აპოლოგეტიკა - ლათინურ-ლუთერანული ერესების დამცველი ეკუმენისტი "მართლმადიდებლები"

ზ. ნარმანია

ლათინურ-ლუთერანული ერესების დამცველი ეკუმენისტი "მართლმადიდებლები"

ვაი თქუენდა, მწიგნობარნო და ფარისეველნო ორგულნო,
რამეთუ დაჰხშავთ სასუფეველსა წინაშე კაცთა, თქუენ შეარახუალთ და შემავალთა უტევებთ არა შესვლად" (მათე, 23, 13).

სანამ ძირითად თემას შევეხებოდე მინდა, მკითხველი ზოგადად გავარკვიო თუ რა აუცილებლობამ განაპირობა საქართველოს ძველმორწმუნე მართლმადიდებლური ეკლესიის დაფუძნება და რაში მდგომარეობს ამ აღმსარებლობის არსი. თანამედროვე ქართულ ეკლესიაში რომ ბევრი რამ მოსაწესრიგებელია. ამას, ძნელია, არ დაეთანხმო, მაგრამ, როცა ჟურნალ-გაზეთებსა თუ წიგნებში შევეხეთ ნათლის-ღების, ხელდასხმისა და სხვა, ეკლესიის ზებუნებრივი ფუნქციის რეალურად აღსრულებისთვის აუცილებელ პირობებს, ცალკეულმა დაინტერესებულმა პირებმა დაიწყეს ღია კარის მტვრევა - გამოქვეყნდა წერილები, დაიწერა წიგნები ძველმორწმუნეთაგან წამოყენებული კანონიკური სამხილების გასაბათილებლად. სხვადასხვა კონტექსტში, სხვადასხვა საეკლესიო საკითხთან დაკავშირებით ოპონენტები ცდილობენ, საკულტო რიტუალის მნიშვნელობა შეამცირონ და საეკლესიო ჭეშმარიტებათა აღსრულების ხილული წესები მეორეხარისხოვან ღირებულებათა რიგში ჩააყენონ, ხოლო მეძველწესე მართლმადიდებელთა რჯულისმიერი არგუმენტები იმის შესახებ, რომ საწესჩვეულებო დადგენილებები სამოციქულო სწავლების საღვთო კუთვნილებაა, რომ მისი დარღვევა ერესია და მადლის დაკარგვას იწვევს, სექტანტურ შეცდომად გამოაცხადონ.

საქმე ის გახლავთ, რომ ერესების სამჩინიან კლასიფიკაციაში ნათლის-ღების ხილული წესის დარღვევა პირველი ჩინის ერესია, რაც, ფაქტობრივად, სამოციქულო ხელდასხმის გაწყვეტას და საკურთხევლის ჩაქრობას ნიშნავს. ე.ი., პირველი ჩინის ერესში ჩავარდნილი ეკლესია მკვდარია, მისი სამღვდელოება კი ცრუ სამღვდელოებაა: "თუ ეპისკოპოსმა ან მღვდელმა ხელახლა მონათლოს ჭეშმარიტად ნათელღებული ან განმეორებით არ მონათლოს ის, ვინც უღმერთოთაგან შემწიკვლულა მათი ნათლისცემით, განიკვეთოს, როგორც ჯვრისა და საუფლო სიკვდილის მოკიცხარი, და არ გამრჩევი მღვდლისა ცრუმღვდლისაგან" (დიდი რჯულისკანონი, წმინდა მოციქულთა კანონი 47).

როგორც ვხედავთ, რჯულისკანონის კრიტერიუმებით ქართული ეკლესიის მესვეურნი კანონიერად ხელდასხმულნი არ არიან და სამღვდლო სამოსის გარდა არაფერი აქვთ საერთო მღვდლობის საიდუმლოსთან. ეს კი ნიშნავს, რომ ასეთი ეკლესიის იმედად დარჩენილი ადამიანები მოტყუებულნი არიან და უფლის საშინელ სამსჯავროზე არ ექნებათ გამართლება... აი, რატომ უჭირს სიმართლის აღიარება ნებსით თუ უნებლიეთ უმძიმეს ცოდვაში ჩავარდნილ ქართული ეკლესიის სამღვდელოებას. როცა ეს თემა გამოწვლილვითი მსჯელობის საგნად იქცა, გაირკვა, რომ ჩვენ თვითნებურად არაფერს ვიგონებდით და ჩვენს მტკიცებებში მთლიანად რჯულისკანონს ვეყრდნობოდით. მაშინ მარადიულ ფასეულობათა უგულებელმყოფელნი ჩიხში მოექცნენ და სრულიად უსაფუძვლოდ დაიწყეს მტკიცება, რომ უფრო ძველია XVII საუკუნეში რუსეთის პატრიარქის, ნიკონის რეფორმატორულ ეკლესიაში შემოღებული საწესჩვეულებო პრაქტიკა, ხოლო ძველმართლმადიდებელთა ტრადიცია ახალია - ამაზეა ნათქვამი, წყალწაღებული ხავსს ეჭიდებოდაო. ჩვენ კი სახარებაში, დიდ რჯულისკანონში, წმინდა მამათა კანონიკურ წიგნებში გაცხადებულ ჭეშმარიტებას ვერ დავმალავთ და ძველმორწმუნე, მართლმადიდებელთა ეკლესიის ამბიონიდან არ შევწყვეტთ უღმერთოთა მხილებას, რადგან "მცნება არის სანთელი, რჯული არის სინათლე, ცხოვრების გზა კი არის სწავლა და მხილება" (იგავ. 6,23.).

* * *

საღვთო განწესებათა შორის არ არსებობს მნიშვნელოვანი და ნაკლებ მნიშვნელოვანი დადგენილება. ქრისტეანული სარწმუნოების ბრწყინვალე და სრულყოფილი ნაგებობა მაშინ არის რეალური და ჭეშმარიტი, როცა ქრისტეანული დოგმა და საეკლესიო კულტი დასაბამიერ ურთიერთშესატყვისობაში, თავდაპირველ წონასწორობაში არიან. როგორც მუსულმანურ მეჩეთში შეუძლებელია ვიპოვოთ ქრისტეანული დოგმატიკის სიმბოლო, ასევე თვითნებურად შეცვლილ, ახალ საკულტო მსახურებაში ვერ ამოვიკითხავთ მართალი აღმსარებლობის მარადიულ შინაარს.

სამოციქულო ეკლესიის ერთხელ და სამუდამოდ დასრულებულ დოგმატურ და საწესჩვეულებო სისტემაში ახალი ფიზიკური თუ მეტაფიზიკური ელემენტების დამკვიდრება სააზროვნო და სამოქმედო კრიტერიუმების აღრევას, სიცოცხლის მრავალგანზომილებიან სივრცეში ორიენტაციის დაკარგვას, ადამიანის დაბადებისა და სიკვდილის მოჯადოებულ წრეში ჩაკეტვას ნიშნავს...

ვინც ბიბლიური წინასწარმეტყველების მიხედვით დროის ცნობა იცის, მან ისიც უწყის, რომ დადგა მეექვსე ბეჭდის მოხსნის წმინდა წერილის წინასწარმეტყველებით განსაზღვრული დრო (დროის ამოცნობის შესახებ ეზრას პირით უფალი ბრძანებს: ზომავ რა დროს, გაზომე იგი შენს შიგნით და, როცა ნახავ, რომ ადრე მინიშნებული წინასწარმეტყველების გარკვეული ნაწილი ახდა, მაშინ იცნობ დროს, როცა უზენაესი უნდა მოევლინოს საუკუნეს. ე.ი. რომელი წინასწარმეტყველება ახდა და რომელი დარჩა, ამის მიხედვით გაიგება, რომელ დროში იმყოფები (შდრ. ბიბლია, 3 ეზრა 9:1-2.).

