ნათლობა - სხურება თუ განბანვა? - საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია

წყალპკურებითი და წალგადასხმითი "ნათლობების" მხილება

ლია რუსიაშვილი

სხურება თუ განბანვა?

(ალმანახი "მართლმადიდებელი". № 2 (13), 1998 წ.)

რედაქციისგან: წინამდებარე პუბლიკაციით მკითხველს შესაძლებლობას ვაძლევთ გაეცნოს საეკლესიო ალმანახ "მართლმადიდებელის" მორიგ წერილს, რომელიც ნათლობის საკითხს (კონკრეტულად კი ბ-ნ ედიშერ ჭელიძის წიგნ "ეკლესია - სძალი უფლისა"-ს) ეხება. წერილის ავტორმა, ქ-ნმა ლია რუსიაშვილმა მეუღლესთან (ზვიად (იაკობ) ნოდიასთან) ერთად გარკვეული ხნის წინ დატოვა ძველმართლმადიდებლური ეკლესია და ოფიციალურ, "მართლმადიდებელ" ეკლესიას შეუერთდა. მიუხედავად ამისა, ჩვენი საიტის რედაქციამ გადაწყვიტა ეს წერილი მაინც გამოექვეყნებინა, რადგან წერილში ობიექტურად არის დანახული წყალპკურებითი ნათლობის მთავარი აპოლოგეტის, ბ-ნ ედ. ჭელიძის არაობიექტურობა და მიკერძოებულობა ნათლისღების საკითხთან დაკავშირებით.

ბ-ნო ედიშერ, ეს წერილი სამი წელია, რაც დაიწერა, მაგრამ დღემდე არ გამომიქვეყნებია ჩემგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო. დაგვიანებით, მაგრამ მაინც მინდა მოგახსენოთ ორიოდ სიტყვა თქვენი წიგნის, - "ეკლესია- სძალი უფლისას" შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ ამ წიგნს მაშინვე ჰქონდა სათანადო გამოხმაურება, სამწუხაროდ, ზოგიერთი საკითხი მაინც დაუკმაყოფილებლობას იწვევდა საზოგადოებაში. თავს უფლება მივეცი დამატებით გამოვთქვა ჩემი შეხედულება ამ საკითხის ირგვლივ.

თქვენი წინგის, "ეკლესია - სძალი უფლისას" უმთავრესი მიზანი არის დასხმითი ნათლობის არსობრივი გამართლება. საამისოდ მოგყავთ მრავალი საბუთი, რომელთაგან დიდ ნაწილს უკვე გაეცა გადამწყვეტი პასუხი. სიტყვა "გადამწყვეტს" იმიტომ ვამბობთ, რომ თქვენი საპასუხო სტატია აღარ გამოჩენილა არც პრესის ფურცლებზე და არც ბროშურის სახით. რაც შეეხება საბუთების დარჩენილ ნაწილს, ვფიქრობთ, მათზეც პრინციპული მსჯელობაა საჭირო.

ბ-ნო ედიშერ, თქვენ ამტკიცებთ, რომ ქართულ "სჯულის კანონში" არსებულ ნათლობის 50-ე სამოციქულო კანონში საერთოდ არაფერია ნათქვამი შთაფლვაზე; რომ ნათლობის რიტუალის ხილული აღსრულების არავითარი ნიშანია მაში მოცემული.

განვიხილოთ ნათლობის 50-ე სამოციქულო კანონის ის ნაწილი, რომელიც სადაოდაა გამხდარი: "თუკი ვინმე ეპისკოპოსი ან ხუცესი არ სრულყოფს ერთი საიდუმლოს სამ ნათლისღებას, არამედ ერთ ნათლისღებას აღსრულებულს უფლის სიკვდილის მიმართ - განიკვეთოს". ხელნაწერს არშიაზე ახლავს არსენ იყალთოელის კომენტარი: "შეისწავლე სამნი ნათლისღებანი ნაცვლად სამთა შთაყოფათა" ("დიდი სჯულისკანონი", გვ. 221).

