ისტორია - ქართული ეკლესიის რუსული ფიზიონომიის შემოქმედი (კათალიკოსი ანტონ I).

არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)

ქართული ეკლესიის რუსული ფიზიონომიის შემოქმედი

(კათალიკოსი ანტონ I)

რაც ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში ანტონ პირველის კათალიკოსობის ჟამს განხორციელდა. ეს ნაშრომი ქართველ ძველმორწმუნეთა კიდევ ერთი ცდაა, ჭეშმარიტ ქრისტეანებს დაანახვონ ეს ცთდომილებები, ხოლო დღევანდელ "მღვდელმსახურთ" შეახსენონ ჯერ კიდევ 1910 წელს ეპისკოპოს დავითის გაფრთხილება: "საჭიროა აგრეთვე შებღალული წიგნების შესწორება. სამღვდელოება რომ ამდენ ხანს ყურადღებას არ აქცევდა შეცდომათა, ეს მათ არ მიეტევებათ. ეს მოწმობს მის გულგრილობას სარწმუნოებისადმი. ოღონდ კი რაღაც წარმოთქვან ეკლესიაში, ხოლო რა და როგორ ამისი დარდი არა აქვთ..."

წიგნის ავტორი მხოლოდ ერთ მიზანს ისახავს - აღმოვფხვრათ ნებით თუ უნებლიეთ დაშვებული საეკლესიო ცდომილებანი, 70 წლიანი ათეისტური სიბნელიდან თავდაღწეულ ადამიანებს ახლა მაინც ვუჩვენოთ გზა ჭეშმარიტი, გზა, რომელიც ღვთის განწმენდილი ტაძრიდან იწყება

ფოტოზე - კათალიკოსი ანტონ პირველი.

წინასიტყვაობა

საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის განადგურებასა და აქ ერეტიკული საეკლესიო პრაქტიკის დამკვიდრებაში უდიდესი წვლილი მიუძღვის იეზუიტთა აგენტს კათალიკოს ანტონ I (მე-18 ს.), რომელსაც დღემდე დითირამბებსა და ხოტბა-დიდებას უძღვნიან მისი სულიერი მემკვიდრენი. ანტონ პირველის მიერ წამოწყებული საქმის "ღირსეული" გამგრძელებლები-დაჟინებით იღწვიან, არამართლმადიდებელთა "მართლმადიდებლურობა" და ერის მოღალატეთა "პატრიოტულობა" შთაუნერგონ თაობებს და ერისათვის "თავდადებული რაინდების" სახელი დაუმკვიდრონ ამ წოდებისათვის სრულიად შეუფერებელ პირებს.

ის, რომ ანტონ პირველისა და მისი მოწაფეების მიერ რუსულ-ნიკონიანურ საეკლესიო სიახლეთა შესაბამისად გადაკეთებული და შერყვნილია ძველი ქართული ლიტურგიკული ტექსტები თუ საეკლესიო პრაქტიკა, ახალი ამბავი არავისთვის არ არის. გაბატონებული ეკლესიის სასულიერო პირებიც კი ვერ მალავენ გაკვირვებას და აღშფოთებას იმ უმსგავსობის გამო, ანტონმა რომ მოაწია ქართულ საეკლესიო წიგნებს თავისი ”მოღვაწეობით”, ღვაწლმოსილი ქართველი ენათმეცნიერი, პროფესორი აკაკი შანიძე კი აღშფოთებული ამბობდა, რომ შესაძლებელია შეირყვნას წიგნი, მაგრამ იმგვარი შერყვნა, როგორიც ეს ანტონისა და მის მოწაფეთაგან "შესწორებულ" წიგნებს ახასიათებს, წარმოუდგენელია ("გაზეთი მადლი" 1996წ. # 26, მარტი გვ. 4).

პროფესორ აკაკი შანიძის ამ აზრს ეთანხმებიან გაბატონებულ ახალ მოწესეთა ეკლესიის წარმომადგენლებიც კი. ისინი აღიარებენ, რომ ნაშრომში "გიორგისეული რედაქციის ვითარება ბეჭდურ გამოცემებში" (ძვ. ქართ ენის კათ. შრ. ტ. 19. 1976 წ.) მათ გამოავლინეს "ამ აზრის (ე. ი. ანტონზე აკაკი შანიძის აზრის - არქიეპ. პ.) დამადასტურებელი დიდძალი მასალა" (”მადლი” 1996 წ. # 2. გვ 4).

კორნელი კეკელიძე ანტონის "შემსწორებლულ" მოღვაწეობაზე წერდა: "ბევრი ადგილი მეტად ბუნდოვნად და გაუგებრად არის გადმოთარგმნილი, და მათი შესწორება და გამართვა აუცილებლად საჭიროა.

აბა გვიბრძანონ …რის გამოა ლაპარაკი და რა აზრია "ქერუბიმთა" გიმნის მეორე ნახევარში, რომელსაც "მოსწავლე ბავშვები საეკლესიო სკოლებში" ახალაც "აღუღუნებენ", სამწუხაროდ არა ანგელოზის ხმაზე, არამედ თუთიყუშისაზე, - სახელდობრ - "და ვითარცა მეუფისა ყოველთასა, შემწყნარებელსა ანგელოზთაებრ უხილავად ძღვენის შემწირველთა, წელთასა ალლელუია?" იქნებ ბ-ნ კორნელი კეკელიძის სიტყვებით ვიკითხოთ: "ნუთუ ასეთი "მარგალიტიც" უღვიძებს ანტონის დღევანდელ მეხოტბეთ ჩაფერფლილს პატრიოტულ სიამაყეს და ვალდებულს ხდის თავგამოდებით დაიცვას იგი?" (კ. კეკელიძე, ეტიუდები XIII 1974 წ. გვ. 155-156).

ქართულ საეკელესიო წიგნთა ასეთი არა სახარბიელო მგომარეობა ახალმოწესეთა, იგივე გაბატონებული ეკლესიის მოძღვართაც აღუნიშნავთ: "მე-18 საუკუნეში ქართული კონდაკი შესწორებული იქნა სლავიანური (იგულისხმება ახალმოწესეობრივ-ნიკონიანური არქიეპ. პ.) კონდაკისამებრ; ამნაირად შესწორებულ კონდაკს ვხმარობთ ჩვენ ახლა. უმრავლესობა ჰგონია, რომ ეს კონდაკი უძველესია, და იმას ხმარობდნენ უძველესი წინაპარნნი ჩვენნი, ამ კონდაკებში ბევრი შეცდომებია (ხაზგასმა ყვეალგან ჩვენია - არქიეპ. პ). თბილისის საეკლესიო მუზეუმში არის ძველი კონდაკები ამ კონდაკებსა და ახლანდელ კონდაკს შუა ბევრი განსხვავებაა, და ვინც ჩააკვირდება პირველთ მოიწონებს…

ისიც მართალია, რომ ჩვენ საეკლესიო ცხოვრებას ბევრი მოთხოვნილება აქვს…გარნა საჭიროა აგრეთვე შებღალული წიგნების შესწორება. სამღვდელოება, რომ ამდენ ხანს ყურადღებას არ აქცევდა შეცდომათა, ეს მათ არ მიეტევება; ეს მოწმობს მის გულგრილობას სარწმუნოებისადმი. ოღონდ კი რაღაც წარმოთქვან ეკლესიაში, ხოლო რა და როგორ ამისი დარდი არა აქვთ…

1793 წელს ქართული კონდაკი, სლავურის (იგულისხმება ახალმოწესეობრივ-ნიკონიანური - არქიეპ. პ.) მიხედვით ვინმე არხიმანდრიტ ტრიფილეს შეუსწორებია; მაგრამ ”რა საბუთები გვაქვს იმისა, რომ მ. ტრიფილე დიდი ნიჭისა და ცოდნის მქონე იყო, რომ იგი დიდ ავტორიტეტს წარმოადგენდა? ან რაც მან გადმოგვცა, იგი რისთვის უნდა ჩაითვალოს ყველა ჩვენ წინაპართა ნაანდერძევად? რისთვის სხვა კონდაკებს, ხელნაწერებსა და დაბეჭდილებს არ უნდა ვენდოთ, და მათ მიერ არ უნდა ვიხელმძღვანელოთ?" (ეპ. დავითი ახლანდელი კონდაკის შესწორების საჭიროება ძველი კონდაკების მიხედვით და საეკლესიო წიგნების მხედრული ასოებით დაბეჭვდის შესახებ. თბილისი, 1910 წ. გვ. 3-7).

საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიაც სხვას არაფერს ითხოვდა და ითხოვს, გარდა იმისა, რომ ნიკონიანური მინარევებისაგან გაიწმინდოს საქართველოს ეკელსიური ცხოვრება, აღდგეს ჭეშმარიტი მართლმადიდებლური ტრადიცია, საეკლესიო პრაქტიკა; დაიგმოს რუსულ-ნიკონიანური ეკლესიიდან ანტონ პირველის მიერ ქართულ ეკლესიაში გადმომყნობილი ერეტიკული პრაქტიკა, რაც წმინდა საეკლესიო ტექსტების შერყნაში გამოიხატება; მიუხედავად მრავალგზისი გაფრთხილებისა, ქართველ ძველმორწმუნეთა ყველა ცდა რჩება "ხმად მღაღადებლისად უდაბნოსა შინა". ქართულმა მორწმუნე საზოგადოებრიობამ, მიუხედავად აშკარა ფაქტებისა, უგულებელყო გონივრული მხილება, რის გამოც დღემდე გრძელდება საქართველოს ეკლესიის დამაქცევარ ანტონ პირველი კათალიკოსის ქება-დიდება.

ჩვენი ამგვარი დამოკიდებულება მკითხველს მიკერძოებად და ჩვენს ახირებულ სურვილად, რომ არ მოეჩვენოს, ყველასათვის ხელმისაწვდომ წყაროზე დაყრდნობით (საღვთისმეტყველო კრებული # 1, 1991 წ. საქ. საპატრ. გამოც.) გთავაზობთ ქართველ პუბლიცისტთა, გამოჩენილ ისტორიკოსთა და მკვლევართა ნაშრომებისგან შედგენილ ნარკვევს ანტონ I კათალიკოსის პიროვნებასა და მის ანტიმართლმადიდებლურ მოღვაწეობაზე, რათა თავად განსაჯოთ, ვინ იყო ანტონ პირველი:
მართლმადიდებლური მოღვაწე თუ იეზუიტების აგენტი?!

