებელია ყველა, ვინც ფიქრობს მართლმადიდებლური სარწმუნოებისგან განსხვავებულად, და არა აქვს მნიშვნელობა, დიდი ხნის წინათ იყვნენ ისინი განკვეთილი თუ ახლახან; ძველთაგან გადმოცემულ მწვალებლობებს მისდევენ ისინი თუ ახალს" (წყარო).
მოვუსმინოთ თვით ახალმოწესე "მართლმადიდებელთათვის" ავტორიტეტულ კანონისტ ნიკოდიმოს მილაშსაც (1845-
ზ. ნოდიას მიერ ჩამოთვლილი ერესები (მწვალებლობები) განეკუთვნება ტრიადოლოგიურ (არიანელობა და დუხობორობა) და ქრისტოლოგიურ (ნესტორიანელობა) მწვალებლობებს. როცა "დუხობორებს" ახსენებს, ზ. ნოდია არ აკონკრეტებს, რომელ დუხობორებს ადარებს ის ძველმორწმუნე ქრისტეანთ -
ამრიგად, ზ. ნოდია არ განმარტავს, რის საფუძველზე აცხადებს ის ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანებს ან არიანელებად, ან ნესტორიანელებად, ან კიდევ "დუხობორებად". არ განგვიმარტავს, თუ რას ნიშნავს ძველი წეს-
თავისი უცოდინრობის დემონსტრირებას რომ განაგრძობს, ზ. ნოდია რიხით აცხადებს: "აბსოლუტურად სწორი იყო პატრიარქი პაისი (იგულისხმება პაისი კონსტანტინოპოლელი, რომელსაც პატრ. ნიკონმა რეფორმის დაწყების წინ წერილობითი კითხვით მიმართა (ამის შესახებ იხ. ქვემოთ -
კიდევ ბევრი ციტატის ამოწერა შეიძლება ზ. ნოდიას ხსენებული ანტიძველმართლმადიდებლური ოპუსიდან, მაგრამ ამოწერილიც საკმარისია იმის საჩვენებლად, რომ ავტორს აშკარად არასწორად ესმის წეს-
პირჯვრისსაწერი თითების წყობის "ცვალებადობის" თეორიას ქვემოთ დეტალურად შევეხებით, ამიტომ აქ ამ საგანზე აღარ შევჩერდებით, მაგრამ მკითხველს აუცილებლად უნდა ვაჩვენოთ ზ. ნოდიას არაობიექტურობა. საქმე ის გახლავთ, რომ ე. ჭელიძეს წიგნში "ეკლესია -
ამრიგად, განვიხილოთ ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ საყოველთაოდ გავრცელებული ბრალდება, რომლის მიხედვითაც თურმე ძველმორწმუნე ქრისტეანთ "დოგმატები და წეს-
მაშ, ვნახოთ, რა კავშირია ამ საეკლესიო წესებსა და დოგმატებს შორის. ამ საკითხს წმ. ბასილი დიდის სიტყვებით ვუპასუხებთ: "თუ დაუწერელი წესების დარღვევას მივყოფთ ხელს, ვითომცდა მათ არა აქვთ დიდი ძალა, ამით შეუმჩნევლად თვით სახარებას ვავნებთ ძირითად საკითხებში" (სლავურად: "... аще предприимем отвергати неписанные обычаи, аки не великую имющие силу: то неприметно повредим Евангелию в главных предметах". Правила свв. Отец с толкованиями (полн. Перевод.) Изд. Общесьва духовного просвещения. Правила св. Василия Великого. Стр. 427). იგივე წმიდა მამა ბრძანებს: "ჩვენ ვიცავთ წესებს, რომელთაც კანონის ძალა აქვს, რამეთუ განწესებანი მათნი წმ. მამებმა გადმოგვცეს" (კანონი 87 და 91) (იქვე).
მაშასადამე, როგორც ვხედავთ, დაუწერელი წესების დაკავშირება სახარების ძირითად საკითხებთან, ე. ი. დოგმატებთან ძველმორწმუნეთა ახირება კი არ ყოფილა, არამედ წმ. მამათა სწავლება. ამაში დასარწმუნებლად და იმის გასარკვევად, თუ რა მნიშვნელობა აქვს დაუწერელ გადმოცემებს, ანუ საეკლესიო წესებს, თვალი გადავავლოთ წმიდა მამათა და კრებათა გამონათქვამებსაც.
ღანგრის ადგილობრივი საეკლესიო კრება (340 წ.): 21-
ეპისკოპოსი ნიკოდიმოს მილაში ამ კანონს ასე განმარტავს: "ამ კრების მამებმა დაადგინეს, რომ აუცილებელია წმიდა ეკლესიის დაცვა სიახლეებისგან. წმიდად და დაურღვევლად უნდა დაიცვას ის, რაც საღმრთო წერილითა და მოციქულთა გადმოცემით არის განწესებული; წინააღმდეგ შემთხვევაში გზა ხსნილი ექნებათ მწვალებლებს, რომლებიც ეკლესიად ვერ იწოდებიან" (Священноисповедник Никодим (Милаш). Правила Поместных Соборов с толкованиями. Правила Гангрского Собора Правило 1. https://azbyka.ru/otechnik/Nikodim_Milash/pravila-
მეშვიდე მსოფლიო კრება: "ანათემა ყველაფერს, რაც საეკლესიო გადმოცემათა, წმიდა მამათა მოძღვრებისა და განწესებების საწინააღმდეგოა" (ამ კრების ეპისტოლე ალექსანდრიელთა მიმართ. საქმენი).
ღირ. ბიკენტი ლირინელი (V ს.): "... თუ ისეთ რამეს შეიტყობს ეკლესია, რაც ეწინააღმდეგება წმინდანებს, რაც ახალია და აქამდე უცნობი, იმას არა ვითარცა რელიგიის, არამედ ვითარცა ცთომილების კუთვნილად მიიჩნევს" (ნ. საგარდა. ქრისტეანული რწმენა და ცხოვრება. ციტ. "ლაზარეს აღდგინება", V. გვ. 33-
კონსტანტინოპოლის პატრიარქი მეთოდე აღმსარებელი (XI ს.) განდგომილებს უწოდებს იმათაც, "ვისაც სიახლე შეაქვს ეკლესიაში, ვინც უკუაგდებს ძველ საეკლესიო ჩვეულებებს და სანაცვლოდ მათ საწინააღმდეგოს ამკვიდრებს" ("ახალი სჯულის ფიცარი" 17, 4, 5. ციტ. იქვე).
ბერძნული სჯულისკანონი ("პიდალიონი"): "სადაც არ არის განწესება ან დაწერილი კანონი, განწესებისა და დაწერილი კანონის ძალა აქვს წეს-
VII მსოფლიო საეკლესიო კრება თავის დადგენილებებში ბრძანებს: "ჩვენ, ყველაფერში კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიის ძველ სჯულმდებლობას მივყვებით და წმ. მამათა განწესებებს ვიცავთ... ქრისტეანთა ბრალმდებლების მიერ ქმნილ სიახლეებს კი შევაჩვენებთ... ვინაც დაწერილი თუ დაუწერელი საეკლესიო გადმოცემათა დარღვევას მიჰყოს ხელი, -
მეშვიდე მსოფლიო კრება, კანონი 7: "წმიდა ადათ-
მეშვიდე მსოფლიო კრება: "ყოველივეს, რაც საეკლესიო გადმოცემათა და წმიდა და ღმერთშემოსილ მამათა სწავლების საწინააღმდეგოდ ახალქმნილია, ან მოსალოდნელია შეიქმნას, ანათემა" (წყარო) (მე-
VII მსოფლიო კრების საქმენი: "ამრიგად, განვსაზღვრავთ, ვინც განიზრახავს და ასწავლის სხვაგვარად ან უგვან მწვალებელთა მსგავსად მოიძულოს საეკლესიო გადმოცემები და ხელი მიჰყოს რაიმე სიახლეების გამომგონებლობას ან უარყოს რაიმე იმისგან, რაც ეკლესიის მიერ ნაკურთხია, იქნება ეს სახარება ან ჯვრის გამოსახულება, ან ხატწერა, ან წმიდა მოწამეთა ნაწილები, და ასევე ვინც გაბედავს ეშმაკობითა და მზაკვრებით კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიის რომელიმე სჯულიერი გადმოცემის უარყოფას, და ბოლოს (ვინც ბედავს), წმიდა ჭურჭლისა და პატივსაცემი სავანეების ყოველდღიურ, ჩვეულებრივ გამოყენებას, თუ ის ეპისკოპოსი ან კლერიკოსი იქნება, უნდა დაემხოს თავისი პატივისგან, ხოლო თუ ბერი ან ერისკაცი, განიკვეთონ ზიარებიდან" (Деяния Вселенских Соборов. Том 7. Собор Никейский 2-
VII მსოფლიო კრების საქმენი: "ვინც აკნინებს რომელიმე დაწერილ თუ დაუწერელ საეკლესიო გადმოცემას -
ამგვარი მაგალითების დამოწმება უხვად შეგვიძლია, მაგრამ, ვფიქრობ, ესეც საკმარისია იმის საჩვენებლად, თუ რა ადგილი უჭირავს ეკლესიაში წმიდა გადმოცემებს, იგივე წმ. საეკლესიო წეს-
წმიდა საეკლესიო კანონებში ხშირად პირდაპირ არის აღნიშნული წეს-
"ეკლესია, -
სწორად მდგომარენი აღვასრულებთ კვირა დღის ლოცვებს, ამის მიზეზი კი ყველამ არ ვიცით. ლოცვების დროს სწორად დგომით არა მხოლოდ როგორც ქრისტესთან ერთად აღმდგარნი და ზეცის მაძიებელნი აღდგომის დღეს ჩვენთვის მოცემულ მადლს გავახსენებთ ჩვენს თავს, არამედ ამით (ანუ ფეხზე დგომით -
წმ. ბასილი დიდის სიტყვებით რომ ვთქვათ, "დღე გამითავდება მე უწერელი საიდუმლოებების ეკლესიისთვის მითხრობაში, ამიტომ თავს დავანებებ დანარჩენს" (იქვე. გვ. 431) და დავსვამ კითხვას: შეიცვლება თუ არა ზემოთ დამოწმებულ მაგალითებში, ჩვეულებებში გადმოცემული საეკლესიო-
ამიტომაც, ნებისმიერი გონიერი და მართლმადიდებელი მორწმუნე უეჭველად დაგვეთანხმება, რომ ამ წეს-
საეკლესიო წეს-
საზოგადოდ კი, ყველა მწვალებლობა სხვადასხვა ზომით ყოველთვის უარყოფს ამა თუ იმ გადმოცემას, საეკლესიო წეს-
საგულისხმოა, რომ სომეხ-
აქედანაც ცხადია, რომ საეკლესიო წესებში (მაგ. თითებით ჯვრის გამოსახვა) და საეკლესიო საიდუმლოებებში მოცემულია დოგმატური სწავლება, რის გამოც ამ წესების შეცვლა მათში ჩადებულ დოგმატურ შინაარსსაც ცვლის, რაც იმსახურებს წყევლასა და შეჩვენებას.