სხვა ერებზე უწინ ღვთისმშობლის წილხვდომილმა ქვეყანამ უნდა განიქარვოს მთვლემარების სული და გარესკნელის ქაოსი და კვლავ უზენაეს წესრიგს დაუბრუნდეს, რათა აღასრულოს თავისი მესიანური ფუნქცია. ასეთი ფუნქციის აღსრულების საშუალება ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესიის საფუძველთა საფუძველში - შვიდ საიდუმლოში დევს და მისი ამოქმედება მართალი ეკლესიის აღმოჩენითა და ანბანური ჭეშმარიტების ქადაგებით იწყება: "ძმანო, არა მცნებასა ახალსა მივსწერთ თქუენდა, არამედ მცნებასა პირველსა, რომელი გაქუნდა დასაბამითგან" (I იოანე, 2,7.) საქართველოში დაიწყო ქადაგება იმისა, რაც ერთხელ უკვე უქადაგეს მსოფლიოს. მაგრამ ჭეშმარიტება მთელი სისრულით გაცხადდება მხოლოდ და მხოლოდ ეკლესიის სამოციქულო სწავლების მკაცრად განსაზღვრულ ჩარჩოებში: "რაითა ეუწყოს აწ მთავრობათა მათ და ხელმწიფებათა ზეცისათა ეკლესიისაგან მრავალფერი იგი სიბრძნე ღმრთისაი" (ეფეს., 3,10). და აი, საქართველოში სასწაულებრივად ამოქმედდა ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთა, საღვთო რჯულის მკაცრად მპყრობელი ეკლესია. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ რელიგიური ერთეულის სიწმინდით განისაზღვრა პირველი სულიერი რომის რელიგიურ-ფილოსოფიური შინაარსი. ამ ძველმა ეკლესიამ შემოსა კონსტანტინოპოლი მეორე სულიერი რომის პატივით. მისივე მემკვიდრეობის წყალობით გახდა რუსეთი მესამე სულიერი რომის დიდებით მოსილი. დაბოლოს, ამ ჭეშმარიტი ეკლესიის აღმოჩენისა და მისგან მიღებული ხელდასხმის წყალობით შეიქმნა მეოთხე სულიერი რომი, - ასე გახდა საქართველო მადლმოსილი ეკლესიის მპყრობელი და სახარების ბოლო ქადაგების ღირსი, რაც წინ უძღვის ქრისტეს მეორედ მოსვლას.

რჯულისკანონის გამოწვლილვით შესწავლამ და ანალიზმა საშუალება მოგვცა, გვეპოვა უფლის წინაშე მართალი ეკლესია. იგი უკვე გადმოვნერგეთ საქართველოში და აწ მის გახარებას და აყვავებას და?ფოფინებს მაცხოვრის ტაძრის ერთგული მრევლი, ამ უნიკალურ მოვლენასთან დაკავშირებულ ათასობით წვრილმან, მაგრამ აუცილებელ დეტალს აზუსტებს და პრაქტიკულად აწესრიგებს. ეს არამც და არამც არ არის ოკულტური ხასიათის ცრუ სენსაცია, რითაც ბოლო დროს ასე ხშირად იპყრობენ ადამიანის გულსა და გონებას. ესა თუ ის მოვლენა ილუზორულია თუ რეალური, ეშმაკეული ხიბლია თუ ღვთის მადლი, იოლად მოწმდება მართლმადიდებელთა დიდი რჯულისკანონით. ასევე, იგი არის სარკე, რომელშიც ჩანს, ესათნოება თუ არა უფალს ჩვენი ზნეობრივი სახე და ცხოვრების წესი. ვისაც გულწრფელად სურს, გაერკვეს, რა არის ცოდვა და რა არის მადლი, რას ჰქვიან კეთილი და რას ბოროტი", მხოლოდ რჯულის კრიტერიუმებით უნდა იაზროვნოს და იმოქმედოს.

* * *

საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის გაზეთში "ქართული ქრონიკა" (ივლისი-ოქტომბერი, 1995 წ.), გაგრძელებებით გამოქვეყნდა ვინმე რ. ტომარაძის წერილი "მეძველწესეთა სექტა (სტაროობრიადცები)". ვერ გეტყვით, რა გარემოებათა ზეგავლენით - იქნებ, იგრძნო ავტორმა ამგვარი დასათაურების სინტაქსური შეუსაბამობა (რადგან საუბარია ძველორთოდოქსულ მართლმადიდებლობაზე) და - წერილის ბოლო ნაწილის პუბლიკაციაში სათაურიდან ამოიღო სიტყვა "სექტა", რის შემდეგაც სათაურმა ასეთი სახე მიიღო: "მეძველწესენი ანუ სტაროობრიადცები". სათაური კი შეცვალა, მაგრამ ქრისტეანული სარწმუნოების უღრმეს და უფაქიზეს აქსესუარებზე მსჯელობისას ავტორმა ვერც წერილის მეორე ნაწილში დააღწია თავი ზედაპირულობას. მას "არქიმანდრიტ" რაფაელისა და "ენათმეცნიერ" ე. ჭელიძის ერეტიკული სენტენციებით ქრისტეანულ პრობლემატიკაში ჩაუხედავი მკითხველი მომაკვდინებელ შეცდომაში შეჰყავს. მომაკვდინებელი-მეთქი, იმიტომ ვამბობ, რომ დიდი რჯულისკანონი გვაფრთხილებს: "ერეტიკოსები მოვიხსენიოთ, როგორც მკვდრები" (ათანასე ალექსანდრიელის 39-ე სადღესასწაულო ეპისტოლედან). აღმსარებლობათა სიმრავლეში ჭეშმარიტი, რომ ერთია რომელიც სულის სახსნელად მოგვეცა, ამას თვით მაცხოვარი ბრძანებს: "ნეტარია, ვინც არ შეცდება ჩემში" (შდრ. მათე. II, 6).

ქრისტეანული რელიგიის ისტორიიდან ვიცით, რომ მოხდა სამი დიდი განხეთქილება, რომელმაც სამოციქულო აღმსარებლობის ერთგულ ტაძარს სამუდამოდ მოსწყვიტა რჯულისთვის უცხო სწავლებათა შემწყნარებელი ერეტიკული ეკლესიები. ეს განხეთქილებები ხდებოდა წმინდა წერილისა და საღვთო რჯულის მოთხოვნათა კარნახით: "იქნებ გგონიათ, რომ მოველ, რათა მშვიდობა მომეტანა ქვეყნად" (შდრ., ლუკა, 12,15.), - ბრძანებს უფალი. მის კვალდაკვალ რჯულისკანონი იმეორებს: "ვინც განუდგება თავის მღვდელმთავართან ზიარებას იმ დროს, როცა იგი მწვალებლობას საჯაროდ ქადაგებს და აშკარად ასწავლის ეკლესიაში, და საკრებო განჩინებამდე თავის თავს განაშორებს ასეთი ეპისკოპოსის ერთობისაგან, არამცთუ თავისუფალია კანონთმიერი განკანონებისაგან, როგორც ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობისაკენ მისწრაფების მქონე, რადგან განიკითხა არა ეპისკოპოსი, არამედ ცრუ ეპისკოპოსი და ცრუ მოძღვარი და ეკლესიის ერთობა განხეთქილებით კი არ დასერა, არამედ ეკლესია იხსნა განხეთქილებისა და გაყოფისაგან" (კონსტანტინეპოლის ორგზისი კრების კანონი 15).

ქრისტეანობის ერთ-ერთი უდიდესი განმანათლებელი იოანე ოქროპირი განხეთქილების შესახებ არსებული კანონის არსს ასე განმარტავს: "ექიმიც ხომ მთელი სხეულის გადასარჩენად მოკვეთს ხოლმე ავადმყოფ ნაწილს". საღვთო კუთვნილების მიმართ გაუმართლებელი ნოვაციებისადმი ამგვარი უკომპრომისობის გარეშე რამდენიმე საუკუნის შემდეგ აღარაფერი დარჩებოდა მაცხოვრის მადლმოსილი მოძღვრებიდან: "თუ წესების დარღვევას მივყოფთ ხელს, ვითომცდა იმიტომ, რომ მათ არა აქვთ დიდი ძალა, ამით თავს ვავნებთ თვით სახარების არაჯეროვანი გაგებით, ჩვენი ქადაგება შეიკვეცება და (ქრისტეანობის - ზ.ნ.). მხოლოდ სახელწოდებაღა შეგვრჩება (დიდი რჯულისკანონი, ბასილი დიდის ნეტარი ამფილოქესადმი მიწერილი წიგნის ოცდამეშვიდე თავიდან სულიწმიდის შესახებ). სწორედ უცვლელი საწესჩვეულებო და დოგმატური ღირებულებებისადმი ერთგულება ედო საფუძვლად დასავლეთის ეკლესიისადმი აღმოსავლეთის ეკლესიის პროტესტს. იგივე მიზეზით გაწყვიტა რუსეთმა კონსტანტინოპოლთან კავშირი. XVII საუკუნის მეორე ნახევარში თვით რუსეთის შიგნით საკლესიო განხეთქილება კვლავ ღვთისმსახურების რევიზიამ გამოიწვია. საღვთო წერილისა და რჯულის ზემოთ მოტანილი კანონების კარნახით, რეფორმატორულ ეკლესიას გამოეყო ერთი ნაწილი და ძველმართლმადიდებელთა ეკლესიის სახელით განსაზღვრა თავისი აღმსარებლობის არსი. ქრისტეანულ კატეგორიებში სწორი ორიენტაციისთვის სიძველე, თვით რჯულისკანონის თანახმად, არის ერთ-ერთი ყველაზე სანდო კრიტერიუმი: "თუ ცხადად გიჩვენებთ ამ გადმოცემის სიძველეს განა არ ჩათვლით ამას სიმართლედ? და ხომ იქნება ეს დასტური იმისა, რომ უძველესი რჯული შესაწყნარებელია, რადგან ჭაღარა ხანდაზმულობითაა პატივსაცემი" (ბასილი დიდის იმავე ეპისტოლეს 29-ე თავიდან).

