არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)
გზა - მართლად სავალი
გზა -
ნაწილი II
გრანდიოზული დივერსია
გრანდიოზული დივერსია
17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმის მიზეზები და შედეგები მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის. ძველმართლმადიდებლობის დოგმატურ-კანონიკური და ისტორიულ-ლიტურგიკული გამართლება
მკითხველო, წინამდებარე წიგნი, რომლის ინტერნეტ-ვერსიასაც ჩვენს ოფიციალურ საიტზე გთავაზობთ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საძირკვლის გამაგრების, შენთვის ჭეშმარიტი ქრისტეანული გზის ჩვენებას ისახავს მიზნად. აქ თავმოყრილია დიდძალი კვლევითი მასალა, რომელიც ეხება დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიის ისტორიის და ესქატოლოგიის სფეროებს. წიგნი მდიდარია ფაქტობრივი და დოკუმენტური მასალით და მოიცავს პერიოდს I საუკუნიდან ვიდრე XXI საუკუნემდე. ავტორი გვაძლევს ნათლისღების საიდუმლოს, სხვადასხვა ლიტურგიკული წეს-ჩვეულების, 17-ე საუკუნის საეკლესიო რეფორმისა და მისი შედეგების შემჭიდროებულ, მაგრამ ამავე დროს ღრმა ანალიზს.
წიგნში მხილებულია ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული ცილისწამებებისა და ბრალდებების უსაფუძვლობა; ავტორის მიზანია, ჭეშმარიტების ერთგულ ყოველ ქრისტეანს მიუთითოს გზა მართლად სავალი. იმის გასარკვევად, რომ ეს გზა სწორედ ძველმართლმადიდებლურ ქრისტეანობასთან მიდის, არა მარტო აქ მოტანილი საეკლესიო წესებისა და სხვადასხვა მოვლენის განმარტება დაგეხმარება, არამედ კრებულში თავმოყრილი სადისკუსიო მასალებიც დიდად წაგადგებგა და ორ მოპაექრე მხარეს შორის მტყუან-მართლის გარჩევაც არ გაგიჭირდება.
წიგნის პირველი ნაწილი ეძღვნება ნათლისღების საიდუმლოს, მისი შესრულების კანონიკურ და არაკანონიკურ ფორმებს; მეორე ნაწილი - 17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და მის შედეგებს როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის; მესამე ნაწილი კი მთლიანად ეძღვნება ეკლესიის უძლეველობას.
ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულით უძღვნის ამ წიგნს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა) წმიდა სარწმუნოების გზაზე შემდგარ ყოველ მართლმადიდებელს.
წიგნი გამოიცა ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შემოწირულობით.
თავი XV
___________________________________________________________________________________________________________________________________
დავა ეკლესიის გარშემო, ანუ რომელია ჭეშმარიტი ეკლესია?!
საქართველოში გაბატონებული და ოფიციალური ე. წ. მართლმადიდებელი ეკლესიის არაოფიციალურ საიტზე, განყოფილებაში "აპოლოგეტიკა", მოთავსებულია გრ. დიაჩენკოს მიერ შედგენილი სწავლება ეკლესიის შესახებ http://www.orthodoxy.ge/apologetika/7nishani.htm) (URL-ის მიმართვის თარიღი: 02.12.2020), რომელსაც ქართული ოფიციალური (ნიკონიანური) ეკლესიაც იზიარებს.
რა ნიშნებით უნდა ამოვიცნოთ ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია? შეკითხვას სვამენ ოფიციალური "მართლმადიდებელი ეკლესიის" აპოლოგეტები წერილის ავტორის, გრიგოლ დიაჩენკოს პირით და მისი მეშვეობითვე განმარტავენ: "პირველ რიგში, ჭეშმარიტი ეკლესია შეუბღალავი, სუფთა სახით უნდა შეიცავდეს მოციქულთა მიერ ნაქადაგებ ქრისტიანულ მოძღვრებას" (ხაზგასმა ყველგან ჩვენია – არქიეპ.პ.).
"ძე ღმერთის დედამიწაზე მოსვლის მიზანი ადამიანთათვის ჭეშმარიტების მოტანა იყო, როგორც მან ბრძანა ჯვარზე ვნების წინ: "იმიტომ დავიბადე და იმიტომ მოველ ამ ქვეყნად, რომ ჭეშმარიტება ვიმოწმო. ყველა, ვინც ჭეშმარიტებისაგან არის, ყურს უგდებს ჩემს ხმას" (იოან. 18:37). მოციქული პავლე, მოძღვრავს რა თავის მოწაფეს ტიმოთეს, თუ როგორ უნდა აღასრულოს საეპისკოპოსო ვალდებულებანი, დასძენს: "მაგრამ თუ დავიგვიანე, იცოდე, როგორ უნდა მოიქცე ღვთის სახლში, რომელიც არის ეკლესია ცოცხალი ღვთისა, ჭეშმარიტების სვეტი და საფუძველი" (1 ტიმ. 3,15).
სამწუხაროდ უნდა ვაღიაროთ, რომ თანამედროვე განშტოებებს შორის სწავლების მხრივ დიდი სხვადასხვაობაა. პრინციპულად აუცილებელია შევთანხმდეთ, რომ ყველა არ შეიძლება სწორად ასწავლიდეს.
თუკი, მაგალითად, ერთი ეკლესია ამტკიცებს, რომ ზიარება არის ქრისტეს სისხლი და ხორცი, ხოლო მეორე ამტკიცებს, რომ – არა, მაშინ შეუძლებელია ორივე მართალი იყოს, ანდა თუკი ერთ ეკლესიას სწამს პირჯვრის გამოსახვის სულიერი ძალის რეალურობა, ხოლო მეორე ამ ძალას უარყოფს, აშკარაა, რომ ერთ-ერთი მათგანი ცდება (მკითხველს ვთხოვ კარგად დაიმახსოვროს ავტორის ეს სიტყვები, რადგან ქვემოთ წარმოჩნდება თუ როგორი ურთიერთგამომრიცხავი და საწინააღმდეგო სწავლებაა არა მარტო სხვადასხვა ერეტიკულ, არამედ ამ "ერთ" და თითქოსდა "მართლმადიდებელ" ეკლესიაშიც – არქიეპ. პ.).
