ნათლობა - აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა... - საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია

წყალპკურებითი და წალგადასხმითი "ნათლობების" მხილება

პროფ გეორგი დ. მეტალინოსი

აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა...

II მსოფლიო კრების 7-ე კანონის განმარტება კოლივადებისა და კონსტანტინე იკონომოსის მიერ და მისი გამოყენება

კოლივადების მოძრაობას (kinema ton kollybadon) დასაბამი მიეცა XVIII ს. მეორე ნახევარში. სახელწოდება "კოლივადები", "კოლივისტები" (kollybades, kollybistai) მომდინარეობს სიტყვიდან "კოლიო", "კოლივა" (ta kollyba), რომელსაც აკურთხებენ მიცვალებულთა მოხსენიების დროს.

რადგან კოლივადები უარს ამბობდნენ მიცვალებულთა მოხსენიება აღესრულებინათ (ან მონაწილეობა მიეღოთ) კვირა დღეებში, და ითხოვდნენ რა ამის აღსრულებას მხოლოდ შაბათობით, მიეცათ კიდევაც ეს სახელწოდება, როგორც ბოროტი ზედწოდება.

დღეს, როდესაც კოლივადების მოძრაობის ისეთი ლიდერები, როგორებიც იყვნენ მაკარი კორინთელი, ნიკოდიმოს მთაწმინდელი, ათანასე პარიელი და სხვები, წმინდანთა დასში იქნენ ჩარიცხულნი, ეს სახელწოდება უკვე საპატიო ტიტულად და საქებარ სიტყვად გადაიქცა.

შინაარსი:

ინგლისური გამოცემის წინასიტყვაობა

I. მთავარი ფიგურები

1. ათონის მთის კოლივადი მამები

2. კონსტანტინე იკონომოსი

3. კირილე V, კონსტანტინოპოლის პატრიარქი

II კანონის განმარტება

1. ეკლესიოლოგიური წანამძღვრები

2. კანონის სინამდვილე

3. კანონის განმარტება

4. რეზიუმე

დამატება

ქრისტეს წმიდა ეკლესიის განსაზღვრება დასავლელ ქრისტეანთა ნათლობის შესახებ (1755/1756 წწ.)

რუსულიდან თარგმნა არქიეპისკოპოსმა პავლემ

ინგლისური გამოცემის წინასიტყვაობა

ჩვენი დროის საღვთისმეტყველო დისკუსიების ყურადღების ცენტრში დგას საკითხი წმიდა საიდუმლოებების შესახებ. მათ ერთობასა და თანხმიერებაზე ბევრს მსჯელობენ ეკუმენისტური მოძრაობის ჩარჩოებშიც. აქედან კი გამოდის, რომ კიდევ უფრო მეტი პოლემიკა უნდა გამოიწვიოს საკითხმა წმიდა ნათლისღების შესახებ, რომლითაც ხორციელდება შესვლა ეკლესიაში. ამიტომაც, აუცილებელია ღრმად და სისრულით შევისწავლოთ წმიდა მამათა სწავლება ამ საკითხთან დაკავშირებით, რათა მსგავს დისკუსიებში ყოველთვის ჩანდეს სწორი გზა, რომელიც ერთადერ და მაცხოვნებელ ჭეშმარიტებასთან მიგვიყვანს.

ამის გათვალისწინებით ამოვირჩიეთ ჩვენც კვლევის საგანი, როდესაც ღირსვიქმენით მიწვეულნი ვყოფილიყავით საღვთისმეტყველო სიმპოზიუმში, რომელიც ორგანიზებული იყო "წმიდა მამათა მემკვიდრეობის კვლევის საპატრიარქო ინსტიტუტის" მიერ პროფ. პანაიოტის ქრისტუს ხელმძღვანელობით. სიმპოზიუმი მიმდინარეობდა 1981 წლის 24-27 აგვისტოს ქ. თესალონიკში, სადაც განსახილველი თემა გახლდათ მეორე მსოფლიო კრების დადგენილებები.

მოხსენება, რომელიც წაკითხულ იქნა სიმპოზიუმზე, ეძღვნება II მსოფლიო კრების 7-ე კანონს, და მის განმარტებას კოლივადი მამებისა და იკონომიელი იკონომოსის მიერ. ამ მოხსენების შინაარსი საფუძვლად დაედო წინამდებარე მოხსენების პირველ თავს. მაგრამ საჭიროდ ჩავთვალეთ შეგვევსო იგი პრობლემის ისტორიული ასპექტის განხილვითაც, ანუ იმავე ავტორების სწავლებით მოცემული კანონის ეკლესიის ცხოვრებაში გამოყენებასთან დაკავშირებით.

გულწრფელად ვმადლობთ "საპატრიარქო ინსტიტუტს", რომ მოგვცა საფუძველი შეგვექმნა ეს ნაშრომი; ასევე ღირს მთაწმინდელ მამებს, რომლებიც არა მარტო მორალურად, არამედ მატერიალურადაც მხარს უჭერდნენ მის პუბლიკაციას. ის უდავო ფაქტი, რომ წმიდა მთა ყველა საუკუნეში, განსაკუთრებით კი დღეს, წარმოადგენს კიდობანს, რომელშიც უცვალებლად არის დაცული ისიქაზმის, როგორც მართლმადიდებლური სულიერი გზის ტრადიციები და მართლმადიდებლური სარწმუნოება, ხაზს უსვამს იმ როლს, რომელიც შეასრულეს წმიდა მთის კოლივადმა მამებმა, მათ შორის ნიკოდიმოსმა (აგიორიტისი, მთაწმინდელი. Hagioritis ნიშნავს "წმიდა მთაზე მცხოვრებს"), როგორც მართლმადიდებლური გადმოცემის მოწმეებმა და მატარებლებმა.

პროფ. გეორგი დ. მეტალინოსი

I. მთავარი ფიგურები

1. "კოლივადები", - მთაწმინდელი მამები

ის ფაქტი, რომ 18-ე საუკუნის საბერძნეთში, კერძოდ კი ათონის წმიდა მთაზე გაჩნდნენ კოლივადები, მიანიშნებს იმ მზარდ სწრაფვაზე მართლმადიდებლური ტრადიციის ფესვებისკენ, "ფილოკალიის" გამოცდილებისკენ, სათნოთმოყვარებისკენ, რომელიც საფუძვლად უდევს მართლმადიდებლური ეკლესიის სულიერებას. მათი ე. წ. "მოძრაობა" დაკავშირებული იყო განახლებასთანაც და ტრადიციასთანაც; ის იყო პროგრესულიც, და ამასთანავე წმიდა მამებისეულიც, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჭეშმარიტად მართლმადიდებლური. იყენებდნენ რა თავისი დროის მეცნიერულ მეთოდებს, კოლივადებმა, უპირველეს ყოვლისა, აჩვენეს ისიქაზმის მემკვიდრეობა და უწყვეტობა ათონის წმიდა მთაზე და არა მარტო თეორიულად, არამედ პრაქტიკის მხრივაც უერთგულეს წმ. გრიგოლ პალამას ისიქასტურ ღვთისმეტყველებას, ანუ მთელს სპექტრს სამოსაგრეო გამოცდილებისა.

საკუთარი შრომების გავრცელებისა და ძალისხმევის წყალობით, რომელიც გადმოცემის დასაცავად იყო მიმართული, მათ შესძლეს ევროპული "განმანათლებლობისადმი" დაპირისპირება, და არსებითად, გახდნენ საკუთარი ერისა და მთელი მართლმადიდებლური სამყაროს განმანათლებლები. აი რატომ სცემენ მათ პატივს ტრადიციის მიმდევრები და რატომ სძულთ, ედავებიან და ლანძღავენ ისინი, ვინც ევროპული სქოლასტიკის, ანგლო-ფრანგული "განმანათლებლობის" სულით არიან გამსჭვალულნი, რის შედეგადაც მოსწყდნენ ფილოკალიურ ფესვებს.

ამგვარად, პროდასავლელთა ჰიპერტროფირებული (მეტაფიზიკურად) რაციონალიზმი, როგორც წმიდა მამების კურსისგან გადახვევის მუდმივი საშიშროება, გაუცხოებული აღმოჩნდა სულიწმიდით შთაგონებული ღვთისმეტყველებისგან, რომელსაც განასახიერებდნენ და ქადაგებდნენ კოლივადი მამები. ჩვენს დღეებში თუ მოხდება შეერთება წმიდა მამების ჭეშმარიტ საღვთისმეტყველო ტრადიციასთან, ამას სწორედ კოლივადების მიერ ჩატარებულ მოსამზადებელ სამუშაოებს უნდა ვუმადლოდეთ.

ამრიგად, ათონის მთის ბერთა ერთი ჯგუფი, რომელიც ცხოვრობდნენ XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში და მისდევდნენ "გონებით", ანუ "გულით" ლოცვის ტრადიციას, ერთი უმნიშვნელო მოვლენით, რომელსაც, მიუხედავად ამისა, გააჩნდა ღრმა საღვთისმეტყველო ფესვები და მოჰყვა უდიდესი შედეგები, მართლმადიდებლობის სისრულის არქონას აღმოაჩენს. ათონის მთაზე, წმ. ანნას სახელობის სკიტეს ბერები დიდი ზომის ეკლესიას აშენებდნენ, და რადგან მშენებლობის დასრულებისთვის შაბათობითაც უწევდათ მუშაობა, გადაწყვიტეს მოსახსენებელი მსახურებანი (პანაშვიდები - რედ.) შაბათიდან გადაეტანათ კვირას და ჩაეტარებინათ ის საღმრთო ლიტურგიის შემდეგ.

ამ გადაწყვეტილებამ, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა საეკლესიო პრაქტიკას და კანონებს (კვირა, როგორც უფლის აღდგომის ხატი, არის დღესასწაული), აღაშფოთა დიაკვანი ნეოფიტე პელოპენესელი კავსოკალივიტის მეზობელი სკიტედან, და ის იყო პირველი, ვინც წმ. ანნას სკიტეს ბერთა ამ გადაწყვეტილებას დაუპირისპირდა.

ცეცხლს ნავთი დაასხა კიდევ ერთმა გარემოებამ. 1777 წ. გამოქვეყნდა წიგნი "ხშირად ზიარების შესახებ", რომელიც ათონელ ისიქასტთა შორის დაიწერა და, რომელთაც ოპონენტებმა, პანაშვიდებთან დაკავშირებულ დავაში, კოლივადები უწოდეს (სიტყვიდან კოლიო, რომელიც ნიშნავს მოხარშულ ხორბალს, რომელსაც პანაშვიდებზე, მიცვალებულთა მოხსენიებისას იყენებენ). 1875 წ. წიგნი დაგმო მსოფლიო საპატრიარქომ, შესაძლიოა, იმ სკანდალებისა და უთანხმოებების გამო, რომელიც მან გამოიწვია.

ყოველივე ამაში გამოვლინდა არა მარტო ის ფაქტი, რომ წმ. ანნას სავანის ბერები განწყობილნი იყვნენ ტრადიციის წინააღმდეგ, არამედ ისიც, რამდენად გაურკვეველი გახდა მართლმადიდებლური კრიტერიუმები, რამაც, თავის მხრივ, დაადასტურა "ფსევდომორფიზმის" (pseudomorphosis) არსებობა საბერძნეთშიც (ასე უწოდებდა ამ მოვლენას მამა გეორგი ფლოროვსკი). გარდა ამისა, საპატრიარქოს უფრო გვიანდელი დადგენილების შემდეგ, კრიტიკა კიდევ უფრო ხისტი გახდა, რამაც აჩვენა ამ საკითხთა გადაწყვეტის არასტაბილურობა.

ისინი, ვინც პანაშვიდების შაბათობის ჩატარების კანონიკურობას იცავდა, მომხრენი იყვნენ ხშირი ზიარებისა (რა თქმა უნდა, იმის გათვალისწინებით, რომ ადამიანი უკვე ცხოვრობს ქრისტეანული საფუძვლებით) და ამ პოზიციისთვის დავაში ეყრდნობოდა ადრინდელი ეკლესიის პრაქტიკას, როგორც არგუმენტს მოწინააღმდეგეთა დაუსაბუთებელი გამოხდომების წინააღმდეგ. ეს უკანასკნელნი, პრაქტიკულად მომწყდარნი წმიდა მამათა მემკვიდრეობას, კოლივადებს ნოვატორობას საყვედურობდნენ ზუსტად ისევე, როგორც XIV ს. სქოლასტიკოსები (ნიკიფორ გრიგორა, იოანე კიპარისსიოტი და სხვ.) ადანაშაულებდნენ წმ. მთის ისიქასგებს "მოდერნიზმში". მაგრამ კოლივადების შემთხვევაში - ეს მხოლოდ XIV ს.-ის ისიქასტების ისტორიის განმეორება იყო; რადგან ორივე ჯგუფი, თითოეული ცალ-ცალკე, გამოდიოდა უცხო სულიერების წინააღმდეგ, რომელიც დამახასიათებელია დასავლური ქრისტეანობისთვის, გამოდიოდა ევროპეიზაციის წინააღმდეგ, რომელსაც "უნიონისტები" (unionists) და აღმოსავლელი პროდასავლელები იცავდნენ.

კოლივადები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ღვთისმსახურების საკითხს, რადგანაც დაადგინეს, რომ სწორედ აქ, სულიერ სფეროში, რომელიც ხელს უწყობს მართლმადიდებელ მორწმუნეთა ერთობის შენარჩუნებას, გადახრის პრობლემა უფრო შესაგრძნობია. ისინი მომხრენი იყვნენ ეკლესიის საიდუმლოებებში მონაწილეობისა, რომელსაც თან ახლავს სულიერი ბრძოლა. ისინი გამოდიოდნენ საეკლესიო ტიპიკონის (typicon) (წეს-განგების) ზუსტი შესრულების დასაცავად, სულიერი წონასწორობის მხარდასაჭერად და წმიდა მამათა თხზულებების შესასწავლად, რომელიც აყალიბებს წმიდამამებისეულ, ანუ საეკლესიო, გონებას.

აი, რატომ უნდა ვუმადლოდეთ სწორედ კოლივადებს სამოციქულო-წმიდამამებისეული მემკვიდრეობის შენარჩუნებას ეკლესიაში, როგორიცაა: გონებით ლოცვა, ისიქაზმის პრაქტიკა, მოსაგრეობა და პირადი გამოცდილება, რომლებიც მართლმადიდებლობის არსის უცვალებელ შემადგენელ ნაწილებს წარმოადგენენ.

ათონელ ისიქასტთა (კოლივადთა) ამ ჯგუფს ჰყავდა თავისი ლიდერები. სამი მათგან შედის ღვთისმეტყველთა რიცხვში, რომელთა შესახებაც ლაპარაკი გვექნება წინამდებარე გამოკვლევაში, კერძოდ:
ნეოფიტე კავსოკალივიტი (1713-1784), 1749 წლიდან ათონის წმიდა მთის სკოლის რექტორი, კოლივადების მოძრაობის ინიციატორი. წმიდა მთიდან განდევნის შემდეგ, უცნობი მიზეზების გამო შეწყვიტა თავისი მონაწილეობა ამ მოძრაობაში. ძირითდად იღვწოდა განათლების სფეროში, დაახლ. 1760 წ. ხიოსში ეპყრა რექტორის პოსტი., 1763 წელს ადრიანოპოლში; ამჟამინდელ ბუქარესტში (რუმინეთი) – 1767 წელს, ბრავსკოში - 1770 წელს და ისევ ბუქარესტში - 1773 წელს ვიდრე სიკვდილამდე. დატოვა მთელი რიგი მნიშვნელოვანი შრომები, რომელთა შორისაც არის რამოდენიმე, რომელიც საეკლესიო სამართლის სფეროს ეხება.

წმიდა მაკარიოსი (1731-1805), ნოტარასის ბიზანტიური ოჯახის ცნობილი შთამომავალი, დაიბადა კორინთოში, იყო კორინთოს მიტროპოლიტი 1765-1769 წლებში. წარმოადგენდა მოძრაობის "სულისჩამდგმელს"; ის არა მარტო შთააგონებდა წმ. ნიკოდიმოსს ეწერა, არამედ ამარაგებდა მას სამუშაოსთვის საჭირო მასალებით. სიცოცხლის ბოლო წლები გაატარა კუძნულ ხიოსზე, სადაც გარდაიცვალა 1805 წელს და ძალიან მალე წმინდანად იქნა შერაცხილი.

წმიდა ნიკოდიმოს მთაწმიდელი (1749-1809), ოფიციალურად წმინდანთა დასში შერაცხილია 1955 წლიდან. კოლივადთა ჯგუფის "ღვთისმეტყველი". უდიდესი მოსაგრე-ასკეტი და წმიდა მამათა დონის ნიჭიერი მწერალი. მან სიკვდილის შემდეგ დატოვა უამრავი ნაშრომი, რომლებშიც ახლებურად არის გააზრებული წმიდა მამათა მთელი მემკვიდრეობა. ის, ვინც წმ. ნიკოდიმოსის შრომებს იცნობს, უსიტყვოდ დაადასტურებს, რომ წმ. ნიკოდიმოსი მთელი სისრულით სწავლობდა წმიდა მამათა მემკვიდრეობას. მისი "სწავლა-მოძღვრებითი სახელმძღვანელო" ჩვენთვის სამაგალითო ნაშრომია მართლმადიდებლური სულიერების საკითხებში. ხოლო "სათნოთმოყვრული მღვიძარების" მრავალტომეულმა, რომელიც მან წმ. მაკარიუსთან თანამშრომლობით შეადგინა, თუმცა ძირითადი წვლილი მაინც წმ. ნიკოდიმოსს მიუძღვის, უდიდესი წვლილი შეიტანა მართლმადიდებელი ქვეყნების სულიერ აღორძინებაში. მისი ნაშრომი "დიდი სჯულისკანონი" (პიდალიონი) ჩვენი ეკლესიის კანონთა შორის ყველაზე ავტორიტეტული კრებული და მათზე გაკეთებული კომენტარებია, რომლებიც ხასიათდება მაღალი, ეკლესიური სულიერებით.