ამიტომაც ბრძანებს მეშვიდე მსოფლიო კრება: "ვინც უარყოს საეკლესიო გადმოცემა, დაწერილი თუ დაუწერელი, ანათემა მას" (Деяния Вселенских Соборов. Том 7. Собор Никейский 2-
ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ღირ. ბიკენტი ლირინელის (V ს.) თქმით: "... თუ ისეთ რამეს შეიტყობს ეკლესია, რაც ეწინააღმდეგება წმინდანებს, რაც ახალია და აქამდე უცნობი, იმას არა ვითარცა რელიგიის, არამედ ვითარცა ცთომილების კუთვნილად მიიჩნევს" (ნ. საგარდა. ქრისტეანული რწმენა და ცხოვრება. ციტ. "ლაზარეს აღდგინება", V. გვ. 33-
ცნობილია, რომ 1551 წელს მოსკოვში სახელგანთქმული "დიდი საკითხავი თვენის" შემდეგენლის, თვით ნიკონიანური ეკლესიის მიერ წმინდანად შერაცხილი მოსკოვის მიტროპოლიტ მაკარის (1482-
ამ განწესების გამო ნიკონიანელმა ახალმოწესე რეფორმატორებმა "უმეცრებად" შერაცხეს "ასმუხლიანი" კრების სასწაულმოქმედი და წმიდა მამები, ხოლო თვით ეს კრება "არარსებულად" (яко не бывшим) გამოაცხადეს. მეტიც, ნიკონიანელმა პატრიარქმა იოაკიმემ წმინდანთა დასიდანაც კი "ამორიცხა" ძველი წმინდანი ანა კაშინსკაია, რომელიც განხეთქილებამდე სამი საუკუნით ადრე გარდაიცვალა. ოფიციალურმა რუსულმა ეკლესიამ აკრძალა მისდამი მსახურება და მისი სახელის დიდება, ხოლო მისი წმიდა და უხრწნელი სხეული გადამალა მხოლოდ იმიტომ, რომ თითები შეკრული ჰქონდა ორთითიანი წყობით. საეკლესიო მსახურებიდან ამოაგდეს ასევე მსახურება წმ. ეფროსინე ფსკოველისადმი, რამეთუ მის "ცხოვრებაში" დადასტურებულია ორჯერადი ალელუიას მართებულობა.
საეკლესიო დიდებისგან ძველი წმინდანები "ამოუგდიათ" სხვა ნიკონიანელ მღვდელმთავრებსაც. მაგ.: ხოლმოგორელმა ეპისკოპოსმა ათანასემ 1683 წელს წმინდანთა დასიდან "ამორიცხა" იმ დროისთვის უკვე კანონიზებული წმინდანი და სასწაულმოქმედი ღირ. ექვთიმე, მიქაელ მთავარანგელოზის მონასტრის ყოფილი იღუმენი (იღუმენობის წლები: 1585-
სხვა ხოლმოგორელმა მღვდელმთავარმა ბარნაბამ 1716 წელს წმინდანობა "ჩამოართვა" ღირ. გიორგის, შენკურელ საკვირველთმოქმედს (XV ს.) (იქვე. №№ 32-
დაბოლოს, გვიკვირს, როგორ ხერხდება ის, რომ ნიკონიანელი რეფორმატორები და მათი მიმდევრები ძველმორწმუნეებს უწოდებენ "სიძველეთმიმდევართ გარეგნულად" და "ობრიადოვერებად" რაცხენ მაშინ, როდესაც ნიკონის რეფორმა სწორედ ძველი გადმოცემების ("ობრიადების") გასაუქმებლად და მათ სანაცვლოდ ახალი "ობრიადების" დასამკვიდრებლად განხორციელდა (თანაც იმ ზომით, რომ, ვინც არ შეიწყნარებდა ამ ახალ "ობრიადებს" განურჩევლად ხოცავდნენ -
ზემოთ ვნახეთ, რომ ახალმოწესე რეფორმატორები და მათი თანამედროვე აპოლოგეტები სრულიად უსამართლოდ ადანაშაულებენ ძველმართლმადიდებელთ როდესაც წერენ, თითოსდა ისინი წეს-
არ შეიძლება საქმის ისე წარმოდგენა, თითქოსდა ნიკონ პატრიარქი უბრალოდ, არაფრის გულისთვის ცვლიდა ძველ წეს-
უნდა ვიცოდეთ, რომ საეკლესიო გადმოცემებს (წეს-
"ნიკონი იმდროინდელი რუსების უმრავლესობის მსგავსად, წესს ათანაბრებდა სარწმუნოებრივ სწავლა-
ერთგან პროფ. კაპტერევი ნიკონს ადარებს თვით მის მოწინააღმდეგეებსაც კი (ე. ი. ძველმორწმუნეებს) და აშკარად აცხადებს, რომ მათ მსგავსად, "ის წეს-
მაგრამ წეს-
1) მათ მიერ ნიკონისა და მეფის წაქეზებაში რეფორმის ჩასატარებლად;
2) იმ ანათემატიზმებით, რომლებიც ამ წეს-
3) თვით ამ წეს-
პატრიარქ ნიკონის რეფორმისა და ძველი ბიზანტიური გადმოცემების მწვალებლობად შერაცხვის შემდგომ საეკლესიო წეს-
"მთელი ჩემი სულითა და გულით პირობას ვდებ... და ყოვლადძლიერ ჩემს ღმერთსა და მის წმ. სახარებას ვფიცავ ("… и кленуся пред всемогущим моим Богом, и святым Его евангелием"), რომ პირჯვარს გადავიწერ ყოველთვის ამგვარად (ე. ი. სამი თითით -
ანალოგიური ფიცი-
ამის შემდეგ იოაკიმე პატრიარქის "ფიცში" მოდის იმათი წყევლა, ვინც მისდევს ძველბიზანტიურ (როგორც ამას მოგვიანებით 1929, 1971 და 1988 წლებში გაარკვევს ოფიციალური, რუსული ეკლესია) სრულიად მართლმადიდებლურ გადმოცემას: "... ვწყევლი მათ, ვინც პირჯვარს არ იწერს სამი თითით... არამედ ორით... დე, იყვნენ წყეულნი და ანათემა მათ" (იქვე).