ჭეშმარიტი ეკლესია ის უნდა იყოს, – განაგრძობს გ. დიაჩენკო, – რომელიც სარწმუნოებრივ საკითხებში სრულიად ეთანხმება პირველი საუკუნეების ქრისტიანულ ეკლესიას და არაფერში არ ეწინააღმდეგება მას.
ჭეშმარიტი მოძღვრების წყარო თავად ღმერთია, რადგან ღმერთია ჭეშმარიტება და თავად მაცხოვარი უწოდებს თავის თავს, არაერთგზის, ჭეშმარიტებას და ნათელს, სოფლის განმანათლებელს. ეს ჭეშმარიტება, ქრისტე მაცხოვრის მიერ ნაქადაგები, ჩაწერილია მისი უშუალო მოწაფეების, მსმენელებისა და თვითმხილველების მიერ წმიდა სახარებაში, რომელიც თავის განვითარებასა და ახსნას პოულობდა მოციქულთა ქადაგებებში მთელს მსოფლიოში.
ასე რომ, სახარებაში ჩაგდებული თესლი, მოციქულთა ეპისტოლეებსა და ქადაგებებში დატოტვილ ხედ გადაიქცა, რომლის ჩრდილქვეშაც უნდა გავრცელებულიყო წმიდა ეკლესიის სწავლება ყოველგვარი ცვლილებების გარეშე. თუკი ადამიანი მიუკერძოებლად შეადარებს თანამედროვე ქრისტიანულ ეკლესიათა მოძღვრებებს, მაშინ ის, როგორც ჩვენ შემდგომ ვნახავთ, უნდა მივიდეს იმ დასკვნამდე, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია (იგულისხმე რეფორმატორული, ოფიციალური ეკლესია - არქიეპ. პ.) შეუბღალავად ქადაგებს ძველი, სამოციქულო ეკლესიის რწმენას. სრულიად შეუბღალავი სიწმინდით ინახავდა იგი ღმერთის მიერ მოცემულ მოძღვრებას, რის გამოც იწოდება კიდეც სვეტად და სიმტკიცედ ჭეშმარიტებისა.
მკაცრად მისდევდა და ინახავდა რა მოციქულთა სწავლებას, როგორც წერილობითს, ასევე ზეპირს, მორწმუნეთა სულების ხსნისათვის წმიდა ეკლესია ყოველთვის უარყოფდა ყოველგვარ ცვლილებას მასში, ყოველგვარ უთანხმოებას მოციქულთა მიერ ნაქადაგებ ღვთაებრივ მოძღვრებასთან და წყვეტდა ურთიერთობას ჭეშმარიტების ყოველგვარ მოწინააღმდეგესთან, ერეტიკოსთან და განხეთქილების შემომტანთან.
თავისი ერთიანობა და მოძღვრების უცვალებადობა მან მკაფიოდ გამოხატა მსოფლიო საეკლესიო კრებებზე, რომლებზეც მკაცრად შემოიზღუდა თავი ახლადაღმოცენებული ერესებისაგან, ვითარცა ინება სულმა წმინდამან, რომელიც ქრისტეს აღთქმისაებრ მარად წმიდა ეკლესიაში სუფევს: "და მე ვჰკითხო მამასა ჩემსა, და სხვა ნუგეშინისმცემელი მოგივლინოს თქვენ, რათა თქვენ თანა დაადგრეს უკუნისამდე" (იოან. 14,16).
ეს ერთიანობა და უცვალებლობა მოძღვრებისა, მოციქულთა დროიდან მოყოლებული, ეკლესიის მთელი ისტორიის მანძილზე ნარჩუნდება და არცერთ მის საწინააღმდეგო, ანდა მასთან უთანხმოებაში მყოფ შტრიხსაც კი არ ძალუძს შებღალოს მისი ნათელი ხატი, ან ვინ გაბედავს შეცვალოს ის, რასაც: "ღმერთი ეტყოდა მამათა წინასწარმეტყველთა მიერ, ხოლო უკანასკნელთა ამათ დღეთა მეტყოდა ჩვენ ძისა მიერ თვისისა, რომელი იგი დაადგინა მკვიდრად ყოველთა, რომლისაგანცა შეჰქმნა საუკუნენი" (ებრ. 1,1-2).
განა შესაძლებელია ღმრთაებრივი გონება შეცვალოს ადამიანურმა? მაგრამ ეს ბოროტისგანაა, ჭეშმარიტების მოწინააღმდეგისგან, დასაბამიდან კაცისმკვლელისგან, რომელიც ჭეშმარიტებასა არა დაადგრა. "რამეთუ ჭეშმარიტება არა არს მის თანა. ოდენ იტყვინ ტყუილსა, თვისისაგან გულისა იტყვინ, რამეთუ მტყუარ-არს და რამეთუ მამაცა მისი მტყუარ არს" (იოან. 8,44).
განა აქედან ცხადი არაა, რომ ისინი, ვინც ღმრთაებრივ მოძღვრებას ცვლიან ადამიანური მოსაზრებების გამო, არ შეადგენენ ეკლესიის წევრებს, უკვე ამის გამო ისინი მოსწყდნენ მას და განვრდომილ იქნენ მისი წიაღიდან? დიახ, ამგვარი ხალხი უკვე აღარაა ეკლესიის ზღუდის შიგნით, არამედ თავიანთ გულისთქმისაებრ ვლენან და თავადვე ასამართლებენ საკუთარ თავს, აღდგომიან რა ჭეშმარიტებას".