ათანასე პარიელი (1722-1813), ყველაზე აქტიური და მებრძოლი კოლივადთა შორის, ამიტომაც სხვაზე მეტად ტანჯული. 1776 წლიდან 1781 წლამდე თავისი პრინციპული პოზიციის გამო სულიერი მემკვიდრეობის საკითხებში, პატივაყრილი იყო სასულიერო წოდებისგან როგორც "ერეტიკოსი". ის მგზნებარედ გამოდიოდა ევროპული განმანათლებლობის, ვოლტერიანელობისა და ათეიზმის წინააღმდეგ, ამიტომაც, თავისი პროდასავლური ორიენტაციის თანამედროვეთაგან "ბნელეთის მოციქულად" იქნა შერაცხილი. მიუხედავად ამისა, ის იბრძოდა არა ზოგადად განათლების წინააღმდეგ, რომლის სფეროში თვითონაც მოღვაწეობდა, და არც რომელიმე კონკრეტული მეცნიერების წინააღმდეგ, არამედ "უღმრთო მეცნიერებისა" და ამპარტავნული მიწიერი სიბრძნის სამხილებლად (შეად. იაკობი 3:15). ათანასე იყო ძალზედ ნაყოფიერი ავტორი, მან დაწერა მრავალი ნაშრომი, რომელიც წმიდა მამებისეული სიბრძნითა და სულიერებითაა აღსავსე.

კოლივადებმა უდიდესი ზეგავლენა მოახდინეს არა მარტო თავიანთ, არამედ მომდევნო თაობებზეც. პირველად ეს ზეგავლენა უფრო წმიდა მთის ფარგლებს გარეთ შეიგრძნობოდა, ვიდრე თვით წმიდა მთაზე. მაგრამ დღეს წმიდა მთის ბერები აღიარებენ კოლივადების წვლილს მართლმადიდებლური სულიერების აღორძინებაში და მიჰყვებიან მათ ტრადიციებს.

მიუხედავად იმისა, რომ კოლივადების მოწინააღმდეგეები მნიშვნელოვნად აჭარბებდნენ მათ რიცხობრივი თვალსაზრისით და მუდმივადაც დევნიდნენ, არა მარტო ვერ შესძლეს ათონელი ისიქასტების შეჩერება, არამედ ფაქტობრივად ხელი შეუწყვეს საბერძნეთსა და სხვა მართლმადიდებელ ქვეყნებში მათი იდეების გავრცელებას (ესენია ძირითადად დუნაისპირა ქვეყნები, რუსეთი და სხვა).

სწორედ კოლივადებს უნდა ვუმადლოდეთ ისიქაზმის აღორძინებას XIX საუკუნეში. ჩვენს დროშიც კი კოლივადი მამები მართლმადიდებლობის ბელადებად და იმ უმთავრეს რგოლად რჩებიან, რომელიც მათ წმიდა მამათა ტრადიციებთან აკავშირებს. XIV საუკუნის ისიქაზმის კვლავაღმოჩენა, უმთავრესად მისი უძირითადესი დამცველის, წმ. გრიგოლ პალამას (+ 1357 წ.) შრომების მეშვეობით, მოხდა იმ კეთილი მარცვლის აღმოცენებით, რომელიც XVIII საუკუნეში ჩათესეს კოლივადებმა.

2. კონსტანტინე იკონომოსი

XIX საუკუნის ყველაზე გამოჩენილი ბერძენი მღვდელმსახური და ღვთისმეტყველი კონსტანტინე იკონომოსი განათლების სფეროში იღვწოდა. ჯერ ის ასწავლიდა სმირნაში (1809-1819), ამავდროულად ქადაგებდა მართლმადიდებლობას და ეწინააღმდეგებოდა უცხო მისიონერთა პროპაგანდას. მსოფლიო პატრიარქმა და მღვდელმოწამემ გეორგ V-ემ (+ 1821) ის მსოფლიო საპატრიარქოს მთავარ ეკონომად და ქრისტეს დიდი ეკლესიის მთავარ მქადაგებლად დანიშნა.

იმის შემდეგ, რაც 1821 წელს საბერძნეთში იფეთქა რევოლუციამ, ოდესაში (რუსეთი) გაიქცა, სადაც უკვე არსებობდა დიდი ბერძნული დიასპორა. მეფეებმა ის ფულადი სახსრებით რამოდენიმეჯერ დააჯილდოვეს და, ბოლოს, სამუდამო პენსიაც (7000 მანეთი წელიწადში) დაუნიშნეს. ბერლინის აკადემიამ კ. იკონომოსი თავის წევრ-კორესპონტენტად აღიარა, და ის ევროპაში ცნობილი გახდა, როგორც მრავალი მნიშვნელოვანი თხზულების ავტორი.

1834 წელს კონსტანტინე იკონომოსი კვლავ ჩამოყალიბებულ საბერძნეთის სახელმწიფოში ჩამოვიდა და 1837 წელს მუდმივად დასახლდა ათენში, სადაც სიკვდილამდე აქტიური მოღვაწეობას ეწეოდა როგორც მეცნიერი, მწერალი, მოძღვარი და საეკლესიო მქადაგებელი. მისი სახლი იმ დროის მრავალ განათლებულ ადამიანს იზიდავდა, ხოლო თვითონ უამრავი სულიერი შვილის მოძღვარი იყო, რომლებმაც შემდგომ საკვანძო პოზიციები დაიკავეს ბერძნულ საზოგადოებასა და ეკლესიაში. ის გამოდიოდა დასავლელი მისიონერების, მათი ანტიეკლესიური მოქმედებებისა და, აგრეთვე საბერძნეთის მთავრობის ანალოგიური საქმიანობის წინააღმდეგ.

კ. იკონომოსი საბერძნეთის ეკლესიის ავტოკეფალურობის უმთავრესი მოწინააღმდეგე იყო, რომელიც საბერძნეთმა სახელმწიფო გადატრიალების შედეგად მიიღო (1833 წ. ბავარიელების დახმარებით), როდესაც საბერძნეთის ეკლესიის ძალდატანებითმა მოწყვეტამ მსოფლიო საპატრიარქოსგან, რომელიც იმ დროს მართლმადიდებელი სახელმწიფოების ეთნარქიის ცენტრს წარმოადგენდა ბალკანეთზე, ნიშანი მისცა დასავლეთის სახელმწიფოთა განდგომას "რომის ეთნარქიისგან (იმპერიისგან)".

მაგრამ იკონომოსი ბერძნული ავტოკეფალიის კანონიერი გამოცხადების მხარდასაჭერად გამოვიდა (რომელიც მაინც მოხდა 1850 წ. მისი უშუალო მონაწილეობით), რათა ოტომანთა იმპერიის ხალხებს შეენარჩუნებინათ სულიერი კავშირი თავიანთ სულიერ-ეთნარქიულ ცენტრთან. მას მუდმივი კონტაქტები და მიმოწერები ჰქონდა თავის დროის უგამოჩენილეს ადამიანებთან როგორც საბერძნეთში, ასევე საზღვარგარეთაც და მეგობრობდა მრავალ არამართლმადიდებელ მეცნიერთან, მაგალითად ისეთთან, როგორიც იყო გერმანელი კ. ტიშენდორფი (C. Tischendorf).

კ. იკონომოსი გარდაიცვალა 1857 წ. და ვრცელი მიმოწერების გარდა დატოვა უმდიდრესი საღვთისმეტყველო და ფილოლოგიური შრომები. კ. იკონომოსი წმიდა მამების მემკვიდრეობის გამოჩენილი მკვლევარი და მცოდნე გახლდატ, რომელიც მგზნებარედ იცავდა მას თავის შრომებსა თუ ქადაგებებში. დროის სულისკვეთების თანახმად ის მთელს თავის ყურადღებას უთმობდა კანონიკურ წესრიგს და კონტრარგუმენტების უარყოფას, რომელსაც დასავლური საეკლესიო და პოლიტიკური პროპაგანდა აყენებდა. ერთ-ერთი მის მიერ უარყოფილი ოპონენტი გახლდათ არანაკლებ ცნობილი ბერძენი ღვთისმეტყველი და მღვდელ-სქოლასტიკოსი თეოკლიტე ფარმაკიდისი (1784-1860 г.), რომელიც თავისუფალ საბერძნეთში დასავლური სულიერების მებაირახტრედ გამოდიოდა, გააჩნდა დიდი სიმპათიები პროტესტანტობის მიმართ და მხარს უჭერდა დიდი ბრიტანეთის პოლიტიკას.

ბიბლიოგრაფია:

Papaderos, Alexandros, Metakenosis: Griehenlands kulturelle Herausforderung durch die Aufklkarung in der Sight des Korais und des Oikonomos. Meisenheim am Glan, 1970 .

Patsavos, Lewis J., «Konstantinos Oikonomos of the Oikonomoi», Post-Byzantine Ecclesiastical Personalities (Пацавос, Льюис Д., «Константин Икономос Икономийский», Пост-Византийское духовенство), ed. by Nomikos Michael Vaporis, pp. 69-85. Brookline, MA, 1978.

Protopresbyter George D. Metallinos (Протопресвитер Георгий Д. Металлинос, Неизученные аспекты греческой автокефалии), 2nd ed., Athens, 1989, (p.123ff).

3. კირილე V, კონსტანტინოპოლის პატრიარქი

პატრიარქ კირილე V-ს, რომელიც ძალზედ მშფოთვარე პერიოდში ცხოვრობდა, თვალსაჩინო ადგილი უკავია მსოფლიო საპატრიარქოს ისტორიაში. ის დაიბადა XVII ს. ბოლოს ქ. დიმისტანში, პელოპენესის ნახევერკუნძულზე, გარკვეული დროით ცხოვრობდა წმიდა მთაზე და კუნძულ პატმოსზე, სადაც სწავლობდა და ბერად აღიკვეცა. 1737 წელს ის არიჩიეს მელენოიკონიის მიტროპოლიტად მაკედონიაში, ხოლო 1745 წ. გადაიყვანეს მცირე აზიაში, ნიკომიდიის ეპარქიაში. 1748 წ. არჩეულ იქნა მსოფლიო პატრიარქად, მაგრამ 1751 წ. გადააყენეს წარმოქმნილი უწესივრობების გამო. პატრიარქის მსახურების პირველივე წლებში გაჩნდა კონფლიქტი დასავლელებსა და რომაულ-კათოლიკური ეკლესიის პროპაგანდის ორგანიზატორებს შორის. მისი მთავარი ოპონენტი იყო საფრანგეთის ელჩი, რამეთუ საფრანგეთი მფარველობდა რომაელ კათოლიკეებს ოტომანის იმპერიის საზღვრებში.

თავისი საპატრიარქო მსახურების ორ პერიოდში პატრიარქი კირილე შეეჯახა ორ ფუნდამენტალურ პრობლემას, რომლის გადაწყვეტის დროსაც იმდენი მეგობარი მოიპოვა, რამდენიც მტერი. იმისთვის, რატა ბოლო მოეღო ეპისკოპოსთა ფრაქციული პოლიტიკისთვის კონსტანტინოპოლში მათი ცხოვრების პერიოდში და პატრიარქთა მუდმივი ცვალებადობისთვის, რასაც ყოველთვის "თითზე იხვევდა" დასავლური პროპაგანდა, მან 1751 წელს დაითხოვა ეპისკოპოსები (ამ ღონისძიებას მან მიმართა 1755 წელსაც) და დაავალდებულა ისინი დაბრუნებოდნენ თავიანთ ეპარქიებს. ამგვარად მან გადაიმტერა მრავალი იერარქი, რომლებიც კირილეს მუდმივად ეწინააღმდეგებოდნენ. ამან მოგვიანებით იჩინა თავი, უპირველეს ყოვლისა რომაელ კათოლიკეთა თავიდან ნათლობის საკითხში.

არანაკლებ ყურადღებას უთმობდა პატრიარქი კირილე დიდი ეკლესიის ფინანსურ პოლიტიკას, აგროვებდა თანხებს და ამისთვის 1755 წელს სპეციალური შერეული კომისიაც კი ჩამოაყალიბა, რომელშიც შედიოდნენ ეპისკოპოსები და საერო მოხელეები. ის ასევე ესწრაფვოდა განათლების მოწესრიგებას. ამ მიზნით მან 1749 წ. დააფუძნა ათონის სკოლა.

დასავლელ ქრისტეანთა განმეორებითი ნათლობის საკითხის გამწვავება დაკავშირებულია პატრიარქ კირილეს მცდელობებთან დაეცვა მართლმადიდებლობა რომაულ-კათოლიკური ეკლესიისგან და რომის პაპის პროზელიტური ინიციატივებისგან, ასევე წმიდა მიწის ხელყოფისგან, რომელსაც ალექსანდრიის პატრიარქი ცდილობდა. მან დაიწყო აქტიური ანტიპაპისტური კამპანია, და ამ საქმეში ბერ-მონაზვნობისა და უბრალო ერის უმეტესობის მხარდაჭერას ეყრდნობოდა. მაგრამ მოსახლეობის განათლებული ნაწილი და უმაღლესი სამღვდელოება ამ კამპანიისადმი გულგრილი დარჩა, ხოლო სინოდის შემადგენლობაში მყოფი ეპისკოპოსები მის წინააღმდეგ გამოდიოდნენ უკვე ხსენებული მიზეზების გამო.

1755 წლის 28 აპრილს სინოდალურმა ეპისკოპოსებმა მოიწვიეს კრება, რომელზეც მათ მკაცრად გააკრიტიკეს წიგნი "წყალპკურების უარყოფა" და დაგმეს დასავლეთიდან გადმოსულ ქრისტეანთა თავიდან ნათლისცემა. ამ კონტრშეტევას ხელმძღვანელობდა პატრიარქ კირილეს უმთავრესი მოწინააღმდეგე და შემდგომში თავადაც პატრიარქი კალინიკე IV. პატრიარქი კირილე, თავის მხრივ, ხელმძღვანელობდა რა წმიდა მამათა შეხედულებებით და ცდილობდა რა შეეზღუდა გაკადნიერებული დასავლური პროპაგანდა, დაუყოვნებლივ გამოვიდა იერარქთა ჯგუფის წინააღმდეგ და ისინი არაკანონიკურ ქმედებებში დაადანაშაულა.

ასე, მაგალითად, 1755 წლის ივნისს მან გამოაქვეყნა თავისი განცხადება, რომელიც ცნობილია სახელწოდებით "ანათემა მათ, ვინც შეიწყნარებს პაპისტურ საიდუმლოებათ". ეს განცხადება წაკითხულ იქნა ეკლესიებში, რომელსაც ენთუზიაზმით შეხვდა უბრალო მართლმადიდებელი მორწმუნე საზოგადოება. ამ დოკუმენტში პატრიარქი კირილე ამხელს იერარქებს ზეწოლაში, რომელსაც ისინი პატრიარქის მიმართ იყენებდნენ, რათა მას ხელი მოეწერა პროდასავლური დადგენილებისთვის, რითც საფრთხის ქვეშ დააყენა არა მარტო თავისი საყდარი, არამედ საკუთარი სიცოცხლეც.

გარდა ამისა, პატრიარქმა კირილემ უფრო გადამჭრელ ზომებსაც მიმართა. მან დაითხოვა ანტიპატრიარქალური სინოდი და ეპისკოპოსები თავიანთ ეპარქიებში გაამწესა. შემდეგ, პატრიარქებთან მათე ალექსანდრიელთან და პართენი იერუსალიმელთან ერთად ხელი მოაწერა "ქრისტეს წმიდა ეკლესიის განსაზღვრებას" (Όρος της Μεγαης Εκκλησιας του Χρήστου), რომელშიც ყველას მოუწოდებდნენ დაეცვად "ღმრთის მიერ ბოძებული წმიდა ნათლისღება" და მიუღებლად ცხადდებოდა "ნათლობა, რომელსაც მწვალებლები სხვაგვარად ატარებენ". "განსაზღვრება" აღწერს დიდი ეკლესიის კანონიკურ პრატიკას ამ საკითხთან დაკავშირებით, რომელიც ოფიციალურად დღემდე ხორციელდება.

ტრადიციების მომხრე პატრიარქ კირილეს, სხვა მხარდამჭერებს შორის, გვერდში ედგა მგზნებარე თანამებრძოლი, თავისი დროის უგამოჩენილესი ღვთისმეტყველი ევსტრატი არგენტისი (Ευστρατιος Αργεντης). მისმა მოწინააღმდეგეებმა, ორგანიზებული თავდასხმების, კერძოდ, ცილისწამებებისა და დაცივნების მიუხედავად, ვერ შესძლეს "განსაზღვრების" ანულირება. პატრიარქ კირილეს მოწინააღმდეგეებმა, უბრალო ხალხის პროტესტებისდა მიუხედავად, ბოლოს და ბოლოს მაინც მიაღწიეს მის გადაყენებას, თუმცა ერი მაინც თავის ისტიქასტ პატრიარქს უჭერდა მხარს. მას ორჯერ აჰყარეს სასულიერო პატივი (1757 წლის იანვარში და 1763 წელს): ამაში გამოიხატა მისი მტრების მთელი სიძულვილი პატრიარქისადმი და პატრიარქის დისკრედიტირებისადმი მათი მისწრაფება. პატრიარქი კირილე გარდაიცვალა განმარტოებაში 1755 წლის 27 ივლისს, ათონის წმიდა მთაზე.

ბიბლიოგრაფია:

Papaderos, Alexandros, Metakenosis: Griehenlands kulturelle Herausforderung durch die Aufklkarung in der Sight des Korais und des Oikonomos. Meisenheim am Glan, 1970.

Patsavos, Lewis J., «Konstantinos Oikonomos of the Oikonomoi», Post-Byzantine Ecclesiastical Personalities (Пацавос, Льюис Д., «Константин Икономос Икономийский», Пост-Византийское духовенство), ed. by Nomikos Michael Vaporis, pp. 69-85. Brookline, MA, 1978.

Protopresbyter George D. Metallinos (Протопресвитер Георгий Д. Металлинос, Неизученные аспекты греческой автокефалии), 2nd ed., Athens, 1989, (p.123ff).