სიტყვა "ნათლისღება" ბერძნულად ითარგმნება "ბაპტიზმოდ". თქვენ გვიხსნით, რომ "ბაპტიზმო" ორგვარი ხმარებისაა ბერძნულში: 1. ყოფითი მნიშვნელობით "ბაპტიზმო" ნიშნავს შთაფლვას. 2. ხოლო საეკლესიო მნიშვნელობით "ბაპტიზმო" გულისხმობს მთლიანად ნათლობის საიდუმლოს მისი ყველა შემადგენელი რიტუალური ნაწილით (ხაზგასმა ჩემია - ლ. რ. ).
როგორც ამტკიცებთ, 50-ე სამოციქულო კანონში "ბაპტიზმო" ნათარგმნია მხოლოდ და მხოლოდ საეკლესიო მნიშვნელობით! თუკი "ბაპტიზმო" საეკლესიო მნიშვნელობით ნიშნავს ნათლობის სრული, მთლიან რიტუალს, როგორც თავად აგვიხსენით, მაშინ თავის თავად ვღებულობთ კანონის ამგვარ სახეს: "თუკი ვინმე ეპისკოპოსი ან ხუცესი არ სრულყოფს ერთი საიდუმლოს (ანუ ერთი სრული ნათლობის - ლ. რ.) სამ ნათლისღებას (ანუ სამ სრულ ნათლობას - ლ. რ.) არამედ...".

ბ-ნო ედიშერ, როგორ უნდა აღსრულდეს ნათლისღების ერთ საიდუმლოში სამი მთლიანი, სრული ნათლობის რიტუალი? და თუ "ბაპტიზმოს" საეკლესიო მნიშვნელობით ჩასმა სამოციქულო კანონში გვაძლევს ამგვარ უცნაურ სურათს, ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ "ბაპტიზმო" ქართულად ნათარგმნი იყო არა მისი საეკლესიო მნიშვნელობით, არამდ ყოფითი, ანუ შთაფლვითი მნიშვნელობით?

იბადება კითხვა: რატომ თარგმნა არსენ იყალთოელმა "ბაპტიზმო" "ნათლისღებად" და არა პირდაპირ "შთაფლვად"?

ვფიქრობ, ეს საკითხი თავადვე გაქვთ დამაჯერებლად ახსნილი და ისღა დამრჩენია მკითხველს მივაწოდო სიტყვა-სიტყვით:

ედ. ჭელიძე: - "იმიტომ, რომ არსენის მეთოდი იყო ერთი ბერძნული ტერმინის ერთი ქართული შესატყვისით თარგმნა ყველა შემთხვევაში. მას რომ ხსენებულ სამოციქულო კანონში ბერძნული "ბაპტიზმა" ეთარგმნა "შთაყოფად", მაშინ ასევე "შთაყოფად" უნდა ეთარგმნა ბერძნული "ბაპტიზმა" სხვა შემთხვევაშიც.

ცნობილია, რომ ეს ტერმინი "ბაპტიზმა" გვხვდება მრწამსში. არსენ იყალთოელი იძულებული იქნებოდა ასე შთაყოფად ეთარგმნა იგი მრწასშიც, რის საფუძველზეც მივიღებდით ასეთ ერეტიკულ ფრაზას: "ვაღიარებ ერთსა შთაყოფასა...".

ბ-ნო ედიშერ, თუ შევაჯამებთ ზემოთქმულს დასკვნა ასეთი იქნება: სწორედ იმიტომ, რომ მკრეხელობაში არ გადაჭრილიყო მრწამსის თარგმნასთან დაკავშირებით, არსენ იყალთოელმა სამოციქულო კანონში "სამი ბაპტიზმო" თარგმნა "სამ ნათლისღებად", ხოლო სქოლიოში მინაწერით ახსნა, რომ ბერძნული "ბაპტიზმო" თარგმნა მისი ყოფითი, ანუ შთაფლვითი მნიშვნელობით ("შეისწავლე "სამი ნათლისღება" ნაცვლად "სამთა შთაყოფათაო")!

ბ-ნო ედიშერ, ვეჭვობ, რომ იმ ზღაპრის გმირივით იქცევით, რომელიც მდევრის დასაბრკოლებლად ხან უსიერ ტყეს წარმოქმნის ჯადოსნური ნივთის გადაგდებით და ხან ბობოქარ ზღვას. ოღონდ უმორჩილესად გთხოვთ, მდევარში ამჯერად ჭეშმარიტება იგულისხმეთ. ამგვარი ფიქრის საფუძველს მაძლევს თქვენი მომდევნო განცხადება.

"ნათლობის ბერძნული სახელწოდება ბაპტიზმა" ყოფითი აზრითაც გულისხმობს, როგორც "ჩაძირვას", ასევე "დასხმას".