მოკლედ, გრ. დიაჩენკოსა და ოფიციალური "მართლმადიდებლების" აზრით, რელიგიური თემი, რომელიც "შეუბღალავი, სუფთა სახით არ შეიცავს მოციქულთა მიერ ნაქადაგებ ქრისტიანულ მოძღვრებას" და "ღმრთაებრივ მოძღვრებას ცვლის ადამიანური მოსაზრებებით", ასევე, არ "წყვეტს ურთიერთობას ჭეშმარიტების ყოველგვარ მოწინააღმდეგესთან, ერეტიკოსთან და განხეთქილების შემომტანთან", არ შეიძლება იწოდოს ქრისტეს ჭეშმარიტ ეკლესიად.
ასე ფიქრობენ ჩვენი თანამედროვე ოფიციალური ეკლესიის სასულიერო და საერო პირები. ეს უეჭველი ჭეშმარიტებაა, რასაც ოფიციალური ეკლესიის სასულიერო დასი და მისი მრევლი ადასტურებს (ბუნებრივია, არავის ეპარება ეჭვი, რომ ავტორი ამ სიტყვების გადმოცემისას ჭეშმარიტ ეკლესიად მიიჩნევდა იმ საკრებულოს, რომლის წევრიც თვითონ იყო და არაორაზროვნად მიანიშნებდა, რომ ეს თვისებები სწორედ მის, ოფიციალურ მართლმადიდებლობას ახასიათებს).
წერილის სტრუქტურა ასეთია: სანამ ჭეშმარიტი ეკლესიის გამორჩეული შვიდი ნიშან-თვისების აღწერაზე გადავიდოდეს, ავტორი გვთავაზობს ისტორიულ-კანონიკურ და დოგმატურ მსჯელობას ზოგადად ეკლესიისა და მისი დანიშნულების შესახებ, სადაც სადავო არაფერია, შემდეგ კი აყალიბებს შვიდ ნიშანს, რომელმაც "სხვადასხვა ეკლესიებისა და სექტების სულ უფრო მზარდი რაოდენობის გამო", ბევრს უნდა გაუადვილოს ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესიის გამოცნობა ცრუეკლესიებისგან.
ხსენებული თხზულების შესავალი ნაწილი, ზოგადმართლმადიდებლური და არსებითად მისაღები სწავლების გამო, ჩვენი განხილვის საგანს არ წარმოადგენს. მაგრამ შვიდი ნიშან-თვისება, რომელიც ავტორს მისი ეკლესიის უპირატესობად მიუჩნევია, ყურადღებასა და დეტალურ დაკვირვებას საჭიროებს.
ეს ნიშნებია:
1. ქრისტეანული სწავლა-მოძღვრების სიწმინდე; 2. საეკლესიო იერარქიის უწყვეტობა:3. შვიდი საეკლესიო საიდუმლო;4. შინაგანი ერთობა;5. ჭეშმარიტი მცნებები და მაცხოვნებელი მსჯელობები;6. მოწამეობრივი ცხოვრება;7. ისტორიული კვლევა.
ნამდვილად, ზემოთ ჩამოთვლილი ნიშნები მხოლოდ ქრისტეს ეკლესიას ახასიათებს და არა რომელიმე სხვას, მაგრამ აქ იბადება შეკითხვა: რამდენად ახასიათებს იგი ოფიციალურ, ე. წ. მართლმადიდებელ ეკლესიას, რომელსაც ეკუვნის თხზულების ავტორი?
არის თუ არა გაბატონებული "მართლმადიდებლური" ეკლესია ამ თვისებების მქონე და, შედეგად, არის თუ არა ის ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია?
ვცადოთ ამ საკითხების გარკვევა, რაშიც ძალზედ დაგვეხმარება თვით გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველთა შეხედულებები საკუთარ თავზე და საკუთარ ეკლესიაზე.
ამის დასამტკიცებლად ჩვენ, ასევე, ნაწილობრივ მივმართავთ ცნობილი ძველმორწმუნე მართლმადიდებლის, ფიოდორ მელნიკოვის ნაშრომს სახელწოდებით "Блуждающее богословие" ("გზააბნეული ღვთისმეტყველება") რომელშიც ბრწყინვალედ არის ასახული ის უსისტემობა და წინააღმდეგობრიობა, რაც გაბატონებულ "მართლმადიდებლობაში" არსებობს უმთავრეს სწავლა-მოძღვრებით (ანუ დოგმატურ) საკითხებში.
"ეს წიგნი, - ვკითხულობთ ძველმართლმადიდებლურ მცირე ენციკლოპედიაში, - ააშკარავებს ახალმოწესეთა ეკლესიის ღვთისმეტყველების წინააღმდეგობრიობას მრავალ სარწმუნოებრივ საკითხში. ავტორი აჩვენებს, რომ თვით საეკლესიო საიდუმლოთა ცნებებში ახალმოწესე ეკლესიის მოძღვრები და ღვთისმეტყველები მრავალ პუნქტებში დაცილებულნი არიან როგორც წმინდა მამებისეულ სწავლებას, ასევე საკუთარი ეკლესიის სწავლებასაც და ხან ლათინობისკენ, ხან კიდევ პროტესტანტობისკენ იხრებიან.
გამოცემის შემდეგ ამ წიგნმა ძველმოწესეთა მოწინააღმდეგეებზე მოახდინა გამაოგნებელი შთაბეჭდილება. 1912 წლის 20 ივნისს ხელისუფლებამ წიგნი დააპატიმრა, ხოლო ავტორი სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მისცა. მელნიკოვის ეს წიგნი დღემდე აქტუალურია. საგულისხმოა, რომ სულ უახლოეს წარსულში მოსკოვის სასულიერო აკადემიის კურსდამთავრებულებს მელნიკოვის წიგნს სთავაზობდნენ, როგორც ობიექტს სადიპლომო ნაშრომისთვის. მათ ევალებოდათ მელნიკოვის ოპონირება და წიგნის თუნდაც ერთი რომელიმე თავის უარყოფა, თუმცა დღემდე ეს ვერავინ შეძლო" (Старообрядчество. Лица, события, предметы и символы (опыт энциклопедического словаря), стр. 50).