II. კანონის განმარტება

1. ეკლესიოლოგიური წანამძღვრები

იმისთვის, რათა გავიგოთ მეთოდი, რომლის მეშვეობითაც განმარტავენ ჩვენი ავტორები ჩვენთვის საინტერესო კანონს, აუცილებელია გავეცნოთ მათ ამოსავალ პრინციპებს, რომელიც, ერთის მხრივ, ასახავს იმ დროის სულიერების დონეს, და მეორეს მხრივ, ავტორთა საღვთისმეტყველო რწმენას. ეს მრწამსი შემოფარგლულია შემდეგი ეკლესიოლოგიური და კანონიკური ჩარჩოებით:

ა) მათი საღვთისმეტყველო პოზიციის საფუძველს ვპოულობთ მოციქულთან: "ერთია უფალი, ერთია რწმენა, ერთია ნათლისღება" (ეფეს. 4:5). შედეგად, ერთია ეკლესია, რომელში აღსრულებული საიდუმლოებებია მხოლოდ ქმედითი და მაცხოვნებელი. ასეთია მათთვის მართლმადიდებლური ეკლესია (1). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისინი მკაცრად მისდევენ წმ. კვიპრიანე კართაგენელის ეკლესიოლოგიას (2). მას, როგორც კანონს, მისდევდა მთელი მართლმადიდებლური აღმოსავლეთიც (3) დასავლეთისგან განსხვავებით, რომელიც (ამ საკითხშიაც) ნეტარი ავგუსტინეს პოზიციას იკავებდა.

ბ) მოციქულთა კანონები (XLVI, XLVII, L и LXVIII 46, 47, 50 და 58-ე), რომლებიც გარკვეული სახით კანონმდებლობითად აწესრიგებენ ნათლობის საიდუმლოს და გააჩნიათ განსაკუთრებული და შეუვალი ძალი. ხსენებული ღვთისმეტყველები არა მარტო ფიქრობენ, რომ მოციქულთა კანონები ეკლესიის კუთვნილებაა, არამედ ამტკიცებენ, რომ ეს კანონები ჭეშმარიტად მოციქულებს ეკუთვნით (4), და სწორედ ამ ჭეშმარიტებისგან გამომდინარეობს მათი ავტორიტეტი ეკლესიაში.

ასე, მაგალითად, ეს განწესებები ყოველთვის კანონთა სხვა ჯგუფებზე წინ დგას, და მათთან თანხმობაში არიან მსოფლიო და ადგილობრივი კრებების კანონები, ასევე წმიდა მამათა განწესებებიც, რადგან სწორედ მოციქულთა კანონები მიაჩნდათ მათ საეკლესიო ცხოვრების ფუნდამენტად. რაც შეეხება ნათლობას, ჩვენი ავტორების თანახმად, კრების გადაწყვეტილება, რომელსაც წმ. კვიპრიანე ხელმძღვანელობდა 258 წელს, სწორედ მოცქიულთა ზემოთხსენებულ კანონებზე იყო დაფუძნებული. ამ გადაწყვეტილებამ მსოფლიო კანონის ძალა მოიპოვა იმის შემდეგ, რაც მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრებამ თავისი 2-ე კანონით მისი ერთგვარი "რატიფიკაცია" მოახდინა (6).

ამიტომაც, შეუძლებელია არსებობდეს ეკლესიის გადაწყვეტილება, რომელიც მოციქულთა კანონების, წმ. კვიპრიანე კართაგენელის და წმ. ბასილი დიდის კანონების (1-ლი და XLVII (47) საწინააღმდეგო იქნებოდა, რომელთაც მეხუთ-მეექვსე კრების 2-ე კანონის შესაბამისად მსოფლიო მნიშვნელობა მიენიჭათ (7).

გ) რაც შეეხება საკუთრივ ნათლობის საიდუმლოს, ეფესელთა 4:5 მუხლისა და სარწმუნოების სიმბოლოს თანახმად, არსებობს მხოლოდ ერთი, ერთადერთი, ნათლობა; ანუ ნათლობა ერთადერთი ჭეშმარიტი და მართლმადიდებლური ეკლესიისა (8).

საკუთრივ, ეს არის სწორედ ის ნათლობა, რომელიც აღესრულება წყალში სამგზის დაფლვითა და მისგან აღმოსვლით, რადგან ტერმინი βάπτισμα (ბაპტიზმა) მხოლოდ ამას აღნიშნავს (9). ნათლობა წყალში სამგზის შთაფლვით არის "ღმრთისგან მოცემული" ((θεοδίδακτο) – богопереданное) და "ღმრთის ერთგული" ((θεοπαράδοτο) – богопреданно) საიდუმლო (10); ეს დასტურდება მოციქულთა, საეკლესიო კრებებისა და წმიდა მამების კანონებით (11). "ჩვენ გვწამს სწორედ ამგვარი ნათლობის, - პასუხობს იკონომოსი, - და ეს არის ერთადერთი ნათლობა, რომელსაც ჩვენ ვაღიარებთ, და ეს ნათლობა აღარ განმეორდება" (12).

დ) სხვადასხვა ჯურის მწვალებლები, რომელსაც წმ. ბასილი დიდი ჩამოთვლის თავის 1-ელ კანონში (ჩვენი ღვთისმეტყველები მისდევენ მის თვალსაზრისს ამ საკითხში) (13), იმყოფებიან ეკლესიის საზღვრებს გარეთ, ამიტომაც, მათი "ნათლობა", სრულიად მომწყდარია თავის არსს, - ეს არის "ფსევდონათლობა" (ψευδοβάπτισμα), რომელიც " არ არის ჭეშმარიტი" (ουκ αληθές) (14), რამეთუ ის ეკლესიის საზღვრებს გარეთ აღესრულება (15). აქედან გამომდინარეობს ის, რომ სამი შთაფლვითაც რომ შესრულდეს, ანუ საეკლესიო ნათლობის კანონების შესაბამისად, ისინი მაინც ვერ ჩაითვლებიან "მონათლულებად", არამედ, არსებითად, "შებილწულები" არიან (16).

მწვალებლებს შეუძლებელია გააჩნდეთ ჭეშმარიტი ნათლობა, რადგან მათი რწმენა არასრულყოფილია (νοσούν κατά την πίστη) (17), და ამიტომაც "ნათლობა", რომელსაც ისინი ატარებენ, უსარგებლოა, რამეთუ არ ეფუძნება ღვთისმოსაობას" (με το να υστερήται την ευσέβειαν) (18). ნეოფიტეს თქმით, მწვალებელთა რწმენა "გადაცემულია ანათემას, ხოლო ჩვენი რწმენა კურთხეულია. ანალოგიურად, ჩვენი და მათი ნათლობა - ეს ერთი და იგივე როდია" (19). შედეგად, როგორც წმ. ნიკოდიმოსი აღნიშნავს, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მწვალებლები სწორად მოუწოდებენ წმიდა სამებას და ზუსტად აღასრულებენ ნათლობას, "მათი პირით წარმოთქმული წმიდა სიტყვები, უმოქმედო და უნაყოფო რჩება" (20).

გარდა ამისა, მწვალებლებს არ შეუძლიათ აღასრულონ ჭეშმარიტი ნათლობა, რადგან მათ ჭეშმარიტი სამღვდელოება არ ჰყავთ. სამღვდელოება და ნათლისღება ურთიერთდაკავშირებულია (21), და "ამიტომაც, სრულიად აუცილებელია ან ორივეს მიღება, ან კიდევ ყველაფრის უარყოფა" (22). მწვალებელთა ნათლობას "არ შეუძლია ცოდვათა მიტევება" (23), და ამიტომაც, ყველა მწვალებელი, რომელიც მართლმადიდებლურ ეკლესიას მიმართავს, აუცილებლად თავიდან უნდა მოინათლოს (24).

მოტანილი არგუმენტაცია აშკარად ეფუძნება წმ. კვიპრიანეს განწესებას და წმ. ბასილი დიდის 47-ე კანონს (25), რომლებიც, კოლივადების აზრით, აგრძელებენ "აკრიბიის" პრინციპს (26), რომლის თანახმადაც მწვალებელთა მიერ აღსრულებული საიდუმლოებების სინამდვილისა და ქმედითობის განხილვისთვის არავითარი საფუძველი არ არსებობს.

ე) ეკლესიის ერთი ნათლობის "ღმრთითბოძებული" ფორმის შეცვლით "უკიდურესი აუცილებლობის გარეშე" (27) წარმოადგენს "სამოციქულო ტრადიციის მიუტევებელ დარღვევას" (28), რომელიც "საძაგელია და საზიზღარი" (29). ნეოფიტეს აზრით, ნათლობას უნდა ვაღიარებდეთ "როგორც დოგმატს" (30), და "სამგზისი შთაფლვა" თავისთავად არის კიდევაც "დოგმატი" (31). ნათლობა - ეს უბრალოდ "საეკლესიო კანონმდებლობა" კი არ არის, რომელიც შეგიძლია განიხილო "ჩვეულებებისა და ტრადიციების თვალსაზრისით, არამედ ეს არის ის, რაც განეკუთვნება თვით სარწმუნოების სფეროს" (32).

კითხვაზე: "რა უფრო მნიშვნელოვანია და არსებითი - გარეგანი ფორმა თუ რწმენა?" - იკონომოსი პასუხობს: "ერთიც და მეორეც" (33). შემდეგ კი იმოწმებს წმ. ბასილი დიდს, რომლის თანახმადაც "რწმენა და ნათლობა ორი სახეა ცხოვნებისა, რომლებიც შეზრდილნი არიან ერთმანეთთან და განუყოფელნი; რწმენა აღესრულება ნათლობით, ხოლო ნათლობის საფუძველი (θεμελιούται) სარწმუნოებაშია" (34). სარწმუნოების მართლმადიდებლური აღსარება, წმ. იკონომოსის თქმით, თან ახლავს "სრულყოფილ" ნათლობას, რამეთუ, თავის მხრივ, "მხოლოდ ამგვარი ნათლობა სრულყოფს სარწმუნოებას" (35).

ვ) ის, რომ ნათლისღების საიდუმლოს აღსასრულებლად აუცილებელია სამგზისი შთაფლვა წყალში, შეესაბამება მის დოგმატურ ბუნებას. სამგზისი შთაფლვით ჩვენ "ვაღიარებთ წმიდა სამების ღმრთივდასაბამიერობას, რომელსაც ლოცვებში მოვუწოდებთ", ასევე "ჩვენი ღმრთისა და მაცხოვრის, იესუ ქრისტეს საღმრთო აღმშენებლობას", რამეთუ წყალში სამგზისი დაფლვა და შემდეგ მისგან აღმოსვლა "მისი (ქრისტეს - რედ.) სიკვდილისა და დამარხვის, ასევე მესამე დღეს მკვდრეთით აღდგომის სიმბოლური სახეა" (36). წმ. ნიკოდიმოსის თქმით, ლაპარაკია არა მარტო სიმბოლიზმზე, არამედ რეალობაზეც, რადგან "ადამიანი ნამდვილად განიცდის საკუთარ თავზე ქრისტეს სიკვდილს. ანუ, როდესაც ინათლება, ის სანათლავ წყლებში ქრისტესთან ერთად კვდება და იმარხება" (შეად.: რომ. 6:4). წყალში სამგზის შთაფლვის გარეშე შეუძლებელია ნათლობის აღსრულება, რადგან "ჩვენში უნდა აღსრულდეს ქრისტეს სიკვდილისა და სამდღიანი დაფვლის საიდუმლო". გარდა ამისა, მართლმადიდებლური ნათლობა განასახიერებს "უფლის სულის შთასვლას ჯოჯოხეთში". ამიტომაც, თუ "ქრისტეს დამარხვისადმი მიმსგავსებით" ღმერთი მოქმედებს სხეულში ადამიანისა, რომელსაც ნათლავენ, "ჯოჯოხეთში შთასვლის მიმსგვსებით" განიღმრთობა სული კაცისა. ასეთ რეზიუმირებას უკეთებს წმ. ნიკოდიმოსი წმიდა მამათა სწავლებას ნათლისღების შესახებ (37).

ზემოთ მოტანილი ამოსავალი პოზიციები დაგვეხმარება სწორად შევაფასოთ როგორც კოლივადების, ასევე კ. იკონომოსის საღვთისმეტყველო პოზიციაც, რომელიც სრულიად იზიარებდა კოლივადების აზრს მეორე მსოფლიო კრებაზე მიღებულ 7-ე კანონთან და ძველი და უახლესი მწვალებლების ეკლესიაში შემოერთების შესაძლებლობასთან დაკავშირებით.

წყაროები და განმარტებები:

1. Р., стр.. 51, 57. E, стр. 139, 142, 147 xiii-xiv (ერთი ნათლობა ერთ ეკლესიაში). O, стр.. 499, 485, 511.

2. Επιστ (Письма) 73:21 and 69:1, 2, 10; Ср. Tertullian, De baptismo 15.

3. См. T. Ware, указ. Соч., стр. 82.

4. ნეოფიტეს თანახმად (E, стр. 132), მათი მეშვეობით ღაღდებს "მოციქულთა კრება"; შეად. გვ. 131, 132, 133, "უდიადესი კრებათა შორის, კერძოდ, მოციქულთა", E, გვ. 143-144. См. Р., стр. xxiv, 53, 55. О, стр. 399, 452-453, 480. იკონომოსის დროს, არგოსის ეპარქიის პროტოსვინგელოზმა ე. დიოგენიტისმა ეჭვქვეშ დააყენა მოციქულთა კანონების ავტორიტეტი. იხ. G. D. Metallinos, Το ζήτημα της Μεταφράσεως της Αγίας Γραφής εις την Νεοελληνικήν κατά τον ΙΘ’ αιώνα. ათენი. 1977, стр. 394 (პროტოპრესვიტერი გეორგი მეტალინოსი, წმიდა წერილის თანამედროვე ბერძნულ ენაზე გადმოთარგმნის შესახებ 19-ე საუკუნეში). იკონომოსმა უარჰყო ეს თვალსაზრისი თავის სპეციალურ გამოკვლევაში, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ (Περί των τριών Ιερατικών της Εκκλησίας βαθμών Επιστολιμαία Διατριβή… εν Ναυπλία 1835).

5. Πηδάλιον (Кормчая), стр. 55, О, стр. 453-454.

6. Е., стр. 128, 142, Р., стр. 51, 370-371, О., стр. 453. ნეოფიტე ამბობს: "უმალ სხვა სამყაროში გადავალდ, ვიდრე უარვყოფ შეუვალ წეს-რიგს, რომელიც დაამტკიცა კართაგენის კრებამ"), გვ. 142.

7. Е., стр. 142, 147а-147b. Р., стр. 52. О., стр. 426, 451. М., стр. 263.

8. Р., стр. 51. ნეოფიტეს თქმით: "იმ შემთხვევაში, თუ ჩვენი და მწვალებლების ნათლობა - ერთი და იგივეა, მაშინ ჩვენი და მათი რწმენაც ერთი და იგივე ყოფილა, რადგან უფალი ერთია. მაგრამ, სინამდვილეში ჩვენი და მათი რწმენა არ არის ერთი და იგივე, ამიტომაც, არც ნათლობაა ამდაგვარი, და უფალი არ მყოფობს მათთნ". Е., стр. 142. Ср. О., стр. 441-454, 485. იკონომოსი ამბობს "მართლმადიდებლური ნათლობის" შესახებ. მისი აზრით მწვალებელთა საიდუმლოებები "არანამდვილია" (άπρακτα) (გვ. 459).

9. Βαπτίζω, от βύπτω = βουτώ, ანუ ჩაყვინთვა, ჩაყურყუმელავება, შთაფლვა წყალქვეშ. О., გვ. 402. იკონომოსი საფუძვლიანად უკუაგდებს თავისი ოპონენტების შეხედულებებს (გვ. 398 და შემდგ.). შეად. გვ. 436, 442. Р., გვ. 63. ათანასე პარიელის თანახმად (М., გვ. 266), ნათლობა (ბაპტიზმა) ნიშნავს "მოსანათლავი ადამიანის წყალში შთაფლვას" (βάπτισμα σημαίνει «εντός ταυ υγρού υποβρύχιον ποιείν τον βαπτιζόμενον).

10. О., стр. 399, 426. Ср. стр. 413: "ყოვლადწმიდა და ჭეშმარიტი (πανάγιον και αληθινό). მსოფლიო კრებების თანახმად, "წყალში სამგზისი შთაფვლა და მისგან აღმოსვლა წარმოადგენს ღმრთის მცნების აღსრულებას და სამიპოსტასოვანი ღმრთის სიმბოლოს წარმოადგენს". Ιωάννου Ρίννε, (Μητροπολίτου Ελσιγκίου), Ενότης και ομοιομορφία εν τη Εκκλησία, κατά το πνεύμα των Οικουμενικών Συνόδω, (Θεσσαλονίκη 1971, σ. 37/38. ფინეთის არქიესპისკოპოსი, ერთობა და ერთსახოვნება ეკლესიაში მსოფლიო კრებათა სულისკვეთებით.

11. Р., стр. 63, О., стр. 399.

12. О., стр. 426. ნეოფიტეს თანახმად: "ქრისტეს ეკლესია აღიარებს მხოლოდ ერთ ნათლობას; და არა მარტო იმ აზრით, რომ ის ორჯერ არ ნათლავს, არამედ იმ აზრითც, რომ ის ყოველ ადამიანს ნათლავს ერთი და იგივე ნათლობით, და არა ისე, ერთი სხვაგვარი ფორმით მონათლოს და მეორე კიდევ სხვაგვარად". Е., стр. 142.

13. См. Е., стр. 126; Р., стр. 587; О., стр. 89, 420.

14. Е., стр. 134; Р., стр. 51, 55, 370; О., стр. 413.