დღეს, როცა ინტელექტუალურმა სამყარომ ცხადად დაინახა, რომ მეცნიერულ-ტექნიკური რევოლუციის მანქანამ კატასტროფას მიგვაყენა, ფაქტობრივად, დაიწყო საღვთო მადლის ძებნა. ამ თვალსაზრისით, თანამედროვე აკადემიურ მეცნიერებას უალტერნატივოდ მიაჩნია, რომ XX საუკუნის ბოლოს, ისტორიის შემაჯამებელ ეტაპზე ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთა ეკლესიის სახით სრულიად უნიკალურ მოვლენასთან გვაქვს საქმე.

რადგან სიტყვამ მოიტანა და ღვთის მადლი ვახსენეთ, რაც შეიძლება მოკლედ შევეხებით ამ გონებისთვის მიუწვდომელი ფენომენის შესახებ დიდი რჯულისკანონში არსებულ ცნობებს: "ღვთის მადლის გარეშე არაფერი კეთილის გაკეთება არ შეგვიძლია. ვინც ამბობს, რომ სიმართლის მადლი ჩვენ მოგვეცა იმისთვის, რომ რისი გაკეთებაც შეგვიძლია თავისუფლებით, ის ადვილად გავაკეთოთ მადლის მიერ, და თუ მადლი არ მოგვეცემოდა, მაინც შეგვეძლო მადლის გარეშეც ღვთის მცნებათა შესრულება, მაგრამ არა ადვილად, შეჩვენებული იყოს" (კართაგენის ადგილობრივი კრების კანონი 113). იმავე კრების 112-ე მუხლი გვიკანონებს: "ქრისტეს მადლი არა მარტო გვაძლევს იმის ცოდნას, რომ რაც საჭიროა ის გავაკეთოთ, არამედ სიყვარულს შთაგვბერავს ჩვენ, რათა რაც შევიცანით, მისი სრულყოფაც შევძლოთ". ასევე, "ვინც ამბობს, რომ ჩვენი უფლის იესუ ქრისტეს ღვთის მადლი ჩვენ მოგვენიჭა მხოლოდ დამხმარედ, რომ არ შევცოდოთ, და მის მიერ განგვიცხადდება და გვეუწყება ჩვენ ჩვენი ცოდვების შეცნობა, რათა ვიცოდეთ, რისი თხოვნა არის საჭირო და რას უნდა ავუქციოთ გვერდი, და ვინც არ აღიარებს, რომ მისი მეშვეობით გვეძლევა შეძლება და სიყვარული იმისა, რომ რაც გავიგეთ, ის შევასრულოთ საქმით, შეჩვენებულ იყოს".

გავიხსენოთ რუის-ურბნისის კრება, მოწვეული იმისთვის, რომ საქართველოს ეპოქა გაპარტახების მიზეზები და მისგან თავის დაღწევის საშუალება. ამ კრების საბოლოო გადაწყვეტილების თანახმად, საქართველო ღვთის "მადლის სიმდიდრისგან გაშიშვლდა ცთომის მიერ და განდგომილ და შერისხულ მონათა მონობა მოუტანა თავს". ე.ი., ღვთის მადლი, რომლის გარეშეც, როგორც ზემოთ ითქვა, შეუძლებელია რაიმე კეთილის გაკეთება, დაკარგულა ცთომის გამო. ცთომა კი, როგორც სულხან-საბა ორბელიანი განმარტავს, წესების გამრუდება ყოფილა. ასე რომ, გამრუდებული წესების გამართვა მადლის აღდგენის ერთადერთი გარანტია იყო. ამიტომაც: "დღეთა მრვალთა ფრიადითა გამოწვლილვითა კეთილად გამოიძიეს და ყოველი ცთომა განმართეს, კეთილი და სათნო ღმრთისა წესი ყოველი დაამტკიცეს..." (ცხოვრება მეფეთ მეფისა დავითისი. უცნობი ავტორი). თუ რა შედეგი გამოიღო ცთომილებათა განმართვამ, ამაზე დავით აღმაშენებლის ზეადამიანური საქმენი მეტყველებს. ვფიქრობ, ყოველივე ამის ფონზე, ძნელი მისახვედრი არ უნდა იყოს, რას ნიშნავს ძველმორწმუნე მართლმადიდებელი ("სტაროობრიადეცი"), რომელიც სალანძღავი სიტყვა ?გონიათ ჩვენს ოპონენტებს. წეს-ჩვეულებათა (ობრიადის) შესახებ კი წინასწარმეტყველის პირით თვით ღმერთი ბრძანებს: "არ გქონდათ უფლის საწესჩვეულებო დადგენილებათა რწმენა, და არ ასრულებდით მის საქმეებს, და ამიტომ ცარიელთათვის ცარიელია ეზრა, ხოლო სავსესთვის სავსე" (შდრ. ბიბლია, 3 ეზრა, 7,24.). უსასრულოდ შეიძლება წმინდა წერილის, გამოცხადებისა და საღმრთო გადმოცემის ციტირება, რომლის თანახმადაც მადლის გარდამოსვლის კანონი მუშაობს მხოლოდ იმ ეკლესიაში, სადაც არ შებღალულა მრწამსი, არ დაკარგულა საწესჩვეულებო დადგენილებათა რწმენა.

ქრისტეანული სარწმუნოების მწყობრ სისტემაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი რგოლის-საკულტო რიტუალის სიძველეთა ღალატმა გააცალა მადლი მართლმადიდებლობის აღმსარებელ ეკლესიებს, რადგან საქმის გარეშე მკვდარია რწმენა. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს სინამდვილეში ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთა გამოჩენა ღვთით მოვლენილი წყალობაა, წინასწარმეტყველებით განსაზღვრული საკაცობრიო მნიშვნელობის მოვლენაა და მის წინააღმდეგ ბრძოლა საკუთარ სიცოცხლესთან ბრძოლის ტოლფასია. თავიანთი პრაგმატული მენტალიტეტის გამო ასევე ვერ იცნეს მწიგნობრებმა და ფარისევლებმა მაცხოვარი და იგი თვითმარქვიად მიიჩნიეს, როცა თქვა: "მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხოვრებაი" (იოანე, 14,6.).
ახლა ვნახოთ, რამდენად ობიექტურია ჩვენი ოპონენტების ისტორიული ექსკურსი, სადაც აშკარად ჩანს ეკუმენისტური ავადმყოფობის სული: "მეძველწესეთა ანუ "სტაროობრიადცების" სექტა წარმოიშვა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში XVII საუკუნის მეორე ნახევარში. ამ სექტის წარმოშობა გამოიწვია მაშინდელი რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმსახურთა ერთი ნაწილის უკმაყოფილებამ პატრიარქ ნიკონის (1605-1681) საეკლესიო რეფორმის მიმართ".

უცნაურია, როგორ შეიძლებოდა, XVII საუკუნეში წარმოშობილიყო ის, რაც X საუკუნიდან მოყოლებული ვიდრე ნიკონის რეფორმამდე რუსეთის ეკლესიის საფუძველს წარმოადგენდა რაც თავდაპირველი სახით დარჩა და არ მიიღო თვისობრივად ახალი სწავლება. ელემენტარული ლოგიკის თანახმად, განა უფრო სწორი არ იქნებოდა, თუ სიტყვას "წარმოიშვა" ვიხმარდით "შვიდსაუკუნოვანი ტრადიციის წიაღში გაჩენილი ნიკონიანური სიახლის მიმართ?" თუ საეკლესიო რეფორმის გაუზიარებლობის და კვლავ ძველი სამოციქულო ორგანიზაციის შესახებ შეიძლება ვთქვათ წარმოიშვაო, მაშინ ასევე წარმატებით შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ საერთოდ, მართლმადიდებლობა, როგორც აღმსარებლობა, როგორც რელიგიური მოძღვრება "წარმოიშვა" XI საუკუნეში, 1054 წელს, როცა აღმოსავლეთის ეკლესიამ მრწამსში ცვლილებების შეტანის გამო შეაჩვენა დასავლეთის ეკლესია.