* * *

ანტონის აღსაყდრება საქართველოს ისტორიის მნიშვნელოვან მომენტს დაემთხვა: მთელი აღმოსავლეთი საქართველო გაერთიანდა თეიმურაზ II და ერეკლე II მმართველობის ქვეშ… ორივე მეფემ, განსაკუთრებით კი ერეკლემ, დაიწყო ქვეყნის რეფორმაცია; ისინი ცდილობდნენ შეძლებისდაგვარად დაენერგათ ევროპული წესი და მმართველობა... კიდევ უფრო სერიოზულ რეფორმებს საჭიროებს იმხნად სავალალო მგომარეობაში მყოფი ეკლესია.

XV საუკუნის შემდგომ განვლილი დრო იყო ხანა განუწყვეტელი ომებისა და ქვეყნის დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლისა. ეს იყო ის დრო, როცა ქართული ეკლესი მძიმე განსაცდელში ჩავარდა. მოისპო ყველაფერი ის, რაც შობს ქრისტეს ეკლესიის ბრწყინვალებას: დაეცა ქრისტიანული განათლება, დაიხურა სკოლები, დაანგრიეს, გააუქმეს ან დააუძლურეს მონასტრები - კერა ქრისტიანული განათლებისა და ლამპარი სარწმუნოებროვი ცხოვრებისა.

საბერძნეთი - აკვანი განათლებისა, რომელიც მუსლიმთა იარაღს დაემორჩილა, მთლიანად გაიმიჯნა საქართველოსაგან, რომელიც თავის მხრივ კუნძულივით მოექცა მღელვარე და საშინელ მუსულმანურ ოკეანეში და ყოველ წუთს მოსალოდნელი იყო კავკასიონის კალთებთან შეყუჟული ქრისტიანობის ცეცხლის ჩაქრობა. უმეცრებამ და სიბნელემ მოიცვა სამღვდელოება და ქართველი ხალხი.

ქართული ეკლესია IX-XII საუკუნეების ბიზანტიური ღვთისმეტყველების გზას მიჰყვებოდა, მაგრამ ზემოაღნიშნული მიზეზების გამო ამ ბრწყინვალე ეპოქასაც ჩამოვრჩით. წიგნის ბეჭდვაც კი, რომელმაც XV-XVI სს. ევროპაში ფართო მასშტაბები მიიღო, საქართველოში მხოლოდ XVII საუკუნის ბოლოს გახდა ცნობილი (ეგრი (თ. ჟორდანია) ანტონ პირველი კათალიკოსი საქართველოს და ვლადიმირისა და იეროპოლის არქიეპისკოპოსი. საღვთისმეტყველო კრებული. თბილისი საქართველოს პატრიარქი, 1991 წ. # 1. გვ. 53-54). მტრებმა გაძარცვეს საქართველო, ეკლესია და სამღვდელოება ისეთ გასაჭირში ჩავარდა, თემურ-ლენგისა და ჩინგის-ყაენის დროს არ ახსოვს (იქვე გვ.55). ამ უბედურებას დაემატა ძმათამკვლელი ომები. ბევრი გაჩანაგებული ეპარქია გაუქმდა, ეპისკოპოსები კი რუსეთში გადასახლდნენ, სადაც მათ მეგობრულად ხვდებოდნენ… მონასტრები დაიხურა… დაეცა საეკლესიო დისციპლინა (იქვე. გვ. 55).

სწორედ ამ დროს (1774 წ.) საკათალიკოზო კათედრაზე აბრძანდა ანტონ I. ეს ის პერიოდია, როდესაც "…კათოლიკე მისიონერები მთელს მსოფლიოს მოედვნენ, საქართველოშიც ჩამოდიან სხვადასხვა ორდენის წარმომადგენელი რომაელი ბერები. 1625 წელს საქართველოში დამკვიდრდნენ თეოტინის ორდენის მისიონერები. ეს ორდენები, წინამორბედთან შედარებით ფრთიხლად მოქმედებდნენ და ამით უფრო საშიში იყვნენ ქართული ეკლესიისთვის. ისინი მკურნალებად მოევლინენ ხალხს და ამით მალე მოიპოვეს ნდობა და სიყვარული... მოხერხებულმა დიპლომატმა (ავიტაბილემ) მკურნალობითა და ძველი იბერიის სიყვარულის პროპაგანდით მოახერხა ქართველი მეფის გულის მონადირება. ახლო ურთიეერთობა დაამყარა კათოლიკოს ზაქარიასთა... ამ უკანასკნელის მეშვეობით ავიტაბილემ უფლება მიიღო ქალაქში მცირე კაპელა გაეხსნა. მან დაარწმუნა ზაქარია, მეგობრული ურთიერთობა დაემყარებინა პაპთან: 1629 წელს ქართველმა მეფემ და კათალიკოსმა ეპისტოლეები გაუგზავნეს ურბან მერვეს.

1631 წ. ავიტაბილე გახარებული წერდა რომის პაპს თავისი წარმატების შესახებ" (თედო ჟორდანია. ანტონ I, საქართველოს კათალიკოსი და ვლადიმირისა და იეროპოლის არქიეპისკოპოსი. იქვე. გვ. 71-72 სქოლიო). უანგარო მკურნალობითა და სხვა სახის დახმარებებით "მისიონერებმა მოიპოვეს ხალხისა და სხვათა შორის, მართლმადიდებელ სასულიერო პირთა კეთილგანწყობა. მათი გამოჩენა მეტად სასარგებლო იქნებოდა ქვეყნისათვის მართლმადიდებლობის მდგომარეობა რომ არ შეერყიათ.

როგორც კი ხელსაყრელი პირობები გაუჩნდათ, მისიონრებმა თავიანთი პროპაგანდის სფერო მთელს საქართველოზე გაავრცელეს. ჩვენ უკვე ვიცით, როგორ დამკვიდრდნენ ისინი გორსა და თბილისში… კათოლიციზმის მთავარ ბუდედ იქცა მესხეთი (ახალციხე), საიდანაც მისიონერები ყველა მხარეში გადადიოდნენ და დევნილობის შემთხვევაში ადვილად პოულობდნენ თავშესაფარს… კათოლიციზმის პროპაგანდისტები ახალციხედან იმერეთში, სამეგრელოსა და გურიაში აგზავნიდნენ მქადაგებლებს… კაპუცინელებმა საქართველოდან გააღწიეს კავკასიის მთიანეთში, ყიზლარში, ოსეთსა და ქისტეთში, მაგრამ აქედან ისინი რუსეთის მთავორბამ გამოაძევა. მისიონერებმა საქართველოს ყველა კუთხეში გარკვეულ წარმატებას მიაღწიეს" (იქვე. გვ. 73-74-სქოლიო).

მისიონერები წარმატებით მოღვაწებდნენ 1755 წლამდე, ვიდრე ისინი თვით ანტონ კათალიკოსისა და რამდენიმე მღვდელმთავრის გადაბირებისათვის საეკლესიო კრების დადგენილებით არ გააძევეს საქართველოდან; ეს კია, ანტონ I-ის რუსეთიდან დაბრუნების შემდეგ კათოლიკე მისიონერები კვლავ გამოჩდნენ საქართველოში და მხოლოდ 1844 წ. განდევნეს რუსეთის სახელმწიფოს ძალაუფლებით (შეად. იქვე გვ. 73-74).

და, როგორც უკვე ვთქვით, სწორედ ამგვარ ვითარებაში, 1744 წ. საკათალიკოზო კათედრაზე აბრძანდა ანტონ I.

ანტონი, ერობაში თეიმურაზი, იყო ძე იესე მეფისა. დაიბადა 1729 წ. 17 ოქტომბერს. პატარაობიდანვე ანტონმა თავი შესწირა სწავლა-განათლებას. ჯერ დავით გარეჯის იოანე ნათლიმცემლის უდაბნოში მიიღო განათლება წმინდა მამათა წიგნების კითხვით (თ. ჯორდანია. ანტონ I კათალიკოსი საქართველოისა. იქვე. გვ. 31). ,აქ მისი მასწავლებლები ამავე მონასტრის მონაზვნები იყვნენ: კოზმა, 70 წლის ბერი სპირიდონი, ანტონის წმინდა ემბაზში განბანელი (1).

ამათ გარდა, მასწავლებლად და აღმზრდელად მიუჩინეს თავადი ნოდარ ხერხეულიძე და თავადი იოსებ ფალავანდიშვილი, აგრეთვე გაქრსიტიანებული სპარსი მირზა-ალი (ქრისტიანობაში ილია) (თ. ჯორდანია ანტონ I. დასახ. კრებ. გვ.38). ,,მერე ბერად შედგა გელათის მონასტერში” 1738 წ. (იქვე გვ. 31).

"გაენათის მიტროპოლიტმა ექვთიმემ მას ანტონი უწოდა" (თ. ჯორდანია. ანტონ I საქართველოს კათალიკოსი და ვლადიმირის და იეროპოლ. არქიეპისკოპოს. დასახ. კრებ. გვ. 46). "თბილისის საეკლესიო მუზეუმის ერთი ხელნაწერის მინაწერი გვამცნობს ასეთ წვრილმანებს: ,,ანტონი ბერად შემდგარა 18 წლისა, აღკვეცილა 2 თებერვალს, ხოლო 3 თებერვალს, შაბათს, დიაკვნად უკურთხებიათ" (2) (იქვე.გვ.47). ახალგაზრდა ბერმა… სწარფად იწყო ზეაღსვლა იერარქიულ კიბეზე. სავარაუდოა, რომ იმავე 1739 წელს მან მიიღო იღუმენის ან წინამძღვრის საპატიო ადგილი გელათის მონასტერში. ამით ანტონი გახდა მღვდელმთავრის ადგილის პირველი პრეტენდენტი. მალევე, კერძოდ 1740 წლის 27 სექტემბერს, მისი ნების საწინააღმდეგოდ… აფხაზეთის კათალიკოსმა გრიგოლმა იგი ქუთაისის მიტროპოლიტის ხარისხში აიყვანა (იქვე გვ.47) (3).