15. Ср. Ιερ. Κοτσώνη, Περί του κύρους της Ιερωσύνης των Αγγλικανών από της απόψεως του Κανονικού Δικαίου της Ορθοδ. Εκκλησία, (მღვდ. კოტსონისი. ანგლიკანური წეს-ჩვეულებების სინამდვილის შესახებ მართლმადიდებლური ეკლესიის კანონიკური სამართლის თვალსაზრისიდან), Αθήναι 1957, стр. 18. ნეოფიტეს თანახმად (Е., стр. 127), "მწვალებელთა ნათლობა სრულიად მიუღებელია (παντελώς αθετείται), ხოლო სქიზმატიკოსთა ნათლობა, მოციქულთა 47-ე და 68 კანონების, ასევე კვიპრიანეს პირველი და წმ. ბასილი დიდის 47-ე კანონების საფუძველზე მიიღება, როდესაც "ის იკურთხება უბრალო მირონცხებით".

16. Е., стр. 133, 147 და შემდგ. ნეოფიტე აქ ეყრდნობა წმიდა მამათა აზრს: კვიპრიანე კართაგენელს, ათანასე დიდს, ბასილი დიდს, ლაოდიკიის კრების 8- კანონს და მოციქულთა კანონებს.

17. Е., стр. 142; 135-136.

18. Р, стр. 52-53.

19. Е., стр. 137.

20. Р, გვ. 56. ნეოფიტეს თანახმად "იმისთვის, რათა საიდუმლო წარმატებით შესრულდეს, თავისთავად საკმარისი არ არის უბრალოდ სამგზისი შთაფლვა და წმიდა სამების სახელთა მოწოდება". Е., р. 147 xiv. ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ "ჭეშმარიტი ნათლობა მოციქულთა 47-ე კანონთან მიმართებაში უნდა განვიხილოთ არა მარტო ისე, რომ ის სრულდება შთაფლვით, მამის, ძის და სულიწმიდის სახელით, არამედ ისე, რომ ამასთან ერთად ის უნდა შესრულდეს წმიდა სამებისადმი სწორი რწმენითაც" (εν υγιά της Τριάδος ομολογία)... Е., გვ. 139.

21. "ნათლობისა და ხელდასხმის შემთხვევაში ერთი და იგივე პრინციპი მოქმედებს". Е., стр. 147 xxii. შეად. О., стр. 459, 492; Е., გვ. 133f: «Οι αιρετικοί ούτε ορθόδοξοι εισιν, ούτε ιερείς» ("ერეტიკოსები არც მართლმადიდებლები არიან და არც მღვდლები"). Е., стр. 137. შეად. მოციქულთა 68-ეკანონი და მოციქულთა დადგენილებანი (Αποστολικόν και Αποστολ. Διατάξεις) VI, 15.

22. Е., გვ. 147 xxii. მოციქულთა 68-ე კანონის თანახმად, მწვალებლებს არ გააჩნიათ მღვდლობა, ამიტომაც, "მათ მიერ აღსრულებული საიდუმლონი უმადლოა და კურთხევა არ გააჩნია". Р., стр. 50, 52. "მოციქულთა კანონების შესაბამისად, მწვალებელთა მღვდლები - ყალბნი (ψευδείς) არიან, ამიტომაც, ბუნებრივად, მათი ნათლობაც ყალბია" (ψευδές δήπου), Е., стр. 147xiii.

23. Е., стр. 147xiv. სამართლიანად ბრძანებს ნეოფიტე: "რადგან ისინი ასე თუ ისე მაინც იძლეოდნენ მადლსა და განწმენდას, მაშინ ეკლესიაში მათი შემოერთება ყოველგვარ აზრს (αλόγως) იქნებოდა მოკლებული, და მწვალებლებმა, რომლებიც ამას არ იქმან, ეს კარგად იციან".

24. Р., стр. 370.

25. Е., стр. 132.

26. ეს "დაკანონებულ" იქნა მეხუთე-მეექვს კრების 2-ე კანონით. О, გვ. 491. იმის შესახებ, თუ როგორ ესმით ჩვენს ავტორბს "აკრიბია" და "იკონომია" იხ. წინამდებარე შრომის 50-58-ე გვერდები.

27. О, გვ. 398.

28. იქვე.

29. О, გვ. 485.

30. Е, გვ. 147xiv. ასევე, იკონომოსის თანახმად, "ინოვაცია" (καινοτομία), რომელიც ნათლობის ფორმას ეხება, "არ წარმოადგენს მწვალებლობას, ანუ დოგმატურ მწვალებლობას, ამ სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობით... მიუხედავად ამისა, ეს არის საძაგელი და საზიზღარი პრაქტიკა, რომელიც არავითარ შემთხვევაში არ ათავისუფლებს მწვალებლობის პასუხისმგებლობისგან. ეს არის მწვალებელთა ცოდვილი გამონაგონი და ნათლობის ღმრთითბოძებული ფორმის (τύπου) ფალსიფიკაცია..." О., გვ. 485. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს არის მწვალებლობის ნაყოფი!

31. Е, р. 147xvii. შეად. წმ. ბასილი დიდის 1-ლი კანონი და Περί Αγίου Πνεύματος (სულიწმიდის შესახებ) თ. 27, PG 32:185C f.

32. Е., стр. 147xiv.

33. О, стр. 425.

34. სულიწმიდის შესახებ, თ. 12, PG 32:117В. Ср. Е, стр. 147xiv, 147xvii.

35. О., стр. 426.

36. О., стр. 398-399, М., стр. 299, ср. Т.Ware, стр. 91 და შემდგ.

37. Р, стр. 63f.

შემოკლებები:

Е = Neophytos Kafsokalyvitis, Επιτομή των Ιερών Κανόνων (ნეოფიტე კაფსოკალივიტი. წმიდა კანონთა კრებული) (გამოუქვეყნებელია).

Р = Πηδάλιον… υπό Αγαπίου Ιερομονάχου και Νικοδήμου Μοναχού (მღვდელმონაზონ აღაპისა და მონაზონ ნიკოდიმოსის დიდი სჯულისკანონი), 8 გამ. Αθήναι 1976. შეად. ინგლ. თარგმანი D. Cummings (Chicago, 1957), განსაკუთრებით შესაბამის კანონთა წმ. ნიკოდიმოსის განმარტებებს. მოცემულ ნაშრომში მოტანილია ყველა წყარო დიდი სჯულისკანონიდან, ისინი თავიდან არის თარგმნილი 1976 წლის ბერძნული გამოცემიდან.

М = Αθανασίου Παρίου, Ότι οι από Λατίνων επιστρέφοντες, αναντιρρήτως, απαραιτήτως και αναγκαίως πρέπει να βαπτίζωνται και Επιτομή… των θείων, της πίστεως δογμάτων… (ათანასე პარიელი, იმის შესახებ, რომ ლათინობიდან მოქცეულნი უსიტყვოდ და აუცილებლად უნდა მოინათლონ და კრებული... სარწმუნოების წმიდა დოგმატებისა). Leipzig, Saxony, 1806. Выдержки в работе: Θεοδωρήτου Μοναχού, Αγιορείτου, Μοναχισμός και Αίρεσις (ბერი თეოდორიტე მთაწმიდელი, ბერ-მონაზვნობა და მწვალებლობანი), ათენი, 1977, გვ. 263 და შემდგ.

О = Τα σωζόμενα εκκλησιαστικά συγγράμματα Κωνσταντίνου Πρεσβυτέρου και Οικονόμου του εξ Οικονόμω… (პრესვ. კონსტანტინე იკონომიელი იკონომოსის შემორჩენილი შრომები, გამოქვეყნებულია ს. კ. იკონომიელის მიერ) τόμος Α’, Αθήνησι αωξβ’, σελ. 398-515.

2. კანონის სინამდვილე

XVII ს. ინგლისელმა კანონისტმა (საეკლესიო სამართლის მცოდნემ - მთარგმნ.) ბევერეგიუსმა (Bevergius, G. Beveridge) ეჭვქვეშ დააყენა მეორე მსოფლიო საეკლესიო კრების 7-ე კანონის სინამდვილე (1), როდესაც აჩვენა, რომ ის არ მიეკუთვნება კრების საქმეებს, რადგან დათარიღებულია მეხუთე საუკუნით (2). უეჭველია, რომ მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის მოცემული კანონის სინამდვილის ეჭვქვეშ (3) დაყენება არანაირად არ აკნინებს მის ავტორიტეტს (რომელიც არასოდეს წამოჭრილა მართლმადიდებლურ გარემოში), რადგან მისი შინაარსი სიტყვა-სიტყვით არის განმეორებული მეხუთე-მეექვსე კრების 9 კანონში, რაც მას საყოველთაო და აუცილებელ მნიშვნელობას ანიჭებს (4).

ჩვენი ღვთისმეტყველებიდან მხოლოდ ერთი (5), კერძოდ, ნეოფიტე კავსოკალივიტი განიხილავს კანონის სინამდვილის საკითხს. ის უარყოფს მას, რაც საკმაოდ გაბედული მსჯელობა იყო XVIII საუკუნის ბერძნულენოვანი სამყაროსთვის (6). მისი არგუმენტები, რომელიც გამოუქვეყნებელი ნაშრომის მრავალ გვერდს შეიცავს, იმავე პერიოდის დასავლურ წყაროებს ეფუძნება (7). ის ეხება არა მარტო მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონს, არამედ მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების 95-ე კანონსაც, რომელიც "თანხმიერია და თანასწორია VII მსოფლიო კრების კანონისა" (8). ნეოფიტე მიიჩნევს, რომ ორივე დოკუმენტი წარმოადგენენ "არა კრების", არამედ მარტირი ანტიოქიელისადმი მიწერილი "ეპისტოლედან" (9), და, მაშასადამე, "შეცვლილია" (10) და აშკარად ეწინააღმდეგება მოციქულთა კანონებს და წმ. ბასილი დიდის იმ კანონებს, რომლებიც მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრებამ დაამტკიცა (11).

ნეოფიტე არ არკვევს, როდის მოხდა ამ კანონების ჩართვა ორი მსოფლიო კრების საქმეთა დოკუმენტებში (12). თანაც ის სრულიად დარწმუნებულია, რომ ეს მოხდა მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრებაზე (13). ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს, სავარაუდოდ, უნდა მომხდარიყო წმ. ფოტისა და ბერ არსენის დრომდე, რადგან ორივენი ჩამოთვლიან ზემოთხსენებულ კანონს სხვა კანონებთან ერთად, რომლებიც ამ კრებებზე მიიღეს (14). მაგრამ არც ეს ადასტურებს მათ სინამდვილეს, რადგან არსებობს უფრო ძველი ავტორების საწინააღმდეგო მოწმობები, რომლებიც, თავისი სიძველის გამო, უფრო საიმედოდ მიიჩნევიან (15).

ამრიგად, ნეოფიტე მიიჩნევს, რომ VII მსოფლიო კრების კანონი (ასევე მეხუთე-მეექვსე კრების 95-ე კანონი) უარყოფილ უნდა იქნეს, უმთავრესად იმისთვის, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ბრალდება, რომელსაც "ლუთეროკალვინისტები" მართლმადიდებლურ ეკლესიას უყენებენ (16).

როგორც ნეოფიტე მიიჩნევს, ამ ორი კანონის არასინამდვილის არგუმენტირებული აღიარება შეასუსტებს მათ ავტორიტეტს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის ნამდვილი საცთური აღმოჩნდება ათონელი ბერისთვის, რომელიც კვიპრიანე კართაგენელისეული პრინციპის ურყევობასა და აბსოლუტურობას აღიარებს, რომლის თანახმადაც მწვალებელთა ნათლობა ცრუა და მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ ის არასოდეს და არავის მიერ არ უნდა იქნეს შეწყნარებულ.

და მაინც, აუცილებელია მოცემულ იქნეს გონივრული განმარტება მოცემული კანონის წარმომავლობასთან დაკავშირებით, ასევე მიზეზზე, რომლის მიხედვითაც ის შეტანილ იქნა მეორე მსოფლიო კრების სიაში. ამასთან დაკავშირებით ნეოფიტეს მოჰყავს შემდეგი არგუმენტები:

კონსტანტინოპოლის ეკლესიის საეჭვო (17) ეპისტოლე მარტირი ანტიოქიელისადმი, რომელშიც ზუსტად არის დამოწმებული მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონი, მარტოდენ "ბრჭყალებით" (18) მოწმობს არა საეკლესიო პრაქტიკის ფართოდ გავრცელებაზე, არამედ, "კონსტანტინოპოლის ეკლესიაში დაწესებულ ჩვეულებაზე". შედეგად, მას გააჩნია კერძო, და არა საყოველთაო, მსოფლიო ხასიათი. გარდა ამისა, ის ლოგიკურად მიდის იმ დასკვნამდე, რომ მწვალებლობათაგან მოქცეულთა მიღების მსგავსი კანონი მართლაც რომ ეკუთვნოდეს მეორე მსოფლიო კრებას და იმ დროიდან ფართოდ ყოფილიყო მიღებული ეკლესიაში, ის ცნობილი უნდა ყოფილიყო იმისთვის, ვინც ამ პრობლემის ფორმულირება მოგვცა, და მაშინ მას არ მოუწევდა რჩევით მიემართა კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი (19). აქედან გამოდის, რომ პრაქტიკა, რომელიც ეპისტოლეშია აღწერილი, კონსტანტინოპოლის ეკლესიის უბრალო "ტრადიციას" წარმაოდგენს და არ გააჩნია კრებითი ძალა და სავალდებულო ხასიათი (20), რადაგნ "ამ ქალაქის ავტორიტეტი" არ არის საკმარისი იმისთვის, რათა მასში არსებული ტრადიციები მთელს ეკლესიაზე იქნეს განვრცობილი.

ნეოფიტე ვარაუდობს, რომ ეს წესი კონსტანტინოპოლში არსებობდა არიანული დავის (IV) დროიდან, "არიანელობისკენ მიქცეულთა" ეკლესიაში დაბრუნების პრობლემის გამო (21) (ანუ, იმ ქრისტეანთა გამო, რომლებიც თავიდან მართლმადიდებლობაში იყვნენ მონათლულნი, მაგრამ შემდეგ არიანელობაში გადავიდნენ და მერე კვლავ მართლმადიდებლობას დაუბრუნდნენ). სწორედ მათ არ ნათლავდა ეკლესია თავიდან, არამედ მხოლოდ მირონს ცხებდა. მაგრამ დროთა განმავლობაში ზღვარი "არიანელებსა და არიანელობაში გადასულთა" შორის წაიშალა. ამიტომაც, პროცედურა, რომელიც ამ უკანასკნელთა მოქცევას ეხებოდა, არიანელებსაც მიუყენეს, თუმცა, როგორც ნეოფიტე აღნიშნავს, ეს არ შეესაბამებოდა კანონს (22).

ერთის მხრივ, ეს ნათელყოფს რატომ არის მოცემული პრაქტიკა კანონებთან "ნაწილობრივ წინააღმდეგობაში", ხოლო მეორეს მხრივ, "საკუთარი თავის საწინააღმდეგოცაა" (23). პირველი დასკვნა გამომდინარეობს იმისგან, რომ მოცემული კანონი ეწინააღმდეგება მეხუთე-მეექვსე კრების 2-ე კანონს, რომელიც "უკვე არსად ჩანს შეცვლილი სახით და არაფერს ცვლის იმისგან, რაც მის მიერ იყო დადგენილი" (24). მეორე დასკვნა კი ეფუძნება იმ ფაქტს, რომ მოცემული კანონი შეიწყნარებს "არიანელთა და მაკედონიანელთ ნათლობას, მაგრამ არა მართ ხელდასხმას", რაც ეწინააღმდეგება მოციქულთა 47-ე კანონს, ასევე მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების მიერ დამტკიცებულს (25). ეს აჩვენებს იმ განცხადების უსაფუძვლობას იმის შესახებ, რომ "მეექვსე კრებამ შემდგომში შემოიტანა კანონი, რომელიც აქამდე კანონთა შემადგენლობაში არ ყოფილა, მაგრამ ფართოდ იყო გავრცელებული კონსტანტინოპოლის ეკლესიაში მწვალებლებთან მიმართებაში", თუ არა და კრება საკუთარ თავთან აღმოჩნდებოდა წინააღმდეგობაში (26).

რადგან შეუძლებელი იყო მოცემული კანონის შეთანხმება მოციქულთა კანონებთან, ნეოფიტე დგამს შემდეგ ნაბიჯს და ამ ეპისტოლეს ეჭვ ქვეშ აყენებს, რაც, შესაბამისად, კიდევ უფრო ასუსტებს ნდობას ორი ზემოთხსენებული კანონისადმი. ამრიგად, ის მიიჩნევს, რომ ეპისტოლე დაწერილია არა პატრიარქ გენადი I-ის (458-471) მიერ, რაც საყოველთაოდ მიღებული ფაქტია, არამედ აკაკის (471-179 гг.) მიერ, რომელიც "მწვალებელ-აკეფალებს" (του εκ της αιρέσεως των ακεφάλων) (27) მიეკუთვნებოდა. აფუძნებს რა თავის არგუმენტებს ეპისტოლეს ფრაზებს: "... რომლის (ე. ი. კათოლიკე ეკლესიის) წინამძღვარი და მეთაური ბრძანდებით თქვენო უნეტარესობავ", ნეოფიტე შენიშნავს: "ის (ეპისტოლე) შეუძლებელია პატრიარქისგან იყოს, რადგან მასში ანტიოქიის ეპისკოპოსი ქრისტეს კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიის მეთაურად არის დასახელებული", რაც "უკანონოა და უკეთური", რამეთუ არ არსებობს სხვა თავი ეკლესიისა გარდა ქრისტესი! (28).

ზემოთ ნათქვამის შუქზე გასაგები ხდება დასკვნა, რომელთანაც მიდის ნეოფიტე. ორი განსახილველი კანონი არ შეიძლება ჩაითვალოს კრებით დადგენილებად (29), ისინი "ცრუა და ყალბი" (30). შემდეგ, იმით გახარებული, რომ შესძლო ამ სკანდალური ურთიერთწინააღმდეგობის გადაწყვეტა, რომელიც მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების კანონებთან არის დაკავშირებუილ, ის შესძახებს: "დიდება ჩვენს წმიდა ღმერთს, თაყვანსაცემს ბრძენთა და მწიგნობართა შორის" (31).