სინამდვილეში ამ განხეთქილებამ კი არ წარმოშვა ძველმართლმადიდებლობა, არამედ ზღვარი დასდო რეფორმატორულ ეკლესიასა და სამოციქულო სწავლების ერთგულ ეკლესიას შორის. თუკი აქამდე სიტყვა კათოლიკე ითარგმნებოდა, როგორც მსოფლიო, ამ განხეთქილების შემდეგ იგივე სიტყვამ გააერთიანა დოგმის განვითარებადობის იდეისა და პაპიზმის ცნება, მართლმადიდებლობა კი ძველი სამოციქულო სწავლების სინონიმად იქცა. ანალოგიური მდგომარეობაა მართლმადიდებლობისა და ძველი მართლმადიდებლობის ცნებათა შორის მას შემდეგ, რაც, კათოლიკეთა და შემდეგ ბერძენთა მსგავსად, რუსეთის ეკლესიამ შემოიღო დაუშვებელი ნოვაციები, სამღვდელოებისა და მრევლის ჯანსაღმა ნაწილმა არ მიიღო სიახლე და ნოვატორებს რჯულის სათანადო კანონის საფუძველზე გამოეყო. მეფისა და პატრიარქის მეცადინეობით დამკვიდრებული ლათინურ-ლუთერანული, კალვინისტურ-პაპისტური ერესი მღვდელმთავართა უმრავლესობამ გაიზიარა. საღვთო რჯულის დაცვა კი, როგორც ყოველთვის, ტანჯვისა და სისხლის ფასად უმცირესობას ხვდა წილად. შეიქმნა საჭიროება, ხაზი გასმოდა მოდერნისტულ და მრავალსაუკუნოვან ღვთისმსახურებას შორის გაჩენილ სხვაობას. სიძველის ერთგულმა მრევლმა თავისი აღმსარებლობის სპეციფიკა ძველმორწმუნე მართლმადიდებლობის სახელწოდებით გამოხატა.

დისპუტანტები არ უარყოფენ, რომ აღნიშნულ განხეთქილებაში უკმაყოფილების მიზეზი "რეფორმა" იყო. მაგრამ, ამასთან, ამტკიცებენ, რომ საეკლესიო სიახლე არ არის უთანხმოებისთვის საკმარისი საბაბი. რაც იმაზე მეტყველებს, რომ არ იციან, რაში მდგომარეობს მართლმადიდებლობის უპირატესობა ყველა სხვა კონფესიასთან შედარებით. მაგალითად, რ. ტომარაძეს მიაჩნია, სექტანტობა და ცოდვაა ის, რაც საუკუნეების განმავლობაში მართლმადიდებელთა ღირსებად ითვლებოდა. ჩვენს ოპონენტს მინდა ვურჩიო, სანამ უმაღლესი რიგის რელიგიურ თემაზე წერას გადაწყვეტდეს, ანბანურ ჭეშმარიტებაში მაინც გაერკვეს. თუ არადა, ქრისტეს ეკლესიის საკრალური საფუძვლების მორყევას როცა რეფორმებით ცდილობთ, მაშინ საგნებს თავისი სახელები უნდა დაარქვათ და აღიაროთ, რომ ეკუმენისტები ხართ. ეკუმენიზმი კი, უპირველესად, საღვთო რჯულის მპყრობელი მართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღდეგ მიმართული მოძრაობაა. რაც შეეხება რეფორმას, კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ, რომ იგი ჯერ საკულტო მსახურების - საწესჩვეულებო სისტემის მოშლას ისახავს მიზნად, რის შემდეგაც მადლგამოცლილი ეკლესია იოლად შეიძლება უღმერთოების სამსახურში ჩააყენო.
საღვთო რჯული ღმერთთან ურთიერთობის საშუალებაა და ღვთიური კანონებისა და წესების ერთიანობა: "ჩვენ ორივე უნდა ვიცოდეთ - წესთა უცთომელობაც და სჯულის ჩვეულებაც, გვმართებს შერცხვენით მხილება მათი, რომლებიც ღვთის მოცემულ წესებს არ შეიწყნარებენ" (დიდი რჯულისკანონი. მეექვსე მსოფლიო წმინდა კრების კანონი 102). შეცდომაში არ უნდა შეგვიყვანოს იმან, რომ ერთმანეთის მომდევნო საეკლესიო კრებებზე ზოგჯერ იცვლებოდა წინა კრებების კანონები. ეს ხდებოდა ქრისტეანთა გაძლიერებისდა კვალდაკვალ, მხოლოდ და მხოლოდ კანონების გამკაცრების და არა გაუფასურების მიზნით. ასეთი ცვლილებები დაასრულა ბოლო, მეშვიდე მსოფლიო კრებამ, რის შემდეგაც რჯულისკანონში ქრისტეს მეორედ მოსვლამდის ერთი ასოს გადაადგილებაც კი კატეგორიულად აიკრძალა და ამგვარი სითამამე სატანურ ქმედებად ჩაითვალა.

გნებავთ, კიდევ უფრო ჩავუღრმავდეთ ხილული წეს-ჩვეულებების კანონიკურ განმარტებებს. ქრისტეს ეკლესია დაფუძნებულია შვიდ საიდუმლოზე. ესენია, ნათლის-ღება, მირონცხება, ზიარება, სინანული, მღვდლობა, ქორწინება და ზეთის კურთხევა. რაც შეეხება საიდუმლოს რაოდენობას, მართლმადიდებლური ეკლესიის კატეხიზმოს სახელმძღვანელოს თანახმად, საიდუმლო არის ხილული მღვდელმოქმედება, რომელსაც აქვს უხილავი ზემოქმედების უნარი. ამ საღვთო მოქმედებისა თუ ზემოქმედების მექანიზმები "მიუწვდომელია დაწვრილებითი გამოძიებისა და გამოკვლევისათვის" (დიდი რჯულისკანონი. ბასილი დიდი ნეტარი ამფილოქესადმი მიწერილი წიგნის ოცდამეშვიდე თავიდან სულიწმიდის შესახებ). მართლმადიდებელ ქრისტეანს უნდა სწამდეს, რომ მხოლოდ რჯულისკანონით განსაზღვრულ მღვდელმოქმედებას აქვს ძალა საიდუმლოს მიმართ. ე.ი., მხოლოდ ამ მოქმედებათა ძალით ფუნქციონირებს საიდუმლო.

"საიდუმლო არის თვით იესუ ქრისტესაგან დაწესებული საღმრთო მოქმედება, რომლითაც ზემოქმედებს მორწმუნეზე მადლი და ძალი ღვთისა" (მართლმადიდებლური ეკლესიის კატეხიზმოს სახელმძღვანელო). ხილული წესის რელიგიურ მნიშვნელობასთან დაკავშირებით გავიხსენოთ სახარებიდან თვით ქრისტეს ნათლისღების სცენა, სადაც იოანე მოსანათლად მოსულ იესუს ეუბნება: "მე მიხმს შენს მიერ ნათლის-ღებაი, და შენ ჩემთან მოხუალა?" უფალი უპასუხებს: "აცადე, აწ რამეთუ ესრეთ შუენის ჩუენდა აღსრულებად ყოველი სიმართლე" (მათე, 3, 14-15). მივაქციოთ ყურადღება, რომ აქ სწორედ ხილულ მოქმედებაზე - რიტუალზეა საუბარი. ნათლის-ღების ხილული წესის აღსრულების გარდა ქრისტესთვის იოანეს არაფრის გაკეთება არ შეეძლო. დიახ, ასე მკაცრად დგას ქრისტეანობაში რჯულისმიერი წესების საკითხი, რადგან ქრისტეს ეკლესია იმართება სწორედ საკულტო რიტუალის მწყობრი სისტემის მეშვეობით, რომელიც ფორმით და შინაარსით არის არაპირდაპირ ადეკვატური, მაგრამ, გარკვეული თვალსაზრისით, იდენტური ზეციური გამგებლობისა...