მისი წინამორბედი, მიტროპოლიტი ტიმოთე, რომელიც იმერეთის მეფემ ალექსანდრემ 1738 წელს ელჩად გააგზავნა რუსეთში ლეკებმა დაატყვევეს (იქვე გვ.47) (4).

მაგრამ, ,,… ანტონის იდუმალ ჩანაფიქრთათვის ვიწრო აღმოჩნდა სამონასტრო სენაკი, წარმავალი სამყაროს-უდაბნოს გავლით ზეციურ კარიბჭეში, რომ შეჰყავს ადამიანი” (იქვე,გვ. 106.) ანტონი, თუმცა ბერი იყო, მისივე სიტყვებით, რომ ვთქვათ ,,არა ისეთი, რომელიც მუდამ მონასტერში იცხოვრებდა” (მ. ქავთარია, XVIII ს. ქართ. საზ. აზროვნების ისტორიიდან, თბ. 1977 წ. გვ. 253. დასახ. კრებ. გვ. 135) (5).

სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, "ბერის შავმა ვარშამანგმა რომელიც მალე თეთრმა, სერაფიმებიანმა ბარტყულამ შესცვალა, მხოლოდ დროებით დაფარა თანდაყოლილი და მეფურ გარემოში განვითარებული სიმტკიცე და ძალაუფლებისმოყვარეობა, უმალ რომ გაიღვიძა ახალი ძალითა და დაჟინებით" (ალ. ხახანაშვილი. ანტონ I ცხოვრება და მოღვაწეობა. დასახ. კრებ. გვ. 106) (6).

ამრიგად ,,სამეფო აღვირი” რომ გაუშვა, ანტონმა, როგორც კათალიკოსმა, სრული თავდაჯერებით აიღო ხელში სხვადასხვაგვარი უფლებები და განამტკიცა ისინი საეკლესიო მეთაურის ავტოროტეტით, რომელიც ხალხისთვის საერო მეთაურის ავტორიტეტს უტოლდებოდა (ალ.ხახანაშვილი. ანტონ I ცხოვრება და მოღვაწეობა. დასახ. კრებ. გვ. 106).

მართლმადიდებლობისადმი მისი ერთგულება დიდხნას არ გაგრძელდა და,"გატაცებული მოტრფიალე განათლებისა ანტონი მიეცა ცთომას და 1754-1755 წწ. აღიარა ფლორენციის ერთობა, ანუ რომის პაპთა უფროსობაეს მოხდა საიდუმლოდ. კათალიკოზი ცდილობს სხვებიც მიიყოლიოს, და საიდუმლოდ ავრცელებს განდგომილებას. რამდენიმე ეპისკოპოსი და მღვდელი შეაცდინა, აგრეთვე რამდენიმე ერის კაციც" (თ. ჟორდანია. ანტონ I კათალიკოზი საქართველოისა, გვ. 32-33).

,ხმა გავრცელდა ანტონი განდგომილებას ჰქადაგებსო... ე.ი. ანტონმა უღალატა ივერიის ეკლესიას (და საერთოდ მართლმადიდებლობას) რაც მეფე თეიმურაზისა და ნინოწმინდელი მიტროპოლიტის საბას მეოხებით გამომჟღავნდა (თ. ჯორდანია. ანტონ I, დასახ. კრებ. გვ. 82-83). ანტონი რომ იეზუიტთა აგენტია, ცხადი ხდება თუნდაც იმ მრავალმნიშვნელოვანი ფრაზიდან, რომლითაც იგი თავის საიდუმლო წერილში მიმართავს ვინმე პატრ. ნიკოლას: "ჩვენს ბადეში ერთი კეთილი თათრი გაება" (იგულისხმება საბა ნინოწმინდელი - ეპ. პ. ციტ. იქვე) მაგრამ სწორედ ამ ,"თართმა" და მისმა მოხერხებულობამ გამოააშკარავა რენეგატ ანტონ I უსჯულოება და იმის შემდეგ, რაც დამტკიცდა ამ ხმების სიმართლე, "მსწრაფლვე იქნა კრება და განკვეთეს ანტონი, დაამხვეს საყდრისაგან, გაკრიჭეს და საპყრობილეში მისცეს. გაკრიჭეს ყველა მისი თანამოზიარეც (იმავე დროს ანტონის განდგომილების სასაცილოდ ასაგდებად დაიწერა ცნობილი სატირა ,"კატის ომი" ისააკ გაბაშვილისა)" (თ.ჯორდანია. ანტონ I კათალიკოზი საქართველოიზა, გვ. 32-33).

"მან (ანტონმა - ეპ.პ) საჯმნოდ აღიარა ჩვენისა სარწმუნოებისაგან მიდრეკა და ლათინთა სარწმუნოების აღსარება დაამტკიცა" (მხილება და განყენება, დასახ. კრებ. გვ. 11). მანვე კეთილმსახური მეფისა და კრების წინაშე დადო ხელწერილი: "შემცაჩვენებულ ვიყო და შეკრულ მამისა და ძისა და ყოვლად წმინდისა სულისაგან და წმინდათა შვიდთა მსოფლიოთა კრებათაგან, თუმცა კიდევ მე ლათინთა სარწმუნოებად მივიქცე ან ფარულად გულსა შინა ვიპყრა და ზაკვით სახესა ვიჩემებდე”-ო (ხელწერილი, იქვე, გვ. 12). გარდა ამისა, ანტონმა დაწერა ვედრება პატიების შესახებ, სადაც ამბობდა: ,"ცოდვათა ჩემთა სიმრავლითა და უგუნურებითა შეცდომილ ვიქმენ. ლათინთა ბოროტი მოძღვრება პირითა ჩემითა ვაღიარე და ამის გამო გადამაყენეთ. რა მოველ და ვცან ჭეშმარიტი სარწმუნოება, ვიწყე ტირილი და ვაღიარე ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობა" (H.1334, 20 V დასახ. კრებ. გვ. 132). ,აი რას წერს სხვათა შორის, ანტონი თავის თხოვნაში მეფე თეიმურაზთან: ,"რა ვქნა ჩემი სინდისი მამხილებს,რომ ამდენი თავის წყენა არ გაიბედება ჩემგან,ასეთი დანაშაული მაქვს..." (ნიკოლოზ მთვარელიშვილი. ანტონ I საქართველოს კათალიკოზი, დასახ. კრებ. გვ. 21).

საერთოდ თავიდან კათალიკოზი მტკიცედ იდგა, არ სურდა მოენანიებინა, ამიტომ კრებამ განკვეთა იგი და დაადგინა, რომ არასოდეს დაუბრუნდებოდა პატრიარქის ტახტს (თ. ჟორდანია ანტონ I… დასახ. კრებ. გვ. 84). ,775 წლის კრება იმით დამთავრდა, რომ დაქვრივებული კათედრა გადასცეს რუსთავის მთავარი ეპარქიის მთავარეპისკოპოს იოსებს, ჯანდიერთა გვარის წარმომადგენელს, ღირსეულ და განათლებულ მოღვაწეს. დამხობილმა და დამცირებულმა პატრიარქმა, რომელმაც პირველ კრებაზე არ მოინანია შეცდომა, პატიმრობაში იგრძნო მდგომარეობის მთელი სიმძიმე და მისი მტკიცე ნებისყოფაც შეირყა. შეიძლება ანტონმა საპატრიარქო კათედრაზე დაბრუნება მოითხოვა, მაგრამ კრებამ არ დააკმაყოფილა მისი თხოვნა, ფიცით იყო განკვეთილი. როგორც ჩანს, მეორე კრების დადგენილებამ არ დააკმაყოფილა ანტონი.იგი საბოლოოდ დარწმუნდა, რომ მისი საქმე საქართველოში წაგებულია, რომ წარმოუდგენელია პატრიარქის ტახტის დაბრუნება... ნაღველისაგან გატეხილი პატრიარქი დაფიქრდა და გადაწყვიტა რუსეთში ეძებნა თავშესაფარი,თუმცა კარგად იცოდა როგორი მიღება ელოდა რუსეთის სამეფო კარზე ან სინოდში. შესაძლებელი იყო, რომ რუსეთის ტერიტორიაზეც არ შეეშვათ. ამიტომ აუცილებლად სჭირდებოდა ისეთი დოკუმენტი, რომელიც მართლმადიდებლობის მოღალატის ბრალდებას მოუხსნიდა და სასჯელისაგან გაანთავისუფლებდა.

1756 წლის, 4 აპრილს თბილისში ჩატარდა საეკლესიო კრება, ცხადია თეიმურაზის ინიციატივით და, ამასთან მღვდელმთავრებმა შეიწყნარეს ანტონის გულწრფელი მონანიება(რამდენად გულწრფელი იყო ეს მონანიება ანტონის შემდგომი ქმედებანი წარმოაჩენს - ეპ. პ), კრებამ ანტონის ყველა თხოვნა დააკმაყფილა: ა) ნება დართეს რუსეთში გამგაზვრებულიყო. ბ) მოეხსნა სასჯელი, რომელიც მღვდელმთავრობას უკრძალავდა. გ) ანტონის თანამზრახველებსაც, ვინც მოინანია, მიეცათ მღვდელმთავრობის უფლება (იქვე,ვ.87-89).

ამრიგად, ანტონის თხოვნა - გაეშვათ რუსეთში და მიეცათ ის დოკუმენტი, რომელიც მღვდელმსახურების უფლებას მისცემდა და სრულიად გაამართლებდა, - დაკმაყოფილდა.

ანტონი, მეფის ნებართვით რუსეთში გადადის 1756 წ. იქ შეუერთდება სხვა, საპოლიტიკო წრეებს, იმათი შემწეობით თავს გაიმართლებს იმპერატრიცა ელისაბედის წინაშე და მიიღებს ვლადიმირის სამთავარეპისკოპოსო კათედრას (ეგრი (თ.ჟორდანია), ანტონ I კათალიკოსი საქართველოსია, დასახ. კრებ. გვ. 32).

ყვეალზე მეტად, კათალიკოსის საქართველოდან გაძევება ხელს აძლევდა ვახტანგის მემკვიდრეებს და ამიტომ შეხვდნენ იქ ანტონს ესოდენ თბილად.