ამგვარად, მწვალებელთა მიღების პროცედურა უნდა დაეყრდნოს შემდეგ კანონებს, რომელიც სპეციალურად ამ შემთხვევისთვის იყო დაწერილი: მოციქულთა 47-ე და 68-ე; I მსოფლ კრების 8-ე და 19-ე; ლაოდიკიის ადგილობრივი კრების 7 და 8-ე; კართაგენის 1-ლი და წმ. ბასილი დიდის 1-ლი და 47-ე რომელთაც აუცილებელი და საყოველთაო მნიშვნელობა გააჩნიათ, რადგან "ისინი დამტკიცებულ იყვნენ" მეორე მსოფლიო კრების 1-ლი, მეექვსე მსოფლიო კრების 2-ე და მეშვიდე მსოფლიო კრების 1-ლი და 9-ე კანონებით (32).

როგორც უნდა იყოს, ნეოფიტე თავის კრიტიკულ გამოხმაურებას მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონზე ამთავრებს მტკიცებით, რომელიც აშკარად მოგვიანებით არის დამატებული, და სხვა ყველაფერთან ერთად, აჩვენებს მის ობიექტურობას და გულწრფელობას. ის წერს, რომ "უკვე საკმარისი პერიოდი გავიდა ამ ორ ზემოთხსენებულ კანონთან დაკავშირებული საკითხების შესწავლიდან", როდესაც მეშვიდე მსოფლიო კრების მეოთხე საქმეში მან შენიშნა, რომ ამ კრების მამებმა ამოიკითხეს მეექვსე (მეხუთე-მეექვსე) კრების 82-ე (წაიკითხე 102-ე) კანონი მისი ნამდვილი საქმეებიდან. მეექვსე საქმეში ნათლად არის ნათქვამი, რომ მეექვსე მსოფლიო კრებამ "დაამტკიცა კანონები... რომელთა საერთო რაოდენობა 102-ია", და ეს სრულიად ეთანხმება ფოტის მტკიცებას. ამიტომაც, ნეოფიტე იძულებულია აღიაროს: "შედეგად, ეჭვები, რომელიც მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონს ეხებოდა და, რომლებიც ძველი წყაროების შესწავლის დროს აღმოცენდა, ახლა, მეექვსე მსოფლიო კრების მიერ 95-ე კანონის მიღების შედეგად თვალნათლივ იფანტება".

მიუხედავად ამისა, ის კვლავ აკეთებს დასკვნას იმის შესახებ, რომ მისი აზრით, მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების წინააღმდეგობრივი მომენტი არ იხსნება. მაგრამ რადგან მეშვიდე მსოფლიო კრებამ დაამტკიცა 95-ე კანონი, "საკითხი კვლავ ითხოვს განხილვას და სხვა გადაწყვეტილების ძიებას ამ კანონის ნაწილობრივ შეუთანხმებლობასთან როგორც მოციქულთა, ასევე წმ. ბასილი დიდის კანონებთან (იგულისხმება წმ. ბასილის 1-ლი კანონი - რედ.), რომლებიც მოიწონეს მეექვსე და მეშვიდე მსოფლიო კრებებმა" (33). ზემოთხსენებული წინააღმდეგობა ნარჩუნდება, რადგან, მოციქულთა კანონებისა და წმ. ბასილი დიდის ხსენებული კანონების მიხედვით არიანელთა მოქცევის შემთხვევაში საჭიროა მათი ნათლისღება, ხოლო მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების 95-ე კანონით - მხოლოდ მირონცხება, თუმცა, მეშვიდე მსოფლიო კრების (საქმე VI და VII), ისინი არა მარტო ერეტიკოსები, არამედ "თითქმის წარმართები" არიან.

ნეოფიტე აღარ აგრძელებს. მას აღარ შეუძლია გაგრძელება. საკითხი მისთვის გადაუჭრელი დარჩა. ეს, რა თქმა უნდა, ადვილად ასახსნელია: ნეოფიტე უკიდურესად უარყოფითად ეკიდებოდა მწვალებელთადმი "იკონომიის" პრინციპის გამოყენებას. როგორც შემდგომ გახდება ცნობილი, "იკონომიის" პრინციპი ხსნის სწორედ იმ პრობლემას, რასაც ნეოფიტე წინააღმდეგობრივ მომენტად მიიჩნევდა, და აჩვენებს მართლმადიდებლური ეკლესიის კანონთა ერთსულოვნებას.

თავისთავად იგულისხმება, რომ იმ ადამიანებთან დებატებში, ვისი პოზიციაც ეკლესიაში გვიანდელ მწვალებელთა მიღების წესში ამ ორ კანონს ეყრდნობოდა, ნეოფიტე, როგორც თავისი ეკლესიის ტრადიციის ერთგული, მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონს ეყრდნობა (34), და განზე ტოვებს მისი სინამდვილის საკითხს. მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში ამ განწესებას ის ახსენებს მეხუთე-მეექვსე კრების 95-ე კანონთან შეთანხმებით და იყენებს ფორმულირებას: ""მეექვსე კრებამ მეორესთან ერთად" (35) ან "მეორე და მეექვსე" კრებამ (36). ეს მოწმობს იმაზე, რომ მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონის სინამდვილე დგინდებოდა მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების 95-ე კანონის დახმარებით, ამიტომაც, რაკიღა მისი სინამდვილის პირდაპირი მტკიცებულებები არ ჰქონდა და ასევე იმ პრობლემების გამო, რომელიც ამან გამოიწვია (როგორც ამას შემდგომში ვიხილავთ), ამ კანონის მნიშვნელობა ნეოფიტეს ცნობიერებაში დაკნინებული დარჩა.

1. ΣΥΝΟΔΙΚΟΝ", since Pandectae Canonum SS. Apostolorum et Conciliorum ab Ecclesia Graeca receptorum, nec non canonicarum SS. См. vol. II, стр. 98. Ср. Mansi 3:563/4, n.2. Karl Joseph Hefele, Conciliengeschischte, 2nd ed., Freiburg i. Br. 1856, стр.12, 27

2. დამტკიცებული იყო ამ კრების მხოლოდ ოთხი კანონის სინამდვილე. იხ. Αναστ. Π. Χριστοφιλοπούλου, Ελληνικόν Εκκλησιαστικόν Δίκαιον, Αθήναι (ბერძნული საეკლესიო სამართალი), 1965, σ. 40. Ср. Ι. Ν. Καρμίρη, Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τ. Ι, εν Αθήναις 1960², σ. 129 σημ. 2. Δημ. Γεωργιάδου, Το βάπτισμα των αιρετικών, εν Ν. Σιών, τ. ΙΘ (დ. გეორგიადისი, მწვალებელთა ნათლობა), 1924, σ. 104. T. Ware, დასახ. თხზულება. გვ. 72.

3. რა თქმა უნდა არსებობს საწინააღმდეგო მოსაზრებას. ამ კანონის სინამდვილე, სხვათა შორის, დაამტკიცა ქრიზოსტომოს პაპადოპულოსმა თავის გამოკვლევაში "Περί του βαπτίσματος των ετεροδόξων" ("არამართლმადიდებელთა ნათლობის შესახებ") στο: Εκκλ. Φάρος, τ. 14 (1915), σ. 474.

4. См. Καρμίρη, დასახ. ნაშრ. T. Ware, стр.. 72, n.1.

5. წმ. ნიკოდიმოსი მთლიანობაში არ განიხილავს ამ პრობლემას. იხ. მაგ., Р., стр. 154, 423, 590 და სხვა.

6. ამ პრობლემას ის უძღვნის თავისი ნაშრომის Επιτομής-ის სპეციალურ თავს, რომელსაც უწოდა: "Περί του ζ΄ κανόνος της Δευτέρας Οικουμενικής και του 95 της Έκτης" (მეორე მსოფლიო კრების 7-ე და მეექვსე მსოფლიო კრების 95-ე კანონთა შესახებ") (გვ. 147).

7. მას არაერთხელ სიტყვასიტყვით მოჰყავს ციტატები "γραικορρωμαϊκόν νομικόν"-დან (Jus Graecoromanum) IV, стр. 290-291 და ასევე Συνοδικόν-დან, ან ბევერეგიუსის Πανδέκται-დან. Е., стр. 147хх, 147xxi, 147xxii (ციტ.: vol II, стр. 100, 501, 717, 748). ნეოფიტეს არგუმენტი, რომელიც მას უეჭველად ბევერეგიუსის ნაშრომიდან აქვს აღებული (Beveregius, Beveridge), მდგომარეობს იმაში, რომ კანონი ნაპოვნი არ ჰქონდა მის ადრინდელ თარგმანებში (ლათინურსა და არაბულში), არც იოანე სქოლასტიკოსის (Ιωάννου του Σχολαστικού) Επιτομές-სა და სიმეონ მეტაფრასტთან (Συμεών Μαγίστρου).

8. Е., გვ. 147хх.

9. ნეოფიტეს ეპისტოლე მთლიანად მოჰყავს (E, p. 147 xxiii-xiv), ссылаясь на Jus Graecoromanum) IV, стр.290-291 и на Πανδέκται vol II, стр. 100. (Е. стр. 147 хх-147xxi).

10. Е., стр. 147хх, 147xxii.

11. Е., стр. 147хх.

12. Е., стр. 147xxi.

13. "სად არის შეუვალი მტკიცებულება იმისა, რომ ის (ანუ კონსტანტინოპოლის "ჩვეულება") მეექვსე მსოფლიო კრებამ დააკანონა? Е., стр. 147xxiii. რადგან კანონი "სიტყვა სიტყვით" (ων αυτόλεκτος) არის გადმოცემული, ის არ ეკუთვნის არც მეორე და არც მეექვსე მსოფლიო კრებებს (Е., стр. 147 xxiv).

14. Φωτίου Νομοκάνων, τίτλ. Δ’, κεφ. ιδ’ (წმ. ფოტიოსი, ნომოკანონი), Αρσενίου Μοναχού, Κανονική Σύνοψις (ბერი არსენი, კანონთა კრებული) κεφ. λε’ και ρλδ’. Ε, σ. 147 κ’ και 147 κε’.

15. "და მაინც, მხოლოდ ერთ არგუმენტზე დაფუძნებით ეს კანონები არ შეიძლება მიღებულ იქნას როგორც უსიტყვოდ ჭეშმარიტი და ნამდვილი, რამეთუ მის შესახებ არაფერი იციან იოანემ და სიმეონმა, რომლებიც არსენიმდე და ფოტიმდე ცხოვრობდნენ... ანუ, იოანეს მოწმობა, რომელიც ალექსის, არსენისა და ფოტიოსის წინამორბედი იყო, უფრო სანდოა... რადგან დროის მიხედვით ის მეორე მსოფლიო კრების პერიოდთან უფრო ახლოს იყო, ვიდრე ისინი". Е, стр. 147xx.

16. "ამიტომაც მიმაჩნია, რომ უკეთესი იქნებოდა უარგვეყო 7-ე და მეექვსე მსოფლიო კრების 95-ე ინტერპოლიზირებული კანონები, ვიდრე ისინი ნამდვილი კანონების თანასწორად განგვეხილა, რაც ჩემი სინდისისთვის შეუძლებელია, რადგან ვერ ურიგდება იმას, რაც შეურიგებლად მიაჩნია; მითუმეტეს, რომ ლუთეროკალვინისტები საყოველთაო ეკლესიას საყვედურობენ, რომ თითქოსდა ის საკუთარ თავს ეწინააღმდეგება". Е, стр. 147xx.

17. რადგან მისი ავტორი უცნობია. Е., стр. 147xx, 147xxiii и др.

18. Е., стр. 147xxi.

19. იქვე.

20. Е., გვ. 147xxi-xxii. ავტორი საკმაოდ მკვეთრად შენიშნავს: "ეპისტოლე, როგორც ჩანს, ითხოვს, რომ ყოველი ადამიანი, სადაც უნდა ცხოვრობდეს, მისდევდეს იმას, რასაც კონსტანტინოპოლში აკეთებენ!". Е., стр. 147xxiii. კონსტანტინოპოლელები "უპირატესობას ანიჭებენ ნებისმიერ თავიანთ ჩვეულებას თვით კრებითი კანონების წინაშეც კი" (იქვე). და აკეთებს დასკვნას: "რაოდენ ძლიერია ჩვეულება, და რაოდენ ძნელია მასთან ბრძოლა!" ("Ισχυρόν γαρ τι χρήμα και δύσμαχον συνήθεια"!).

21. Е., გვ. 147xxiv.

22. Е., გვ. 147xxiv-xxv.

23. Е., გვ. 147xxii.

24. Е., გვ. 140-141.

25. Е., გვ. 147xxii: "ის ღებულობს და არც ღებულობს მწვალებელთა ხელდასხმას, და ამაშია სწორედ წინააღმდეგობა (αντίφαασις)".

26. Е, გვ. 147xxii – 147xxiii.

27. Е., გვ. 147xxi: "ყოველ შემთხვევაში, შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ ზემოთხსენებული ეპისტოლე ეკუთვნის აკაკის კალამს, რომლის წინამორბედი იყო ანატოლი, რადგან მასში ლაპარაკი არ არის უთავო-სევერიანელებზე, როგორც იმგვარ მწვალებლებზე, რომლებიც მირონცხებულ უნდა იქნან (ων αξιοί χρίεσθαι)!".

28. Е., გვ. 147xxi: "რადგან არ შეშვენის პატრაირქს, მითუმეტეს კონსტანტინოპოლისას, ანტიოქიის ეპისკოპოსს ქრისტეს საყოველთაო (კათოლიკე) ეკლესიის მეთაური უწოდოს".

29. Е., გვ. 147xxiv.

30. Е., გვ. 147xxii.

31. Е., გვ. 147xxiii.

32. იქვე.

33. Е., გვ. 147xxv.

34. იხ. მაგ., Е., стр. 127, 131, 132, 139f.

35. მაგ., Е., стр. 132.

36. მაგ.., Е., стр. 139.

შემოკლებები:

3. კანონის გამარტება

კოლივადი მამების აზრით, მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონი გვაძლევს პირდაპირ პასუხს შეკითხვაზე: "როგორ უნდა მივიღოთ მართლმადიდებლობისკენ მოქცეული მწვალებლები?" (1). ამ განწესების სწორი განმარტების კანონიკურ საფუძველს წარმოადგენენ კანონები: მოციქულთა 46, 47, 50 და 63-ე; კართაგენის კრების 1-ლი; I მსოფლიო კრების 8 და 9-ე; ასევე კართაგენის კრების (V ს. ) 80 (2). გარდა ამისა, ეს კანონი შესწავლილ უნდა იქნეს მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების 95-ე კანონთან ერთად, რომელიც სხვა არაფერია თუ არა "მისი დადასტურება" (3).

მიუხედავად ამისა, ამ კანონის განმარტება არც ისე ადვილია, რადგან მისი ბუკვალური გაგების შემთხვევაში აშკარად ეწინააღმდეგება საეკლესიო პრაქტიკას, რომელიც აღწერილია წმ. კვიპრიანეს და სხვა მამების მიერ (მაგ., წმ. ბასილი დიდის მიერ) (4). ხოლო როგორც უკვე ვნახეთ, ჩვენი ღვთისმეტყველები ამ პრაქტიკის დასაწყის ხედავენ ძველ ეკლესიაში, რომელიც თანხმიერია მოციქულთა კანონებთან და, შედეგად, ერთადერთია, კანონიკურია და შეუვალი. ამის გამო წმ. ნიკოდიმოსი სვამს კანონზომიერ შეკითხვას: რატომ არ უარჰყო მეორე მსოფლიო კრებამ, მოციქულთა კანონებთან, წმ. კვიპრიანეს თავმჯდომარეობით მოწვეული კრების და სხვა დიდი და ღმერთშემოსილი მამების შეხედულების შესაბამისად, ყველა მწვალებლის ნათლობა გამონაკლისის გარეშე, არამედ ზოგიერთი მწვალებლის ნათლობა ქმედითად ჩათვალა, ზოგისა კი - უმოქმედოდ?" (5).

მწვალებელთა დაყოფა ისეთ კატეგორიებად, სადაც ზოგის ნათლობის შეწყნარება შეიძლება, ზოგისა კი არა, წარმოადგენს კიდევაც პრობლემის არსს, რომელიც შვა მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონმა. იმთავითვე შევნიშნავთ, რომ ეს დაყოფა, წმ. კვიპრიანესა და წმ. ბასილი დიდზე დაყრდნობით, ჩვენი ავტორების მიერ განიხილება როგორც "სრულიად მიუღებელი" (πάντη αδόκιμος). ზემოთ უკვე ითქვა, რომ, მათი აზრით, ნებისმიერი მწვალებელი ეკლესიის გარეთ იმყოფება და ამიტომაც, მათი ადრინდელი ნათლობა არაქმედითია (არანამდვილია), ამიტომაც, ისინი, გამონაკლისის გარეშე, საჭიროებენ ჭეშმარიტ ნათლობას (5).

აღმოცენებული პრობლემა კიდევ უფრო მძაფრდება იმით, რომ მეორე მსოფლიო კრებამ გამოიჩინა შემწყნარებლობა და დამთმობლობა თავისი დროის "ყველაზე უკეთურ" (δυσσεβεστέρων) მწვალებელთა, კერძოდ, არიანელებთან და მაკედონიანელებთან მიმართებაში, რომლებიც "ჩვენი უფლის, იესუ ქრსიტეს ღმრთეებას" უარყოფენ და "გმობენ (βλασφημούντων) სულიწმიდას" (7).

ამგვარად, ერთის შეხედვით ჩანს, რომ წმიდა კრებებსა და წმიდა მამათა განწესებებს შორის არ არის თანხმობა, რადგან ორი მსოფლიო კრება (II მსოფლიო კრება 7- კანონით და V-VI მსოფლიო კრება 95-ე კანონით) წინააღმდეგობაში არიან არა მარტო ზემოთხსენებულ მამათა აზრთან, არამედ მოციქულთა კანონებთანაც (მაგალითად, 46-ე კანონი), რომლებიც მიუხედავად ამისა V-VI მსოფლიო კრებამ მაინც დაამტკიცა და რომლებიც, წმ. ნიკოდიმოსის აზრით, "საწინააღმდეგოს ითხოვენ" (προστάσσουν το εναντίον) (8). ასეთია ამ კანონებით გამოწვეული პრობლემის არსი.