ნება მიბოძეთ გკითხოთ, ეს გარემოება არსენ იყალთოელისთვის უცნობი იყო? ან იქნებ იყალთოელმა სუსტად იცოდა ბერძნული? რატომ არ მიაწერა სქოლიოში, თქვენი მტკიცების თანახმად, ასე: "შეისწავლე სამნი ნათლისღებანი ნაცვლად სამთა შთაყოფათა ანდა სამთა დასხმათაო?" არა მგონია, არსენ იყალთოელისთანა მკაცრ მთარგმნელს ასეთი მნიშვნელოვანი მინიშნება გარმოჩენოდა!

ახლა კი მკითხველს შევახსენებ თქვენი წიგნიდან ციტატას დიონისე არეოპაგელის შესახებ: "ცნობილია, რომ საეკლესიო წეს-ჩვეულებათა სამოციქულო გადმოცემა ყველაზე უკეთ შემონახულია წმ. დიონისე არეოპაგელის თხზულებაში "საეკლესიო მღვდელმთავრობის შესახებ", რადგანაც წმ. დიონისე იყო მოწაფე პავლე მოციქულისა".

ბ-ნო ედიშერ, რატომ არ გააანალიზეთ წმ. დიონისე არეოპაგელის ზემოთ ნახსენები შრომა? რატომ აუარეთ გვერდი? იმიტომ ხომ არა, რომ ამ შრომაში თქვენი მტკიცების გამაბათილებელი ნათლობის რიტუალია აღწერილი? სამაგიეროდ დაწვრილებით განიხილავტ ამ შრომაზე დართულ წმ. მაქსიმე აღმსარებლის განმარტებებს. ხოლო თუ რატომ დაინტერესდით მაინც და მაინც წმ. მაქსიმეს კომენტარებით და არა უშუალოდ დიონისე არეოპაგელის შრომით, ძნელი მისახვედრი არაა! მომყავს თქვენი ციტატა: "წმ. მაქსიმე აღმსარებელი ამოწმებს, რომ მე-7 საუკუნისთვის საეკლესიო საიდუმლოთა აღსრულების წესები რაღაცეებით შეცვლილია", მაშასადამე, ამ მინიშნების საფუძველზე მკითხველმა უნდა გააკეთოს დასკვნა, რომ ნათლობის რიტუალი მე-7 საუკუნისთვის სრულდება არა ისე, როგორც არეოპაგელის შრომაშია აღწერილი, არამედ სხვაგვარად, სახეცვლილებით, რატომ მაინც და მაინც ნათლობის რიტუალი? იმიტომ, რომ თქვენი მსჯელობის ერთადერთი მიზანი დასხმითი ნათლობის გამართლებაა და თუ რაიმე წყარო მოგაქვთ, ეს ხდება ამ მიმართულებით მკითხველის დარწმუნებისთვის, მაგრამ გულდასმით გადაკითხვის მიუხედავად მაინც ვერ დავასკვნით, რომ წმ. მაქსიმეს კომენტარები მინიშნებით მაინც ეხებოდეს ნათლობის რიტუალის აღსრულების წესებს, ანდა მათ სახეცვლილებებს. თქვენი ნებართვით მოვიყვან წმ. მაქსიმეს კომენტარებს:

1. "იცოდე, რომ არა მხოლოდ წმიდა პური დაიგებოდა დაბურვილად, არამედ, აგრეთვე, საღვთო სასმისიც, რაიც არ ხდება ამჟამად".

2. "იცოდე, რომ ჟამისწირვის ეს წესი იმ დროს (ე. ი. დიონისე არეოპაგელის დროს) ამ სახით იყო დაცული, ანდა თვით იმ ადგილებში იყო ამგვარად დაწესებული, რადგანაც ადგილობრივ ეკლესიათა წესებში ჩვეულებრივია სახესხვაობა".

3. "იმ დროს დიაკონები იპყრობდნენ კარიბჭეს, ახლა კი კერძოდიაკონები".

4. "მირონცხების შემდეგ წმიდა ზიარების მისაღებად მიჰყავს (მღვდელს) იგი (მოსანათლი), ამგვარი რამ გამართლებული იყო დროის ვითარებასთან შესაგუებლად, აწ კი უმეტესი კრძალულებით, საღვთო საიდუმლოთა სრული ლიტურგიით აღსრულდება" (იგულისხმება ზიარება).