ანალოგიური წყევლა-
დასასრულ, ნიკონიანელი ახალმოწესე მოძღვარი, თუკი ის ამ ანათემატიზმებისა და წყევლა-
ასევე აფასებდა ძველ გადმოცემებს ნიკონიანური ეკლესიის სხვა "წმინდანი" ე. წ. "ღირსი" პაისი ველიჩკოვსკიც (1722-
გიპასუხებთ: შეიძლება თუ არა იყოს მსგავსი კრება, თუ არა რომელიმე ღმრთისა და ეკლესიის საწინააღმდეგო კრებისა, რომელიც განიზრახავდა ჭეშმარიტების უარყოფას და სიცრუის დამტკიცებას? ქრისტეს ეკლესიაში ასეთი უკეთური კრება საუკუნოდ არ იქნება (როგორც უკვე ვიცით, ამ "წინასწარმეტყველებაში" ეს "წმინდანი" შეცდა. მსგავსი დადგენილება მიიღო მისი ეკლესიის 1971 წლის ადგილობრივმა კრებამ -
ნუთუ ყოველივე ამის წამკითხველს კიდევ ეჭვი შეეპარება იმაში, რომ ამ სიტყვების დამწერნი, მიმღებნი და წარმომთქმნელნი საეკლესიო წეს-
თვითდაწყევლილობის და თვითწყარწყმედის ეს უბადლო ნიმუში გასაოცარ პარალელს ავლენს ქრისტეს ჯვარმცმელ იუდეველთა თვითწყევლასთან, როდესაც მათთან კაცობრიობის ცოდვათა გამოსასყიდად და საცხოვნებლად მოსული, სრულიად უდანაშაულო და მართალი ქრისტე უარყოფილ იქნა და "ვითარცა ცხოვარი კვლად მიიგუარა", შემდეგ კი იხუვლა -
მაშ, რაღა უნდა ქნან ამჟამად ამ უბადრუკმა ადამიანებმა, სამარადისოდ თვითდაწყევლილებმა და საუკუნოდ სატანასთან ერთად გაუხსნელმა ნიკონიანელმა ერეტიკოსებმა, რომლებმაც თვითონვე აღმოაჩინეს, გაარკვიეს და 1971 წელს (ასევე 1988 წ.) კრებითად დაამტკიცეს კიდეც, რომ ნიკონის რეფორმას არავითარი თეოლოგიური, ისტორიული ან კანონიკური საფუძველი არ ჰქონია და რომ ნიკონიანელი რეფორმატორები ნამდვილად ძველბიზანტიური, არაერეტიკული, მართლმადიდებლური საეკლესიო გადმოცემის მაწყევარნი ყოფილან?!
ვინ უნდა გახსნას ისინი ამ კრულვისგან, თუ არა ისევ მათგან დევნილმა ძმებმა, ღმერთთნ და კაცობრიობასთან სინდის-
შეიძლება ვინმემ თქვას, რომ ახალმოწესეთა რეფორმატორულმა ეკლესიამ აღიარა თავისი პატრიარქის შეცდომა და მოხსნა ყველა ანათემა. მათ მივუგებთ: როგორც იუდას ვერ უშველა სინანულმა, რადგან ქრისტეს წინაშე კი არა, მის ჯვარმცმელ იუდეველთა წინაშე შეინანა; ან კიდევ, როგორც ებრაელებს ვერ უშველის ქრისტეს მხოლოდ მესიად აღიარება (არიან ასეთი ებრაელებიც ისრაელში), თუ მის წმიდა და მისტიკურ სხეულს ნათლისღება-
პატრიარქ იოაკიმეს (1621-
"ღირსი" პაისი ველიჩკოვსკის ერთი გამონათქვამი ზემოთ უკვე დავიმოწმეთ, ვიხილოთ სხვაც არქიმანდრიტ ლაზარეს (აბაშიძე) წიგნიდან "Таинство исповеди": «ერთი მართლმადიდებელი (იგულისხმე ახალმოწესე-
ამიტომაც ამცნეს: "მაშ, იცოდეთ მყარად, რომ ღვთის ეკლესია თქვენს წინადადებას ვერავითარ შემთხვევაში ვერ დათანხმდება, რადგან ეს შეუძლებელია, ამიტომაც, აწ ნუღარა გვთხოვთ ამას, არამედ წადით და იმ სავანეში ნუ დარჩებით, რომელშიც ამჟამად ცხოვრობთ, რამეთუ თქვენ, როგორც ეკლესიის დაუმორჩილებელთ, არ ძალგიძთ, ერთობა გქონდეთ მართლმადიდებლურად მცხოვრებ მონაზვნებთან".
"მაშ, თავად განსაჯეთ ქრისტესმოყვარენო, -
ეს წყარო მრავალმხრივ იპყრობს ჩვენს ყურადღებას. კერძოდ:
პირველი: ანტიოქიის პატრიარქი სილიბისტრო და მოლდოველი მიტროპოლიტი გედეონი (ყურადღება მიაქციეთ, ორივე იერარქი ეროვნებით ბერძენია) საეკლესიო წეს-
მეორე: არანაირად, არავითარ შემთხვევაში დასაშვებად არ მიიჩნევენ ერთსა და იმავე ეკლესიაში სხვადასხვა საეკლესიო წესების არსებობას.
ეს საყურადღებო უნდა იყოს მათთვის, ვინც ჩვენ, ქართველ ძველმართლმადიდებელთ, ქედმაღლური გაკვირვებით გვსაყვედურობენ, რომ ვერ გაუგიათ, თუკი მათთვის შესაძლებელია როგორც ახალ-
საინტერესოა, გარკვეული წესების ერთგული მიმდევრობა რატომ არის "ფანატიზმი", "წესთმორწმუნეობა" (обрядоверие) და ა. შ. მხოლოდ ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთათვის, ხოლო ამავე "ობრიადების" (ოღონდ ძველთაგან განსხვავებულის) მიმდევრობის ნამდვილად ფანატიკური პოზიცია -
საეკლესიო წესების განუხრელი მიმდევრობა თუ ცოდვაა (რაც ნიკონიანელ რეფორმატორებამდე არ სმენია ქრისტეს ეკლესიას), რატომ არის ის "ცოდვა" მხოლოდ ძველმართლმადიდებელთათვის, მით უმეტეს, თუკი დღეს დამტკიცებულია, რომ ეს წესები ძველბიზანტიურნი და სრულიად მართლმადიდებლურნი ყოფილან?! Xოლო, თუ ოპონენტებს შეგნებული აქვთ, რომ აქ ორივე მხარემ სცოდა, რაში შეეტყო ეს ახალმოწესეთა ოფიციალურ, "მართლმადიდებელ" ეკლესიას? აღიარა თუ არა მან, რომ ამ მის მიერვე "მეორეხარისხოვნად" გამოცხადებული ძველი საეკლესიო წესების ამოძირკვისა და ასევე "მეორეხარისხოვანი" ახალი წესების დამკვიდრების გამო მოაწყო სქიზმა? ან იქნებ ძველი წესებია "მეორეხარისხოვანი", ხოლო ახალი წესები "პირველხარისხოვანია"?! ეს ხომ აბსურდია და ვინ იქნება ის, ვისაც ამგვარი სისულელის დამტკიცება მოუნდება?!
მაგრამ მოდი, ისევ დაწყებულ თემას მივუბრუნდეთ და ვიხილოთ ამ "მეორეხარისხოვან" საეკლესიო წესებთან ახალმოწესე-
* * *
როგორც ვნახეთ, "ობრიადებისადმი" გარეგნულ მიმდევრობაში ძველმორწმუნეთა დადანაშაულება საფუძველშივე არყევს თვით ნიკონიანურ ეკლესიას, რამეთუ ის, თუმცა არა ძველ, მაგრამ ეკლესიისთვის უცნობ, ახალ "ობრიადებს" ანიჭებს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, თანაც იმ ზომით, რომ ამ "ობრიადების" უარმყოფელ ადამიანთა ფიზიკურ განადგურებასაც კი არ ერიდება.
რაც შეეხება ბრალდებას, რომ ძველმორწმუნენი "წეს-ჩვეულებებს ურევენ დოგმატებთან", იგი ორ წინააღმდეგობას შეიცავს.
პირველი: ეს არის წმინდანთა განკითხვა და გაკიცხვა, რამეთუ წეს-ჩვეულებათა და დოგმატთა ურთიერთკავშირის შესახებ თვით ეკლესიის წმ. მამათაგან გვისწავლია (იხ. ზემოთ; ასევე წმ. მამათა სწავლება გადმოცემების შესახებ); ასევე წმ. ბასილი დიდის ეპისტოლე ამფილოქე იკონიელისადმი. სულიწმიდის შესახებ. 27-ე თავი. "დიდი სჯულისკანონი");
და მეორე: წეს-ჩვეულებათა და დოგმატთა ურთიერთკავშირს არ უარყოფს თვით ახალმოწესეთა "მართლმადიდებელი" ეკლესია. ამის ცხადი დასტურია სწორედ მათ მიერ XVII ს. რუსეთში განხორციელებული რეფორმა. რეფორმის ის ნაწილი, რომელიც წეს-ჩვეულებებს შეეხო, განხორციელდა იმ მოტივით, რომ ორი თითით პირჯვრისწერა, ორჯერადი ალილუია, მზის მიმართულებით თანმდევი მოძრაობა ლიტანიობაზე და სხვა თითქოსდა დოგმატური თვალსაზრისით მწვალებლური შინაარსისანი იყო და შეცვალეს ისინი სწორი, "მართლმადიდებლური" ფორმით. ამის უამრავი მოწმობა არსებობს, აი ერთ-ერთი მათგანი:
მოსკოვში ჩამოსულმა აღმოსავლელმა იერარქებმა ანტიოქიის პატრიარქ მაკარის და რუსეთის პატრიარქ ნიკონის მეთაურობით მიიღეს ასეთი გადაწყვეტილება: «სარწმუნოების დასაბამიდანვე წმიდა მოციქულთაგან, წმიდა მამათაგან და შვიდი წმიდა კრებისგან მიგვიღია გადმოცემა, პირჯვარი გამოვისახოთ მარჯვენა ხელის სამი თითით. მართლმადიდებელ ქრისტეანთაგან თუ ვინმე ჯვარს ასე, აღმოსავლეთის ეკლესიის გადმოცემის თანახმად არ გადაიწერს, სომეხთა მიმბაძველია და მწვალებელი (ორი თითით პირჯვრისწერას იმდროინდელი რეფორმატორები მიიჩნევდნენ სომხურ მწვალებლობად - არქიეპ. პ.). ამიტომაც, შევაჩვენებთ ამდაგვარს, და ძალმოსილნი ვართ განვკვეთოთ ის მამის, ძის და სულიწმიდისგან". ასეთი განჩინება ჯერ საზეიმოდ იქნა წარმოთქმული მოსკოვის ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარში, უამრავი ხალხის წინაშე, ხოლო შემდეგ წერილობით ჩამოყალიბდა და დაიბეჭდა ნიკონის წიგნში "Срижаль" ("ფილაქანი"), რომელიც კრებითად დაამტკიცეს. მას ხელი მოაწერა სერბეთის პატრიარქმა გედეონმაც"» (Ф. Е. Мельников. История… барнаул. 1999 г., стр. 36).