ჩვენც ვსარგებლობთ შემთხვევით და ამ ნაშრომზე დაყრდნობით ვაჩვენებთ, რომ გრ. დიაჩენკოსა და მის თანამოაზრეთა შეხედულება, თითქოსდა მათი ოფიციალური ეკლესია ატარებს ყველა იმ ნიშანს, რომელიც ქრისტეს ჭეშმარიტ ეკლესიას უნდა ახასიათებდეს, რბილად რომ ვთქვათ, არ შეესაბამება სინამდვილეს. შედეგად, ის არ შეიძლება იყოს ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია.
ასევე გამოვიყენებთ ისტორიულ მოწმობებს, ამონარიდებს წმიდა მამათა თხზულებებიდან და ოფიციალური ეკლესიის გასული საუკუნისა თუ თანამედროვე წარმომადგენელთა პუბლიკაციებიდან, რათა ობიექტურნი ვიყოთ და მკითხველის თვალში ახირებული მტრების შთაბეჭდილება არ დავტოვოთ.
მაშ, მოდი ვნახოთ, ნამდვილად ახასიათებს თუ არა ოფიციალურ, "მართლმადიდებლურ" ეკლესიას ყველა ეს ნიშანი და არის თუ არა ის ამ ნიშნების მიხედვით "მართლმადიდებლური"?
ეკლესიის პირველი ნიშანი: ქრისტეანული სწავლა-მოძღვრების სიწმინდე
სანამ მსჯელობას დავიწყებდეთ და ძირითად თემებზე ოფიციალური ეკლესიის თვალსაჩინო წარმომადგენელთა შეხედულებებს გავეცნობოდეთ, აუცილებელია თავიდანვე ჩამოვაყალიბოთ ეკლესიური ერთობის დოგმატი, თანაც ისე, როგორც ამას ოფიციალური ეკლესია გადმოსცემს თავის კატეხიზმოებში, რათა ვინმემ არ დაგვადანაშაულოს, თითქოსდა ჩვენ ერთი რომელიმე ადგილობრივი ეკლესიის ცოდვებს სხვა ადგილობრივ ეკლესიებს მივაწერთ და ერთის ცოდვებს სხვას მოვკითხავთ.
სწორედ ამიტომ, წინასწარ თავი რომ დავიზღვიოთ, მოვალენი ვართ, ამთავითვე განვუმარტოთ მკითხველს ეკლესიის ერთობის არსი და ვაჩვენოთ, რომ, როდესაც ერთი ადგილობრივი ეკლესია მძიმედ ცოდავს (ვგულისხმობთ ცთომილებებს სარწმუნოებრივ და საეკლესიო საკითხებში, ასევე იმ პუნქტებში, რომლებიც ჩამოაყალიბა გრ. დიაჩენკომ), სხვა ადგილობრივმა ეკლესიამ მასთან ევქარისტული ერთობა უნდა გაწყვიტოს (ცხადია, ჯეროვანი გაფრთხილებების შემდეგ), თუ არადა, ისიც თანამონაწილე და თანამოზიარე ხდება ამ შეცოდებისა, თუნდაც ეს ცთომილებები თვითონ არ ახასიათებდეს.
აი, რას გვამცნობენ ოფიციალური ეკლესიის კატეხიზმოები: მოსკოვის მიტროპოლიტი ფილარეტი თავის ცნობილ "ვრცელ კატეხიზმოში" ეკლესიის ერთობის შესახებ მსჯელობისას ამბობს: "ეკლესია ერთია იმიტომ, რომ ის არის ერთი სულიერი სხეული, ჰყავს ერთი თავი – ქრისტე და განცხოველდება ერთი ღმრთის სულით. "ერთია ხორცი და ერთია სული, ისევე, როგორც ხმობილნი ხართ თქვენი ხმობის ერთი იმედით. ერთია უფალი, ერთია რწმენა, ერთია ნათლისღება, ერთია ღმერთი და ყოველთა მამა, ყველაზე უზენაესი, ყოვლის გამრიგე და ყველაში დავანებული" (ეფეს. 4:4-6).
"ეკლესიის ერთობა, – განაგრძობს მიტრ. ფილარეტი, – გვავალდებულებს "მშვიდობის საკვრელით შეინარჩუნოთ სულის ერთობა" (ეფეს. 4:3). ეკლესია ერთია, თუმცა არსებობს ცალკეული და დამოუკიდებელი ეკლესიები, მაგალითად: იერუსალიმისა, ანტიოქიისა, ალექსანდრიისა, კონსტანტინოპოლისა, რუსეთისა. ეს კერძო ეკლესიებია, ანუ ერთი მსოფლიო ეკლესიის ნაწილებია. დამოუკიდებელი გარეგნული მოწყობა ხელს არ უშლის მათ სულიერად იყვნენ მსოფლიო ეკლესიის ერთადერთი სხეულის დიდი წევრები, თავად ჰყავდეთ ქრისტე და სარწმუნოებისა და მადლის ერთსულოვნებით იყვნენ შეკავშირებულნი".
"ეს ერთობა – მიტრ. ფილარეტის კატეხიზმოს სწავლებით, – ხილულად გამოიხატება სარწმუნოების ერთგვაროვან (ერთნაირ) აღიარებაში, ერთნაირ საიდუმლოებებსა და ლოცვით ერთობაში... არსებობს ერთობა მიწიერ და ზეციერ ეკლესიებს შორის, როგორც ეკლესიის, ანუ ყველასთვის საზოგადო თავის, ქრისტესთან მიმართებაში, ასევე ურთიერთ შორის მიმართებაშიც" (Пространный Катехизис. Составленный Митрополитом Московским Филаретом, гл., "О девятом члене Символа веры").