ამ უთანხმოების გადაჭრის მცდელობისას ზოგიერთი კანონისტი მიჰყვებოდა აზრს, რომ მსოფლიო კრებებს შეუძლიათ გადასინჯონ ან შეცვალონ მამათა კანონიკური გადაწყვეტილებები, რამეთუ "არავის სმენია, ერთი მამის აზრისთვის მიენიჭებინოთ უპირატესობა მსოფლიო ან ადგილობრივ კრებათა გადაწყვეტილებებთან შედარებით" (9). მოცემულ თვალსაზრისთან შეფარდებით, მსოფლიო კრებების მიერ წმიდა მამათა კანონების დამტკიცება ამავე დროს არ ნიშნავს რაიმე წინააღმდეგობის დამტკიცებას, რომელიც შესაძლოა შემდგომში აღმოცენდეს, იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ კრებებს უფრო მეტი წონა აქვთ კარგად ცნობილი პრინციპის გამო: "უმცირესი იკურთხება უმეტესის მიერ" (ებრ. 7:7).

ამგვარად, კრებათა დადგენილებებს გააჩნიათ უმეტესი იურიდიული ძალა და გარკვეულ დონემდე ახდენენ ადრე მიღებულ განწესებათა ნეიტრალიზებას. გარდა ამისა, თვით ზონარა II მსოფლიო კრების 7-ე და კართაგენის ადგილობრივი კრების დადგენილების, არსებითად კი წმ. კვიპრიანე კართაგენელის კანონის "ანტითეზათა" შეპირისპირების დროს, წერს: "ამ განყოფილებაში ორი კრება ერთმანეთის საწინააღმდეგოს ამტკიცებს. მაგრამ მეორე მსოფლიო კრების დადგენილება უფრო მნიშვნელოვანია, რადგან ის უფრო გვიან ჩატარდა და იყო მსოფლიო; მეტიც, მას ერთდროულად ესწრებოდა სამი პატრიარქი ან მათი ადგილნაცვლები (οι τοποτηρηταί) ყველა საპატრიარქო კათედრიდან" (10).

მიუხედავად ამისა, ჩვენი ღვთისმეტყველები, რომლებიც მისდევდნენ ეკლესიის გადმოცემას და იცოდნენ წმიდა მამათა უშუალო გამოცდილების მნიშვნელობა და როლი მის ცხოვრებაში, ვერ იქნენ დაკმაყოფილებულნი საკითხის ამგვარი გადაწყვეტით. ისინი უმცირეს უთანხმოებასაც კი ვერ უშვებენ მამებსა და კრებებს შორის (11). წმიდა მამათა ავტორიტეტი ჩვენი ყველა ავტორისთვის შეუვალია. ამ მხრივ მეტად საინტერესოა ნეოფიტე კასოკალივიტოისის მიერ ჩატარებული დეტალური გამოკვლევა (12).

ნეოფიტეს მიხედვით, კრებები - ამ შემთხვევაში მეორე და მეხუთე-მეექვე - არ ცვლიან წმიდა მამათა დადგენილებებს, რომელთა ავტორიტეტი სწორედ ამ მსოფლიო კრებებზევეა ცხადყოფილი, რადგან "კრებების საღვთისმეტყველო პრინციპებისა და დადგენილებების გაგება შეუძლებელი იქნება წმიდა მამათა და ეკლესიის მოძღვართა საღვთისმეტყველო პოზიციის გათვალისწინების გარეშე" (13). მას მოჰყავს სანიმუშო მაგალითები: მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების 16-ე კანონში წმ. იოანე ოქროპირს "უპირატესობა მიენიჭა" ნეოკესარიის კრების დადგენილებებთან შედარებით, ხოლო იმავე კრების 64-ე კანონში - გრიგოლ ღვთისმეტყველს.

"ზუსტად ასე, მეშვიდე მსოფლიო კრებამ, 16, 19 და 20-ე კანონებში გადმოცემული საკუთარი მტკიცების ავტორიტეტულ წყაროდ და მოწმედ დაასახელა წმ. ბასილი დიდის სიტყვები და საერთო თანხმობით საკუთარ თავზე უპირატესობა მას მიანიჭა..." (14). "მსოფლიო კრებებზე წმ. ბასილის დადგენილებები აღიარებულია, როგორც უდიდესი ავტორიტეტის მქონე" (15). ამიტომაც, ნეოფიტე ასეთ დასკვნას აკეთებს: "ჩვენ ვამბობთ, რომ მსოფლიო ღვთისმეტყველებს უპირატესობა გააჩნიათ მსოფლიო კრებებზე, არა იმიტომ, რომ უარვყოთ ამ კრებათა დადგენილებები - შორს ჩვენგან ასეთი აზრი, რადგან მამები ყოველთვის კრებების მხარეს იყვნენ, - არამედ იმიტომ, რომ ვაჩვენოთ, რამდენად იყვნენ ისინი თვით ამ კრებებისგან პატივდებულნი... მსოფლიო კრებები, უეჭველად, ეფუძნებიან ამ წმიდა და ბრძენი მამების სწავლებებს" (16).

ნეოფიტე მიდის დასკვნამდე, რომ მეორე მსოფლიო კრებას არავითარ შემთხვევაში არ უგულებელუყვია და დაუკნინებია წმიდა მამათა (კვიპრიანეს, ათანასეს, ბასილის, გრიგოლ ღვთისმეტყველის და ა. შ.) სწავლებები, რომლებიც "მწვალებელთა ნათლობას შებილწვას უწოდებენ" (αποκαλούντας μόλυσμα το βάπτισμα των αιρετικώ) და რომლებიც განსაკუთრებულად არიანელთა ნათლობის წინააღმდეგ გამოდიოდნენ და მას "არანამდვილს", "უმოქმედოს" (αδόκιμον) (17) უწოდებდნენ. ეს მითუმეტეს სწორია მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების შემთხვევაშიც, რომელსაც არ შეუძლია ერთდროულად მოახდინოს კართაგენის კრების მიერ მიღებული კანონის "რატიფიცირებაც" (επισφραγίζει) და ანულირებაც (ακυρώνει) და, ამგვარად, საკუთარ თავს ეწინააღმდეგოს. რადგან მართალია "მეორე მსოფლიო კრებამ განსაკუთრებული ყურადღების გარეშე დატოვა კართაგენის კრების კანონი, მისი მოქმედება შემოფარგლა იმ ტერიტორიით, სადაც მას ძალა ჰქონდა, მეექვსე მსოფლიო კრებამ თავის 2-ე კანონით ის დაამტკიცა და ამით მიანიჭა მას საყოველთაო ხასიათი" (18). ამგვარად, თუ II მსოფლიო კრების 7-ე და V-VI მსოფლიო კრების 95 კანონები წმ. კვიპრიანე კართაგენელის კანონს მიაწერენ ადგილობრივ მნიშვნელობას, V-VI მსოფლიო კრების 2-ე კანონი ნებისმიერ შემთხვევაში ანიჭებს მას მსოფლიო ავტორიტეტს, რადგან "ადგილობრივსა და კერძო კანონებს, რომელთაც საყოველთაო ეკლესია ამტკიცებს, მსოფლიო მნიშვნელობის ძალა ენიჭებათ" (19). მნიშვნელობის მხრივ ეკლესიის წმიდა კანონთა ხარისხებს შორის არ არის არავითარი განსხვავება (20).

მაშინ, თუკი მსოფლიო კრებას არ შეუძლია საკუთარი დადგენილებების შეცვლა, ნეოფიტე გამოხატავს სრულიად გამართლებულ შეცბუნებას: "მუდმივად ვეკითხები საკუთარ თავს, - ამბობს ნეოფიტე, - საერთოდ რატომ გაამართლა მეექვსე მსოფლიო კრებამ (შედეგად, მეორემაც) არაქმედითი, არანამდვილი, სრულიად მიუღებელი და მოციქულთა 46-ე კანონის მიხედვით უვარგისად აღიარებული წესები მწვალებელთა, რომლებიც მწვალებლობის გამო კრებითად პატივაყრილ და საჯაროდ განდევნილ იქნენ ეკლესიისგან და ანათემირებულნიც იქნენ" (ანუ არიანელები და მაკედონიანელები)" (21). და აგრძელებს: "მეტიც, მე კიდევ ვფიქრობ ამ საკითხზე, როგორც სხვა კანონისტები. დაე მან, ვისაც ღმრთის შეწევნით ძალუძს ამ საკითხის გადაწყვეტა, აჩვენოს მსოფლიო კრებათა თანხმობა მოციქულთა კანონებთან, ასევე წმ. ბასილის დიდის განწესებებთან, რომლებიც თვითონვე დაამტკიცეს..." (22). ანუ, აუცილებელია სხვა განმარტება ამ ორი კრების მოქმედებისა მიუხედავად იმისა, რომ ერთი მათგანი (განსაკუთრებით V-VI მსოფლიო კრება) ერთის მხრივ ახდენენ ამ კანონთა "რატიფიცირებას" (επισφραγίζει), ხოლო, მეორეს მხრივ, "აუქმებენ" (καταργούσα) (23).
ჩვენი ღვთისმეტყველები ამ საკითხს გადაუჭრელს არ ტოვებენ. მართალია, მათი პასუხები ინდივიდუალურობის ბეჭედს ატარებს და რაღაც მეორეხარისხოვნად შეიძლება მოგვეჩვენოს, მიუხედავად ამისა, ისინი მათ შორის არსებული ერთსულოვნობის გამო ერთსა და იმავე დასკვნამდე მიდიან და პრობლემას ერთნაირად წყვეტენ.

წმ. ნიკოდიმოსის აზრით, მეორე მსოფლიო კრების პოზიცია არიანელებთან და მაკედონიანელებთან მიმართებაში შეიძლება გავიგოთ, მხედველობაში თუ მივიღებთ იმას, რომ ეკლესიას "მართვისა და გამოსწორების ორი მეთოდი" გააჩნია (έχει δύο κυβερνήσεις και διορθώσεις), კერძოდ, ακρίβεια (შემდგომში "აკრიბია"), ანუ სიმკაცრე, და οικονομία (შემდგომში "იკონომია"), ანუ შეღავათის მიცემა, ნებართვა. იმ დროს, როდესაც "მოციქულები", ძველი კრებები და ეკლესიის მამები იყენებდნენ აკრიბიის პრინციპს (24), ორმა მსოფლიო კრებამ მიმართა იკონომიას (25).

აკრიბიისა და იკონომიის ასეთი მონაცვლეობა, ცვალებადი ვითარებიდან გამომდინარე აუქმებს ყოველგვარ წინააღმდეგობას წმიდა კანონებსა და კრებათა დადგენილებებს შორის. წმ. ნიკოდიმოსის თანახმად, მეორე მსოფლიო კრება "კანონს მისდევდა ნაწილობრივ" (26), რადგან იკონომიისა და შეწყალების პრინციპიდან გამომდინარე მოქმედებდა" (κατ’ οικονομίαν και συγκατάβασιν) (27). იკონომიის პრინციპი, რომელიც არის ეკლესიის სამოძღვრო და სამკურნალო (θεραπευτικής) მსახურება, პრაქტიკაში იყო დროებით ისტორიულ მიზეზთა გამო. მწვალებლები, რომლებზეც არის ლაპარაკი, მრავალრიცხოვანნი და პოლიტიკურად ძლიერნი იყვნენ (28). ამიტომაც, მამებმა ამ კრებაზე გამოიჩინეს მოთმინება (επιείκεια), რათა ჯერ "მოეზიდათ ისინი მართლმადიდებლობისკენ, შემდეგ კი ემკურნალათ მათთვის", "რათა კიდევ უფრო არ აემხედრებინათ ეკლესიის წინააღმდეგ და ქრისტეანები უფრო მეტ ბოროტებამდე არ მისულიყვნენ" (29). შედეგად, იკონომიის პრინციპის გამოყენება შემთხვევითი არ ყოფილა, არამედ სრულიად საფუძვლიანი, კერძოდ - მწვალებელთა გადარჩენისა და ეკლესიაში მშვიდობის შენარჩუნების მიზნით.

ნეოფიტეს თანახმად, რომელიც არ სცილდებოდა წმ. კვიპრიანეს თვალსაზრისს მწვალებელთა მიერ აღსრულებულ საიდუმლოთა უვარგისობის შესახებ, "იკონომიის პრინციპი... მეორე მსოფლიო კრებამდეც კი აღემატებოდა ყოველგვარ კანონს, მთლიანობაში ვარაუდობდა საიდუმლოთა აღიარებას როგორც არიანელებთან, ასევე სქიზმატიკოსებთან (σχισματικών), რაც ჩანს მეორე მსოფლიო კრების დოკუმენტებიდან" (30). მაგრამ, მისი აზრით, არსებობდა მნიშვნელოვანი მიზეზი, რომლის მიხედვითაც იკონომიის პრინციპის გამოყენება არა მარტო შესაძლებელი, არამედ აუცილებელიც იყო. მეორე და მეექვსე მსოფლიო კრებები ლაპარაკობენ "იმ მწვალებლებზე, რომლებიც თავიდან ჩვენი წიაღიდან გამოვიდნენ" (31). ანუ როდესაც მართლმადიდებლები, რომლებიც არიანელები გახდნენ, კვლავ ბრუნდებოდნენ ეკლესიაში, ისინი უკვე აღარ ინათლებოდნენ (32). მეორეს მხრივ, "იმ არიანელთათვის, რომლებიც თავიდან არ ყოფილან მართლმადიდებელნი და მიიღეს არა მართლმადიდებლური, არამედ მწვალებლური ნათლობა", უნდა მიეღოთ როგორც მოუნათლავნი და თავიდან მოენათლათ. მაგრამ, ეპიფანეს თქმით (33), "არიანელთა და მაკედონიანელთა უმეტესობა, რომლებიც თავიდან მართლმადიდებელნი იყვნენ, აღერივნენ იმათ, ვინც თავიდან არიანელი იყო და პირმოთნედ (υπόκρισιν) უერთდებოდა მართლმადიდებლურ სამღვდელოებას (ιερωμένους)" (34); ამიტომაც (როგორც წმ. ბასილი დიდიც ფიქრობს) (35) "ამგვარი აღრევით გამოწვეული გაურკვევლობის გამო შეუძლებელი გახდა განსხვავების პოვნა მართლმადიდებელთა და მწვალებელთა შორის". აი რატომ გახდა კრება იძულებული გამოეყენებინა იკონომიის პრინციპი (36), რომელიც, ნეოფიტეს თანახმად, მხოლოდ სქიზმატიკოსთა მოქცევის შემთხვევაში შეიძლება გამოყენებულ იქნეს (37).

წმ. ნიკოდიმოსსაც მსგავსი პოზიცია უკავია. წმ. კვიპრიანეს კანონის განმარტებისას ის წერს: "კარგად თუ დავაკვირდებით, შეიძლება აღმოვაჩინოთ, რომ მწვალებელთა უმეტესი ნაწილი, რომლებიც მეორე მსოფლიო კრებამ მიიღო იკონომიის პრინციპის გამოყენებით, იყვნენ მონათლულ მღვდელთაგან, რომლებიც შემდეგ მწვალებლობაში გადავარდნენ, ამიტომაც, სწორედ მათ მიმართ იქნა გამოყენებული იკონომია" (38).

ხსენებულ ორ თვალსაზრის აერთიანებს ის, რომ ისინი, ვისაც იკონომიის პრინციპით ღებულობდნენ, "ეკლესიის ნათლობას" ინარჩუნებდნენ » (βάπτισμα της Εκκλησίας), ანუ წყალში სამგზის შთაფლვას და აღმოსვლას. ნეოფიტეს აზრით, არიანელთა გამო იკონომიის გამოყენების "ჩვეულება" ფართოდ იყო გავრცელებული კონსტანტინოპოლში. ამიტომა არის ის ნახსენები "მარტირიუსისადმი მიწერილ ეპისტოლეში" და, საბოლოო ჯამში, დაკანონებულ იქნა კიდევაც მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების მიერ; მან მაინც იპოვა გზა მეორე და მეხუთე-მეექვსე კრებებისკენ, რომლებიც იმავე კონსტანტინოპოლში იყვნენ მოწვეულნი!

იკონომოსისთვისაც მისაღებია ძველი კრებების პრაქტიკა, რომლებიც დრო და დრო ორივე პრინციპს ეყრდნობოდნენ - აკრიბიასაც და იკონომიასაც, რაც არავითარ წინააღმდეგობებს არ იწვევდა კანონებში. მისი თვალსაზრისით, მოციქულთა კანონები დადგენილია აკრიბიისთვის. ხოლო მეორე და მეხუთე-მეექვს კრებებმა ისტორიულ მიზეზთა გამო ("ამას ითხოვდა იმ დროინდელი ვითარება") (39) იკონომიის პრინციპი.

მაგრამ მწვალებელთა ისეთ კატეგორიებად დაყოფას, რომელიც მოგვცა მეორე მსოფლიო კრებამ, სადაც ზოგთა ნათლობა მისაღებია, ხოლო ზოგთა არა, ჩვენი ავტორების აზრით, არ გააჩნდა განსაკუთრებული ეკლესიოლოგიური და კანონიკური საფუძველი. ყველა მწვალებლისთვის, რომელთაც ნათლობა სჭირდებოდათ, იკონომოსის აზრით "დამახასიათებელი იყო არა მარტო სრული მკრეხელობა წმიდა დოგმატებთან დაკავშირებით; არამედ მათ მიერ შესრულებულ ნათლობასთანაც, რომელიც უჯსულო იყო და უკეთური". ეს უსჯულოება "ორგვარი ხასიათისა" გახლდათ: "პირველი ეხებოდა წმიდა სამების მოწოდებას" (40) და მეორე "მოსანათლავი ადამიანის წყალში სამგზის შთაფლვას" (41).