ვახტანგი რუსეთში გარდაიცვალა 1737 წელს. მან ვერ მოასწრო ქართლის ტახტის დაბრუნება, ვინაიდან არახელსაყრელ პირობებში უხდებოდა ბრძოლა. უფლისწილი ბაქარიც წარუმატებლად ცდილობდა საქართველოში შეჭრილიყო და ერისთავთა და ამილახვართა, დახმარებით აეღო ქართლის ტახტი, რომელზედაც კახეთის მეფე თეიმურაზი აღზევდა.ბაქარის ვაჟი მოუსვენარი და ფხიანი ბატინიშვილი ალექსანდრე, დღე და ღამე დაკარგულ ტახტზე ფიქრობდა და აწყობდა გეგმებს სანუკვარი ოცნების განსახორციელებლად. ამ მიზნით ის დაუახლოვდა და დაუმეგობრდა იმპერატორ პეტრე მესამეს. მისი გარდაცვალების შემდეგ კი იმპერატრიცა ელისაბედთან დაახლოვება სცადა და აქაც წარმატებას მიაღწია.როგორც კი სამეფო კარზე ფეხი მოიკიდა, საქართველოდან გამოქცეულთ თავის გავლენაში აქცევდა და თეიმურაზისა და ერეკლეს წინააღმდეგ გაბმულ ინტრიგებში ხვევდა. იგი ყოველნაირად ცდილობდა რუსეთის მთავრობის წინაშე სახელი გაეტეხა ქართლ-კახეთის მეფეებისათვის რათა, დიდი ხელმწიფისაგან მიეღოთ სამხედრო დახმარება. რუსეთის სამეფო კარზე და დიდ მოხელეებზე გავლენის ძალით ახერხებდა ჩაეშალა ქართველ მეფეთა ელჩობის მიზნები.

ბატონიშვილის გავლენა საქართველოს პოლიტიკურ საქმეებზე განპირობებული იყო იმით, რომ მას მხარს უჭერდა რუსეთის სამეფო კარის დიდ პარტია, რომლებსაც არ სურდათ ქართველ მეფეთა გაძლიერება და ამასთან ერთად ამოძრავდებდა სულ სხვა მიზნები, რომელიც არ ესადაგებოდა ფიცხი ბატონიშვილის მისწრაფებებს. ეს პარტია ალექსანდრეს უყურებდა როგორც იარაღს თავისი ჩანაფიქრის განსახორციელებლად. როგორც ვიცით, შემდგომში სწორედ ამ პარტიის დახმარებით შეიჭრა ალექსანდრე საქართველოში.

მხოლოდ 1783 წლის ტრაქტატის შემდეგ შეიპყრო რუსეთის მთავრობამ მოუსვენარი მეამბოხე და გადასახლება მიუსაჯა იმ მოტივით, რომ მისი, როგორც ქვეშევრდომის მოქმედება არ შეესაბამებოდა არც ტრაქტატის პირობებს და არც იმპერატრიცას სურვილებს (თ.ჟორდანია ანტონ I, დასახ. კრებ. გვ. 92).

სწორედ ამ საპოლიტიკო ინტრიგებში ჩარგო თავი გალათინებულმა ანტონმა და ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის რღვევის საქმეს ახალი ენთუზიაზმით შეუტია.

ძნელი წარმოსადგენი არ არის, როგორ გაუხარდებოდა ბატონიშვილს საქართველოდან გაძევებული პატრიარქის, ქართლ-კახეთის მეფეებზე განაწყენებული ავტორიტეტული პიროვნების ხილვა მოსკოვში. ბატონიშვილი შეეცადა რაც შეიძლება მეტი სარგებელი მიეღო პატრიარქისგან და თავისი ინტერესები, მის ინტერესებს დაუკავშირა. მოსალოდნელი იყო,რომ ანტონი ადვილად აღმოჩნდებოდა ალექსანდრეს ხელში და ასეც მოხდა ვინაიდან მხოლოდ ასეთი გავლენიანი პირის მეშვეობით შეეძლო დამხობილ პატრიარქს თავისი საქმეების მოგვარება.

იმ დროს რომის კათოლიკური სარწმუნოება განსაკუთრებით სძულდათ რუსეთში, რომაული კანონის მიმდევრებს მკაცრად დევნიდნენ, მართლმადიდებლობის მოღალატის გულთბილი მიღება და მითუმეტეს მისთვის რომელიმე რუსული ეპარქიის ჩაბარება ეკლესიის პრესტიჟის შელახვას ნიშნავდა. ბუნებრივია ანტონს ვერც თავისი დოკუმენტი უშველიდა (იქვე).

ამიტომაც ანტონს, "გამართლების მიზნით პოლიტიკური ელფერი უნდა მიეცა თავისი სასჯელისათვის და მტკიცედ დაეჭირა ალექსანდრეს მხარე. ეს გზა კათალიკოსმა უეჭველად მოსკოვში ჩასვლამდე აირჩია. მეორე საეკლესიო კრების შემდეგ მას უქმედ არ დაუკარგასვ მთელი სამი თვე. ამასობაში იგი მოსკოვიდან ელოდა ალექსანდრეს მითითებებს. ამავე მიზნით შეჩერდა ჩერქეზეთში ნათესავებთან, რომლებთანაც 18 წლის წინანდელი გულცივი მიღება კარგად ახსოვდა, უნდა ვიფიქროთ, რომ მხოლოდ ბატონიშვილის დახმარების იმედით მიადგა რუსეთის საზღვარს.

როგორც კი ყველა საქმე მოაგვარეს, ალექსანდრე თავად გაუძღვა კათალიკოსს პეტერბურგში... 11 მარტს, სინოდმა პატივით მიიღო კათალიკოსი.

როგორც ჩანს, სინოდის წევრები მაინც და მაინც კეთილი თვალით არ უყურებდნენ რომაული სარწმუნოებით შეცდენილ კათალიკოსს და საკითხის გადაწყვეტა იმპერატორს მიანდეს. ბატონიშვილმა ალექსანდრემ, რომელმაც კარგად იცოდა თუ რა ხდებოდა სინოდში, ანტონს ურჩია პატიება ეთხოვა იმპერატრიცასთვის. ანტონმა ისეთი პატიების ტექსტი დაწერა,როგორიც ალექსანდრეს აძლევდა ხელს, თითქოს კათალიკოსი არა ერთხელ ამხელდა მეფე-ტირანს თეიმურაზს, რომელმაც უკანონოდ დაიპყრო ქართლის ტახტი და უსამართლოდ დევნიდა ტახტის კანონიერ მემკვიდრეებს.

ამ თხოვნამ, მიუხედავათ იმისა, რომ იგი ალექსანდრეს კარნახით, ყალბი, შეთხზული ცნობებით იყო შელამაზებული… არასასიამოვნო შთაბეჭდილება მოახდინა იმპერატრიცაზე" (იქვე.გვ.92-94). ამიტომაც იმავე ბატონიშვილის რჩევით ანტონი წერს უფრო რბილის შინაარსის მქონე წერილს, ვრცლად იხსენიებს თავისი რუსეთში წამოსვლის მიზეზებს, რომლებშიც ცდილობს თავისი თავი უდანაშაულოდ გამოიყვანოს (ნ.მთვარელიშვილი. ანტონ I კათალიკოზი საქართველოსი. დასახ. კრებ. გვ. 22). "ამას ამბობს ანტონი კათოლიკების სარწმუნოების მიღებაზედ. - ე.ი. მე ცილი დამწამეს, ვითომც მე იმათი სარწმუნოება მიმეღოსო. მკითხველს შეუძლიან შეათანხმოს ეხლანდელი ამის სიტყვები იმასთან,რაც ამან სთქვა თხოვნაში თეიმურაზ მეფესთან, რომელიც ჩვენ მოვიყვანეთ ზევით. ანტონის მიმართულებაზეც ამ ხანად საკმაო იქნება შევნიშნოთ, რომ ეს თავის მოქმედებებშიაც და წერილებშიაც ხელმძღვანელობს კანონით: "მიზანი ამართლებს საშუალებებს" ეს არის ჩვენი აზრით ერთი მიზეზთაგანი, რომ ანტონი ხშირად ეწინააღმდეგებოდა თავისგანვე სხვა დროს და გარემოში ნათქვამს და დაწერილს" (იქვე, გვ. 22, სქოლიო).

იმავე წლის მაისში ანტონმა მოიხსნა ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც მის მიმართ ჰქონდათ, როგორც არამართლმადიდებელ მოაზროვნეზე. მან წმ. სინოდში წარადგინა ხელწერილი ქართულ და რუსულ ენებზე, იმის დასამტკიცებლად, რომ ის აღიარებს მართლმადიდებელი ეკლესიის ყველა დოგმატს. სარწმუნოების სიმბოლოს ბოლოში მიაწერა, რომ აღიარებს მხოლოდ აღმოსავლეთის წმინდა ეკლესიის ანუ კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, ანტიოქიის, იერუსალიმის და სრულიად რუსეთის ეკლესიებს და დანარჩენებს კი ანათემას უთვლის...

ამ აღსარების საფუძველზე წმ. სინოდმა ანტონი გაამართლა (თ.ჟორდანია. ანტონ I, საქართველოს კათალიკოსი და ვლადიმირისა და იეროპოლის არქიეპისკოპოსი. დასახ. კრებ. გვ. 96).

"ანტონი, რომ მართლმადიდებლობას არ დაბრუნებია და ფარულად მაინც ლათინად დარჩა, ჩანს თუნდაც მისი მიმოწერიდან მასავით რუსეთში გადახვეწილ მის თაყვანისმცემელთან და თანამოაზრე პროტოპრესვიტერ ალექსი მესხიშვილთან, რომელთანაც ანტონს მიმოწერა ჰქონდა ვლადიმერიდან და რომელზედაც ერთ-ერთ საკუთარი ხელით დაწერილ ბარათში, კათალიკოსი, გულისხმბოს რა 1755 წლის 16 დეკემბრის დაბედისწერო დღეს (იგულისხმება ანტონის განდგომილების გამო მოწვეული კრება და მისი განყენება - ეპ.პ. ,,საღვთისმეტყველო კრებული”1991 წ. # 1 "მხილება და განყენება", გვ.11), ამბობს: "ადამიანებმა, რომლებიც თავისი სახელით მოვიდნენ, დაგვგლიჯეს და გაგვფანტეს ჩვენ უფლის სახელით მოსულნი... მას მერე ფრიად მაწვალებს ის უპატიობა, რომელშიც შენ ჩემს გამო აღმოჩნდი-ო" (იქვე გვ. 85-86).