ამ აზრს გამოთქვამს ოფიციალური ეკლესიის ეპისკოპოსი ალექსანდრე სემიონოვ ტიანშანელი თავის ცნობილ "მართლმადიდებლურ კატეხიზმოში", მისი თქმით: "როდესაც ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ეკლესია არის ერთი და წმიდა, ამით ვამტკიცებთ, რომ ეს ერთობა აღესრულება არა კაცობრივი ძალით, არამედ ღვთისგან მონიჭებული სიყვარულით. ეს ასევე ნიშნავს, რომ ეკლესია ადამიანური საზოგადოება ან კავშირი კი არ არის მხოლოდ, არამედ ღმერთკაცობრივი კავშირი, ანუ ადამიანთა კავშირი ღმერთთან და ერთმანეთთან...".
ეპისკოპოს ალექსანდრე ტიანშანელის "მართლმადიდებლურ კატეხიზმოში", რომელიც ქართულადაც ითარგმნა და დაიბეჭდა პატრ. ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით (თარგმნეს გვანცა კოპლატაძემ და გიორგი ტონიამ), ეკლესიის ერთობის ნიშნების შესახებ ნათქვამია: "ეკლესიის ერთობა გამოვლინდება და იმავდროულად იქმნება სარწმუნოების ერთობის მეშვეობით (ეკლესიის გადმოცემა), საიდუმლოთა და ლოცვის ერთობის მეშვეობით, საეკლესიო იერარქიისა და ეკლესიის მოწყობის მეშვეობით..." (ეპისკოპოსი ალექსანდრე. "მართლმადიდებლური კატეხიზმო". მესამე გამოცემა. თბილისი, საქ. საპატრ. გამოც. 2004 წ. გვ. 54).
"მრწამს... ერთი, წმიდა, კათოლიკე... ეკლესია". სიტყვა "კათ-ოლონ" ბერძნულად ნიშნავს "ის, რაც საერთოა", "ის, რაც ერთადაა". მრწამსის სლავურ ტექსტში სიტყვა "კათოლიკე" გადათარგმნილია სიტყვით "соборная" (ქართულში დატოვებულია "კათოლიკე", ანუ - "საყოველთაო" - არქიეპ. პ.).
ეკლესიის კათოლიკეობა, ანუ საყოველთაოობა მისი ერთობიდან და სიწმიდიდან გამომდინარეობს. მართლმადიდებლური ეკლესია ინახავს ქრისტიანული სარწმუნოების სისავსეს და მის შესახებ მთელი ქვეყნიერების წინაშე ამოწმებს, რაც სწორედ ჭეშმარიტი მსოფლიო ეკლესიის ნიშანია.
"ეკლესიის კათოლიკეობა ერთი მხრივ უნდა გვესმოდეს, როგორც მისი საზღვრების დროითა და სივრცით შეუზღუდველობა, მეორე მხრივ კი, როგორც მისი ერთიანობის კონკრეტული გამოხატულება, ანუ მის წევრთა უაღრესი ერთობა ეკლესიის ცხოვრების ყველა სფეროში" (იქვე).
"მორწმუნეთა თემი თუ ეპარქია კათოლიკეა იმდენად, რამდენადაც მათ ურთიერთობა აქვთ ყველა დანარჩენ მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან სარწმუნოებისა და ცხოვრების ერთობის თვალსაზრისით. ცალკეული ეპარქიები მსოფლიო ერთობის გამოვლენისა და დაცვისათვის ერთიანდებიან და შედიან უფრო ვრცელი ერთეულების - ავტოკეფალური ეკლესიების - შემადგენლობაში, რომელთა საზღვრები ჩვეულებრივ, მაგრამ არა აუცილებლად, ემთხვევა სახელმწიფოთა პოლიტიკურ საზღვრებს... ამგვარად, ეკლესიის ერთიანობა მსოფლიო პლანშიცაა დაცული" (იქვე. გვ. 58, 59)".
სხვა კატეხიზმოში, რომელიც ასევე გამოცემულია საქართველოს ოფიციალური საპატრიარქოს მიერ, ეკლესიის ერთობა ასეა განმარტებული: "თუმცა არსებობენ სხვა-და-სხვა ეკლესიები, მაგრამ ეს არ ეწინააღმდეგება ეკლესიის ერთობას, რადგანაც ადგილობრივი ეკლესიები ერთმანეთისგან განირჩევიან მხოლოდ ადგილ-მდებარეობით, ენით, რომლითაც სრულდება ღვთისმსახურება, მაგრამ ყველა ისინი შეადგენენ ერთ ეკლესიას, როგორც მისი ნაწილნი" (სახელმძღვანელო მართლმადიდებლური ეკლესიის კატეხიზმოს შესასწავლად. თბილისი 1990 წ. გვ.53).
ამრიგად, მოკლედ თუ შევაჯამებთ, ოფიციალური ეკლესია ზემოთ დამოწმებული კატეხიზმოების (და სხვა მსგავსი სახელმძღვანელოების მეშვეობით) ადასტურებს იმ ჭეშმარიტებას, რომ ეკლესიის ერთობა როგორც ეპარქიულ ან ავტოკეფალურ დონეზე, ასევე "მსოფლიო პლანში" ხორციელდება სარწმუნოებრივი, ლოცვით-ლიტურგიკული (ევქარისტული) და ეკლესიური ცხოვრების ყველა სფეროში გამოხატული უაღრესი ერთობით.
ამიტომაც ის, რაც წინამდებარე ნაშრომში ეხება ერთ ადგილობრივ ეკლესიას, ზემოთ აღწერილი ერთობის ძალით, უცილობლივ ეხება სხვა ადგილობრივ ეკლესიებსაც (მაგალითად, საქართველოს ოფიციალური მართლმადიდებლური ეკლესია ყოველივეში მართლმადიდებლური რომც იყოს, მძიმე სარწმუნოებრივ-ეკლესიური დარღვევების (ანუ მწვალებლობების) მქონე ადგილობრივ ეკლესიებთან ევქარისტული ერთობის გამო თვითონაც ასეთად უნდა გამოცხადდეს).
ამიტომაც, ბუნებრივია, რომ ის ეკლესია, რომელსაც ეს თვისებები არა აქვს, ოფიციალური, გაბატონებული ეკლესიის წევრთა აზრით, არ შეიძლება იყოს "ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო" ეკლესია, რაშიც სრულიად ვეთანხმებით.