ყოველივე ამის ფონზე, ვფიქრობ, გაუგებარი არ უნდა იყოს, რჯულის ერთგული ქრისტეანები რატომ აღიქვამდნენ ასე მტკივნეულად რეფორმის მცდელობის უმცირეს გამოვლინებასაც კი. ყველა, მცირე თუ დიდი რეფორმის გატარებისას, იქნებოდა ეს კათოლიკური, ბერძნული თუ რუსული, ფაქტობრივად, მოხდა ღვთივკურთხეული წეს-ჩვეულებების ფაბრიკაცია, - სუროგატებით შეცვლა. გადაკეთდა და გაყალბდა უმნიშვნელოვანესი საკულტო წესები, რაც იწვევდა თვით საიდუმლოს გაყალბებასა და მისი ძალის დაკნინებას: "საიდუმლო ნამდვილია და მადლი ღვთისა უეჭველად გადმოდის კაცზე მაშინ, როდესაც შესრულებულია წესიერად, სწორად. სწორი და წესიერი შესრულება საიდუმლოსი ის არის, რომ შესრულების დროს დაცულ იქნას ყოველივე მოთხოვნა აღმასრულებლისა და თვით აღსრულების შესახებ" (კატეხიზმო, 1994 წ. გვ. 6. საქართველოს საპატრიარქო). დააკვირდით, "შესრულებულია წესიერად" ე.ი., შესრულებულია ღვთით დადგენილი წესის მიხედით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საიდუმლო "არ არის ნამდვილი", ე.ი., არ ხდება ზეციური წყალობის გარდამოსვლა. უფრო მეტიც, რჯულისკანონი ამბობს: "რაც არ არის რჯულიერი, ის უეჭველად არის ურჯულო" (უკანონო) (გრიგოლ ნოსელი ეპისკოპოსის კანონიკური ეპისტოლე მელიტინელი ეპისკოპოსის წმინდა ლიტოსადმი, 2. თესალონიკ., 2,7). ერთი წუთით დავუშვათ, რომ ამ შემთხვევაში ნიკონის რეფორმის მიმართ მოპირისპირე მხარის პრინციპულობას არ ?ქონდა საფუძველი და რიტუალური ხასიათის ამ ცვლილებით სერიოზული არაფერი ხდებოდა. მაშინ რით აიხსნება თვით ნიკონიანელთა ასეთი უკიდურესი, სისხლიანი სანქციები?

ნიკონის ქართველ მომხრეთა მსჯელობის თანახმად, რუსებს ქრისტეანობა ბერძენთაგან არ მიუღიათ და მხოლოდ პატრიარქ ნიკონის დროს, XVII საუკუნეში დაინტერესებულან ქრისტეანული სიწმინდითა და ძველბერძნული ხელნაწერებით. ისინი წერენ: "მიუხედავად მძლავრი წინააღმდეგობისა პატრიარქმა ნიკონმა... შეძლო უძველესი ბერძნული ხელნაწერების საფუძველზე ჩაეტარებინა არსებული საღმრთისმსახურო წიგნების შესწორება" (გაზეთი "ქართული ქრონიკა", ივლისი-ოქტომბერი, 1995 წ.). საინტერესოა, "არსებული რუსული საღვთისმსახურო წიგნები" ვისი სწავლებით შეიქმნა თუ არა X-XI საუკუნის ბერძნებისა? სხვანაირად გამოდის, რომ რუსებს ნიკონამდე არ სცოდნიათ ქრისტეანობა. ვინ დაიჯერებს იმას, რომ რუსეთში ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობის ისტორია XVII საუკუნეში იწყება? საქმე ის არის, რომ ჩვენი ოპონენეტები მსოფლიო მართლმადიდებლობის ისეთი კატეგორიებით აზროვნებაზე მსჯელობენ, რომელსაც ძველი ქრისტეანული სამყარო არ იცნობს. იგი ბოლო დროის ნაყალბევია და მის უკან მსოფლიო საეკლესიო საბჭოს ეკუმენისტური ზრახვები იმალება.

აღსანიშნავია, რომ რუსული "სტაროვერიის" მოძულენი მესამე სულიერი რომის ცნებაში ნაციონალურ-პოლიტიკურ წანამძღვრებს ხედავენ. მათ ავიწყდებათ, რომ ამ ცნებაში განმსაზღვრელი არის სიტყვა "სულიერი" და ამ პატივზე უარი არ უთქვამს არც ნიკონიანურ რუსეთს, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ რეფორმატორები მასში, ეკონომიკურ-პოლიტიკური მოსაზრებებით, ერესში ჩაძირულ მსოფლიოსთან დაახლოების საშუალებას ხედავდნენ მაშინ, როცა ძველმორწმუნეთა მართალი სისხლი მხოლოდ და მხოლოდ რჯულის ჭეშმარიტებას იცავდა და ადასტურებდა. ასე რომ, ამ რეფორმის არსი მდგომარეობს არა ძველბერძნული სიწმინდის აღდგენაში, არამედ რუსეთის მიერ XVII საუკუნემდე მოტანილი ძველბერძნული მართლმადიდებლობის ლათინურ-ლუთერანული ერესებით შებილწვაში.

როგორც ვხედავთ, არ არის სწორი, თითქოს ნიკონიანელები რეფორმას ძველბერძნულ ხელნაწერებზე დაყრდნობით აწარმოებდნენ. სინამდვილეში ღვთის მსახურების სლავური სახელმძღვანელოები სწორდებოდა იმ ბერძნული წიგნების მიხედვით, რომლებმაც გაიარეს რომის, ვენეციის, პარიზის კათოლიკური რედაქციები. სწორედ კათოლიკეთაგან 1602 წ. გამოცემული წიგნის "ევქოლოგიონის" საფუძველზე გატარდა რეფორმა, რითაც სლავურში შემონახული ძველბერძნული ეკლესიის სიწმინდე ლათინურ-ლუთერანული ერესებით შეიბილწა. ამას ამოიკითხავთ რუსეთის ეკლესიის ისტორიისადმი მიძღვნილ ნებისმიერ წიგნში. ისტორიული ფაქტია ისიც, რომ ნიკონიანური ერესის სამხილებლად ტიტანური შრომა გასწიეს მღვდლებმა ლაზარემ და ნიკიტამ (რომელსაც ნიკონიანელმა რეფორმატორებმა დასამცირებლად "პუსტოსვიატი" უწოდეს). მათ დეტალურად შეადარეს ახალი წიგნები ძველ წიგნებს. შედეგმა ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა - აღმოჩნდა, რომ ბერძენთაგან ქრისტეანობის მიღებიდან 700 წლის შემდეგ თვით ბერძნულ წიგნებს აღარაფერი ჰქონდათ საერთო ძველბერძნულ აღმსარებლობასთან. რუსი და ბალკანელი სლავების მიერ შვიდი საუკუნის წინათ მიღებული ქრისტეანული მოძღვრება იმდენად შეცვლილი აღმოჩნდა, რომ ნიკონის რეფორმა, ფაქტობრივად, ახალი სარწმუნოების შემოღებად იქნა მიჩნეული (შდრ. ფ. ნ. ნიკოლსკი, გვ. 132-133).

ამგვარად, ნიკონს მღვდელმსახურთა ნაწილი ეწინააღმდეგებოდა არა რუსეთის ნაციონალურ-პოლიტიკური ინტერესებიდან გამომდინარე, როგორც ამას რ. ტომარაძე და "არქიმანდრიტი" რაფაელი გვიმტკიცებენ, არამედ საეკლესიო სიწმინდეთა დაცვის მიზნით. რეფორმატორებმა ძველი, ბერძნულ-სლავური ეკლესიის უნიკუმი სახელმწიფოებრივ ინტერესებს შესწირეს და მართლმადიდებლობის ახალი, რომაული ვარიანტი დაამკვიდრეს.

სანამ რელიგიის უფაქიზეს თემაზე კამათს დაიწყებდნენ ერესიარქ ნიკონის ქართველი თანამოაზრეები, ურიგო არ იქნებოდა, ამ რეფორმასთან დაკავშირებით იმ აზრს გაცნობოდნენ, თვითონ ნიკონს რომ ჰქონდა ცხოვრების ბოლო წლებში. პატივაყრილი ნიკონი მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ მისი რეფორმა არც პოლიტიკური, არც სოციალური და არც რელიგიური თვალსაზრისით სწორი არ იყო. ყოფილმა პატრიარქმა დაიწყო ძველი ტექსტების გასწორება და მათ აღდგენაზე მუშაობით საბოლოო განაჩენი გამოუტანა თავის მოღვაწეობას. ნიკონი გარდაიცვალა უბრალო ბერად 1681 წ. ისე, რომ ჭეშმარიტ, ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიას არ შერიგებია.