აი კიდევ რამდენიმე ნიმუში - 1667 წლის მოსკოვის კრების საქმეებში ვკითხულობთ: "... სახელითა დიდისა ღმრთისა და მაცხოვრისა ჩვენისა იესუ ქრისტესითა კრებითად გამცნებთ ყველას: ყველა ბერ-მონაზონს, დეკანოზსა და მამასახლისს; ყველა მღვდელს, ადგილობრივსა და არაადგილობრივს, კლერიკოსებსა და მართლმადიდებელ ქრისტეანთა ყოველ დასს, დიდსა თუ მცირეს, ქალსა თუ კაცს, - გიბრძანებთ ყოველივეში აღმოსავლეთის წმიდა და ქრისტეს სამოციქულო ეკლესიას დაემორჩილოთ... (შესაბამისი სლავური ტექსტი იხ. ქვემოთ).
რაც შეეხება ბრალდებას, რომ ძველმორწმუნენი "წეს-
პირველი: ეს არის წმინდანთა განკითხვა და გაკიცხვა, რამეთუ წეს-
და მეორე: წეს-
მოსკოვში ჩამოსულმა აღმოსავლელმა იერარქებმა ანტიოქიის პატრიარქ მაკარის და რუსეთის პატრიარქ ნიკონის მეთაურობით მიიღეს ასეთი გადაწყვეტილება: «სარწმუნოების დასაბამიდანვე წმიდა მოციქულთაგან, წმიდა მამათაგან და შვიდი წმიდა კრებისგან მიგვიღია გადმოცემა, პირჯვარი გამოვისახოთ მარჯვენა ხელის სამი თითით. მართლმადიდებელ ქრისტეანთაგან თუ ვინმე ჯვარს ასე, აღმოსავლეთის ეკლესიის გადმოცემის თანახმად არ გადაიწერს, სომეხთა მიმბაძველია და მწვალებელი (ორი თითით პირჯვრისწერას იმდროინდელი რეფორმატორები მიიჩნევდნენ სომხურ მწვალებლობად -
აი კიდევ რამდენიმე ნიმუში -
ასევე (დაემორჩილოთ) წიგნებს, რომლებიც ღვთისმოსავი მეფის... ალექსი მიხეილის ძის ბრძანებითა და მსოფლიო პატრიარქთა კურთხევით ნიკონ პატრიარქის დროს იქნა გასწორებული, გადათარმგნილი და დაბეჭდილი...
სარწმუნოების სიმბოლო მიიღეთ და წარმოთქვით სიტყვა "ჭეშმარიტის" დამატების გარეშე ("... და სული წმიდა უფალი ჭეშმარიტი" - ასე ამბობდნენ რუსეთში მისი გაქრისტეანების დღიდან ვიდრე პატრიარქ ნიკონამდე - არქიეპ. პ.).
პატიოსანი და ცხოველმყოფელი ჯვრის სახე მარჯვენა ხელის პირველი სამი თითით გამოსახეთ...
საღმრთო გალობა ალილუია, განწესებულ ადგილებში, ძველი გადმოცემის თანახმად თქვით სამჯერ: ალილუია, ალილუია, ალილუია, დიდება შენდა ღმერთო (ასეთი სამჯერადი ალილუია ძველი გადმოცემა რომ არ არის, ამას ასმუხლიანი კრებაც ადასტურებს. იხ. Стоглав. Гл. 42. -
იესუს ლოცვა საეკლესიო ღვთისმსახურებისას წარმოთქვით ასე: "უფალო, იესუ ქრისტე, ღმერთო ჩვენო, შეგვიწყალენ ჩვენ"... (ანუ საეკლესიო მსახურებიდან ამოღებულ იქნა იესუს ლოცვა: "უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღმრთისაო, შეგვიწყალენ ჩვენ" -
ასევე ვბრძანებთ, რათა სეფისკვერებზე გამოსახულ იქნას ოთხკიდურიანი ჯვარი... რამეთუ ჭეშმარიტი ჯვარი სწორედ ორი ხისგან შეკრული ჯვარია... (აქედან გამოდის, რომ სამი ძელისგან შეკრული (იხ. ესაია 60:13) და დაფა-
ასევე, მთელს სამღვდელო დასს ერის კურთხევას ვუბრძანებთ ასე: მარჯვენა ხელის ორი თითი (საჩვენებელი და საშუალო - არქიეპ. პ.) შეაერთონ, საჩვენებელი თითი აღმართონ, საშუალო კი ოდნავ მოხარონ, რაც იესუ ქრისტეს მიანიშნებს (I. C.), და კვლავ, ორი თითი - ცერი და არათითი გადააჯვარედინონ, რითაც აღინიშნება ასო X; და კვლავ, მიუერთონ მათ ნეკა თითიც, რომელიც ოდნავ უნდა მოხარონ, რითაც გამოსახავენ ასოს - C. და აი ასე, ამ სამი თითით გამოხატონ ასოები XC. და ყველა ამ თითებით, რომლებითაც გამოისახება იესუ ქრისტე (I.C.X.C.- არქიეპ. პ.) ქრისტეანთა კურთხევის წესს გამცნობთ... (თვალსაჩინოებისთვის ქვემოთ იხ. ნახატი).
ვინც ჩვენგან ნაბრძანებს არ შეისმენს, არ დაემორჩილება აღმოსავლეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას და ამ წმიდა კრებას (იგულისხმება 1667 წლის კრება -
ნიკონიანური ეკლესიის მოძღვართა და კრებათა დადგენილებების მიხედვით, ორი თითით პირჯვრისწერა შერაცხილ იქნა: 1. არიანელობად (Скрижаль л. 15), 2. ნესტორიანელობად (Скрижаль л. 16), 3. მაკედონიანელობად (Пращица, отв. 30, л. 92 об, отв. 35. Л. 99-
ასე ბრძანებდნენ ახალმოწესეობრივ-
სერაფიმე საროველის (1754-
ერთ-
-
-
-
-
-
-
-
-
იოანე კრონშტადტელის (1829-
საინტერესოა, თუკი იოანე კრონშტადტელი უმეცრებად მიიჩნევს ძველმორწმუნეთ, რანაირად იმოწმებს ლუკას სახარებას, რომლის მიხედვითაც "ფრიად დაიტანჯება" ის მონა, "რომელმაც იცოდა თავისი ბატონის ნება და არ იქმოდა მას"? უმეცრებით თავს ვერავინ გაიმართლებს უფლის წინაშე, მაგრამ კრონშტადტელი "წმინდანის" ბრალდება აშკარად საწინააღმდეგო შინაარსისაა; რაც შეეხება ძველმორწმუნეთ, მათ ჭეშმარიტადაც რომ იცოდნენ თავიანთი ბატონის (ანუ ქრისტეს) ნება და ზედმიწევნით იქმოდნენ მას. ამის გამო ნიკონიანელმა რეფორმატორ-
საგულისხმოა აღინიშნოს, რომ ე. ჭელიძე ერთგან წერს: "ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობა გულისხმობს უცთომელ ჭვრეტას... ეკლესია, რომელიც ერეტიკოსსა და მართლმორწმუნეს ვერ ასხვავებს და რომელიც მართლმადიდებლად რაცხს მწვალებელს, თავადაც მწვალებელია" (ედ. ჭელიძე. "ეკლესია -
რას ახლა იტყვის ეს ცრუმეცნიერი, თუკი გამოაშკარავებულია და ათასგზის დამტკიცებულია, რომ მისი ეკლესიის "წმინდანებს" -
რა უფრო მძიმეა -
მაშ ვინ ყოფილან პაისი ველიჩკოვსკი, სერაფიმე საროველი და იოანე კრონშტადტელი? -
მოდი, ისევ წმ. ბასილი დიდის განწესებას მივუბრუნდეთ, რომელიც საეკლესიო წეს-
იგივე წმ. მამა ბრძანებს: "ჩვენ ვიცავთ წესებს, რომელთაც კანონის ძალა აქვთ, რამეთუ განწესებანი მათნი წმ. მამებმა გადმოგვცეს" (კანონი. 87 და 91) (ციტ. იქვე). "დიდი რჯულისკანონის" კომენტატორი ზონარა (XII ს.) წმ. ბასილი დიდის ხსენებულ განწესებაში განმარტავს: "წმინდანი (ე.ი. ბასილი დიდი -
პატრ. ბალსამონის (XII ს.) განმარტებით კი, "წმ. ბასილი დიდის მიერ ჩამოთვლილი საეკლესიო წეს-
ასე, რომ "მრავალი და საკმაოდ მნიშვნელოვანი რამ ებოძა ეკლესიას დაუწერელი გადმოცემით (სინოპსისი, იქვე. გვ. 438) და, თუკი მათ სიწმიდეს და უცვალებლობას თავდადებით იცავდნენ ძველმორწმუნენი, ჩანს, მათ ამით არაფერი შეუცოდავთ. ხოლო, არის თუ არა საკმარისი მიზეზი ამ წესების შერყვნის გამო მმართველი და რეფორმატორი იერარქების წინააღმდეგ ამხედრება, განვსაჯოთ როგორც ზემოთ მოტანილი ციტატებით, ასვე წმ. ბასილი დიდის შემდეგი სიტყვებითაც: "ეკლესიაში დაცული დოგმატები და ქადაგებები ზოგი წერილობით მოცემული მოძღვრების სახით გვაქვს, ხოლო ზოგი მოციქულთაგან საიდუმლოდ გადმოგვეცა. ამათგან ორივეს ერთი და იგივე ძალა აქვს კეთილმსახურებისთვის და ამას, ვისაც საეკლესიო განწესებათა ცოტაოდენი ცოდნა მაინც აქვს, საკამათოდ არავინ მიიჩნევს" (იქვე. გვ. 427).