ახლა კი ვნახოთ, ახასიათებს თუ არა გაბატონებულ ეკლესიას ეს თვისებები და შეიძლება თუ არა, ის იყოს "ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია".
ა) გაბატონებული, ე. წ. "მართლმადიდებელი ეკლესიის" ღვთისმეტყველება და სარწმუნოებრივი ერთობა.
დავიწყოთ პირველით და უმთავრესით, ანუ ვნახოთ, რა მდგომარეობაშია გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველება და სარწმუნოებრივი ერთობა (ეკლესიის გადმოცემა) და მოკლედ მიმოვიხილოთ, რას ასწავლიან ახალმოწესეთა გაბატონებული ეკლესიის მოძღვრები როგორც ძირითად დოგმატურ საკითხებზე, ასევე საეკლესიო საიდუმლოებებზე, რითაც დამტკიცდება, რომ ამ ეკლესიას არ ახასიათებს არც სარწმუნოებრივი "ერთობა და არც უცვალებლობა მოძღვრებისა". ანუ ის არ არის "ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია", როგორც ამას მრწამსი გვასწავლის.
ნიკონიანელ ღვთისმეტყველთაგან მეტნაკლებად უფრო კეთილსინდისიერები დაუფარავად აღიარებენ ახალმოწესეობრივ ეკლესიაზე ლათინური მწვალებლობის ზეგავლენას. ერთ-ერთი ავტორის აღიარებით "მართლმადიდებლები (ე.ი. ნიკონიანელი რეფორმატორები - არქიეპ. პ.) მიუწვნენ ლათინობას, დაუახლოვდნენ მათ და თანდათანობით, შეუმჩნევლად მოექცნენ კიდეც მათი ზეგავლენის ქვეშ" (И. Чистович. Очерки истории зап. русс. церкви. Часть 2, стр. 349. ციტ. Ф. Мельников. Блуждающее богословие. М. стр. 11).
"ჩვენს საღვთისმეტყველო აზროვნებას, - ბრძანებდა აკადემიური ჟურნალი "Церковный вестник", - დიდი ხანია ამჩნევენ იმას, რომ ოქროს შუალედის ძიებაში ქანქარასავით ქანაობს კათოლიციზმსა და პროტესტანტიზმს შორის; თუმც ჯეროვანია აღინიშნოს, რომ ამ ბოლო 50 წლის განმავლობაში კათოლიკურმა ტენდენციებმა ბევრად გადააჭარბა პროტესტანტულს, რასაც სულიერი სკოლის ძველებურმა კათოლიკურმა საფუარმაც შეუწყო ხელი.
სადღეისოდ ჩვენ გვყვანან ღვთისმეტყველები, რომლებიც ატარებენ საეკლესიო იერარქიულ ხარისხებს და რომლებიც საფუარისა და აზროვნების მიხედვით პაპისტები უფრო არიან, ვიდრე მართლმადიდებლები" (Церковный вестник. 1907 г., № 27).
მმართველი სინოდის ობერპროკურორთან არსებული განსაკუთრებულ დავალებათა მოხელე და იმდროინდელ მისიონერთა სულისჩამდგმელი გ. სკვორცოვი აღიარებდა, რომ გაბატონებული ეკლესიის ორგანიზმი ლათინობით იყო დასნებოვნებული, რადგან მისი ღვთისმეტყველება გაჟღენთილი იყო ლათინური საწყისებით, ამიტომაც ის საჭიროებდა "ლათინური საფუარისგან განწმენდას".
"გაბატონებულ ეკლესიაში, - ნათქვამია ეპისკოპოს ევდოკომის წიგნში "На заре церковной жизни", - მოგვიწევს მძიმე სამუშაოს ჩატარება, თუნდაც, მაგალითად, ჩვენი შეკრული საღვთისმეტყველო აზროვნების გასათავისუფლებლად. ის ხომ ასწლეულების განმავლობაში იყო ლათინთა ტყვეობაში. როგორი სამუშაოს ჩატარება მოგვიწევს, როგორი ძალისხმევა დაგვჭირდება იმისათვის, რათა გავათავისუფლოთ რომს ჩახუტებული ჩვენი ღვთისმეტყველება. ეს "ჩახუტება" ფიზიკურ ტყვეობაზე უარესი თუ არა, უკეთესი არაფრით არ არის" (გვ. 29).
ცნობილი გამოცემის "Миссионерское обозрение"-ს რედაქტორი, მმართველი სინოდის ობერ-პროკურორთან არსებულ განსაკუთრებულ დავალებათა მოხელე და მისიონერთა სულისჩამდგმელი გ. სკვორცოვი აღიარებდა, რომ გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველება ნამდვილად საჭიროებს ლათინური საფუარისგან განწმენდას: "ჩვენი საეკლესიო ორგანიზმი რომ დაავადებულია, – წერს სკვორცოვი, - ამას მე არ უარვყოფ. მაგრამ ამ დაავადების განსაკურნავად აუცილებელია სამღვდელოთა და ერისკაცთა ერთობლივი მუშაობა. ჩვენ, ერისკაცნი, მაგალითად, სამრევლო ცხოვრებით არ ვცხოვრობთ; ჩვენი ღვთისმეტყველება გაჟღენთილია ლათინური საწყისებით. საეკლესიო ცხოვრების მრავალი მხარე უცხოა ქრისტეანობისთვის" ("Записки религиозно-философских собрании", стр. 87).