5. სამღვდელო სრულებათა საიდუმლოს განმარტებისას წმ. დიონისე გვამცნობს, რომ სამღვდელმთავროდ გამზადებული პირი ორსავე მუხლს იდრეკს საკურთხეველთან. კომენტარი წმ. მაქსიმესი: "ამჟამად სხვაგვარად სრულდება".

ბ-ნო ედიშერ, სრულიად ნათელია, რომ ამ საბუთების მოხმობით გსურთ მკითხველმა დაასკვნას: - საეკლესიო საიდუმლოთა ამდენი სახეცვლილება თუ მომხდარა მე-7 საუკუნის ეკლესიაში, რა გასაკვირია, რომ იგი ნათლობის რიტუალსაც შეხებოდაო. მე კი პირიქით ვიფიქრე: - რაიმე ცვლილება რომ მოხდარიყო ნათლობის რიტუალში, მაშინ წმ. მაქსიმე ზემოთნახსენებ კომენტარებს უეჭველად ამ ცნობასაც დაუმატებდა. ხოლო მისი დუმილი ამ საკითხის ირგვლივ, მხოლოდ და მხოლოდ იმას ადასტურებს, რომ დიონისე არეოპაგელის მიერ აღწერილი ნათლობის რიტუალი ძველებურად, ანუ შთაფლვითი წესით მიმდინარეობდა!

თქვენ ამტკიცებთ: "რჯულის კანონი არც ერთხელ არ უარყოფს დასხმითი წესით ნათლობას".

ნება მომეცით გკითხოთ, რჯულის კანონი ერთხელ, მინიშნებით მაინც თუ ახსენებს დასხმითი წესით ნათლობას?

ხოლო არხსენება რომ თავისთავად უარყოფას ნიშნავს, ამაზე გულუბრყვილონიც აღარ დაობენ. თქვენი ნაშრომის თვალშისაცემი სისუსტეა ის, რომ სულ ორი-სამი შემთხვევა გაქვთ მოყვანილი დასხმითი ნათლობის საილუსტრაციოდ და ისინიც რატომღაც გამონაკლისს, განსაკუთრებულ, უიშვიათეს შემთხვევებს განეკუთვნება. მთავარი და მნიშვნელოვანი კი ისაა, რომ თვით ეს შემთხვევებიც კი არ გამოხატავს დასხმითი ნათლობის უდავო სახეს.

გავაანალიზოთ, მაგალითად, წმიდა სინელ მამათა მოწამეობრივი ამბავი, რომელიც დასხმითი ნათლობის თვალსაჩინო მაგალითად მოგყავთ. მიქაელ მოდრეკილი ასე მიმართავს მათ: "განბანილნო წყლითა და სულითა, ისხურენით სისხლითა თქვენითა".

გასაგებია, რომ ციტატაში არსებულმა სიტყვამ "ისხურენით" დაგაინტერესათ, მაგრამ ნება მომეცით, თქვენსავე მსჯელობაზე დაყრდნობით დავამტკიცო, რომ აქაც და ყველა სხვა მოხმობილ მაგალითებში სიტყვა "სხურება" წარმოადგენს არა დასხმით, არამედ შთაფლვით ნათლობის სიმბოლურ გამოხატულებას!

საამისოდ მომყავს თქვენი ფრაზა: "ამგვარად, სინელმა მამებმა, რომლებიც პირველ განბანილ იყვნენ წყლითა და სულითა, მათი სისხლისმიერი ნათლობა "სხურებით" მიიღეს. ეს სისხლისმიერი სხურება გათანებრებულია განბანვასთან, ე. ი. სხურება აღნიშნულ საგალობელში იგივეა, რაც განბანვა" (ხაზგასმა ჩემია - ლ. რ.).