"შვიდი წელიწადი დაჰყო ანტონმა რუსეთში და ამ ხნის განმავლობაში გადმოთარგმა მრავალი წიგნი რუსულით, უმეტესად ის სასკოლო წიგნები, რომელთაც ასწავლიდნენ რუსულ სემინარიებში და განიზრახა საქართველოშო სემინარიის დაარსება რუსეთის სემინარიების მსგავსად. საქართველოში დაბრუნების იმედიც ჰქონდა რადგან ერეკლე მისი დიდი მფარველი იყო. 1760 წ . 1 აპრილს თეიმურაზ მეფე (რომელიც შეურიგებელ მტრად გადაექცა ანტონს განდგომილების შემდეგ) რუსეთში გადავიდა,იმპერატრიცას ეახლა და პეტერბურგში გარდაიცვალა 1762 წ. ახლა დრო დაუდგა ანტონს თავისი გულის თქმათა აღსრულებისა. მეფემ (ერეკლე II) სამღვდელმთავროების დაუკითხავად მოიწვია ანტონი კათალიკოსად" (თ. ჟორდანია ანტონ I კათალიკოსი საქართველოსი,დასახ. კრებ. 1991 წ. # 1 გვ. 32-33).

სხვათა შორის, მეფე ერეკლეზეც არსებობდა მოსაზრება, რომ ისიც ანტონის მსგავსად ფარული კათოლიკე იყო. "საბა ნინოწმინდელი სიამოვნებით აღნიშნავს იმ ფაქტს, რომ კათოლიკოსს (იოსებ ჯანდიერის ძეს, რომელიც ანტონის გაძევების შემდეგ აღსაყდრდა საკათალიკოზო ტახტზე - არქიეპ.პ) ...ერეკლესათვის კათოლიკობა დაუწამებიაო, რადგან მან ანტონის დაცვა განიზრახა უსაფუძვლო (?) თავდასხმებისგან...

როგორც ჩანს საქართველოში მაშინ საზოგადოების გარკვეულ ნაწილში არსებობდა აზრი, რომ მეფე ერეკლე მიდრეკილი იყო კათოლიკობისკენ. ამასვე ადასტურებს მ. თამარაშვილი, რომელიც წერს: "ერეკლე სხვა მეფეებივით მიდრეკილი ყოფილა კათოლიკიბად და მისი მფარველი ახალციხელი პავლე ეპისკოპოსი 1773 წ. თავის წარდგენილ მოხსენებაში ამბობს: "ბატონი ერეკლე თუმცა აღიარებს ბერძნების სარწმუნოებას, გარნა ჰსცნობს, რომის კათოლიკე სარწმუნოების სიჭეშმარიტეს, ძლიერ მიდრეკილია კათოლიკობისაკენ, ყოველთვის პატივს სცემს და იცავს მათ გასაჭირში. თუ შემგომში ერეკლე ყოველთვის ასე არ იქცეოდა, უნდა მივაწეროთ სხვადასხვა განსაკუთრებულ გარემოებას".

საბა ნინოწმინდელი ბოდბელს სწერს, რომ კათალოკის (იოსებ ჯანდიერს) დღედაღამე არ სძინავს,სულ წიგნებსა ჩხრეკს და კითხულობს და მეც იქ ვახლავარ.თადარიგებში ვართ და ვემზადებით.

რას უნდა ნიშნავდეს ნინო წმინდელის ფრაზა: ,"თადარიგებში ვართ და ვემზადებით" თუ არა ანტონისა და ერეკლეს წინააღმდეგ მორიგ სასტიკ შეტევას, რომელიც რეაქციული ფრთის (ასე აფასებენ მოცემული ტექსტის ავტორები მართლმადიდებელთა დამცველებს - ეპ. პ) გამარჯვებით დამთავრდა კიდეც. ახლა ჩვენთვის გასაგებია თუ რატომ დაუჭირა ერეკლემ მხარი ანტონს ზაქარია გაბაშვილის სასტიკად დასჯაში" (მ. გუგუშვილი, ლ. ძოწენიძე. ანტონ I ცხოვრების და მოღვაწეობის ზოგიერთი საკითხი, დასახ. კრებ. გვ. 133).

ამრიგად მეფემ (ერეკლე II) სამღვდელოების დაუკითხავად მოიწვია ანტონი კათალიკოსად. სამღვდელოება უგულოდ დახვდა ანტონს. 1764 წ. ანტონი ხელახლა დაჯდა საკათალიკოზო საყდარზე (ეგრი(თ.ჟორდანია) ანტონ I კათალიკოზი საქართველოისა. დასახ. კრებ. გვ. 33) (7). ანტონის დაბრუნებას ბუნებრივია, იმ გალათინებული სამღვდელოების რეაბილიტაციაც მოჰყვა, რომელნიც ანტონთან ერთად განდევნეს საქართველოდან. როგორც კი ანტონმა ოპონენტები ჩაომიშორა საქართველოში კვლავ გამოჩნდნენ კათოლიკე მისიონერები...

"იმავე წელს ანტონმა გადააკეთა ტფილისის სასულიერო სკოლა, რომელიც წინათაც არსებობდა, სემინარიად რუსულ სემინარიების მიხედვით და დანიშნა მასწავლებლები. ყველა სასკოლო წიგნები ხომ მზად ჰქონდა.

... ანტონმა აღადგინა სტამბის საქმე, გაასწორა საეკლესიო წიგნები (რა თქმა უნდა, რუსულ-ნიკონიანურის მიხედვით - არქიეპ. პ) და დაჰბეჭდა. დააარსა დიკასტერია (რუსული ეკლესიის მიხედვით)... დიდი მონაწილებოა მიიღო იმ საპოლიტიკო მოძრაობაში, რომელმაც დაუკავშირა საქართველო რუსეთს 1783წ. დადებული ხელშეკრულებით" (თ. ჟორდანია) ანტონ I კათალიკოზი საქართველოისა. დასახ. კრებ. გვ. 33).

იგივე ავტორი სხვაგან წერს: "ანტონ I ყველაფერში აქსოვდა სიახლის იმ სულს, რომელიც თავად მასში არსებობდა... თავისი მოწაფეების დახმარებით შექმნა ახალი ქართული საეკლესიო ლიტერატურა,ორიგინალური ნათარგმნი,შეფერადებული სქოლასტიკით,თუმცა განსხავვებული ძველი ბიზანტიური სკოლისაგან" (თ. ჟორდანია, ანტონ I. დასახ. შრ. გვ. 55-56).

"დაბოლოს კათოლიკოსმა თავისი ღვაწლითა და გავლენით მოხსნა ყველა ის მთავარი წინააღმდეგობა, რაც ხელს უშლიდა რუსეთთან საქართველოს შეერთებას, არა მარტო საეკლესიო არამედ პოლიტიკურ სფეროშიც" (იქვე.). რა მთავარი წინააღმდეგობა შეიძლება ყოფილიყო რუსეთისა და საქართველოს ეკლესიებს შორის, რომელიც ხელს შეუშლიდა საქართველოს შეერთებას რუსეთთან? უკვე ახალბერძნულ ყაიდაზე გადაკეთებულ რუსულ-ნიკონიანურ ბერძნულ საეკლესიო ტრადიციებშენარჩუნებულ ქართულ ეკლესიათა ერთ სხეულათ გაერთიანება, რა თქმა უნდა შეუძლებელი იქნებოდა ქართული ეკლესიის რუსულ-ნიკონიანური ეკლესიის მიხედვით გადაკეთების გარეშე, ამიტომაც ანტონმა შეასწორა ქართული საეკლესიო წიგნები რუსულის (ახალმოწესეობრივ-რეფორმატორულის) მიხედვით, მსგავსად ნიკონ პატრიარქისა (XVII ს.), რომელმაც თავის დროზე უკვე ახალბერძნული, ერეტიკული საეკლესიო პრაქტიკის მიხედვით გადააკეთა ძველბერძნული წარმომავლობის სლავური (რუსული) საეკლესიო პრაქტიკა, რითაც განხეთქილება შეიტანა ამ დროინდელ რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში.

სწორედ ამ თვალსაზრისით, ანტონმა, "მოამზადა ნიადაგი ქართული და რუსული ეკლესიების შეერთებისათვის და 1783 წლის ტრაქტატით განახორციელა თავისი მიზანი-ქართული ეკლესია დაუმორჩილა რუსეთის ეკლესიას" (იქვე).

კორნელი კეკელიძე ანტონ I სალიტურგიკო მოღვაწეობის საკითხთან დაკავშირებით შენიშნავს, ,"როგორც ათონელბმა მოაცილეს ქართულ ლიტურგიკულ პრაქტიკას ,"აღმოსავლური" (სირია-პალესტინური) ელფერი და ის გახადეს უცილობელ ასლად ბიზანტიის ეკლესიისა, ისე ანტონიმ მოინდომა მიეცა მისთვის, ბიზანტიურის ნაცვლად რუსული ფიზიონომია.

ამ მიზნით მან, საქართველოში თუ რუსეთში ყოფნის დროს, გადაათვალიერა თითქმის ყველა საღვთისმსახურო წიგნი, შეადარა რუსულს და იმათ ყალიბზე ჩამოასხა" (კ. კეკელიძე ანტონ კათალიკოზის სალიტურგიკო მოღვაწეობიდან, დასახ. კრებ. გვ. 127). კეკელიძე აქ არ აღნიშნავს, რომ ასეთი ცვლილებები მოხდა თვით რუსეთშიც, სადაც IX-XII სს - ში ასევე უცვლელად და უნაკლოდ გადმოტანილი ბიზანტიური (ბერძნული) საღვთისმსახურო პრაქტიკა ნიკონის რეფორმების შედეგად შეიცვალა. რომ არა ამგვარი ცვლილებები, მაშინ რაში უნდა სასჭირვებოდა ანტონს რუსული "ფიზიონომიის" მინიჭება ქართული ეკლესიისთვის? განა რუსეთმაც, საქართველოს მსგავსად არ მიიღო ბიზანტიური საღვთისმსახურო წესი და რიგი?! მაგრამ, როგორც ჩანს დროთა განმავლობაში ქართულსა და რუსულ საეკლესიო პრაქტიკათა შორის გაჩენილა დიდი სხვაობა, იმდენად დიდი, რომ ანტონმა, კეკელიძის და სხვა მეცნიერთა ცნობით, ყველა საეკლესიო წიგნი გადააკეთა რუსულის მიხედვით.