მაშასადამე, წმ. ბასილი დიდის განმარტებით, ეკლესიაში არსებობს დოგმატური სწავლება, რაც წმ. მოციქულთაგან წერილობით ან გადმოცემებით მიგვიღია (ჩამოთვლის ზოგიერთ მათგანს. იხ. წმ. ბასილის ხსენებული განწესება) და აი, ორივეს -
სამწუხაროა, რომ სწორედ ის, რაც, წმ. მამის თქმით, არავისთვის უნდა იყოს საკამათო, ოპონენტებს სადავოდ და საკამათოდ გაუხდიათ და, რაც უფრო სამწუხაროა, ამგვარი საკითხების წვდომისთვის საჭირო "ცოტაოდენი ცოდნაც" კი არ ჰქონიათ.
მაშ, რაში უნდა დავადანაშაულოთ ძველმართლმადიდებელი ქრისტეანი, რომელიც ასე მოწიწებით ეპყრობა ეკლესიის ამ სიმდიდრეს, უფრთხილდება და იცავს მას ყოველგვარი ცვლილებისგან? თუკი წმ. მოციქული პავლე გვაქებს იმისთვის, რომ "მისი (ანუ მოციქულის -
მაშ, უნდა დამორჩილებოდნენ თუ არა ძველმორწმუნე ქრისტეანენი წმ. მოციქულთა და წმ. მამათა გადმოცემების უარმყოფელთ, დამარღვეველთ საეკლესიო ერთობისა და მშვიდობისა? რა თქმა უნდა, არა! რამეთუ ქრისტეს უწმიდესი მოციქული უფლის ჩვენის, იესუ ქრისტეს, სახელით გვამცნობს: "ძმანო, განეშორეთ ყველა ძმას, რომელიც უწესოდ იარება და არა იმ გადმოცემისამებრ, რაც შეითვისა ჩვენგან" (2 თესალონიკ. 3:6). და კიდევ: "ძმანო, მტკიცედ იდექით და იპყარით გადმოცემა, რომელიც გისწავლიათ სიტყვითა თუ ჩვენი წერილით" (2 თესალონი. 2:15). "ხოლო, თუ ვინმე არ შეისმენს ამ ჩვენი წერილის სიტყვებს, დაიხსომეთ იგი და ნუღარ გაიკარებთ, რათა შერცხვენილ იქნას" (2 თესალონიკ. 3:14).
ზ. ნოდია თავისი ახალი ანტისტაროვერული პუბლიკაციის დასაწყისშივე აღნიშნავს, რომ "სტაროვერობა" -
რა შეიძლება ითქვას ჩვენი ოპონენტის ამ "აღმოჩენაზე"? უნდა ითქვას ის, რომ ავტორს წარმოდგენაც კი არა აქვს, რას წერს ან რა თემას ეხება. წინა თავში უკვე ვნახეთ, თუ რა კავშირი აქვს საეკლესიო წეს-
"რეფორმის დასაწყისიდანვე გამოაშკარავდა, -
თავიანთ სავედრებელ არზებში ძველმოწესე აპოლოგეტები უთითებდნენ, რომ რეფორმა ტარდებოდა არა მარტო ძალადობით, სასჯელთა და დევნულებათა მუქარების ქვეშ, მიმდინარეობდა არა მარტო ტრადიციებისა და გადმოცემების გადასხვაფერება, არამედ ეხებოდა უმთავრესსაც -
მაგრამ ყველაზე საინტერესო არის ის, რომ ასეთ შეხედულებას არ უარყოფდნენ თვით პატრიარქ ნიკონის მომხრეებიც. ასე, მაგალითად, პატრიარქი იოაკიმე (1674-
აი ასე, თანდათანობით ჩამოყალიბდა ცნებები "ძველი რწმენა" და "ახალი რწმენა". ადამიანები, რომლებიც ძველ რწმენას აღიარებდნენ, იწოდნენ კიდევაც "ძველმორწმუნეებად" (რუს.: "староверы"), რომლებმაც არ მიიღეს პატრიარქ ნიკონის საეკლესიო რეფორმები და მისდევდნენ ძველი რუსეთის საეკლესიო წეს-
რამდენად შეეხო პატრიარქ ნიკონის რეფორმები სარწმუნოებას არა მარტო საეკლესიო გადმოცემების (წეს-
ზ. ნოდიას აზრით, "სტაროვერებმა" "ჭეშმარიტებას, სახარებას, სიყვარულს, მთლიანობას მოწყვეტილი წეს-
ჯერ ერთი, ბ-
მეორეც, როგორც უკვე ვთქვით, ძველმართლმადიდებლებმა კი არა, სწორედ პატრიარქმა ნიკონმა და მისმა მომხრეებმა მოიყოლეს რწმენა, სულიერება, შინაგანი თავისუფლება უაზრო საწესჩვეულებო რეფორმის ქვეშ. სწორედ ისინი მოსწყდნენ ჭეშმარიტებას, უძველეს საეკლესიო გადმოცემებს, სიყვარულს და ამას დაარქვეს სარწმუნოება. ეს რომ ასეა, ჩანს თუნდაც პატრ. ნიკონის წერილებიდან და თვით საეკლესიო კრებების მიერ მიღებული დადგენილებებიდან, რომელთაც ქვემოთ ვიხილავთ.
ამ მხრივ მეტად საინტერესო ცნობას გვაწვდის XVII ს.-
სრულიად სამართლიანი იქნება, იგივე შენიშვნა გავაკეთოთ იმ შეკითხვების გამოც, რომლებიც უკვე ნიკონმა გაუგზავნა გადასაწყვეტად კონსტანტინოპოლის პატრიარქს, რადგან იოსებისა და ნიკონის მიერ გაგზავნილ შეკითხვებს შორის არ არსებობს არსებითი სხვაობა, ისინი ერთმანეთისგან არა ხარისხობრივად, არამედ შეკითხვათა რაოდენობის მხრივ განსხვავდება; თუ ერთმა
პატრიარქი იოსები თუ კითხულობდა: შეიძლება თუ არა მღვდელმთავრებმა და მღვდლებმა საღმრთო ლიტურგია იმსახურონ ორი ბარძიმით? მართებთ თუ არა მათ, საერო ტაძრებსა და მონასტრებში დაიცვან ერთხმიანობა (2), პატრიარქი ნიკონი, თავის მხრივ, ეკითხებოდა: რომელ ჟამს უნდა დაწყებულიყო და დამთავრებულიყო საღმრთო ლიტურგია? როდის უნდა აენთო მნეს სანთლები, რათა იერარქთათვის ეკლესიისკენ მოეწოდებინა? როდის იღებოდა წმ. საკურთხევლის კარები? მიიღება თუ არა მსხვერპლი იმ მღვდლისა, რომელიც ლიტურგიის ჩატარების დროს გულში ინახავს ბოღმას?
-
2.