ქართველ ნიკონიანელთა პროვინციალური პატრიოტიზმის სამხილებლად მოვიტანთ ერთ მეტად მნიშვნელოვან ფაქტს. კერძოდ, 1929 წ. 23 აპრილს რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის სინოდმა მოხსნა ძველმართლმადიდებელთა მიმართ ნიკონიანური ეკლესიის წყევლა და აღიარა ძველი ჩვეულებების სასიცოცხლო მნიშვნელობა სულის ხსნის საქმეში. ხოლო 1971 წელს საზეიმოდ აღიარა კიდეც:

"განვიხილეთ რა საკითხი საღვთისმეტყველო, ლიტურგიკული, კანონიკური და ისტორიული თვალსაზრისით, - წერია რუსეთის ადგილობრივი ეკლესიის 1971 წლის კრების დადგენილებებში, _ საზეიმოდ ვაცხადებთ:

1. დამტკიცდეს საპატრიარქოს უწმიდესი სინოდის 1929 წლის 23 (10) აპრილის დადგენილება ძველი რუსული წესების მაცხოვნებლობის შესახებ, კერძოდ, რომ ისინი ისევე მაცხონვებელია, როგორც ახალი წესები და არის მათი თანაბარმნიშვნელოვანი;

2. დამტკიცდეს საპატრიარქოს უწმინდესი სინოდის 1929 წლის 23 (10) აპრილის დადგენილება ძველი წესების, განსაკუთრებით კი ორი თითით პირჯვრისწერის წინააღმდეგ გამოთქმული ყველა მაძაგებელი გამონათქვამის შესახებ. ყელა ასეთი გამონათქვამი, სადაც და ვის მიერაც უნდა იყოს გამოთქმული, არ არსებულად შეირაცხოს;

3. დამტკიცდეს საპატრიარქოს უწმინდესი სინოდის 1929 წლის 23 (10) აპრილის დადგენილება მოსკოვის 1565 წლის კრებისა და მოსკოვის 1667 წლის დიდი კრების წყევლა-კრულვების გაუქმების შესახებ, რომლებიც ამ კრებებმა დაადო ძველ წეს-ჩვეულებებსა და მათ მიმდევარ მართლმადიდებელ ქრისტეანებს და ეს წყევლა კრულვანიც არარსებულად შეირაცხოს" (Ïîìåñòíûé Ñîáîð Ðóññêîé ïðàâîñëàâíîé Öåðêâè (30 Ìàÿ - 2 Èþíÿ) 1971 ã. Ìîñêâà 1972 ã.).

ქართული გაბატონებული ეკლესიის ცთომილებათა გამო ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთა ბრალდებების შესახებ ოპონენტი წერს: "მეძველწესენი (ჩვენს შემთხვევაში - ქართველი ძველი მართლმადიდებლები) თაყვანს სცემენ მხოლოდ რვა დაბოლოებიან ჯვარს, ხოლო მართლმადიდებლები თაყვანს სცემენ, როგორც ოთხ და ექვს, ასევე რვა დაბოლოებიან ჯვარს". ეს სიმართლე არ არის. ამაზე მეტყველებს ძველმართლმადიდებელთა საეკლესიო ნივთებსა თუ საკულტო მსახურთა სამოსზე გამოხატული ოთხდაბოლოებიანი ჯვრები. საქმე ის გახლავთ, რომ რთულ რელიგიურ ნიუანსებში უშეცდომო ორიენტაციისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ტერმინოლოგიის ზუსტი მნიშვნელობით ხმარებას. ქრისტეანულ სარწმუნოებაში არსებული სიტყვიერი ხატის ცნება შინაარსის მკაცრ ტერმინოლოგიურ ჩარჩოებში აზროვნებას გვავალდებულებს. სათქმელის სხვადასხა პლასტებს გამოხატავს სიტყვები "თაყვანისცემა" და "პატივისცემა". მოცემულ შემთხვევაში სიტყვა "თაყვანისცემა" გარკვეულ საკულტო ქმედებაზე მიუთითებს, ხოლო "პატივისცემა" ზნეობრივი მნიშვნელობის სიტყვაა. "თაყვანისცემა" ნიშნავს მეტანიას (პირჯვრის გარდასახვა წელში მოხრით და მუხლმოყრით ან მუხლმოუყრელად). ძველი მართლმადიდებლები პატივს მიაგებენ ჯვარს დაბოლოებათა რაოდენობის მიუხედავად, მაგრამ რვაქიმიან ჯვარს თაყვანს სცემენ, რადგან, სხვა ჯვრებისგან განსხვავებით, მასზე მთელი სისრულით არის გადმოცემული ჯვარცმის მისტერია და მასთან დაკავშირებული ისტორიული და მისტიკური შინაარსის დეტალები. როგორც ხედავთ, ძველმორწმუნენი რვაქიმიან, ოთხქიმიან და ასევე წმინდა ნინოს ჯვარში აღიარებენ სიყვარულის საკრალურ საგანს, მაგრამ ჯვრების შინაარსობრივი სხვაობის მიხედვით სხვადასხვაგვარია მათთან დამოკიდებულების ფორმა.

რ. ტომარაძე წერს: "ბრალდება II. მეძველწესენი არ სცნობენ სამი თითით პირჯვრის გადაწერას. მათი სწვალების მიხედვით ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი პირჯვარს უნდა იწერდეს ორი თითით". ავტორი არ იჩენს რელიგიის უფაქიზეს რეალიებში ორიენტაციისთვის აუცილებელ მოკრძალებას და სიფრთხილეს. მისი სითამამე ისე შორს მიდის, რომ ქრისტეანობის საყოველთაოდ ცნობილ ტრადიციებს თავდაყირა აყენებს და გვიმტკიცებს: "ძველ ეკლესიაში (I-VII ს.ს.). პირჯვრის გადაწერა ხდებოდა ერთი თითით". შემდეგ გვასწავლის: "როგორც ერთით, ასევე სამი თითით პირჯვრის გადაწერა არსით და მნიშვნელობით ერთი და იგივეა..." ალბათ, როგორც ერთარსება სამების ტრინიტარული დოგმის გამოხატულება. რაც შეეხება ორი თითით პირჯვრის წერის წესს, როგორც ოპონენტის მსჯელობიდან გამომდინარეობს, ამგვარი რამ ბერძნებს საერთოდ არ სცოდნიათ. მეტი სიცხადისთვის აუცილებელია, წარმოდგენა ვიქონიოთ იმ საბუთების მეცნიერულ ღირებულებაზე, რომლებიც, როგორც ძველბერძნული წყაროები, მკითხველის სამსჯავროზე გამოიტანა ე. ჭელიძემ და რომელსაც ასე გულდაჯერებულად ეყრდნობა რ. ტომარაძე. სინამდვილეში ეს არის გვიანდელი საუკუნეების ბერძნულ-რომაული ფაბრიკაცია და არა ძველბერძნული წყაროები. კათოლიკებმა გაანადგურეს საბერძნეთი. თავიანთ სტამბებში დაუკარგეს თავდაპირველი სახე და, ფაქტობრივად, მოსპეს ძველბერძნული წყაროებიც. ამის გამო იყო, რომ XV საუკუნიდან მოყოლებული ქართველები ძველბერძნული ეკლესიის გადმოცემას რუსული ეკლესიის გადმოცემებში, რუსული ეკლესიის ტრადიციებსა და სლავური ღვთისმსახურების წიგნებში ეძებდნენ. "უფრო ძლიერი და უფრო ცხოველი იყო ამ პერიოდში რუსული გავლენა. ერთმორწმუნე რუსებში ქართველებმა დაინახეს ბიზანტიისა და მისი კულტურის, მისი მისიის მემკვიდრენი, ამიტომ ისეთივე სასოებითა და რწმენით დაუწყეს მათ ცქერა, განსაკუთრბით მას შემდეგ, რაც კონსტანტინოპოლი დაეცა, როგორითაც ბერძნებს უცქერდნენ წინათ" (კ. კეკელიძე, ქართ., ლიტ., თ., 1941 წ., ტ., I, გვ. 7,70). ბერძნებსა და მათ ხელნაწერებზე კათოლიკური რომის გავლენის შესახებ ლაპარაკი შორს წაგვიყვანდა. ეს საკითხები ვრცლად და ამომწურავად არის გაშუქებული მ. ნიკოლსკისა და ნ. ტალბერგის წიგნებში.

ჭეშმარიტი წიგნების ცრუ წყაროებით შეცვლის შესაძლებლობა წინასწარ გაითვალისწინეს ღმერთშემოსილმა წმინდა მამებმა და გაგვაფრთხილეს: "...კანონიკურ და არაკანონიკურ საკითხავთა შორის არ მოიპოვება აპოკრიფულ წიგნთა სახსენებელი, ისინი მწვალებელთაგან არიან შექმნილნი, რომლებიც წერენ მათ, როცა უნდათ და გვაწვდიან, და უმატებენ ხანს, რამდენიც უნდათ, და როგორც ვითომდა ძველს, სარწმუნოდ ხდიან მათ და ამით აცდუნებენ გულუბრყვილოებს" (დიდი რჯულისკანონი. ათანასე ალექსანდრიელის 39-ე სადღესასწაულო ეპისტოლედან). სწორედ ასეთთა რიცხვშია ჩვენი ოპოენენტების მიერ ეკუმენისტური ინტერესების კარნახით შერჩეული წყაროები. ამას უეჭველად ადასტურებს ის ფაქტი, რომ მათი შინაარსი ეწინააღმდეგება საღვთო რჯულისკანონს.