ამრიგად, თქვენ ამბობთ, რომ "სხურება" და "განბანვა" ერთი და იგივე მნიშვნელობისაა. დავაზუსტოთ სიტყვა "განბანვის" მნიშვნელობა. საამისოდ გადავშალოთ გაზეთ "ღვთიური გზის" მე-5 ნომერი, სადაც სტატიაში "დიდი სიცრუის მარცხი" წერია: "ვინაიდან ქრისტეანული ნათლობის სარიტუალო მხარე ებრაული ცოდვების მიტევებიდან იღებს დასაბამს, მიზანშეწონილი და ლოგიკურიც კი იქნება მოვიძიოთ ეს სათავეები ძველ აღთქმაში:

"ნაყამანი, არამის მეფის სარდალი დიდად მიღებული და პატივცემული იყო თავისი ბატონის წინაშე, რადგან მისი წყალობით გაამარჯვებინა უფალმა არამელებს. მამაცი კაცი იყო, მაგრამ კეთროვანი (მან განსაკურნავად მიმართა ებრაელ წინასწარმეტყველ ელისეს). "ელისემ შეუთვალა, წადი შვიდგზის იბანე იორდანეში და გაგიახლდება ხორცი და განწმენდილ იქნებიო... ჩავიდა, შვიდგზის ჩაყვინთა იორდანეში ღვთის კაცის სიტყვისამებრ და ჩვილი ბავშვივით განუახლდა ხორცი და განიწმინდა" (4 მეფეთა, 50).

სურათი ნათელია, "შვიდგზის იბანე" ნიშნავს "შვიდგზის ჩაყვინთვას". იუდაიზმის რელიგიურ კანონთა შორის ერთ-ერთი უმთავრესი ადგილი უკავია მწიკვლოვანების განბანვის რიტუალს. განბანვა ხდება "მიკვა"-დ წოდებულ ემბაზში, ნაწვიმარ ან ბუნებრივ წყალში ერთჯერადი, სამჯერადი ან შვიდჯერადი შთაფლვით. თუკი ადამიანი მთლიანად არ შთაიფლება წყალში, არ ჩაითვლება განწმენდილად. აი, ასეთია ებრაული განბანვის წესი, რომელიც დღემდე შეუცვლელად ფუნქციონირებს.

ამიტომაც არის, რომ "იბანა" (განბანვა, омывание, омывать) ებრაულად ნიშნავს ტანის მთლიანად განბანვას" (მეუფე იონა).

ბ-ნო ედიშერ, შევაჯამოთ ზემოთქმული: თუკი განაცხადეთ, რომ სინელ მამათა ეპიზოდში სიტყვა "სხურება" გაიგივებულია "განბანვასთან", ხოლო თავისთავად "განბანვა" ყოფილა მხოლოდ და მხოლოდ წყალში შთაფლვა, ჩაძირვა, ჩაყვინთვა, მაშინ რაინაირად შეიძლება ვერწმუნოთ თქვენს მტკიცებას ზემოთხსენებული ეპიზოდის დასხმითი ნათლობის თვალსაჩინო მაგალითად მიჩნევის შესახებ?

ასევე მცდარია პავლე მოციქულის სიტყვების თქვენეული გაანალიზება. უზარმაზარ პასუხისმგებლობას იღებთ საკუთარ თავზე, როდესაც აცხადებთ: "არსებობს სხურების, როგორც ჭეშმარიტი ნათლობის სამოციქულო დადასტურებაო, სადაც "სხურება" თქვენს მიერ დასხმით ნათლობასთან არის გაიგივებული. გავაანალიზოთ თქვენს მიერ მოყვანილი "სამოციქულო დადასტურების" არსი. წმ. პავლე მოციქული ამბობს: "მივეახლოთ მას წრფელი გულით, რწმენით აღვსილით, უკეთური სინდისისაგან სხურებით გულგანწმენდილნი და წმიდა წყლით ტანგანბანილნი".

თუკი ზემოთ დასაბუთებული იქნა, რომ "განბანვა" ნიშნავს მხოლოდ და მხოლოდ "შთაფლვას", "ჩაძირვას", ხოლო "სხურება", როგორც თავად აღნიშნეთ, თავისი შინაარსით სიმბოლურად გაიგივებულია განბანვასთან, მაშინ პავლე მოციქულის ზემოთმოყვანილ ციტატაში სიტყვები: "წმიდა წყლით ტანგანბანილნი" ადასტურებს შთაფლვითი ნათლობის სახეს, ხოლო "სხურება" სიმბოლურად გაიგივებულია ამავე ნათლობასთან, რადგან ცხადია, რომ ერთ ციტატაში ორგვარ ნათლობაზე არ იქნებოდა ლაპარაკი.