იმისათვის, რომ გავარკვიოთ, თუ რა იყო მიზეზი ამ სხვაობისა და როგორი "ფიზიონომია" მიანიჭეს ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას, საჭიროთ ვთვლით, გავერკვეთ იმდროინდელი რუსული ნიკონიანური ეკლესიის "ფიზიონომიის" წარმომავლობაში, რაიც მე-17 საუკუნის მეორე ნახევარში რუსეთში მომხდარ საეკლესიო რეფორმას უკავშირდება.
ამჟამად ჩვენ არ შევუდგებით რუსეთის ეკლესიაში მომხდარი რეფორმის პოლიტიკურ და რელიგიურ წინამძღვართა სრულ განხილვას (საეკლესიო რეფორმა სრულიადაც არ ისახავდა მიზნად საღმრთისმსახურებო წიგნების შესწორებას და სულ სხვა ინტერესებით იყო განპირობებული). ეს საუბრის ცალკე და განსაკუთრებული თემაა და მას სხვა დროს შევეხებით,ამჯერად კი თვით ნიკონიანელ ისტორიკოსთა და ღვთისმეტყველთა დასკვნების მოკლე ციტირებით შემოვიფარგლებით.

კათოლიკეებთან ორი უნიის გაფორმებით (ლიონის 1274 წ და ფერარო-ფლორენციის 1439) და თურქთა ორასწლოვანი ბატონობის გავლენით, ბერძნულ საეკლესიო პრაქტიკაში იეზუიტთა ზემოქმედებით იმდენი ცვლილება მოხდა, რომ ბერძნული საეკლესიო პრაქტიკა მეტისმეტად დასცილდა სლავურს (იგივე ძველბერძნულს). სლავებმა ეჭვქვეშ დააყენეს ბერძენთა მართლმადიდებლურობაც კი. დაახლოებით 1480 წელს სამღვდელმთავრო ფიცში ჩაემატა აღთქმა, ბერძნები, - როგორც უსჯულო მეფის ქვეშევრდომნნი, არც მიტროპოლიაში და არც საეპისკოპოებში არ ყოფილიყვნენ მიღებულნი (курс лекции Моск. дух. семинарии по ист. Русской церкви. 1970 г.).

ბერძენთა რელიგიური ავტორიტეტი დაეცა, რასაც თვით აღმოსავლეთის იერარქიებიც არ უარყოფდნენ. თანდათანდობით იჩინა თავი საეკლესიო საღვთისმსახურებო უთანხმოებამ. პირველი განხეთქილება ათონის მთაზე მოხდა (1650 წ.) ბერძენ და სლავ ბერებს შორის. საქმე იმაშია, რომ ათონელი სლავი ბერები (სერბები, რუსები,ბულგარელები) ღვთისმსახურებას მოსკოვში ნაბეჭდი წიგნების მიხედვით ატარებდნენ (ცნობილია, რომ მოსკოვი იმხნად მთელ სლავურ სამყაროს ამარაგებდა საეკლესიო წიგნებით),ხოლო ბერძნები, საკუთარი სტამბის უქონლობის გამო, ლათინურ დასავლეთში (რომსა და ვენეციაში) ნაბეჭდი წიგნებით სარგებლობდნენ-სწორედ ამ წიგნებს შორის სხვაობამ გამოიწვია დიდი უთანხმოება. სლავი ბერები სლავურად ნაბეჭდი, მოსკოვური საეკლესიო წყაროების ერთგულნი რჩებოდნენ: გარდა ამისა, სლავებმა (ძირითადად სერბებმა) წარმოადგინეს ძველი ხელნაწერი წიგნი,რომელშიც ორი თითით პირჯვრისწერისა და სხვა ძველჩვეულებათა მართებულობა იყო წარმოჩენილი. დავა გასცდა ათონის საზღვრებს. ათონელმა ბერძნებმა, რომლებიც რიცხობრივად სჭარბობდნენ სლავებს და ფაქტობრივად, მართავდნენ კიდევაც ათონის წმ. მთას, საკელესიო საკითხებთან დაკავშირებით დაძლიეს სლავი ბერების, ძირითადათ სერბების. წინააღმდეგობა. "ურჩები" დილეგში ჩაამწყვდიეს, ხოლო სლავური საღვთისმსახურებო წიგნები, როგორც ვითომცდა ერეტიკულნი, - ცეცხლში დაწვეს. ამ აღმაშფოთებელმა ფაქტმა აალაპარაკა მთელი აღმოსავლეთი. ბერძენთა "ღვთისმოსაობამ" ამით ვერაფერი მოიგო, რუსეთის ავტორიტეტმა კი (რომელიც, როგორც უკვე ვთქვით, მოსკოვში ნაბეჭდი საღვთისმსახურებო წიგნებით ამარაგებდა მთელ სლავურ სამყაროს და მათ შორის, ათონსაც) იმატა! (Проф.Н.Ф.Каптерев.Характер отношении россии с правосл.востоком.,,Православное обозрение”1987 т1 с. 77).

სწორედ ამ დროს მთელი სიმძაფრით დაისვა საკითხი: ვისი საეკლესიო პრაქტიკაა შერყვნილი: რუსებისა თუ, ბერძნებისა? ამ საკითხის გადაწყვეტაზე ბევრად იყო დამოკიდებული შეინარჩუნებდნენ თუ არა ბერძნები ძველ ავტორიტეტს მსოფლიო მართლმადიდებლურ სამყაროში; იქვე ამ გარემოებით მოხერხებულად ისარგებლეს იეზუიტებმა. დაიწყო ფარული,იეზუიტურ-მასონური შეთქმულება რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ, რაც უკვე დაცემული, ერეტიკული ბერძნული ეკლესიის თარგზე აჭრისა და უნიისაკენ რუსეთის "გადმოქაჩვის" რეალურ შესაძლებლობებს უქმნიდა ლათინთ.

დაიწყო პოლიტიკური და რელიგიური ნიადაგის შექმნა ამ ზრახვის აღსასრულებლად. გაჩნდა რეფორმა, რომელიც მიზნად ისახავდა ბერძნულ ერეტიკულ საეკლესიო პრაქტიკასთან იგივეობას.

არსებობს მეტად საყურადღებო დოკუმენტი, რომელიც გამიქვეყნებულ აქვს მიტროპოლიტ მაკარის (ბულგაკოვს)თავის ნაშრომში: История Русской Церкви (раздел: ,"о смутной времени").აი, ეს დოკუმენტიც სათაურით: Из инструкций иезуитов самозванцу (იგულისხმება რუსეთის მეფე "ცრუდიმიტრი") как ввести унию в России:

д)…Самому государю заговаривать об унии редко и осторожно …пусть сами русские первые предложат о некоторых неважных предметах веры требующих преобразования и тем проложат путь к унии

е)Издать закон,чтобы в церкви русской всё подведено было под правила соборов отцов греческих и поручить исполнение закона людям благонадежным,привержецам унии….

з) Намекнуть чёрному духовенству о льготах,белому о наградахбнароду о свободе….

и) Учредит семинарии,для чего призвать из-за границы людеи ученых,хотя свецских”(Митр.макарии (Булгаков) Ист.Русской. Церкви – т.10,1883).

აი, თურმე ვინ "ზრუნავდა" რუსეთის ეკლესიის ძველი, მართლმადიდებლური საეკლესიო ღვთისმსახურების ახალ ბერძნულ საეკლესიო პრაქტიკასთან გაიგივებისათვის - მეფე ალექსი! და პატრიარქ ნიკონამდე ბევრად უფრო ადრე უმთავრესი პუნქტები შემუშავდა იეზუიტებისაგან და ინსტრუქციის სახით გადაეცა აგენტებს.

იეზუიტების ეს მზაკვრული გეგმა ნახევარი საუკუნის შემდეგ, XVII საუკუნის რეფორმით ზუსტად განხორციელდა. რეფორმის თანმიმდევრულობა გასაოცარი სიზუსტით ემთხვევა მოცემული ინსტრუქციის პუნქტებს.

მაგალითად: (პუნქტი д) სარწმუნოების ზოგიერთ უმნიშვნელო საკითხზე (О некоторых неважных предметах веры): ალაპარაკდა იერუსალიმის პატრიარქი პაისი 1649 წელს მოსკოვში ყოფნისას, რომელსაც მხარი დაუჭირა ბერძნულმა სამღვდელოებამ. ხოლო შემსწორებელი ეპიფანე სლავინეცკი, იეზუიტთა კოლეჯის აღზრდილი, როგრც მეცნიერ-ღვთისმეტყველი, რეფორმის გატარების აუცილებლობაზე ალაპარაკდა.

პუნქტი е: იმისათვის რათა "ყოველივე ბერძენ მამათა საკრებო განწესებისათვის მიესადაგებინათ" (Чтобы все подведено было под правила соборов отцов греческих), - (ანუ რუსული, იგივე ძველბერძნული საღვთისმსახურებო წესები, ერეტიკული, ახალბერძნული წესების შესაბამისად გადაეკეთებინათ. თუ არადა, როდის იყო, იეზუიტები მართლმადიდებლობის სიწმინდისათვის ზრუნავდნენ?! - ეპ.პ), ჯერ ბერძენთა შელანძღული ავტორიტეტის აღდგენა უნდა ეცადათ, რაც რუსების თვალში გვარიანად კომპრომეტირებული იყო. სწორედ ამ საქმეს მოჰკიდა ხელი რუსეთის ხელისუფლებამ ალექსის გამეფებიდანვე, რაც მრავალი წლის განმავლობაში სხვადასხვა მიმართულებით ხორციელდებოდა (მაგ, სამხრეთ რუსეთში იბეჭდება რამდენიმე წიგნი, რომელშიც მონდომებით იქადაგება მართლმადიდებლურობა ბერძნებისა და ყველა საეკლესიო საკითხებში ბერძნებთან თანამოზიარეობისა და იგივეობისაკენ მოწოდებით არის აღვსილი. ასეთია, სხვათა შორის, მეტად ცნობილი და პოპულარული წიგნი ,,Книга о вере,” რომლის შესავალში ახალბერძნულ ეკლესიას, ავტორიტეტის ასამაღლებლად, დითირამბებს ასხამენ - არქიეპ. პ.)