-
"ნიკონის ამ შეკითხვებიდან აშკარავდება, რომ მას, ისევე როგორც მის წინამორბედ პატრიარქს, წვრილმანი და არამნიშვნელოვანი საკითხები საკმაოდ მნიშვნელოვან მომენტად -
იოსებისა და ნიკონის მოქმედებები აიხსნება იმით, რომ ისინი -
"ნიკონის მიერ დასმული შეკითხვებიდან გამომდინარე, კონსტანტინოპოლის პატრიარქი პაისი რუს საეკლესიო რეფორმატორზე არცთუ დიდი წარმოდგენისა დარჩა. ის გააოგნა მისმა უკიდურესმა დაწვრილმანებამ, უმნიშვნელობამ, დასმული საკითხებისა და მართლმადიდებლურ ეკლესიაში ამა თუ იმ ჩვეულების აზრისა და დანიშნულების სრულმა უცოდინრობამ. პაისიმ ნიკონში დაინახა საეკლესიო საკითხებისადმი საკმაოდ მოშურნე და მგზნებარე კაცი, მაგრამ ამავე დროს გაუნათლებელი ადამიანი, რომელიც არ ფლობდა ქრისტეანული ცოდნის სათანადო დონეს, და ამიტომაც თავის მგზნებარებას სარწმუნოებისა და ღვთისმოსაობისთვის უმნიშვნელო საგნებისადმი მიმართავდა; მეტიც, მას შეეძლო თავისი საქმიანობით და უზომო მგზნებარებით, ასევე საქმის არასაკმარისი ცოდნით, ეკლესიისთვის სიკეთის ნაცვლად ზიანი მოეტანა. ამიტომაც პაისი თავის პასუხებში, რომელიც მან მთელი კონსტანტინოპოლის ეკლესიი სახელით დაწერა, არათუ არ აქეზებს ნიკონს წვრილმან-
"საერთოდ, -
"თავის პასუხებში, -
ამრიგად, "პაისიმ ნიკონს ურჩია, უფრო ახლოს და კარგად გასცნობოდა მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლა-
"ნიკონის კერძო შეკითხვებს რომ პასუხობს, -
პროფ. ნ. კაპტერევის თქმით, "განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს პაისის პასუხი ნიკონის კითხვაზე, რომელიც დაკავშირებულია როგორც პირჯვრისსაწერ, ასევე სამღვდლო კურთხევის გასაცემ თითების წყობასთან, იმ განსაკუთრებული მნიშვნელობის გამო, რომელსაც ანიჭებდნენ მას მოსკოვში. "ოცდამეოთხე კითხვაზე, წერს პაისი, რომელშიც გვეკითხებით, თუ როგორ, ანუ რომელი თითებით მართებს ქრისტეანს საკუთარ თავზე ჯვრის გამოსახვა, ვპასუხობთ, რომ ყველას გვაქვს უძველესი ჩვეულება, გადმოცემისამებრ, თაყვანი ვცეთ (ანუ პირჯვარი დავიწეროთ -
ახლა აქ არ შევჩერდებით იმაზე, რომ თვით პატრიარქ პაისის განმარტებაც წმ. სამების ჯვარცმის ტოლფარდოვან განმარტებად წარმოჩნდება; თუ არადა, რას ნიშნავს: სამი თითით შეერთებით მოვიგონებთ წმ. სამებას, ხოლო ამ თითებით ჯვრის გამოსახვით მოვიგონებთ "მის (ვის? -
ამრიგად, ზ. ნოდიას და ყველა იმ ადამიანის საპასუხოდ (რომელთა შორისაც არიან "მღვდელი" ა. მინდიაშვილი, "არქიმანდრიტი" რაფაელი, "მიტროპოლიტი" იოანე გამრეკელი და სხვები), ვინც "სტაროვერებს" ადანაშაულებს "მთავარისა და მეორეხარისხოვნის", ანუ "დოგმატისა" და "წეს-
მაშ, გამოჩნდა თუ არა პროფ. ნ. კაპტერევის წყაროთმცოდნეობითი და დოკუმენტალური ანალიზიდან, რომ სარწმუნოების რანგში წეს-
და რა შედეგი გამოიღო პატრიარქ პაისის რჩევა-
მეტიც, პატრიარქი ნიკონი არც დაელოდა კონსტანტინოპოლის პატრიარქისა და კრების პასუხს და 1654 წელს თვითნებურად დაიწყო საეკლესიო ღვთისმოსაობის ნგრევა. ხოლო პატრიარქ პაისის პასუხი ნიკონმა მიიღო მხოლოდ 1655 წელს.
"მიუკერძოებელმა ისტორიამ აღნიშნა ის გარდაუვალი ფაქტი, -
წინ გავუსწრებთ მოვლენებს და ვიტყვით, რომ 1667 წლის კრების არაკანონიკური და თვითნებური ხასიათი წარმოჩნდება არა მარტო იქიდან, რომ მისი თავმჯდომარე პაისი ლიგარიდი იყო მწვალებელი და პატივაყრილი იერაქი, და ასეთივე პატივაყრილები იყვნენ სხვა იერარქებიც; არა მარტო იმიტომ, რომ მან მწვალებლობად გამოაცხადა სრულიად მართლმადიდებლური და ბიზანტიური საეკლესიო გადმოცემები, რომელთაც ახლა უკვე მაცხოვნებლად აღიარებენ; არამედ იმიტომაც, მან არ გაითვალისწინა კონსტანტინოპოლის ადგილობრივი კრების და მისი პატრიარქის რჩევა, "მეორეხარისხოვან" საწესჩვეულებო საკითხებზე არ გაემახვილებინათ ყურადღება და თუ ისინი არ ეხებოდა მთავარ, დოგმატურ საკითხს, ისევე დაეტოვებინათ. ამგვარი გაუთვალისწინებლობა წარმოაჩენს სწორედ იმ უეჭველ ფაქტს, რომ თვით რეფორმატორები ამ "მეორეხარისხოვან" წეს-
მეტიც, მოგვიანებით, როდესაც კონსტანტინოპოლის ეკლესიამ ევქარისტული კავშირი არ გაწყვიტა რუსეთის რეფორმირებულ ეკლესიასთან, თვითონაც წინააღმდეგობაში აღმოჩნდა, მის მიერვე გაცემულ რჩევა-
კიდევ უფრო მოგვიანებით კონსტანტინოპოლი ასეთივე ნაბიჯს გადადგამს სტალინური "ჟივოცერკოვნიკების" მიმართაც... მაგრამ ეს უკვე სხვა თემაა.
ამრიგად, ჩვენ ვნახეთ, რომ თვით ნიკონ პატრიარქი საეკლესიო განხეთქილებამდე, როდესაც მან საეკლესიო რეფორმა ჩაიფიქრა, რუსეთში თვით ბერძენთაგან დამკვიდრებულ ლიტურგიკულ საწესჩვეულებო მხარეს სარწმუნოების ტოლფარდოვან საკითხად მიიჩნევდა. ზუსტად ასეთად თვლიდნენ მას გვიანდელი რუსი პატრიარქებიც და იერარქებიც და რეფორმირებული "ეკლესიის" "წმინდანებიც".