ამრგიად, მართლმადიდებლობისკენ მოქცეულ მწვალებელთა ნათლობის პრაქტიკა "კანონიზირებულ" იქნა მეორე მსოფლიო კრების 7- კანონის მიერ არა იმდენად "ღმრთის შესახებ მათი სწავლების უკეთურების გამო" (δια την περί το θείον δόγμα κακοδοξίαν), რამეთუ მართლმადიდებლობისკენ მოქცევით მათ უარყვეს თავიანთი შეხედულებები აუცილებელი წერილობითი დასტურის წარდგენით; რამდენადაც, "მათი მკრეხელური და არაჭეშმარიტი ნათლობის წესის გამო, რომელიც აბსოლუტურად არასწორია ან ღმრთის მოწოდების თვალსაზრისით (τε τας θείας επικλήσεις) ან კიდევ სამი შთაფვლის არაღსრულების გამო" (42).

ამიტომაც, ამატებს წმ. ნიკოდიმოსი, ყველანი, ვინც ამ ჯგუფს ეკუთვნის (ევნომეველნი, მონტანისტები, საბელიანოზნი "და სხვა მრავალნი მწვალებელნი"), გამონაკლისის გარეშე მიიღებოდნენ "როგორც წარმართნი" (ως Έλληνες), ანუ როგორც "სრულიად მოუნათლავნი" (ως πάντη αβάπτιστοι). რადგან "ისინი ან არასოდეს ყოფილან მონათლულნი, ან მონათლულნი არიან, მაგრამ არასწორად და არა ისე, როგორც ნათლავენ მართლმადიდებელნი, ამიტომაც, ყველა მათგანი განიხილება როგორც სრულიად ნათელმიუღებელი" (43).

ამგვარად, ის, რაც ჩვენს ავტორებსა და ეკლესიის ძველ მამებს ესმით "ნათლობის" ცნებაში, - უბრალოდ ეკლესიაში შესვლა კი არ არის, არამედ მის წიაღში მიღება სამოციქულო პროცედურის (τρόπος) შესაბამისად, კერძოდ სამგზისი შთაფლვით წყალში.

იკონომიის პრინციპის გამოყენება არიანელებთან და მაკედონიანელებთან სულაც არ ნიშნავს, რომ კრებამ ყურადღება არ მიაქცია მათ "რწმენას" - უბრალოდ მართლმადიდებლური სარწმუნოებისგან მათი გადახრის ხარისხი კრებისთვის არ ყოფილა პირველხარისხოვანი მნიშვნელობის საკითხი (44). იკონომიის შესაძლებლობა დაკავშირებული იყო იმასთან, რომ ეს მწვალებლები "თავიანთ ნათლობაში იცავდნენ მოციქულთა გადმოცემას და ნათლობას აღასრულებდნენ საღმრთო დადგენილების მიხედვით მამის, ძის და სულიწმიდის სახელზე, წყალში სამგზის შთაფლვითა და აღმოსვლით" (45).

საიდუმლოს სწორი შესრულება მისი კანონიერად აღიარების კრიტერიუმი იყო. ამრიგად, "მათი უკეთური შეხედულებები სწორდებოდა წერილობითი მონანიებით (განცხადებით)" (δια του λιβέλλου) და "წმიდა მირონცხებით", რომელიც სრულდებოდა "სარწმუნოების აღსარების დასტურად, ... რომ შემძლებელნი ყოფილიყვნენ იესუ ქრისტეს სასუფევლისა და სულიწმიდის ნიჭთა თანაზიარნი, რომელთაც მწვალებლობაში მოკლებულნი იყვნენ". პრაქტიკაში, ზოგიერთ მათგანი, შესაძლოა, არც კი იყო მირონცხებული, მაგალითად, ნავატიანელები, რომლებთან დაკავშირებით ლაოდიკიის კრებამ იკონომიის პრინციპი გამოიყენა (46). ხოლო ევნომეველებთან მიმართებაში ამ პრინციპის გამოყენება შეუძლებელი იყო, რადგან ისინი, ეკლესიაში მიღებული წესისგან განსხვავებით, ნათლობას "ერთჯერადი შთაფლვით აღასრულებდნენ" (μονοκατάδυτον βάπτισμα).

საიდუმლოს ფორმის შეცვლას, რომელიც მისი გარეგნულად გამოხატული და შინაგანად არსებული შინაარსის ერთობას არღვევს, კრებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა. რადგან იკონომოსის თანახმად, იკონომიას, რომელიც წმიდა მამათა აზრს ეყრდნობა, ასევე გააჩნია თავისი საზღვრები: "იკონომიის პრინციპი დასაშვებია მანამ, სანამ ის არ არღვევს კანონს", - ამბობს წმ. იოანე ოქროპირი (47). "მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონში, როგორც იკონომოსი აღნიშნავს, "სიმოკლის გამო" მოცემული არ არის წყარო რაოდენ მკრეხელურია ღმრთის მოწოდება ევნომეველებთან. ღმრთის არასწორი ხსენება თავისი მნიშვნელობით ტოლფარდია საიდუმლოს არასწორი შესრულებისა, ანუ ერთჯერადი შთაფლვისა სამჯერადის ნაცვლად" (48).

ამგვარად, იკონომოსის აზრით, დასტურდება, რომ "წმიდა კანონებში არ არის არავითარი წინააღმდეგობა ნათლობასთან დაკავშირებით" (49). წმიდა კანონთა განმარტება აკრიბია-იკონომიის დახმარებით აუქმებს ყოველგვარ მოჩვენებით დისჰარმონიას მათ შორის. მიუხედავად ამისა, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჩვენს ღვთისმეტყველებს იკონომიის პრინციპი ესმით როგორც შეღავათი, შეწყნარება (επιείκεια) და დათმობა (συγκατάβαση) საეკლესიო სიმკაცრის წინაშე, ანუ როგორც სამოძღვრო საშუალება; მაშინ როდესაც აკრიბიას ისინი განიხილავენ, როგორც საღვთისმეტყველო საზომს, რომელიც ღმრთის სიტყვის სწორ და ზუსტ შესრულებას ითხოვს და რაც არის კიდევაც ეკლესიის ჩვეული პრაქტიკა (50).

თუმცა, განხილულ სიტუაციაში ეკლესიის ჩვეული პრაქტიკა დაკანონებულ იქნა არა მსოფლიო კრებების, არამედ მოციქულთა და წმიდა მამათა კანონების მიერ (51), რომლებიც კრებითი მოწონების შემდეგ თავისი ძალით არაფერში ჩამორჩებიან კრებით კანონებს, მათ შორის მსოფლიო კრებებზე მიღებულ კანონებსაც.

კონკრეტულ შემთხვევაში მსოფლიო კრებები, კერძოდ მეორე და მეხუთე-მეექვსე, აკრიბიის პრინციპის უარყოფის გარეშე უზრუნველყოფენ საკითხის გადაწყვეტას, და იყენებენ იკონომიის პრინციპს (52). ჩვენი ავტორების თანახმად, ჩვენი ეკლესიის წმიდა კანონებს შორის არსებობს არა მარტო სულის ერთობა - ყველა მათგანს გააჩნია თანაბარი ძალი და კანონიერება, რადგან ყველა მათგანი "საყოველთაოა". ასე რომ, მსოფლიო კრებათა კანონები, მოცემულ შემთხვევაში მეორე და მეხუთე-მეექვსისა, არ გამორიცხავენ და არ ცვლიან კანონებს, რომლებიც ადრე გამოიყენებოდნენ (53).

ჩვენი ღვთისმეტყველებისთვის ამგვარი განმარტება უკიდურესად კანონიკური და აშკარად ანტი-ეკლესიური აღმოჩნდებოდა. რადგან ორივე პრინციპი, აკრიბიისა და იკონომიისა, სრულიად მშვიდობიანად თანაარსებობენ ეკლესიის კანონიკურ სივრცეში. ორივე პრინციპის გამოყენება თანაბრად უზრუნველყოფს ეკლესიის თავისუფლებას და გამორიცხავს მის შეკვრას რაიმე იურიდიული ჩარჩოებით. თუმცა, ჩვენი ავტორები არ დაეთანხმებოდნენ მტკიცებას, რომ აკრიბია - ეს არის ის, რაც დაკანონებულია მსოფლიო ეკლესიის მიერ, ხოლო იკონომია - ამისგან ნებისმიერ გადახრას წარმოადგენს (54). მათთვის აკრიბია - ეს არის ეკლესიის პრაქტიკა, რომელიც მისი თვითშეგნებიდან გამომდინარეობს და, რომლის თანახმადაც ეკლესიის გარეთ არ არსებობს არც ერთი საიდუმლო და შესაბამისად ცხოვნებაც.

ამგვარად, იკონომიის პრინციპი, რომლითაც ისარგებლა მეორე მსოფლიო კრებამ განსაკუთრებული მიზეზები გამო, არავითარ შემთხვევაში არ აუქმებს ეკლესიის აკრიბიას. წმ. ნიკოდიმოსის აზრით "იკონომიის პრინციპი, რომელსაც დროებით მიმართავდა ზოგიერთი წმიდა მამა, არ უნდა განვიხილოთ კანონად ან არ უნდა ავიღოთ იგი სანიმუშოდ" (55). ამ შენიშვნის კონტექსტიდან ცხადი ხდება, რომ მხედველობაშია მეორე მსოფლიო კრების მამები.

იკონომოსსაც მსგავსი პოზიცია გააჩნია, რომელიც უფრო მკაფიოდ არის გამოთქმული: მსოფლიო კრებებს "არ გაუუქმებიათ კანონები, რომლებიც აკრიბიის პრინციპში არიან განმტკიცებულნი, რამეთუ ზოგიერთებმა, შესაძლოა, ისურვეს მათდამი ერთგულნი დარჩენილიყვნენ საკუთარი სინდისის სრული სიმშვიდისა და იმ ტრადიციის გამო, რომელიც ჭარბობს მათში".

ნეოფიტეც იმავე აზრს მისდევს (56), და მისთვის ჩვეულ მანერაში აყალიბებს შემდგომ პრაქტიკულ დასკვნას: "მხოლოდ მეექვსე და მეორე კრებამ მისცა ხმა ზოგიერთი ერეტიკოსის მირონცხებას". მეორეს მხრივ, წმიდა მამები (კვიპრიანე, ბასილი, ათანასე და სხვ.), ლაოდიკიის ადგილობრივი კრეება, ასევე მოციქულთა კანონები განაწესებენ მათ "უბრალოდ ნათლობას" (βαπτίζεσθαι απλώς), "რასაც ასევე ადასტურებენ" მეექვსე და მეშვიდე მსოფლიო კრებები. ხოლო პირველი მსოფლიო კრების 6-ე და ანტიოქიის ადგილობრივი კრების 19-ე კანონებით, "მხედველობაში მიიღება ის, რასაც ხმა მისცა უმეტესობამ". ამიტომაც, ნეოფიტე აკეთებს დასკვნას: "შედეგად, უმრავლესობის აზრის თანახმად, მწვალებლები საჭიროებენ ნათლობას; ხოლო უმცირესობის თანახმად, ზოგიერთ მათგანს სჭირდება მხოლოდ მირონცხება". ამასთან ის ამტკიცებს, რომ "წმიდა კანონებში შეიძლება იპოვო "უფრო მეტი ხმა მწვალებელთა მონათვლის სასარგებლოდ, ვიდრე მირონცხებისთვის" (57). ალბათ არ გვმართებს კატეგორიულად გავაუქმოთ ნეოფიტეს ეს "არგუმენტი"; უნდა შევეცადოთ გავიგოთ რატომ სჭირდება მას იგი. არადა სჭირდება იმიტომ, რომ დაამტკიცოს ზემოთაღნიშნული. კერძოდ ის, რომ მეორე და მეხუთე-მეექვსე კრებები იყენებდნენ იკონომიის პრინციპს განსაკუთრებული პრაქტიკული ვითარებების გამო და თანაც, როგორც მხოლოდ გამონაკლისს.

ამგვარად, ჩვენი ავტორები ერთად მიდიან ერთსულოვან აზრამდე, რომ ეკლესიის კანონიკური პრაქტიკის შესაბამისად, მწვალებლებს, რომლებიც მოექცევიან მართლმადიდებლობისკენ, როგორც წესი, უნდა მიუდგეს აკრიბიის პრინციპი. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისინი უნდა მოინატლონ, რადგან ნებისმიერ შემთხვევაში - აკრიიბიის იქნება ეს თუ იკონომიის თვალსაზრისით - მწვალებელთა მიერ აღსრულებული საიდუმლონი არ შეიძლება ნამდვილად და აღსრულებულად ჩაითვალონ (58).

1. О., გვ.419. შეად. Р., გვ. 92.

2. Р., გვ. 165 (და სხვ..). Е. (მთელს ნაშრომში). О., გვ. 419-420, 453-454. ამ კანონების ტექსტები მოტანილია პირველ დამატებაში.

3. Е., გვ. 147xx; Р., გვ. 165; О., გვ. 419-420.

4. შეად. βλ. Αν. Χριστοφιλοπούλου, Ελληνικόν Εκκλησιαστικόν Δίκαιον, Αθήναι 1965², σ. 119. Ε, σ. 129 ε., 135 ε. και Π, σ. 370.

5. Р., გვ. 53

6. Р., გვ. 55

7. О., გვ. 420

8. Р., გვ. 55

9. Е, გვ. 144

10. PG 137:1103.

11. Е., გვ. 144: "არსებითა, ბასილი დიდს, ათანასეს და კვიპრიანეს მისი კრებითურთ არ მისცემიათ უპირატესობა, არამედ, უფრო თანაბარი მნიშვნელობა მეექვსე და მეშვიდე კრებებთან, რომლებიც თითოეულ მათგანთან იყვნენ თანხმობაში". შეად. О., стр. 488. წმ. ნიკოდიმოსი ასევე აღნიშნავს: "მათ შოის არ არის წინააღმდეგობა ან უთანხმოება" («Δεν φαίνεται καμμία αντίφασις ή εναντιότης ανάμεσα των») Р., გვ. 54.

12. Е., გვ. 144 და შემდგ.

13. იხ. Γ. Παπαδοπούλου, Πατρολογία, τ. Α’, Αθήναι 1977, σ. 68.

14. Е., გვ. 144.

15. იქვე. ამიტომაც უწოდებს მეშვიდე მსოფლიო კრება ბასილი დიდს "მამას" (πατέρα). შეად. ასევე მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების 20-ე კანონი.

16. Е., გვ. 145.

17. იქვე.

18. Е., გვ. 145.

19. Е., გვ. 147ii.

20. Р., გვ. 52, 119.

21. Е., გვ. 147xii.

22. Е., გვ. 147xiv.

23. Р., გვ. 54. Е., გვ. 140, 147xi.

24. Р., გვ. 368, 587f. შეად. კართაგენის კრების 1-ლი კანონი ("ჩვენ გამოვთქვამთ თვალსაზრისს, რომელიც დღეს ან ბოლო წლებში კი არ ჩამოყალიბდა, არამედ, პირიქით... იმას, რასაც ოდითგან / αλλά την πάλαι/ ამოწმებდნენ ჩვენი წინამორბედები მთელი პუნქტუალობითა /μετά πάσης ακριβείας/ და ზედმიწევნობით /επιμελείας/"; და წმ. ბასილი დიდის 1 კანონი ("ჩვენს მოვალეობას შეადგენს არა საპასუხო თავაზიანობა, არამედ კანონთა სიზუსტის დაცვა / αλλά δουλεύειν ακριβεία κανόνων/).
25. Р., გვ. 53.

26. Р., გვ. 370.

27. Р., გვ. 53.

28. იქვე.

29. იქვე.

30. Е., გვ. 147xi.

31. Е., გვ. 131.

32. Е., გვ. 147xxiv. შეად. Е., გვ. 147iv.

33. Е., გვ. 147v.

34. Κατά αιρέσεων (მწვალებლობათა წინააღმდეგ) III, 1, PG 42:448А.

35. Περί του Αγίου Πνεύματος (სულიწმიდის შესახებ) κεφ. γ. (3), PG 32:76.

36. Е., გვ. 127. შეად. Е., გვ. 141. შეად. О., გვ. 475.

37. Е., გვ. 131. "ერთის სიტყვით, მწვალებელთა მიერ შესრულებული ნათლობა სრულიად უნდა უარვყოთ, ხოლო სქიზმატიკოსთა ნათლობა მივიღოთ იმ პირობით, რომ იკურთხება (სიტყვა-სიტყვით "განახლდება" εγκαινιζόμενον) მხოლოდ მირონცხებით".

Е., გვ. 127.

38. Р., გვ. 370.

39. О., გვ. 488, 491. Ср. Χρ. Ανδρούτσου, Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, Αθήναι 1956, σ. 301 ε.

40. О., გვ. 421: "ასეთი იყო მათი ნათლობა, ვინც ინათლებოდა სამი მამის (ανάρχους), სამი ძის ან სამი ნუგეშისმცემელის სახელით".

41. О., გვ. 421.

42. О., გვ. 423.

43. Р., გვ. 164 და 55. შეად. Р., გვ. 587 და შემდგ; М., გვ. 263; О., გვ. 490 ("მათ არ გააჩნდათ არავითარი ნათლობა, და ამ მიზეზით ეკლესიამ მათი ნათლობაც განაწესა").

44. შეად. Ιερ. Κοτσώνη, Περί του κύρους..., ένθ’ ανωτ., σ. 26.

45. О., გვ. 422.

46. О., გვ. 422-423, 424, 488-489.

47. О., გვ. 433, 434. შეად. Ευλόγιον Αλεξανδρείας, P.G. 103, 953.

48. О., გვ. 421.

49. О., გვ. 488.