ასევე მცდარია პირჯვრის გარდასახვის წესთან დაკავშირებით ჩვენი ოპონენეტების მტკიცებანი. ისინი სამოციქულო ეკლესიის ტრადიციისა და გადმოცემის საპირისპიროდ ცდილობენ, დაასაბუთონ ერთი თითით პირჯვისწერისა და კურთხევის გაცემის ერეტიკული სწავლების კანონიკურობა.

სრულიად უსაფუძვლოა და ქრისტეანულ სარწმუნოებაში ჩაუხედავი მკითხველისთვისაა გათვალისწინებული რ. ტომარაძის მსჯელობა იმის შესახებ, რომ ერთი თითით პირჯვრის გარდასახვისას არ ირღვევა სამპიროვანი ერთარსება ღმერთისა და მისი განკაცებული ძის ორბუნებოვნების დოგმატი. თავად განსაჯეთ, ერთი თითით როგორ უნდა გამოვხატოთ სამპიროვანი ერთარსებისა და ორბუნებოვანი ქრისტეს დოგმა? არც ცალკე მამა ღმერთი და არც განუყოფელი სამება ჯვარზე არ გაკრულა და არც მამის მარჯვნივ მჯდომარეა. აქ შეიძლება პარალელი გავავლოთ ერთღმერთიანობის მომიზეზებით წყალში ერთგზის შთაფლვის ერესთან, რასაც რჯულისკანონი კრძალავს, რადგან მასში დარღვეულია ქრისტეს სამდღიანი სიკვდილისა და მკვდრეთით აღდომის დოგმა. თუკი ოპონენტებს ერთი თითით პირჯვრისწერისას მუჭში მოქცეული ნეკა, არათითი და შუათითი სამსახოვნების, ხოლო გამართული საჩვენებელი თითი ერთი ღმერთის ასოციაციას აძლევს, კეთილი, მაგრამ სად არის პირჯვრისწერის წესში მაცხოვრის ორბუნებოვნებისა და მისი ჯვართან მიმართების გამომხატველი შინაარსი? და, რაც ყველაზე უფრო მთავარია, პირჯვრისწერის ამგვარი წესი არც ერთ საუკუნეში არანაირი კანონით არ არის განსაზღვრული. პირიქით, ქრისტეანულ ლიტერატურაში იგი ცნობილია, როგორც ხაჩეცარული ერესი. რაც შეეხება, პირჯვრის წერის ასეთ წესთან დაკავშირებით წმინდა მამათა ავტორიტეტის მოშველიებას, როგორ ზემოთ მოგახსენეთ, ეს ერესის დასამკვიდრებლად მწვალებელთა ცნობილი მეთოდია. უპასუხოდ ვერც სამი თითით პირჯვრის წერის წესის მავნე და უსაფუძვლო ჩვეულებას დავტოვებთ. არც ერთი კანონიკური ტექსტი, არც ზეპირი გადმოცემა არაფერს ამბობს დღეს ჩვენს სინამდვილეში დამკვიდრებული სამი თითით პირჯვრისწერის წესის სასარგებლოდ. ასეთი წესი არ დაუდგენია არც ერთ მსოფლიო საეკლესიო კრებას. მის შესახებ არ არსებობს არავითარი მინიშნება ხატწერის ნიმუშებზე. იგი თანდათანობით ვრცელდება ძველი წიგნების ახალი რედაქციების მეშვეობით. რუსეთში იგი მხოლოდ XVII საუკუნეში იჩენს თავს. ამ პერიოდიდან, სტამბური წესით ნაბეჭდი წიგნების მომრავლების კვლადაკვალ, იმდენად აღრეულია ძველი და ახალი სწავლებები, რომ გაძნელებულია მათ შორის ზღვარის დადება. ძველ სამოციქულო გადმოცემათაგან ახალი სუროგატების გამოცალკევების მიზნით ძმებმა ანდრია და სიმონ დენისოვებმა შექმნეს ფუნდამენტური ნაშრომი "პომორული სიტყვისგებანი". ამ წიგნში თავმოყრილია ყველა მნიშვნელოვანი საღმრთო გადმოცემა თავდაპირველი, უცვლელი სახით. მათ შორის არის პიჯვრის გარდასახვისა და კურთხევის გაცემის წესიც. მრავალი ძველი წიგნის, წმინდა მამების, მაღალი სასულიერო წოდების პირთა მოწმობის მოშველიებით, წიგნის ავტორები დამაჯერებლად ადასტურებენ სამი თითით პირჯვრის გარდასახვის ერეტიკულობას.

ახლა ვნახოთ, თითების ამგვარი წყობა შეესაბამება თუ არა სახარების დოგმატურ შინაარსს: ცერი, საჩვენებელი და შუა თითი შეერთებულია ერთარსება სამების გამოსახატავად, ნეკა და არათითი კი მოხრილია და მოქცეულია მუჭში. პირჯვრისწერისას თითებით შუბლს ვეხებით ნიშნად იმისა, რომ ქრისტე არის ეკლესიის მართალი და ჭეშმარიტი თავი. შემდეგ, მაცხოვრის განკაცების გამოსახატავად, თითებს ვიდებთ ჭიპზე. მარჯვენა მხარზე თითების შეხებით ვაღიარებთ, რომ ის აღსდგა მკვდრეთით, ამაღლდა და მჯდომარე არს მარჯვენით მამისა. პირჯვრის გარდასახვას ვასრულებთ მარცხენა მხარზე თითების დადებით, რაც ნიშნავს, რომ ქრისტე კვალად მომავალ არს დიდებით და განყოფილთა შორის მარცხნივ მდგომარეთა განსჯად. დავუშვათ, რომ, ერთი თითის მსგავსად, სამი თითით შუბლთან შეხება ერთარსება სამების უზენაესობაზე მეტყველებს, მაგრამ სამი თითის ჭიპზე მიდება, როგორც უნდა დაძაბო წარმოსახვა, ვერაფრით გამოხატავს განკაცებისა და ორბუნებოვნების დოგმას.

ასევე მარჯვენა მხარზე სამი თითის შეხებით სიტყვიერი განმარტების გარეშე ვერ მივანიშნებთ ორბუნებოვანი მაცხოვრის მამის მარჯვნით მჯდომარების სწავლებაზე, რადგან სამი თითი, როგორც აღვნიშნეთ, სამების ერთიანობაზე მეტყველებს და შეუძლებელია, "მჯდომარე იყოს მარჯვენით მამისა". არც მარცხენა მხარზე სამების გამომხატველი სამი თითის შეხებაში ჩანს ლოგიკა - მარცხნივ მდგომარეთა განსჯად მომავალი ორბუნებოვანი ქრისტეს მრწამსით განსაზღვრული შინაარსი. სამი თითის სიმბოლური მნიშვნელობის მიხედვით, აქაც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სამების მეორედ მოსვლა მარცხნივ მდგომარე ცოდვილთა განსასჯელად ქრისტეანული სარწმუნოებისთვის უცხო სიახლეა. თუ მივაქცევთ ყურადღებას, რა ძალით არის ჩაქსოვილი და შეკავშირებული საწესჩვეულებო დადგენილების ყოველი დეტალი ქრისტეანული სარწმუნოების დოგმატურ კუთვნილებასთან, იოლი გასაგებია, ერთი შეხედვით უმნიშვნელო გადახრა რატომ იწოდებოდა მწვალებლობად და რატომ იკრძალებოდა იგი.

ახლა კი ვნახოთ, ფორმალურად და შინაარსობრივად როგორი სადა და მეტყველი, როგორი ზუსტი და ერთმნიშვნელოვანია ორი თითით პირჯვრის გარდასახვის სამოციქულო, კანონიკური წესი, რომლის დროსაც თითების წყობა ისეთია, თითქოს ღმერთმა ხელის მტევნისა და ხუთი თითის შექმნის დროს გაითვალისწინა სახარების დოგმასთან მისი მომავალი კავშირი. ჯერ მოვისმინოთ თითების წყობისა და ჯვართან მიმართების ტრინიტარული ლოგიკა ორი თითი პირჯვრის გარდასახვის დროს. ვიცით ჯვრისა და პირჯვრის გარდასახვის სახარებისეული შინაარსი; ქრისტე ღმერთი ამქვეყნიური არსებობის ჭეშმარიტი თავი და ადამიანის ცხოვრების აზრია. იგი ჩვენთვის და ჩვენი ცხოვრებისთვის გარდამოხდა ზეცით და სასწაულებრივად განკაცდა, წერილისამებრ, ჯვარს ეცვა და ტკივილითა და სისხლით გამოისყიდა კაცობრიობა. აღსდგა მკვდრეთით. ამაღლდა ზეცად და მჯდომარე არს მარჯვენით მამისა და კვლავ მოვა მეორედ მართალთა სახსნელად და მარცხნივ მდგომარეთა დასასჯელად.