მოდი, აქვე დავსვათ ასეთი კითხვა. ჯერ მივიღოთ ის აზრი, რომ, როგორც პროფ. ნ. კაპტერევი და სხვა მეცნიერები ამბობენ, ორივე მხარეს (როგორც რეფორმატორებს პატრ. ნიკონის მეთაურობით, ასევე "სტაროვერებს") საწესჩვეულებო მხარე "დოგმატის რანგში აჰყავდა"; აქედან გამომდინარე, ცდებოდა ორივე მხარე, მაგრამ ასეთ შემთხვევაში იბადება სამართლიანი კითხვა: ვის უფრო ეკისრება პასუხისმგებლობა საეკლესიო საკითხების უცოდინრობაში -
მართალია, სარწმუნოების სიწმიდის დაცვა ეკლესიის ყველა წევრის წმიდათაწმიდა მოვალეობაა, მაგრამ ხომ აშკარაა, რომ ყველაზე დიდი პასუხისმგებლობა მაინც პატრიარქს და ეპისკოპოსებს ეკისრებათ. თვით ტერმინი "ეპისკოპოსი" ხომ ზედამხედველს ნიშნავს (ბერძნ.: ἐπίσκοπος -
ნიკონის რეფორმა რომ თავიდან ბოლომდე საწესჩვეულებო საკითხთა დოგმატთა რანგში აყვანის ნიშნით მიმდინარეობდა და, აქედან გამომდინარე, იმდროინდელ რუსულ, სინამდვილეში კი რუსეთის გაქრისტეანების დროს ბერძენთაგან მიღებულ წეს-
"დავტოვებთ რა განზე პაისი ლიგარიდისა და პოლოცკის თხზულებებს, -
-
3. დიონისე ბერძენი (ათონის ივერონის მონასტრის არქიმანდრიტი († 1672 წ. დეკ. ბუქარესტი?), მოსკოვის 1666-
-
1666 წლის კრებაზე, რომელიც მხოლოდ რუსი იერარქებისგან შედგებოდა, გამოხატულ იქნა ძველმოწესეობის სუფთად რუსული გაგება და მისდამი რუსული დამოკიდებულება; ხოლო 1667 წლის კრების დადგენილებებში ძველმოწესეობასთან დაკავშირებით ჩამოყალიბდა უკვე ბერძნული გაგება, რომელიც ბერძენი არქიმანდრიტის, დიონისეს ნაშრომით იქნა შემზადებულ, რომელიც უეჭველად ხელთ ჰქონდათ კრების ბერძენ მამებს და რუსული ძველმოწესეობის გაგებაში სწორედ მისით ხელმძღვანელობდნენ, რის გამოც ძველმოწესეებთან დაკავშირებული ზოგიერთი დადგენილება დიონისეს თხზულების სიტყვასიტყვით ამონაწერს წარმოადგენს. ამის გამო, არქიმანდრიტ დიონისეს თხზულება ჩვენთვის იძენს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, რადგან ის კარგად გვაცნობს მოსკოვში მყოფი ბერძნების შეხედულებებს რუსულ ძველმოწესეობრივ საეკლესიო თავისებურებებზე, იმ აზრსა და მნიშვნელობაზე, რომელსაც მათ მიაწერდნენ მაშინ მოსკოვში ჩამოსული ბერძნები და მნიშვნელოვანწილად ააშკარავებს 1667 წლის კრებითი წყევლა-
"რუსულ წეს-
"რუსულ წეს-
ეშმაკი მოქმედებდა ლათინთა მეშვეობით, რომლებისგანაც შეეძლოთ რუსებს ესწავლათ ორი თითით პირჯვრისწერა, "რადგან ლათინები, -
"რუსული, ნიკონამდელი ჩვეულებების თავისებურებები თავისი წარმომავლობით თუ ერეტიკოსებს უკავშირდება და თუკი ეს "ძეძვი, ეკალი და ყოველგვარი ველური ღვარძლი" ჩვენში მოხერხებულ დროს "ბოროტების გამომგონებელ ეშმაკს" დაუთესია, მაშინ თავისთავად გასაგებია, რომ მწვალებლური წარმომავლობის რუსული ჩვეულებები აუცილებლად უნდა შეიცავდეს მწვალებლურ სწავლებებს, რაც სრულიად მოუთმენელი და შეუწყნარებელია მართლმადიდებელ ეკლესიაში; და მართლაც, დიონისე ყოველმხრივ ცდილობს, დეტალურად და საფუძვლიანად გახსნას და მიუთითოს ის მწვალებლური სწავლებანი, რომლებსაც თითქოსდა ძველრუსული წეს-
ასე წარმოაჩინა არქიმანდრიტმა დიონისე ბერძენმა პირჯვრისწერისა და კურთხევის გაცემის ორთითიანი წყობა. მისი აზრით, "ძველმოწესეების მიერ გამოყენებული ორთითიანი წყობა უეჭველად შეიცავს მწვალებლურ სწავლებას" (იქვე. გვ. 380-
ახლა ვხვდებით, ვისგან შეუთვისებია ზ. ნოდიას თავისი აბსურდული ბრალდება, თითქოსდა "სტაროვერებს" "ძველი წეს-
დიონისეს აზრით, მწვალებლურ სწავლებას შეიცავს იესუს ლოცვის ის ფორმა, რომელსაც წარმოთქვამენ რუსულ სიძველეთა დამცველნი: "რატომ ჯიუტობთ, -
"მაგრამ, -
ამრიგად, იმ დროს, როდესაც რუსები ამტკიცებდნენ, რომ კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდეგ ბერძნებში აიმღვრა მართლმადიდებლობა, რადგან მათ თავიანთ პრაქტიკაში შეიწყნარეს ზოგიერთი ლათინური სიახლე და მართლმადიდებლობა უცვალებლად, თავისი სუფთა და წმიდა სახით მხოლოდ რუსებში დარჩა, ბერძენი არქიმანდრიტი დიონისე სრულიად საპირისპიროს ამტკიცებდა.
ბერძენ დიონისეს აქ მოტანილი შეხედულებები რუსულ საწესჩვეულებო საეკლესიო თავისებურებებზე, როგორც მწვალებლურზე, თავისი წარმომავლობით და მასში ჩადებული შინაარსით, განსაკუთრებული და საგანგებო მნიშვნელობისაა, რადგან აღმოსავლელმა იერარქებმა, რომლებიც მოწვეულნი იყვნენ 1667 წლის საეკლესიო კრებაზე, რათა თავიანთი კომპეტენტური და საბოლოო განაჩენი გამოეტანათ რუსული ძველმოწესეობისთვის, თავიანთ მსჯელობას საფუძვლად დაუდეს სწორედ ის შეხედულებები ძველ ჩვეულებებზე, რომელიც ბერძენმა არქიმანდრიტმა დიონისემ გამოთქვა"
"პატრიარქებისთვის ასე უფრო იოლი იყო, რადგან დიონისეს შეხედულებებზე დაყრდნობა უკიდურესად უადვილებდა მათ აბურდული საეკლესიო-
ამგვარად, რუსულ საეკლესიო ჩვეულებებთან დაკავშირებული საქმე, იმდროინდელ ბერძნულთან შედარებით, ძალიან მარტივად, უბრალოდ და მკაფიოდ განისაზღვრებოდა და ის დამოკიდებულება, რომელიც აღმოსავლელ მსოფლიო პატრიარქებს უნდა გამოევლინათ ძველრუსული ჩვეულებების მიმართ, ცხადია, უცილობლივ უარყოფითი უნდა ყოფილიყო.
"რა თმა უნდა, კრებას რუსი იერარქებიც ესწრებოდნენ, რომლებიც იქ ბერძენ იერარქებთან შედარებით უმრავლესობას წარმოადგენდნენ და თითქოსდა უნდა შეწინააღმდეგებოდნენ კიდეც ბერძნების მიერ რუსული საეკლესიო სიძველეების ასეთ ტენდენციურ დამცირებას, მის საჯარო და ტენდენციურ ლანძღვას მოსკოვში ჩამოსული ბერძნების მხრიდან. მაგრამ აღმოსავლელი პატრიარქები სულაც არ ერიდებოდნენ რუს იერარქებს, არამედ მშვიდად მისდევდნენ უკვე არჩეულ ბერძნულ ხაზს, რადგან რუსეთის მთავრობამ და რუსმა მღვდელმთავრებმა საქმეთა მთელი წარმოება მთლიანად გადასცეს ამ იერარქებს. ეს უკანასკნელნიც ბრწყინვალედ ჩასწვდნენ თავიანთი მდგომარეობის უპირატესობას, თავიანთ დომინირებულ მნიშვნელობას კრებით საკითხთა გადაწყვეტის საქმეში, მიხვდნენ რუს იერარქთა სრულ პასიურობასა და უმწეობას და ამიტომაც, კრებაზე თავი მოჰქონდათ, როგორც ავტორიტეტულ საეკლესიო მსაჯულთ, რომლებიც უაპელაციოდ წყვეტდნენ ყველა რუსულ საეკლესიო პრობლემას" (იქვე. გვ. 386).
"გასაგებია, თუ რატომ ჰქონდა 1667 წლის კრებას, რომელსაც მოსკოვში იმ დროს მყოფი ორი აღმოსავლელი პატრიარქი ხელმძღვანელობდა, ასეთი აუტანლად უარყოფითი დამოკიდებულება ძველრუსული წეს-
"დიონისესთან ერთად პატრიარქებიც რუსულ წეს-
«სწორედ დიონისეს მიერ ჩამოყალიბებულ აბსურდულ ბრალდებასა და სწავლებას ეფუძნებიან კრების მონაწილეებიც, როდესაც განიკითხავენ ორი თითით პირჯვრისწერისა და კურთხევის ჩვეულებას და იძლევიან ასეთ განმარტებას: "ეს ფუჭმეტყველნი (ანუ ძველი ჩვეულებების მიმდევარნი) ამბობენ, თითქოსდა ორი თითი, მეორე (საჩვენებელი) და მესამე (საშუალო) აღნიშნავს ღვთაებრიობასა და კაცობას (ქრისტესი -
"ყველასთვის ცხადია, რომ ისინი, არიანელთა, ნესტორიანელთა, სულისმგმობელთა და აპოლინარიელთა, ასევე სხვა წყეულ ერეტიკოსთა მსგავსად, სამებაში პირთა არათანასწორობას აღიარებენ..." (იქვე).
"იესუს ლოცვასთან დაკავშირებით ("უფალო, იესუ ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი" -
"საეკლესიო პროცესიებში მზის მიმართულებით მოძრაობის უძველეს ჩვეულებასთან დაკავშირებით პატრიარქებმა განაწესეს", თითქოსდა ძველმოწესეები "აღმოსავლეთის წმიდა ეკლესიის თანხმიერად არ მოქმედებენ და არ მოძრაობენ მარჯვნივ, აღმოსავლეთისკენ, არამედ მიემართებიან მარცხნივ, დასავლეთისკენ და მჭევრმეტყველებენ, თითქოსდა მზის მიმართულების მიხედვით უნდა ვმოძრაობდეთ..." (იქვე. გვ. 393-
ამ და კიდევ ზოგიერთ სხვა წეს-
"ცხადია, ასეთი წეს-
ამრიგად, ჩვენ ვნახეთ, თუ საიდან მომდინარეობს XVII ს.-
ის, რასაც სრულიად უსამართლოდ აბრალებენ ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთ, სინამდვილეში გახლდათ პატრიარქ ნიკონის და მის მიერ მოწვეულ იერარქთა უმძიმესი შეცდომა. მათ ანათემას გადასცეს და ოკულტიზმისთვის დამახასიათებელი საშინელი წყევლა-
ძველმორწმუნეთა მთელი "დანაშაული" მდგომარეობს იმაში, რომ მათ ძველი საეკლესიო გადმოცემები ამპარტავან, ფულზე გაყიდულ და ზოგიერთი იერარქის შემთხვევაში, აშკარა მწვალებელ (მაგ. პაისი ლიგარიდი) მღვდელმთავართა ამბიციებს არ გააყოლეს. დაიცვეს უძველესი ლიტურგიკული გადმოცემები, სწავლებები და ცხოვრების წესი, რის გამოც "სქიზმატიკოსებად" და "ერეტიკოსებადაც" კი შეირაცხნენ.