ბერძენთა რეაბილიტაციის გარდა, რეფორმის მოქმედთათვის უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა საკითხის სხვა მხარესაც, კერძოდ - უნდა შექმნილიყო მყარი აზრი, თითქოსდა რუსული საღვთისმსახურებო წიგნები შერყვნილია და სასწრაფოდ და აუცილებლად საჭიროებენ გასწორებას. ამ მიმართულებით საზოგადოებრივი აზრის შესამზადებლად განსაკუთრებული როლი ითამაშა მელეტი სმოტრიცკის "გრამატიკის" (1648 წ.) შესავაში მოთავსებულმა ვრცელმა წერილმა, სადაც "მტკიცდება", დარღვეულია და ამის გამო დაუყონებლივ საჭოროებენ შესწორებას, რა თქმა უნდა, ბერძნული ნიმუშების მიხედვით (Н.Ф. Капмерев. Патр. Никон и его протовники в деле исправления церк. Обрядов Москва 1887 с. 45, 6).

პუნქტი е: "კანონის შესრულება უნიის მიმდევარ, სანდო პირებს უნდა დაევალოს" (Поручить исполнения закона людям ьлагонадежным, приверженцам унии.) და "სანდო" პირებიც მსწრაფლ გამოძებნეს, კერძოდ: არსენ ბერძენი, - აშკარა ერეტიკოსი, რომის იეზუიტთა კოლეჯის აღზრდილი, რომელმაც ოთხჯერ გამოიცვალა სარწმუნოება, ერთხელ მაჰმადიანობაც კი მიიღო და ერეტიკული მოღვაწეობისათვის სოოვლკაში იყო გადასახლებული. 1652 წელს ნიკონმა გაანთვისუფლა იგი პატიმრობიდან და საეკლესიო რეფორმის საქმეს ჩაუყენა სათავეში (Н.Ф. Каптерев ,"Характер отношений...").

პაისი ლიგარიდი - "შტო არა კონსტანტინოპოლის ეკლესიისა, როგორც ბრძანებდა მის შესახებ კონსტანტონიპოლის პატრიარქი დიონისე. მე მას არ ვუწოდებ მართლმადიდებელს, რამეთუ მრავალთაგან მესმის, რომ პაპისტი და მზაკვარი ადამიანია".

დღევანდელი მონაცემებით ლიგარადი იყო კათოლიკე მისიონერი, რომელიც, აღმოსავლეთით წარგზავნილი, 1641 წ. მოსკოვში ღაზის მიტროპოლიტის როლს თამაშობს. უდიდეს ზეგავლენას მოიპოვებს მეფე ალექსიზე და, ასევე, მნიშვნელოვანწილად ზეგავლენას ახდენს 1667 წლის საეკლესიო კრებაზე. ის არის მეფე ალექსის მთავარი ქვეშევრდომი ,,ბერძნული პროექტის” განხორციელების საქმეში (там же. С. 181-206).

სიმეონ პოლოცკი - ქ. ვილნოს, პოლონური იეზუიტური კოლეჯის კურსდამთავრებული, მეფის შვილების აღმზრდელი (პოლონურ-ლათინურ სულისკვეთებით). უდიდესი ზიანი მოუტანა რუსულ სიტყვიერებს ლიტერატურაში პოლონურ- უკრაინული ჟარგონისა და რუსული კულტურისთვის უცხო, სილაბური ლექსთწყობის დამკვიდრებით. მოსკოვსი მას არამართლმადიდებლად თვლიდნენ (Б.кутузов ” трагические ошибки или диверсия? ж- н. "Церковь”" 1992).

რეფორმის შემდგომ ნიკონიანელებმა, ზემოთ ხსენებული იეზუიტური ინსტრუქციის თანახმად, სასულიერო სემინარებიც სქოლასტიკურ სკოლათა მიხედვით დააფუძვნეს და უცხოეთიდან მოიწვიეს განსწავლული პირები (Учредить семинарии для чего призвать из- за границы людеи ученых, хотя светских. პუნქტი и), კერძოდ, ძმები ლიჰუდები, ვენეციისა და პადუის იეზუიტურ სასწავლებელთა აღზრდილები, რომლებიც, მოსკოვის სასულიერო აკადემიის სათავეში მოქცეულნი, მთელი 15 წლის განმავლობაში (1701 წლამდე) ამკვიდრებდნენ ნიკონის რეფორმას (იქვე).

ნიკონიანურ რეფორმაზე ლათინური ზეგავლენის მაჩვენებელია თუნდაც ის ფაქტი, რომ ნიკონი მართლმადიდებლური ეკლესიისათვის უცხო ლათინურ ჯვარს ამკვიდრებს საეკლესიო პრაქტიკაში; კარდინალთა ყაიდაზე იკერავს თავსაბურავს - მის მიტრას ხან პაპის ტაირას, ხან კიდევ დასავლური ტიპის გვირგვინის ფორმა აქვს ( Шаляпкин И.А. "Д. Ростовскии и его время " Спб. 1891, с. 64). ეკლესიასი გალობის სტილსა და ზართა რეკვის ლათინურ წესს ამკვიდრებს (პაპისტური სიახლეებით რუსული ეკლესიის "გამდიდრება" ჩვენს დროში ლათინური ე.წ. "წყალკურებითი ნათლობის" დამკვიდრებით დაგვირგვინდა. ყველა ეს ლათინური სიახლე, სხვა დარღვევებთნა ერთად, რუსულ ეკლესიასთან ჯერ მიერთებულ და შემდეგ "გამონთავისუფლებულ" ქართულ ე.წ. "მართლმადიდებლურ" (ნიკონიანურ) ეკლესიასაც ებოძა - არქიეპ.პ).

ამრიგად, როგორც თვით ნიკონიანელ ისტორიკოსთა მოწმობიდან ჩანს, მეფე ალექსიზე და პატრიარქ ნიკონამდე დიდი ხნით ადრე რეფორმის უმთავრესი პუნქტები მოიფიქრეს და დაამუშავეს იეზუიტებმა. იეზუიტთა ეს მზაკვრული გეგმა ზედმიწევნით განხორციელდა XVII ს. მეორე ნახევარში, საეკლესიო რეფორმის პროცესში.

ესწრაფვოდნენ რა უკვე ერეტიკულ ბერძნულ საეკლესიო პრაქტიკასთან ძველი, მართლმადიდებლური ღვთისმოსაობის მისადაგებას, რეფორმატორები ცდილობდნენ ერეტიკული საეკლესიო წესების უნიფიცირებას და ყველა (უკვე ერეტიკულ ) მართლმადიდებლურ ეკლესიაში ერთიანი (ერეტიკული) წესების შემოღებას.

ამრიგად, გონიერ და ობიექტურ მკითხველს არ გაუჭირდება იმის გარკვევა, თვისი მოღვაწეობით რომელი ,"ფიზიონომია" მიანიჭა ქართულ ეკლესიას ანტონმა - ორივე ეკლესიის (რუსეთისა და საქართველოს ) რეფორმებში აშკარად იკვეთება იეზუიტთა ფარული მოქმედება.

ანტონ I მოღვაწეობა სხვა მხირავც აღმოჩნდა საზიანო ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიისათვის კერძოდ: მან მოახდინა ,"შესაფერისი გავლენა იმ მერვე მუხლის ჩართობაზედ, რომელსაც ვკითხულობთ ირაკლისა და იმპერატრიცა ეკატერინეს ვექილების ხელშეკრულებაში 1783 წ. და რომლის ძალითაც კათალიკოზი ანტონი პირველად დაინიშნა რუსეთის ე.წ. უწმინდესი სინოდის წევრად (8).

"ესევე მუხლი გახდა იმის სათავედ, რომ საქართველოს ეკლესიას შემდეგში ცოტ-ცოტაობით მოაკლდა თვითმდგომარეობა და თავისი კანონიერი წარმომადგენელი" (ნ. მთვარელიშვილი, ანტონ I კათალიკოსი. დასახ. კრებ. გვ. 29) ( ანუ გახდა საფუძველი საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმებისა - ეპ.პ).

ამრიგად, ანტონ I საქართველოში ხორცი შეასხა იმას რასაც ნიკონა, რუსეთში, ამ ქვეყნის მართლმადიდებლური ეკლესიის მის თანამედროვე ბერძნული ეკლესიის მიხედვით გადაკეთებით. სწორედ ამ გადაკეთებული რუსულ-ნიკონიანური ეკლესიის თარგზე აჭრეს ქართული ეკლესია და მიურთეს კიდეც მას.

აღსანიშნავია მასონ-იეზუიტთა სრულიად აშკარა ზეგავლენა როგორც რუსულ, ასევე ქართულ საკლესიო რეფორმებში მონაწილე პიროვნებებზე. თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებებს, რა დღეში ჩააგდეს ქართული ეკლესია რუსმა ეგზარქოსებმა, რომლებმაც აქ აქრთულ ენაზე წირვა-ლოცვაც აკრძალეს, ამასთან, ხელი მიჰყვეს ერის ულიერი საგანძურის: ქართულ საეკლესიო ხელნაწერთა, ხატების, ფრესკების და, საერთოდ, ყოველგვარ, მართლმადიდებლურ სიწმინდეთა განადგურებას, - ადვილი მისახვედრია, რომელი ეკლესიის მემკვიდრეა და რომელი საეკლესიო ტრადიციების გამგრძელებელი დღევანდელი "მართლმადიდებლურად" წოდებული (რეალურად კი ნიკონიანურ-ახალბერძნული) ქართული, გაბატონებული ეკლესია.

