ლიტურგიკა - საიდან მომდინარეობს ორშაბათის მარხვა? - საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია

შვიდეულის სამარხვო დღეებიდან თავისი მნიშვნელობით გამოირჩევიან ოთხშაბათი და პარასკევი. ამ დღეებში მარხვის ჩვეულება ქრისტიანული ეკლესიის უძველეს დადგენილებათა რიგს ეკუთვნის, დამოწმებულია მთელი რიგი უძველესი ისტორიული მოწმობებით და გააჩნია კანონიკური სანქცია.

ამრიგად, ოთხშაბათისა და პარასკევის მარხვა ჩამოყალიბდა და განმტკიცდა ყველაზე ადრეულ პირველქრისტიანულ ეპოქაში და, თავისი გამოჩენით წინ უსწრებს რა დაწერილ წეს-განგებებს, მით გვათავისუფლებს ვალდებულებისგან უფრო დეტალურად ვილაპარაკოთ მასზე. სულ სხვა არის ორშაბათის მარხვა: ის არასოდეს ყოფილა დაკანონებული (რუს.: положительный) საეკლესიო დაწესება და ამიტომაც სავალდებულო ხასიათი არ გააჩნდა. იმის გამო, რომ ის ემთხვეოდა ფარისეველთა ჩვეულებას ემარხულათ შვიდეულის (კვირის) მეორე და მეხუთე დღეებში, ორშაბათი სავალდებულო სამარხვო დღედ თავიდანვე არ მიიჩნეოდა. მოციქულთა დადგენილებები კრძალავენ კიდევაც თვალთმაქცებთან ერთად მარხვას ორშაბათსა და ხუთშაბათს (1). ებრაელებთან ერთად მარხვას ქრისტიანებს უკრძალავს მოციქულთა 70-ე კანონიც (2).

მოციქულთა დადგენილებების მიხედვით, ქრისტიანს ევალება ოთხშაბათსა და პარასკევს მარხვა, ან ხუთდღიანი მარხვა კვირის (შვიდეულის) განმავლობაში, როდესაც ცალკე არ გამოიყოფა არც ორშაბათი და არც ხუთშაბათი. ათანასე დიდი საზოგადოდ სავალდებულო მარხვებს განაკუთვნებს ოთხშაბათს, პარასკევს და დიდ მარხვას, თავისუფალ მარხვებს კი - ყველა დანარჩენ დღეებში მარხულობას; ხოლო შაბათსა და კვირას მარხვა უსიტყვოდ აკრძალულია.

ამრიგად, ძველქრისტიანული ყოფისთვის მოცემული არ იყო არანაირი საფუძველი ორშაბათი დღე მარხვის დღედ ექცია, და თუ ეს ვითარება მაინც მოხდა, არა ძველი საეკლესიო დადგენილებების, არამედ განსაკუთრებული ასკეტური ჩვეულებებისა და პირადი ღვთისმოსაობის საფუძველზე.

ასე, მაგალითად, შვიდეულის საზოგადოდ სავალდებულო სამარხვო დღეების გარდა, რომლებსაც ბერები მკაცრი თავშეკავებით იცავდნენ, ისინი ამასთან ერთად სხვა დღეებშიც მარხულობდნენ, თუმცა არც ისე მკაცრად. სამი დღიდან ნაკლებად მკაცრ მარხვად შემდეგში გამოიყო ორშაბათი და, მიემატა რა ოთხშაბათსა და პარასკევს, საფუძველი მისცა ყოველკვირეული სამდღიანი მარხვის ჩვეულებას საერო ორდღიანი მარხვის ნაცვლად.

ეს თანმიმდევრობა განსაკუთრებულად მკაცრად იყო დაცული დიდი წლიური მარხვების პერიოდში და აქედან დაიწყო მან თავისი წეს-განგებითი ისტორია. საკმაოდ სავარაუდოა, რომ მცირე წლიურ მარხვებში მარხვა გრძელდებოდა არა ხუთი დღე, არამედ მხოლოდ სამი; სამშაბათი და ხუთშაბათი ნახევრად სამარხვო დღეები იყო, რომლებიც საღამოს იხსნილებოდა, ერისკაცები კი ჭამდნენ ყველსა და კვერცხს. ამის ანალოგიას შეადგენს ე. წ. jejunium triduanum, რომელსაც, ისიდორე სევილიელის (~560-636 წ.) მითითებით, იცავდნენ ბერები ადვენტის პერიოდში (3) და ორშაბათს, ოთხშაბათსა და პარასკევს მოიცავდა.