ასევე მოგყავთ დასხმითი ნათლობის მცდარ მაგალითად ძველი ქართული ძეგლი "მოქცევაი ქართლისაი". ჩვენი ვალია გავცეთ პასუხი კითხვაზე: მართლა წარმოადგენს თუ არა "მოქცევაი ქართლისაი" იმდროინდელ საქართველოში დასხმითი ნათლობის არსებობის დადასტურებას?

ამჯერად მკითხველს მინდა მივუთითო გაზეთ "მადლის" 1991 წლის 1 ნომერში დაბეჭდილ წერილზე, რომლის ქვესათაურია "ნათლისღების საიდუმლოსათვის "მოქცევაი ქართლისაში". წერილის ავტორი ნიკო ნიკოლოზიშვილი აანალიზებს წმიდა ნინოს მიერ უფლის სავედრებელ ლოცვაში არსებულ შემდეგ სიტყვას: "რამეთუ იშვა ვითარცა კაცი, პატივ ეცა ვითარცა ღმერთსა, ნათელ-იღო ვითარცა მსახურმან ვინმე სჯულისამან წყლისა და მიწისა..." თუ რას უნდა ნიშნავდეს წმიდა ნინოს სიტყვები: "წყლისა და მიწისაგან ნათელღება", წერილის ავტორი ასე ხსნის: "იოანესგან ნათლისღებით მაცხოვარი იწყებს თავის ამქვეყნიურ სამსახურს. იგი როგორც ცოდვის გამოსასყიდი ტარიგი, განემზადება დასაკლავად. მისი წყალში შთაფლვა, განბანვა და ამოსვლა წინახატი იყო სიკვდილით ნათლისღებისა, ანუ მიწაში დაფლვისა და დიდებით აღდგომისა... ამ ორ ნათლობას შორის - წყლისა და მიწისაგან ნათლისღებას, წყალსა და მიწაში პურის მარცვალივით დაფლვას შორის ძევს იესუ ქრისტეს ამქვეყნიური სამსახური... ამიერიდან ქრისტეს ყველა მორწმუნე ნათელს იღებს და ამ ნათლისღებით გადის მაცხოვრის გზას. მის სიკვდილში ყველა მოკვდა, რადგან "ქრისტე ყოველთათვის მოკუდა" (2 კორ. 5:17) და ეს სიკვდილი უნდა განიცადოს ყველამ, ამაშია ნათლობის წყალში დაფლვის საიდუმლო".

ამრიგად, იმ ცოდვათა გამოსყიდვისათვის, რომელიც მაცხოვარმა იკისრა ჩვენთვის, აუცილებელი ყოფილა წყალში რეალური, ხილული, აღქმადი დაფლვა და არა "სიმბოლური" და "წარმოსახვითი" - როგორც ამას თქვენ ამტკიცებთ, ბ-ნო ედიშერ!

მადლობას მოვახსენებთ წერილის ავტორს ნ. ნიკოლოზიშვილს წმიდა ნინოს ლოცვის "საიდუმლოებრივი არსის" ასე მართლად გაშუქებისთვის და ვეთანხმებით მის მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ ზემოთმოყვანილ ლოცვაში ჩადებული იყო წმ. იოანე და პავლე მოციქულთა და IV-V საუკუნეებამდელ წმიდა მამათა საღვთისმეტყველო ცოდნა.

მაშასადამე, დასკვნა მხოლოდ ასეთი შეიძლება იყოს: თუ წმიდა ნინოს სიტყვები: "ნათელ-იღო... წყლისა და მიწისგან" გაიხსნა, როგორც შთაფლვითი, ჩაძირვით ნათლობის სახე, აქედან გამომდინარე იგი დასხმითად არ მონათლავდა სიდონიასა და აბიათარს!

ბ-ნო ედიშერ,მე ვეცადე მიმეთითებინა თქვენს წიგნში არსებულ იმ წინააღმდეგობებზე, რაც უშუალოდ მომხვდა თვალში. ჩემზე უკეთ ხვალ, ალბათ, სხვა გააანალიზებს თქვენს ნაშრომს. მაგრამ მთავარი ეს არაა! მთავარია არ შეგვეშინდეს საკუთარი შეცდომებისა. გნებავთ მცდარი მიმართულების აღიარებისა, თორემ საზოგადოების წინაშე სირცხვილის შიში რაა იმასთან შედარებით, როცა უფალი მკაცრად ეტყვის მის წინაშე წარდგომილლ მოუნანიებელ შემცოდეს: "არა გიცნობ მოქმედო უსჯულოებისა!".