"სინოდალური ეკლესიის საღვთისმეტყველო სკოლა, - ბრძანებს ცნობილი სლავიანოფილი ი. სამარინი, - ეკლესიის მყარი მატერიკიდან გადაიხარა და გადავიდა იმ მყიფე და ძირგამომპალ ნიადაგზე, რომელშიც შეიტყუეს ის დასავლელმა ღვთისმეტყველებმა. აქ, მტრულად განწყობილი ლათინიზმისა და პროტესტანტიზმის ორ ცეცხლს შუა მოქცეული, შემომტევთა მოსაგერიებლად იძულებული გახდა, მიემართა უკვე მზა იარაღისთვის, რომელიც დიდი ხანია აპრობირებული აქვთ ლათინობასა და პროტესტანტიზმს ურთიერთსაწინააღმდეგო დაპირისპირებაში. და აი, ნაბიჯ-ნაბიჯ, ლათინურ-პროტესტანტულ ანტინომიებში გახვეული მართლმადიდებლური სკოლა საბოლოოდ თვითონაც გაორდა. მასში ჩამოყალიბდა ორი სკოლა: ანტილათინური და ანტიპროტესტანტული; მართლმადიდებლური კი ჩაკვდა" (Полное собрание соч. А. С. Хомякова, т. II, стр.23).
უეჭველად და ერთხმად დადგენილია, რომ გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველება როგორც თავისი სულითა და საზოგადო მიმართულებით, ასევე ცალკეულ პუნქტებში არის არამართლმადიდებლური და ათეისტურიც კი.
პროფ ა. პ. ლოპუხინი ამბობს: "ცნობილია, რომ ჩვენს საღვთისმეტყველო აზროვნებაში გამუდმებით მოძრაობს ორი დინება, რომლებიც მართლმადიდებლობის კალაპოტიდან ზოგჯერ გადადიან მწვალებლურ მსოფლმხედველობაზე, თანაც ერთს აქვს პროტესტანტიზმის სახე, მეორეს კი რომაული კათოლიციზმისა. ეს არ არის ახალი მოვლენა. ის შესამჩნევად გამოიკვეთა იმ დროს, როდესაც დიდმა მეფე-გარდამქმნელმა (პეტრე I-მა. - არქიეპ. პ.) საზოგადოებრივი და პოლიტიკური მიმართებით პირველად დაგვაახლოვა დასავლეთს. მისი ორი თანამებრძოლი, თეოფანე პროკოპოვიჩი და სტეფანე იავორსკი ამ ორი მიმართულების წარმომადგენლებად მოგვევლინნენ და იმ დროიდან ეს გაორება გამუდმებით გვახსენებდა თავს, რა თქმა უნდა, უპირველეს ყოვლისა, საღვთისმეტყეველო აზროვნების სფეროში, მაგრამ ამავე დროს აისახებოდა მთელ ჩვენს საზოგადოებრივ აზროვნებასა და ცხოვრებაზე" (Лютарт. Апология христианства / Перевод проф. А.П. Лопухина. С. 671) (Ф. Е. Мельников. Блуждающее богословие. Глава I. Латинские и протестантские начала. http://starajavera.narod.ru/bluzhd.html#_ednref11).
"ჩვენ დაგვავიწყდა, - გულახდილად აღიარებს გაბატონებული ეკლესიის ერთ-ერთი გამოჩენილი მღვდელმთავარი, ხარკოვის მთავარეპისკოპოსი ამბროსი, - რომ უნდა ვიყოთ არა მხოლოდ ქრისტეანი ერი, არამედ მართლმადიდებელიც... პეტრემდელმა (იგულისხმება იმპ. პეტრე I - არქიეპ. პ.) ჩვენმა წინაპრებმა პაპის თავდასხმების და კათოლიციზმის მონობისგან კი გვიხსნეს, მაგრამ პეტრეს შემდეგ პროტესტანტიზმისგანაც კი ვერ დავიცავით თავი..." (Еп. Амвросий. О причинах отчуждения от церкви образованного общества, стр.30. ციტ. იქვე).
აკადემიური ჟურნალი "Богословский вестник" წერდა: "დღეისთვის ჩვენ გვყვანან ღვთისმეტყველები, მათ შორის იერარქიული ხარისხის მატარებლებიც კი, რომლებიც აზროვნებითა და საფუარის მიხედვით მეტად ახლოს არიან პაპის უერთგულეს მსახურებთან. უკანასკნელ ათწლეულებში სასკოლო და საეკლესიო-ადმინისტრაციულ ცხოვრებაში, კათოლიკური საფუარი გამოვლინდა თავისი ყველაზე მახინჯი ფორმით..." ("Церковный вестник", 1907 г. № 27. ციტ. იქვე. გვ. 1, 2).
იმისთვის, რათა გვეჩვენებინა, რამდენად დაცილებულია მართლმადიდებლობას და ობიექტურ მეცნიერულ კვლევას ნიკონიანური მეცნიერება და თეოლოგია, მრავალი სხვა მაგალითის მოყვანაც შეგვეძლო, რომელთაგან განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს პეტერბურგის სასულიერო აკადემიის პროფესორის ნ.კ. ნიკოლსკის აღშფოთებული გამონათქვამი: "ჩვენ (ე.ი. პროფესორებს - არქიეპ. პ.) გვაიძულებდნენ გვეთქვა (მეცნიერების სფეროში) არა ის, რაც, ჩვენი აზრით, არის ჭეშმარიტება ან ისტორიული ფაქტის შესაბამისი და რაშიც ღრმად ვართ დარწმუნებული, არამედ ის, რაც ამ გარდამავალი წუთისოფლისა და ვიწრო, შეზღუდული გონებისთვის არის მიზანშეწონილი... თუკი თავს იმის უფლებას მივცემთ, რომ მიტროპოლიტ ფილარეტის (დროზდოვის – არქიეპ. პ.) ან მაკარის (ბულგაკოვის – არქიეპ. პ.) სახელმძღვანელოებისგან მცირედ განსხვავებული რელიგიური შეხედულებები გვქონდეს, იმწამსვე (საკუთარ თვალშიაც კი) ვოლტერიანელებად, ერეტიკოსებად, პროტესტანტებად და ნიჰილისტებად გარდავიქცევით" ("К вопросу о церковной реформе". "Христианское чтение". 1906 г., стр. 190, 191, 200).