დაბოლოს, განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია შემდეგი სიტყვები თვით ანტონ კათალიკოსისა, რომელიც მისი "მთარმგნელობითი მოღვაწეობის" ობიექტური შეფასების ყველაზე საუკეთესო კრიტერიუმს წარმოადგენს: "მართალ არს და ცხად, ვითარმედ ქართულისა კიდე ენაი არა ვიცი და ვერცაღა მივსწუეთ ენასა სლავენურსა უმკუეთრეს, და ნუ უკუე თქუას ვინმე, თუ ვითარ გადმოვიღე ესენი, მაგრამ უწყოდეს მან, ვითარმედ სლავენურისა თარგმანი მივანდევ გაბრიილ ხუცესსა, თარგმანსა ჩემსა, რომელმან დაღათუ არა უწყოდა ღრამატიკა, არცა სლავენური და არცაღა ქართული (ხაზგასმა ჩვენია - ეპ.პ ) არამედ ღრმმატიკოსნი მყუეს რუსნი კლირიკნი ეკლესიისა ჩემისანი, რომელთა ახლად დაესრულად სკოლაი სინტაქსისა… და ოტეც გაბრიელ, პრეოდშჩიკი ჩემი, მეტყოდა რა ქართულად, დიდითა გამოძიებითა თითოსა ლექსსაცა ვკითხავდი სიტყუასაცა უმკაცრეს, ვითარმდე სიტყუაი ესე ვითარ შეთხზულ არს, და რაი არს ჰაზრი მისი, და მათ მიერ გულის ხმავჰყოფდი, თარგმანებითა გაბრიილისათა, და ესრეთ დავსდებდი სიტყუათა, და სიტყუათა შინა ლექსთა". როგორც იტყვიან, კომენტარი ზედმეტია...

,"ჩვენ ვიცით, - წერს კორნელი კეკელიძე, - რომ მე - 18 საუკუნეში არ დარჩენილა თითქმის არც ერთი საეკლესიო წიგნი, რომელიც სლავური (ანუ ახალრუსული - ეპ. პ) წიგნების მიხედვით არ შესწორებულიყო, ჩვენს ეკლესიებში ახლა ხმარებაშია სწორედ ეს, მეთვრამეტე საუკუნის, რედაქცია, აბა ერთი ბრძანეთ, როგორი ღირსების უნდა იყოს ის ნაშრომი, რომელიც შესრულებულია ზემოაღნიშნულ პირობებში? ერთი მხრით კათალიკოზი ანტონი, რომელმაც სლავურის არა იცის რა, მეორე მხრით - "რუსნი კლირიკნი" რომელთაც უფრო ნაკლებ გაეგებათ ქართული, მათ აერთებს "პრეოდშჩიკი" "ოტეც" გაბრიელ, რომელმაც "არა უწყოდა ღრამატიკა არცა სლავენური და არცაღა ქართული". ნუთუ ვისმეს აზრად მოუვა, რომ ამგვარად შესწორებული წიგნი უმწიკვლო და უნაკლო იქნება ?...

"ამბობენ, რომ 18-ე საუკუნეში ჩვენი წიგნები შერყვნეს იმ პირთ, რომელნიც ყოველმხრივ უვარგის სლავურ ტექსტს უდარებდნენ ქართულ დედანსო, თუ ეს ასეა, და თუ დღეს ჩვენ ვხმარობთ მე-18 საუკუნის რედაქციას, რა საბუთით გაიძახიან, რომ დღევანდელ ჩვენს წიგნებს შესწორება არ სჭირიაო? მართალია მე-18 საუკუნეში შეირყვნა ჩვენი საეკლესიო წიგნები, თუმცა არც წინა საუკუნეებში იყვნენ ისინი უკეთეს მდგომარეობაში, მაგრამ დანაშაული ამაში იმდენად სლავური ტექსტის სიდუხჭირეს არ მიუძღვის, რამდენადაც "ოტეც" გაბრიილისთანა პირებს, რომელთაც "არა უწყოდენ ღრამატიკა, არცა სლავენური, არცაღა ქართული", მაგრამ მიუხედავათ ამისა, "პრეოდშჩიკობას" სწევდნენ ასეთ დიად საქმეში" (კ. კეკლიძე. ანტონი კათალიკოზის სალიტურგიკო მოღვაწეობიდან. საღვთისმეტყვ. კრებ. 1991, # 1 გვ. 126 - 129).

__________________________________

შენიშვნები:

1. თ. ჯორდანიას ეს ცნობა ეჭქვეშ აყენებს ანტონ I ნათლობის საკითხს, რამეთუ რიგით ბერს ნათლობის საიდუმლო აღსრულების უფლება არა აქვს.

2. აქვე ავღნიშნოთ, რომ 18 წელი არ შეესაბამება ამ ხარისხის მისაღებად საჭირო ასაკს. საეკლესიო რჯულმდებლობის თანახმად, დიაკვანი არ შეიძლება 25 წლისაზე პატარა იყოს. ანტონის წლოვანება კი არათუ დიაკვნისა არამედ, იპოდიაკვნის წლოვანებასაც კი არ ედრება (20 წ.) (იხ. VI მსოფლ. კრების 14-ე და კართაგენის I კრების მე -16 კანონები. ასევე რუის-ურბნისის საეკლ. კრება. კანონი მე-3).

3. ე. ი. მიტროპოლიტის ხარისხი ებოძა 19-20 წლის წლის ყმაწვილს, როდესაც ამ ხარისხზე 35-40 წლის ქვემოთ ვერავინ იოცნებეს თუ ამას ეკლესიის განსაკუთრებული საჭიროება ანდა გამოუვალი მგომარეობა არ მოითხოვს.

4. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ანტონს, ყოველივე ზემოთ თქმულის გარდა, სრულიად უკანონოდ დაუპყრია მიტროპოლიტ ტომითეს კათედრა, რამეთუ მიტროპოლიტის (ეპისკოპოსის) დატყვევება არ ნიშნავს კათედრის დაქვრივებას. როდესაც ცოცხალია კათედრის კანონიერი მესაკუთრე, მის ადგილზე სხვისი დანიშვნა კათედრის მიტაცებას ნიშნავს. იქნებ სწორედ ამიტომ წერდა სამიტროპოლიტო კათედრაზე აღზევებულ შვილს მშობელი დედამისი (ელისაბედი): ,,ნუთუ ღირსეულად დაიკავე ქუთაისის მიტროპოლია, ტიმოთეს კათედრა”? (იქვე. გვ. 48).

5. ბერული მოღვაწეობის სხვა ფორმები ანტონს არ აუღია, ამიტომაც ეს სიტყვები საეპისკოპოსო ხარისხიდან ისევ ბევრად ჩამოქვეითებულის გაუწონასწორებელ და მბორგავ სულიერ მდგომარეობას წარმოადგენს.

6. 24 წლის ეპისკოპოსის ხარისხიდან უბრალო ბერად ქცეული ანტონის კვლავ უკვე საკათალიკოსო ტახტზე აღყვანა ერთდროულად ორ დარღვევას შეიცავს. კერძოდ, პირველი: დიაკვნის ხარისხისთვისაც კი შეუფერებელი ასაკის მქონეს კათალიკოსობა, ერის მამობა, ეკლესიის მწყემსმთავრობა ებოძა და მეორე: ბერად მიქცეული კვლავ სამღვდელმთავრო მსახურების უფლებით შეიმოსა. აი, რას ბრძანებენ ამგვარ ქმედებაზე სოფიაწმინდის ტაძარში შეკრებილი წმ. მამები: ,,აქამდე ზოგიერთი მღვდელმთავარი, მონაზვნობაზე ჩამოსული, შემდეგ ისევ ცდილობდა ძალით მღვდელმთავრობის სიმაღლეზე დარჩენას და სჩადიოდა რა ამას, ყურადღებას არავინ აქცევდა და არავინ ამხელდა მას. ამ წმინდა და მსოფლიო კრებამ ეს უგულებელყოფა გამოასწორა, უწესო საქმე საეკლესიო წესებს მიუსადაგა და განსაზღვრა, რომ, თუ ეპისკოპოსმა ან სხვა სამღვდელმთავრო პატივის მქონემ მოისურვოს სამონაზვნო ცხოვრების შედგომა და მონანულის ადგილზე დაწესება, ნუღარ ექნება მას მღვდელმთავრობის პატივი, რადგან სამონაზვნო ჩვეულებათა წესია მორჩილება და მოწაფეობა და არა დამოძღვრა და საყდრისმპყრობელობა. ამისთვის, როგორც ზემოთ ვთქვით, დავადგენთ, რომ არავინ სამღველმთავრო დასში ჩათვლილმა და მწყემსად დადგენილმა არ უნდა ჩამოიყვანოს თავი დამწყსილთა და მონანულთა ადგილზე, ხოლო, თუ ვინე გაბედავს ამის გაკეთებას მას შემდეგ, რაც ცნობილი გახდა დღეს დადგენილი ეს წესი, ამით თვითონ დაამხობს თავის თავს მღვდელმთავრობის ხარისხისა და საყდრისგან და ვერ დაუბრუნდება თავის ადრინდელ პატივს, რომელიც საქმეებით უარყო მან" (კანონი. მე-2). სამწუხაროდ,ქართულმა ეკლესიამ, სწორედ ამ სჯულდების საპირისპიროდ, "უწესო საქმე" განაწესა და მოცემული კანონის საწინააღმდეგოდ, ანტონს არათუ სამღვდელმთავრო ხარისხი აღუდგინა, არამედ კათალიკოსის პატივშიც აიყვანა და ერის მწყემსმთავრად განაწესა.

7. ამით მეფე ერეკლე აშკარად დაუპირისპირდა ეკლესიას. მისი უბოდიშო ჩარევა საეკლესიო საქმეებში,თანაცა ამ ვითარებაში,როდესაც საკათალიკოზო ტახტზე აღადგენს სრულიად სამართლიანად დამხობილ ანტონს-ეწინააღმდეგება საეკლესიო სჯულმდებლობას. ანტონის საკითხი უნდა გადაეწყვიტა საეკლესი კრებას, და არა საერო ძალმოსილებას.აქ,აგრეთვე,დაირღვა მოციქულთა 30-ე კანონი,რომელიც ღაღდებს: "თუ ეპისკოპოსმა დაიხმარა საერო მთავრები და მათი შემწეობით დაეპატრონა ეკლესიას, იგი უნდა განიკვეთოს და უზიარებელ იქნას იგიც და მისი ყველა თანამოაზრეც".

8. ე.ი მოხდა უპრეცედენტო ამბავი: ავტოკეფალური ეკლესიის კათალიკოსი ექვემდებარება სხვა ქვეყნის არამართლმადიდებლურ მმართველობით ორგანოს, ე.წ. სინოდს.