მოგვიანებით, ჯერ 1929 წლის სინოდალურ კრებაზე, შემდეგ კი, საბოლოოდ, 1971 წლის ადგილობრივ დიდ საეკლესიო კრებაზე რუსეთის ეკლესიამ ცნო პატრიარქ ნიკონის და აღმოსავლელ იერარქთა შეცდომა. ცნო, რომ ყველა კრულვა და ყველა განმარტება, რომელსაც კრების მონაწილეები აძლევდნენ ძველ ბიზანტიურ წეს-
ზემოთ თვალსაჩინოთ ვნახეთ, რომ თვით საეკლესიო წეს-
საეკლესიო წეს-
1667 წლის კრების დანაშაული მდგომარეობს არა იმაში, რომ მათ ორი თითით პირჯვრისწერის ან ორჯერადი ალილუიას, ან კიდევ მზის მიმართულებით მოძრაობის წესები დოგმატურ ღვთისმეტყველებას დაუკავშირეს -
შეიძლება აქ ვინმემ იკითხოს, და სრულიად ბუნებრივადაც, -
მწარედ ცდება ჩვენი "პუბლიცისტი", რადგან მისთვის უცნობია, რომ 1667 წლის კრება მარტო ძველი წეს-
ანუ, ყაჩაღთა ამ კრებამ (ამის შესახებ უფრო დეტალურად იხ. ქვემოთ) სამოქალაქო სამსჯავროს გადასცა ის უფლებები, რასაც თვითონ ვერანაირად ვერ აღასრულებდა, რადგან ფიზიკურ დევნა-
1667 წლის კრებაზე წამოყენებული იქნა კითხვა: "საჭიროა თუ არა მწვალებლებისა და რასკოლნიკების დასჯა სამოქალაქო კანონებით, თუ ისინი მხოლოდ საეკლესიო განწესებებით უნდა დასჯონ?".
კრებამ უპასუხა: "დიახ, მათი დასჯა საჭიროა სამოქალაქო კანონებითაც" (На решение собора поставлен был вопрос: "аще еретики и раскольники, подобает-
"ბერძნული ისტორიიდან ასეთი მაგალითების საფუძველზე კრება ასკვნის: "აქედანვე ვცნობთ, რომ მწვალებლები და სქიზმატიკოსები არა მარტო საეკლესიო, არამედ სამეფო, ანუ სამოქალაქო სასჯელებსაც ექვემდებარებიან"" ("В виду таких примеров из греческой истории собор заключает: "се убо познаем от сих, яко еретики и раскольники нетокмо церковным наказанием имут наказатися, но и царьским, сиречь градским законом и наказанием"") (იქვე).
ამდენად, 1667 წლის ყაჩაღთა კრებამ კურთხევა მისცა სახელმწიფოს, რუსეთის მიწა-
"1667 წლის კრებამ, ორი აღმოსავლელი პატრიარქის ხელმძღვანელობით, არა მარტო დასწყევლა და ეკლესიიდან მოიკვეთა ყველა, ვინც ამიერიდან დაიცავდა ძველ ჩვეულებას, არამედ საერო ხელისუფლებისგან მოითხოვა, რომ მასაც, თავის მხრიდან, ყოველგვარი დევნულებისთვის დაექვემდებარებინა ძველი ჩვეულების მიმდევარნი, და დაბეჯითებით უმტკიცებდა მას, რომ ეს არის მისი (ხელისუფლების -
"ამრიგად, -
მაშასადამე, მოსკოვში ნამყოფმა აღმოსავლელმა პატრიარქებმა არა მარტო გაამყარეს ის შეხედულება, რომ ეს არის მართლმადიდებელი ეკლესიისგან განსხვავებული და თავისი მწვალებლობით ძალზე მავნე და საშიში რელიგიური საზოგადოება, არამედ დაბეჯითებით ითხოვდნენ იმას, რათა საერო ხელისუფლებას მომავალშიც ყოველმხრივ ედევნა ისინი და სასტიკად დაესაჯა, სანამ საბოლოოდ არ ამოშანთავდა მათ, რითაც ორმა აღმოსავლელმა პატრიარქმა ყველა მომავალი დროისთვის დააკანონა და, ასე ვთქვათ, აკურთხა ძველმორწმუნეთა ყოველმხრივი დევნა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან" (იქვე. გვ. 401).
წმ. ათანასე დიდის სიტყვებით თუ ვიტყვით: "ტირილისა და გლოვის ღირსია მათი საქმე და სწორედ მათ გამო გვმართებს გლოვა, როგორც წერილ არს: "ნუ სტირთ მომკუდარსა, ნუცა ეგლოვთ მას, და იტირეთ ტირილით განმავალი, რამეთუ არღა მოიქცეს მერმე, არცა იხილოს ქუეყანაჲ მამულისა მისისა" (იერ. 22:10). მთელ მათ მიმართვას სხვა არაფერი აქვს მიზნად, თუ არა სიკვდილი; თუ ნებას მისცემენ, მზად არიან მოკლან, საპყრობილეში განგამწესონ. ... ხოლო ასეთი საქმეები რომ ქრისტეანთათვის არაბუნებრივი და შეუფერებელია, რამეთუ ამგვარ რამეს წარმართებშიც კი იშვიათად თუ იხილავ, და მით უფრო შეუფერებელია ის ეპისკოპოსთათვის, რომლებიც მოვალენი არიან ასწავლონ სამართლიანობა, -
ასე რომ, ჭეშმარიტად არიანელებივით მოქცეულან 1667 წლის კრების რეფორმატორი იერარქები, როდესაც არათუ საკითხის არსი არ შეუსწავლიათ, მატერიალურ მონაგებს დახარბებულებს მეფე ალექსი მიხეილის ძისა და პატრიარქ ნიკონის შეკვეთა აღუსრულებიათ, არა მარტო სრულიად მართლმადიდებლური და ძველბერძნული საეკლესიო გადმოცემები გამოუცხადებიათ მწვალებლობად და მათი მიმდევრები კი უსამართლოდ შეუჩვენებიათ, არამედ მეტიც, -
ასე რომ, "სტაროვერები" კი არ ებრძოდნენ ეკლესიას, როგორც ამაოდ მბრძნობი ზ. ნოდია წერს და ირწმუნება: "სასქიზმო პრობლემას უნდა ებრძოლო და არა ეკლესიას" (შეად. ზ. ნ. ხს. წიგნი. გვ. 193), არამედ ეს ე. წ. "ეკლესია", 1667 წელს რეფორმირებული საკრებულო, უსჯულოთა ბანდა ებრძოდა საუკუნეების განმავლობაში ჭეშმარიტ მართლმადიდებლობას და ჭეშმარიტ მართლმადიდებლებს.
"სტაროვერები" ეკლესიას კი არ ებრძოდნენ, არამედ ძველ, მართლმადიდებლურ ჩვეულებებს იცავდნენ მწვალებელ რეფორმატორთა ხელყოფისგან.
ძველმორწმუნე ქრისტეანებმა კი არ მიიყვანეს რუსეთის სახელმწიფო დაქცევამდე, არამედ სწორედ ამ რეფორმატორებმა. აბსოლუტურად სამართლიანად ბრძანებდა ამასთან დაკავშირებით ცნობილი დისიდენტი (1960-
როგორც მომდევნო თავში ვნახავთ, რუსეთის მეფეს და პატრიარქს ძველი საეკლესიო გადმოცემების გაუქმება, ძველი საეკლესიო წესების ასეთი ნგრევა და მეტიც, მათი შერაცხვა მწვალებლობად სწორედ პოლიტიკური და ამბიციური მიზნებისთვის სჭირდებოდათ. ამ ამბიციებითვე იყო განპირობებული ძველმართლმადიდებელთა სასტიკი და "კანონიერი" დევნა. და ეს ამბიცია რუსეთმა, მისმა რელიგიურ-
ყოველივე ამის შემდეგ რუსული იმპერიული პოლიტიკისგან გასაკვირი არაფერია.
ჭეშმარიტად, ამ "მართლმადიდებელ" რეფორმატორებზე აღსრულდა ესაიას წინასწარმეტყველება: "ვაი შენ, დამარბეველო, თავად დაურბეველო, გამცემო და თავად გაუცემელო! როცა მოათავებ რხევას, შენც დაირბევი; როცა შეწყვეტ გამცემლობას, შენ გაგცემენ!" (ესაია 33:1).
2