50. ხ. ანდრუცოსის თანახმად (Χρ. Ανδρούτσο, Συμβολική εξ επόψεως ορθόδοξου. Θεσσαλονίκη 1963³, σ. 303/4) (ხ. ანდრუცოსი. სიმბოლიკა მართლმადიდებლური თვალსაზრისით) οικονομία (იკონომია) - ეს არის "გადახრა იმისგან, რაც არსებითად სწორია და ჭეშმარიტი" (οικονομία είναι «παρέκκλισις από του κατ’ αρχήν ορθού και αληθούς»). შეად. Α. Αλιβιζάτου, Η Οικονομία κατά το Κανονικόν Δίκαιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας (ა. ალივიაზოტოსი, იკონომია მართლმადიდებლური ეკლესიის კანონიკურ სამართალთან შესაბამისობაში), Αθήναι 1949, стр. 21. Ι. Κοτσώνη, Προβλήματα της «Εκκλησιαστικής Οικονομίας» (ი. კოტსონისი, პრობლემები საეკლესიო იკონომიაში), εν Αθήναις 1957, σ. 207f. Παν. Μπούμη, Η εκκλησιαστική οικονομία κατά το Κανονικόν Δίκαιον (პ. ბუმისი, საეკლესიო იკონომია კანონიკური სამართლის თანახმად), Αθήναι 1971, σελ. 7.

51. პრაქტიკა, რომელზეც მოწმობს კართაგენის კრების კანონი, გამოიყენებოდა მთელი მეოთხე საუკუნის განმავლობაში, როგორც ეს ჩანს პირველი მსოფლი ოკრების 19-ე, ლაოდიკიის 8-ე, წმ. ბასილის 1-ლი და XLVII XLVII, ასევე მოციქულთა XLVI და LXVIII კანონებიდან.

52. ზუსტად ასევე, მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების 12-ე კანონში დამტკიცებულია ეს გადაწყვეტილება (იკონომიის პრინციპით). იხ. Παν. Ι. Μπούμη, Το έγγαμον των Επισκόπων (ეპისკოპოსთა ქორწინება), Αθήναι 1981, σελ. 10.

53. იხ. შეხედულება: Ι. Κοτσώνη: "იმ შემთხვევაში, როდესაც წინმსწრებ კანონებში განწესებულია რაღაც ისეთი, რაც ეწინააღმდეგება ამ წმიდა კანონს (ანუ მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების XCV-ს), უპირატესობა ენიჭება იმას, რაც მოცემულ კანონშია განწესებული" (’Οπου εις προγενεστέρους κανόνες, ορίζεταί τι αντίθετον προς τον ιερόν τούτον κανόνα, ισχύουν τα υπ’ αυτού οριζόμενα). Статья в ΘΗΕ τ. 2 (1963) στ. 1093. იგივე ავტორი, Προβλήματα... όπ. παρ. , σελ. 187, σημ. 571. Πρβλ. Α. Χριστοφιλοπούλου, Η εις την Ορθοδοξίαν προσέλευσις... ("მართლმადიდებლობაში გადმოსვლა")., ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΖ’ (1956) σελ. 59.

54. იხ. I. Κοτσώνη, Προβλήματα..., ένθ’ ανωτ. σελ. 91-93. იგივე ავტორი, Περί του κύρους...., ένθ’ ανωτ., σελ. 27.

55. Р., შეად. 371. აი რატომ აღნიშნავს ის წმ. ბასილი დიდის 20-ე კანონის განმარტებაში: მიაქციეთ ყურადღება, რომ ამ კანონის თანახმად, ეკლესია არ ღებულობს (ου δέχεται) მწვალებლებს ნათლისღების გარეშე, თუმცა მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონის მიხედვით ზოგიერთი მწვალებელი იკონომიით მიიღება ნათლობის გარეშე".

56. О., გვ. 488. Ср. Е., стр. 145xi: "თუ კანონებში გამოხატული აკრიბიის პრინციპი შეიწყნარებს (δέχεται) მათ ნათლობას, ვისაც ჩვეულებისამებრ მირონცხებენ, მაშინ ის, ვინც ამგვართდმი აკრიბიას გამოიყენებს ცოდვას არ ჩაიდენს, რადგან აღასრულებს არა იმას, რაც ჩვეულებას ეწინააღმდეგება, არამედ იმას, რაც ჩვეულებაზე მეტია".

57. Е., გვ. 132.

58. Κοτσώνη, Προβλήματα..., όπ. παρ., σ. 201 ε.ε. წმ. ნიკოდიმოსისთვის დამახასიათებელი შენიშვნა: "ამიტომაც, თუ წმ. ბასილი დიდი უარყოფს სქიზმატიკოსთა ნათლისღებას, რადგან ისინი სრულიად მოკლებულნი არიან მადლს (με το να τους έλειψεν η τελειωτική χάρις), ზედმეტია კითხვის დასმაც კი, უნდა მოვნათლოთ თუ არა მწვალებლები" Р., стр. 52.

შემოკლებები:

4. რეზიუმე

სწორედ ასე განმარტავენ მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონს კოლივადები და კ. იკონომოსი. ეს ავტორები სრულიად თანხმიერნი არიან კანონისტებთან იმაში, თუ როგორ უნდა იქნეს გაგებული განხილული განესება. დასკვნის სახით შეიძლება მოკლედ გადმოვცეთ მათი სწავლება და შეხედულებები მოცემულ საკითხზე:

1. იკონომიის პრინციპის გამოყენებით უქმდება მოჩვენებითი წინააღმდეგობა ხსენებულ კანონსა და მის წინმსწრებ კანონებს შორის, რომლებიც, ერთის შეხედვით საპირისპიროს ამტკიცებენ. ეკლესიის წმიდა კანონებს შორის არ არსებობს წინააღმდეგობა (1), და ამ, ერთის შეხედვით, უცნაურ ანტინომიაში ისინი იცავენ თავიანთ ერთობას და თავისუფლებას ქრისტე იესუში.

2. მეორე მსოფლიო კრება, რომელმაც იკონომიის პრინციპი გამოიყენა კონკრეტულად დასახელებულ მწვალებელთა მიმართ, არ დატოვა რაიმე საფუძველი იმისა, რომ ამავე სიაში ჩართული ყოფილიყვნენ სხვა ერეტიკოსები. იკონომიის პრინციპი გამოიყენებოდა სერიოული ისტორიული და სამოძღვრო მოსაზრებებით აკრიბიის პრინციპის გაუქმების გარეშე, რომელიც მოცემული კანონის მეორე ნაწილშია დადასტურებუილ და გამოიყენება სხვა მწვალებელთ მიმართ, - და ისევ არცთუ შემთხვევით!

3. იკონომიის გამოყენება ამ მწვალებლებთან შესაძლებელი იყო იმიტომ, რომ მათ შემთხვევაში დაცული იყო აუცილებელი "კანონიერი" პირობა, კერძოდ, ნათლობის სწორი შესრულება სამგზისი შთაფლვით წყალში და მისგან აღმოსვლით (2). ევნომეველთა ერთგზისი შთაფლვის მიუღებლობა, რომელთაც სრულიად მოუნათლავად თვლიდნენ, კონკრეტული კრების და, საერთოდ, საყოველთაო ეკლესიის მიერ ნათლობის საიდუმლოს წეს-განგებაში ნებისმიერი ცვლილების დაგმობაზე მოწმობს. საკმარისი იყო ამგვარი ცვლილება, რათა ამგვარ მწვალებლებთან იკონომიის პრინციპის გამოყენება აბსოლუტურად შეუძლებელი გამხდარიყო. იკონომოსის თქმით, აქ "საშიშროება ყველაფერს ეხება: ისინი არ იშვებიან წყლისაგან და სულისა და ნათლისღებაში "ქრისტეს სიკვდილის მიმართ" ქრისტესთან ერთად არ იმარხებიან (3). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისინი ვერ ღებულობენ ნათელს და ამიტომაც, მოკლებულნი არიან განახლებასა და აღორძინებას იესუ ქრსიტეში.

ამრიგად, საბოლოო ჯამში პრობლემები მდგომარეობს არა უბრალოდ "ფორმის" იგნორირებასა თუ უარყოფაში, არამედ უფრო ღრმა მიზეზში, კერძოდ - ქრისტეს მცნების უარყოფაში ("წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი და ნათელ-სცემდით მათ სახელითა მამისაჲთა და ძისაჲთა და სულისა წმიდისაჲთა, და ასწავებდით მათ დამარხვად ყოველი, რაოდენი გამცენ თქუენ" (მათე 28:19) და საეკლესიო ტრადიციისადმი გულგრილობისადმი. ხოლო ეს ტრადიცია, თუ ის მთლიანობაში არ იქნება დაცული როგორც პლირომა (πληρоμа) - ცხოვრების სისავსე, შესაძლოა გახდეს გაუცხოებული და საბოლოოდ ძალადაკარგულიც აღმოჩნდეს!

1. См. Βλασ. Ι. Φειδά, Ιστορικοκανονικαί και εκκλησιολογικαί προϋποθέσεις ερμηνείας των ιερών κανόνων (ვ. ფიდასი. წმიდა კანონთა განმარტების ისტორიულ-კანონიკური და ეკლესიოლოგიური წინაპირობები) Αθήναι 1972, σελ. 44.

2. შეად. ზონარას და ბალსამონს: Γ. Α. Ράλλη – Μ. Ποτλή, Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων (ჯ. რალლისი და მ. პოტლისი. საღმრთო და წმიდა კანონთა კრებული), τόμ. 2, Αθήνησιν 1852, σελ. 189 και 191. Πρβλ. Ι. Ρίννε, Ενότης και ομοιομορφία εν τη Εκκλησία, όπ. παρ., σ. 38 (και σημ. 6).

3. О., გვ. 490. ის გვაძლევს სრულიად მკაფიო განმარტებას: "რადგან მათ არ მიუღიათ წმიდა ნათლისღება (იგულისხმება საეკლესიო საიდუმლო - რედ.), რამეთუ, თუ მიიღეს, ის არასწორად იყო აღსრულებული (τυχόντες ουκ ορθώς) ან მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ მიღებული წეს-ჩვეულებების საწინააღმდეგოდ".

დამატება

ქრისტეს წმიდა ეკლესიის განსაზღვრება დასავლელ ქრისტეანთა შესახებ

(1755-56)

სულის საცხოვნებლად მრავალი საშუალება არსებობს. ყველა ისინი, ვითარც კიბე, ურთიერთ შეკავშირებულნი არიან და ერთსა და იმავე მიზნისკენ აჰყავთ ადამიანი. ამათგან უპირველესია ნათლისღება, რომელიც ღმერთმა უბოძა თავის წმიდა მოციქულებს და, ამიტომაც, მისი არქონა უნაყოფოს ხდის სხვა დანარჩენ საიდუმლოთ, რამეთუ ნათქვამია: "ვინც არ დაიბადება წყლისა და სულისაგან, ვერ შევა ღმრთის სასუფეველში" (იოანე 3:5). პირველი დაბადებით ადამიანი იწყებს თავის მოკვდავ არსებობას, ამიტომაც საჭიროცაა და აუცილებელიც, მოპოვებულ იქნას მეორედ შობა, რომელშიც არ იქნება არც საწყისი ხრწნილებისა, არც სიკვდილისა, და რომლის მიერ შევძლებდით ჩვენი მაცხოვრის, - იესუ ქრისტესადმი მიმსგავსებას. რამეთუ აქ ნათლობის წყლები ცვლიან დედის წიაღს და, როგორც წმ. იოანე ოქროპირი ამბობს: მასში ჰპოვებს მეორედ შობას ის, ვინც იბადება.... ხოლო სული, რომელიც გარდამოევლინება სანათლავ წყლებს, იმავეს იქმს, რასაც ღმერთი, როდესაც დედის წიაღში პირმშობს სახავს. და მსგავსად იმისა, როგორც ქრისტე იქნა დაფლულ მიწაში და მესამე დღეს კვლავ დაუბრუნდა ცხოვრებას, ისინი, ვისაც სწამთ, ნაცვლად მიწაში დამარხვისა, სამგზისი შთაფლვით წყალში იმარხებიან და მით გამოხატავენ საკუთარ თავზე მესამე დღის აღდგომის დიდებას. ხოლო წყალი იკურთხება სულიწმიდის გარდამოსვლით იმისთვის, რათა სხეული ხილული წყლით იკურთხოს, ხოლო სული უხილავი სულიწმიდით განათლდეს; რადგან როგორც ცეცხლზე შედგმული წყალი თანაეზიარება ცეცხლის სიმხურვალეს და დუღს, ზუსტად ასევე, სულიწმიდის ძალით, სანათლავი ემბაზი ღვთაებრივ ძალად (ენერგიად) გარდაიქმნება და ყველას განწმენდს, ვინც ასე (ანუ შთაფლვით - რედ.) ინათლება და ღმრთისშვილობის ღირსად შეიქნება. მაგრამ, ასე როდი ემართებათ მათ, ვინც სხვაგვარად აღასრულებს ნათლისღების საიდუმლოს. მწვალებლური ნათლობა (ანუ რომელიც არ აღესრულება სამგზისი შთაფლვით - რედ.) მათ განწმენდისა და ღმრთისშვილობის ნაცვლად, უწმინდურებად და ბნელეთის შვილებად აქცევს.

სამი წლის წინათ წამოიჭრა საკითხი, უნდა შეგვეწყნარებინა თუ არა ჩვენკენ გადმოსულ იმ მწვალებელთა ნათლობა, რომლებიც ამ საიდუმლოს წმ. მოციქულთა, ღვთაებრივ მამათა და წმიდა კათოლიკე (საყოველთაო) და სამოციქულო ეკლესიის გადმოცემათა საწინააღმდეგოდ ასრულებენ?

ჩვენ, ვინც, ღვთის წყალობით, მართლმადიდებლურ ეკლესიაში აღვიზარდენით, წმინდა მოციქულთა და ღვთაებრივ მამათა კანონებით ვხელმძღვანელობთ და მხოლოდ ერთ, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიას ვაღიარებთ, და მხოლოდ მის საიდუმლოთ, შედეგად, მასში აღსრულებულ ნათლისღებას შევიწყნარებთ.

მეორეს მხრივ, საყოველთაო აღიარებით, ერთი ღვთაებრივი ნათლისღების მიმღებნი, ყოველივე ერეტიკულს, რაც ისე არ აღესრულება, როგორც ეს სულიწმიდამ ამცნო მოციქულებს და რაც დღემდე უცვლელად აღესრულება ქრისტეს ეკლესიაში, გარყვნილ კაცთა გამონაგონად და მოციქულთა გადმოცემების საწინააღმდეგოდ ვაღიარებთ და ზიზღით უკუვაგდებთ, ხოლო მათგან ჩვენკენ გადმოსულთ მოუნათლავთა და განუწმენდელთა თანასწორად მივიჩნევთ.

მივდევთ ჩვენი უფლის იესუ ქრისტეს მცნებას, რომელმაც უბრძანა თავის მოწაფეებს, მოენათლათ ყოველი სახელითა მამისათა, ძისათა და სულისა წმიდისათა; მივდევთ მათ, რომელთაც განაწესეს მოსანათლავთა სამგზისი შთაფლვა და თითოეულ შთაფლვაზე წარმოთქმა წმიდა სამების ერთ-ერთი პირის სახელისა, წმიდა და მოციქულთასწორის, დიონისეს სიტყვისამებრ, რომელიც ბრძანებს, რომ მოსანათლავი უნდა მოინათლოს განშიშვლებული ემბაზში, ნაკურთხი წყლითა და ზეთით და ღვთაებრივ პირთა მოწოდებით; ხოლო ნათლისღებისთანავე ღვთიური ძალმოსილების მქონე წმ. მირონით უნდა იქნეს ცხებული, შემდგომ კი ყოვლადგანმწმენდელ ევქარისტიას ეზიაროს. ჩვენ ვიცავთ მეორე და მეხუთე-მეექვსე მსოფლიო კრების დადგენილებებს, რომლებიც ბრძანებენ, რომ ყოველი, ვინც მონათლული არ იქნება სამგზისი შთაფლვითა და ყოვლადწმიდა სამების პირთა მოწოდებით თითოეულ შთაფლვაზე, არამედ ნებისმიერი სხვა სახით, მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მოქცევის შემთხვევაში მოუნათლავად ჩაითვლება.

ვხელმძღვანელობთ რა ზემოხსენებული წმიდა და ღვთაებრივი დადგენილებებით, ერეტიკოსთა ნათლობას (იგულისხმება ლათინური წყალპკურება - ადმ.), როგორც წმ. მოციქულთა და ღვთაებრივ დადგენილებათა საწინააღმდეგოს და სრულიად გაუცხოებულს მათგან, როგორც უცხოს განბანვისა და, წმ. ამბროსისა და დიდი ათანასეს სიტყვისამებრ, სრულიად უსარგებლოს, რასაც არავითარი სიწმიდე არ შეუძლია მიანიჭოს მოსანათლავს და ოდნავადაც კი არ ემსახურება ადამიანის ცოდვათაგან განწმენდის საქმეს, ზიზღის და უარყოფის ღირსად მივიჩნევთ. ხოლო მოჩვენებითად, ვითომ მონათლულებს მართლმადიდებლური ეკლესიისკენ მოქცევის შემთხვევაში ვიღებთ, როგორც მოუნათლავებს და ყოველგვარი ეჭვის გარეშე გადავნათლავთ მათ წმ. მოციქულთა და საკრებო დადგენილებების შესაბამისად, რომელსაც ურყევად ეფუძნება ქრისტეს წმიდა, სამოციქულო და მსოფლიო ეკლესია - დედა ყოველთა მართლმადიდებელთა. და აი, ამ ჩვენი სახალხო აღიარებითა და განჩინებით, ვამტკიცებთ ჩვენს მიერ გამოტანილ განსაზღვრებას, რომელიც სრულიად თანხმიერია წმ. მოციქულთა და საკრებო დადგენილებებისა და განვამყარებთ მათ ჩვენივე ხელმოწერით წელსა 1756-სა.

კირილე პატრიარქი კონსტანტინოპოლისა;

მათე პატრიარქი ალექსანდრიისა;

პართენი პატრიარქი იერუსალიმისა.

ინგლისურენოვანი წყარო: http://www.oodegr.com/english/biblia/baptisma1/perieh.htm