ნეკი, არათითი და ცერი შეერთებულია ერთარსება სამპიროვანი ღმერთის სახარებისეული სწვალების შესაბამისად. სამების მეორე იპოსტასი - უფალი იესუ ქრისტე "გარდამოხდება ზეცით" და შეიმოსავს ადამიანურ ბუნებას. ამის ნიშნად აღმართულია საჩვენებელი და შუა თითი. საჩვენებელი თითი ქრისტეს კაცებრივი ბუნების სიმბოლოა, შუა თითი მისი მეორე, ღვთაებრივი საწყისის მიმანიშნებელია. იგი ოდნავ მოხრილია, რასაც ცის მოდრეკას უწოდებენ. სხვანაირად რომ ვთქვათ, შუა თითის ოდნავი მოხრით გაცხადებულია უკვდავების გზის გახსნა, ღმერთთან კავშირის აღდგენა და ის, რომ ღმერთმა შეგვირიგა იესუ ქრისტეს მეშვეობით და მოგვცა შერიგების მსახურება (შდრ. 2, კოპ., 5,18).

ახლა დავაკვირდეთ ერთარსება სამებიდან გამომდინარე ორბუნებოვანი მაცხოვრის ჯვართან მიმართებას პირჯვრის გარდასახვის დროს: საჩვენებელ და შუა თითს ვიდებთ შუბლზე. ე.ი., ორი თითით გამოხატული ორბუნებოვანი იესუ ქრისტე არის ადამიანის ცხოვრების თავი და აზრი. შემდეგ ამავე ორ თითს ვიდებთ ჭიპზე, შემდეგ მარჯვენა და მარცხენა მხარზე. პირჯვრის გარდასახვის მთელი მოქმედების მანძილზე ჩანს, რომ განკაცება, მამის მარჯვნივ ჯდომა, მარცხნივ მდგომარეთა დასჯა მხოლოდ ორბუნებოვანი ქრისტეს პრეროგატივაა. რაც შეეხება ერთარსება სამების გამომხატველ სამ თითს, იგი მუდამ განუყოფელია და შეერთებულად თან ახლავს ორბუნებოვანი იესუ ქრისტეს აღსანიშნავად აღმართულ ორ თითს. ე. ჭელიძისა და (მისი მიბაძვით) რ. ტომარაძის განცხადება იმის შესახებ, რომ ბერძნულ წყაროებში არსად არაფერია ნათქვამი ორი თითით პირჯვრის წერისა და კურთხევის მიცემის თაობაზე, მტკნარი სიცრუეა. მათ რომ ეთქვათ, ჩვენს ხელთ არსებულ წყაროებში არაფერია ნათქვამი ორი თითით შესახებო, იქნებ, დაგვეჯერებინა, რადგან, როგორც ზემოთ მოგახსენეთ, ეს წყაროები ბერძნულ-რომაული წარმოშობისაა. მაგრამ იმის განცხადება, რომ ძველბერძნულ წყაროებში ორი თითით პირჯვრის გარდასახვის წესის შესახებ არ არის არავითარი ცნობა და, აქედან გამომდინარე, ამგვარი რამ ბერძენთათვის უცხოა, ჩემი აზრით, საკუთარი თავისა და მკითხველის შეურაცხყოფაა.

დავიწყოთ იქიდან, რომ რუსმა და ბალკანელმა სლავებმა ქრისტეანობა და მასთან დაკავშირებული "წესნი" და "რიგნი" ბერძენთაგან ისწავლეს. ისტორიული ფაქტია, რომ ქრისტეანობის მიღებიდან ნიკონის რეფორმამდე რუსები ორი თითით იწერდნენ პირჯვარს. საინტერესოა, საიდან მოიტანეს სლავებმა ეს წესი, თუკი ბერძნებმა არაფერი იცოდნენ მის შესახებ? თუ პირველი საუკუნიდან მოყოლებული ქრისტეანები ერთი თითით იწერდნენ პირჯვარს, როგორც ამას ჩვენი ოპონენტები აცხადებენ, მაშინ რას უნდა ნიშნავდეს თვით მახარობელ ლუკას მიერ შესრულებული ტიხბინის ღვთისმშობლის ხატი, რომელზეც გამოხატულია ორი თითით პირჯვრისწერისა და კურთხევის მიცემის წესი? ორი თითით პირჯვრის გარდასახვის კანონიკურობაზე მეტყველებს ბეშქენ და ბექა ოპიზრების ჭედური ხატები, ორი თითია გამოსახული ქართულ მინანქრიან ხატებზე... ტომები დასჭირდებოდა ყველა იმ ბერძნული, სლავური თუ ქართული ხატების ჩამოთვლას, სადაც, სამების ნიშნად, შეკრული სამი თითისა და ქრისტეს ორბუნებოვნების ნიშნად, ორი თითით პირჯვრისწერისა და კურთხევის გაცემის წესია გამოხატული. წიგნში "პომორული სიტყვისგებანი" 150 უძველესი საბუთია მოტანილი ორი თითით პირჯვრის გარდასახვის სამოციქულო სწავლების სასარგებლოდ. იოანე ოქროპირის, ნეტარი თეოდორიტეს, ნიკონ შავმთელის, კირილე იერუსალიმელის, მაქსიმე ბერძენის და სხვათა ციტირება საგაზეთო წერილში შეუძლებელია. საილუსტრაციოდ ერთი გახმაურებული ფაქტიც იკმარებდა: მეორე მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე მისმა თავმჯდომარემ, პატრიარქმა მელეტიმ ორი თითით განახორციელა სასწაული, კერძოდ, ?აერში გამოსახა ჯვარი და მისი ორი თითიდან ცეცხლის ისრებმა გაიელვა.

იმის დასტურად, რომ ბერძნებმა და მათგან ქართველებმა მშვენივრად უწყოდნენ ორი თითით პირჯვრის გარდასახვისა და კურთხევის წესი, ზემოთ მოტანილი ხატწერის ნიმუშებთან ერთად ერთ ბერძნულ-ქართულ ლიტერატურულ საბუთსაც გაგაცნობთ: "... აღიღო კათხაი იგი სავსეი წამლითა და დასწერა მას სამგზის ჯვარი ორითა თითითა თვისითა და თქვა: სახელითა მამისათა და ძისათა და სულისა წმინდისათა შევსვამ კათხასა ამას, - და შესვა იგი წინაშე მათ ყოველთასა და არარაი ევნო მას" (ქართული მწერლობა, ტ., I, იოანე მოსხი, "სამოთხე", გვ. 398). კიდევ ბევრი რამ რჩება სადავო ჩვენს ოპონენტებთან, მაგრამ ამჯერად მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ პოლიტიკურ თუ მატერიალურ ინტერესებზე, პუბლიცისტისა თუ მეცნიერის სახელზე მაღლა ქრისტეანული ზნეობა დგას და არ ღირს მარადიული, ღვთაებრივი ღირებულებების ფასად ამქვეყნიური, წარმავალი სიკეთისთვის ცხოვრება და ბრძოლა.

ეს შენიშვნა რომ სამართლიანია, დასტურად კიდევ ერთ მეტად ნიშანდობლივ მაგალითს მოვიტან. კერძოდ, ყველა ის საკითხი, რომელიც რ. ტომარაძემ თავის წერილში წამოჭრა, მეორე ხარისხის ცდომილებებს ეხება. სამწუხაროდ, თანამედროვე ქართული ეკლესიისა და ერის ცხოვრებაში ბევრად უფრო სერიოზული უბედურება ტრიალებს; ეს გახლავთ ნათლისღების სამოციქულო 50-ე კანონის დარღვევა, რამაც საქართველოს წაართვა ცოდვათა მიტევებისა და სულიდან დაბადების შესაძლებლობა. ასეთი ერი კი, თუ მართლმადიდებლური ეკლესიის რჯულისკანონის პრიზმაში გავხედავთ, ცხედარია...

სწორედ ამ საშინელი უფსკრულის დასაძლევად მოუვლინა ღმერთმა საქართველოს ჭეშმარიტად სამოციქულო ეკლესია, რომელიც კანონიერი სამღვდელოების გაჩენის, ცოდვათაგან განბანვისა და სულიდან დაბადების საღვთო უფლების მპყრობელია.

მაშ, ვიჩქაროთ საქართველოს გაწმენდა ყოველგვარი სექტანტობისა და მსოფლიოს საეკლესიო საბჭოს ეკუმენისტი აგენტურისგან, რათა დაუბრკოლებლად ამოქმედდეს მადლის გარდამოსვლის კანონი და ყველამ მივიღოთ ქრისტეს ჭეშმარიტი ბეჭედი - რჯულიერი ნათლობა. ამინ.