3. "ადვენტი" - წინასაშობაო პერიოდის სახელწოდება, რომელიც მიღებულია ლათინური (კათოლიკური) ეკლესიის ქრისტიანთა და ზოგიერთ პროტესტანტულ დენომინაციას (მაგ. ლუთერანებში) შორის. ის არის აღმოსავლური წინასაშობაო მარხვის ანალოგიური. ადვენტი - ეს არის მოლოდინის დრო, რომელიც წინ უძღვის ქრისტეს შობას, რომლის დროსაც ქრისტიანები სადღესასწაულოდ ემზადებიან. – (ვიკიპედია). – "ძველმართლ". რედ.

ბერძნული წეს-განგებების მიხედვით ის ცნობილი ხდება საკმაოდ გვიან და სტოდიურ ხელნაწერებში არ იხსენიება. ათანასე ათონელის "მოკლე მონახაზში" ორშაბათი, მართალია, სადიდმარხვო საკვების განაწესში ერთხელ გამოიყოფა, მაგრამ მხოლოდ და მხოლოდ ერთხელ, მაშინ როდესაც, მის ორიგინალში, "სტოდიური მონახაზი", ორშაბათის, როგორც განსაკუთრებული დღის შესახებ სიტყვაც კი არ არის ნათქვამი.

ეს ვითარება გვაფიქრებინებს ხომ არ არის ეს ათონური რედაქციის გვიანდელი დანამატი, ისევე, როგორც სხვა განსხვავებები ύποτύπωσις-თან (4) შედარებით.

გვიანდელ, იერუსალიმურ წეს-განგებებში, ორშაბათი, საკვებთან დაკავშირებით, ყველგან უტოლდება ოთხშაბათსა და პარასკევს და კვირის (შვიდეულის) სხვა დღეებისაგან გამოიყოფა. ტიპიკონის ამ დარგით ის იძენს არსებობის უფლებას არა მარტო მონაზვნურ, არამედ ჩვეულებრივ საერო ყოფიერებაში და გადადის სლავურ წეს-განგებებშიც. არ დავიმოწმებთ რა სხვადასხვა წყაროებს ორშაბათის მარხულობის შესახებ, მივუთითებთ მხოლოდ ნიკონ შავმთელზე, რომელთანაც ეს მარხვა განსაკუთრებული რუბრიკით არის გამოყოფილი, სადაც მის წარმომავლობაზე რამოდენიმე შენიშვნაა მოცემული. მისი თქმით, "შვიდეულის მეორე დღის მარხვა ნახსენებია იოანე მმარხველის კანონარში, ხოლო იერუსალიმის წეს-განგებაში ის მიკუთვნებულია საყოველთაო (კრებით) მარხვებს, რომლებიც საღმრთო წერილით ოთხშაბათთან და პარასკევთან ერთად გადმოგვეცა".

ერისკაცებში ეს მარხვა გადმოვიდა ეპითიმიური განაწესებიდან და მონაზვნურ ჩვეულებათადმი მიბაძვის შედეგად. ეპითიმიაში მყოფთათვის მარხვა ძლიერდებოდა. როგორ და რა ზომით, აჩვენებენ ეპითიმიური ნომოკანონები და, სხვათა შორის, იოანე მმარხველის ცნობილი ნომოკანონიც. მასში ორშაბათის მარხვა მონანულთათვის სავალდებულოდ მიიჩნევა, და ნაჩვენებია, რითი განსხვავდება ის შვიდეულის სხვა დღეებისგან საკვებთან მიმართებაში. აქედან გადავიდა ის სულიერ შვილთა დარიგებებში და რუსული წარმოშობის საერო წეს-განგებებში.

უმთავრესად ამ გზით განმტკიცდა ორშაბათობა რუსულ ყოფიერებაში. მაგრამ, მიუხედავად მისი ფართო გავრცელებისა რუსეთსა და საბერძნეთში, ამ მარხვის ახსნა-განმარტება არსად შეგვხვედრია; ეს სიცარიელე მით უფრო უცნაურია, რომ ბიზანტიელი და რუსი მწიგნობრები ამ მიმართებით იჩენდნენ დიდ ცნობისმოყვარეობას, უყვარდათ კაზუისტური საკითხებით დასაქმება და, ნიკონ შავმთელიდან მოყოლებული, ცდილობენ წამოაყენონ ორშაბათობის, როგორც საეკლესიო ჩვეულების მნიშვნელობა.