ბ) სიმბოლური წიგნები (კატეხიზმოები)
ყველაზე კარგად ეს ვითარება სიმბოლურ წიგნებში (ანუ ე. წ. "კატეხიზმოებში") აისახა, რომელიც წარმოადგენს გაბატონებული ეკლესიის კრებითი აზროვნებისა და ოფიციალური სწავლების ნამდვილ სახეს ქრისტეანული სარწმუნოების უმთავრეს სწავლა-მოძღვრებით საკითხებში.
საკითხის შესწავლამ ცხადყო, რომ გაბატონებულ ეკლესიას არ მოეძევება (სარწმუნოებრივი თვალსაზრისით) დაუზიანებელი კატეხიზმო. ჩვენი წინამდებარე ნაშრომი, მართალია, მიზნად არ ისახავს ამ საგანზე დეტალურ მსჯელობას, რადგან მკითხველს ამ საკითხის საკმაოდ დაწვრილებით გაცნობა შეუძლია ჩვენ მიერ მითითებულ ლიტერატურაში (განსაკუთრებით ფ. მელნიკოვის ხსენებულ ნაშრომში), მაგრამ არ შეიძლება არ მივუთითოთ ის ფაქტები და არ გავაცნოთ მკითხველს ის დასკვნები, რაც განსახილველ საგნებზე თვით ახალმოწესე მოძღვრებსა და მეცნიერებს გაუკეთებიათ. გაბატონებული ეკლესიის ცნობილ და ავტორიტეტულ ღვთისმეტყველთა აღიარებით, სიმბოლური სახელმძღვანელოები და ლიტურგიკა გაჟღენთილია ლათინური და სხვა მწვალებლობებით.
აი, მაგალითად, რას წერენ ისინი საკუთარ კატეხიზმოებზე: ბერძნული ეკლესიის მიერ მიღებული და საყოველთაოდ ცნობილი "მართლმადიდებლური სარწმუნოების აღსარება" რომელიც მიტრ. პეტრე მოგილას შედგენილია და დაწესებულია "დასავლეთრუსეთის მართლმადიდებელ ქრისტეანთა სახელმძღვანელოდ, ლათინური ზეგავლენის ნიშნებს ატარებს" (Чистович И. Указ. соч. ч. 2, с. 349). თუ რაში აისახა ასეთი ზეგავლენა, ეს გამოიკვლია გაბატონებული ეკლესიის ახალგაზრდა ღვთისმეტყველმა, მღვდელმონაზონმა ტარასიმ. საგულისხმოა, რომ მისი ეს გამოკვლევა დიდი და მცირე რუსეთის ღვთისმეტყველებაზე ჟურნალმა "Миссионерское Обозрение" თავის მკითხველს შესთავაზა, როგორც უფასო დამატება. ცხადია, ამ ჟურნალის ხელმძღვანელობა სრულიად იზიარებს წიგნის "Великороссийское и малороссийское богословие XVI и XVII вв." ავტორის შეხედულებებსა და დასკვნებს, სხვაგვარად ისინი არ შესთავაზებდნენ მას თავიანთ ხელისმომწერთ ან, უკიდურეს შემთხვევაში, კრიტიკულ შენიშვნებს მაინც დაურთავდნენ.
გაბატონებული ეკლესიის მკვლევრის, მღვდელმონაზონ ტარასის კრიტიკული გამოცემის თანახმად "ამ წიგნში ე.წ. "კათოლიკური" ეკლესიის სულისკვეთებით არის გადმოცემული სწავლება ქრისტეს შესახებ; ლათინური მწვალებლობითვეა აღბეჭდილი გამოსყიდვის დოგმატიც".
მღვდელმონაზონი ტარასი მიუთითებს მთელ რიგ არამართლმადიდებლურ შეხედულებებზე, რაც ამ თხზულებაშია. მაგალითად: "სისხლიანი მსხვერპლით ღმრთის ე. წ. "დაკმაყოფილების" თეორია". მკვლევრის აზრით, პეტრე მოგილა იმდენად იზიარებს და მისდევს "დაკმაყოფილების" ლათინურ სწავლებას, რომ ქრისტეს ვნებათა მთელ ძალას ამ სისხლიან მსხვერპლში მოიაზრებს" (Тарасий, иеромонах. Указ. соч. С. 102).
სწავლებაში იერარქიის შესახებ, სახელწოდებით "მართლმადიდებლური აღმსარებლობა", იერარქიას ისეთივე მნიშვნელობას ანიჭებს, როგორიც მიისაკუთრა რომაულ-კათოლიკურმა მღვდელმთავრობამ (და რომლის შესახებ ზემოთ უკვე გვქონდა საუბარი).
მღვდელმონაზონ ტარასის აზრით, ""მართლმადიდებლურ აღმსარებლობაში" არცთუ მართლმადიდებლურად არის გადმოცემული სწავლება საეკლესიო საიდუმლოთა შესახებაც" (Тарасий, иеромонах. Указ. соч. С. 124).
ჩვენ არაფერში გვჭირდება გაბატონებული ეკლესიის ამ ახალგაზრდა ღვთისმეტყველის დასკვნების დადასტურება ან უარყოფა. ჩვენ მხოლოდ მივუთითებთ: თვით გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველები და მისი მისიის ხელმძღვანელები გვარწმუნებენ, რომ "მართლმადიდებლური აღმსარებლობა", ახალმოწესეთა ეკლესიის ღვთისმეტყველების ეს პირველდაწყებითი საფუძველი, თავისუფალი ვერ ყოფილა მწვალებლური შეხედულებებისგან და კათოლიციზმის ბეჭედს ატარებს.
იმავეს გვამცნობენ ოპონენტთა მიერ ავტორიტეტულად მიჩნეულ წიგნებზე რუსეთში გაბატონებული ნიკონიანური ეკლესიის სასულიერო პირები - "არქიმანდრიტები" ალიმპი და ისაია. მათგანვე გამოცემულ დოგმატური ღვთისმეტყველების სახელმძღვანელო წიგნში ისინი დაუფარავად აღიარებენ, რომ მათი ეკლესიის სიმბოლური წიგნები დაწერილია ლათინური მწვალებლობის ზეგავლენით და აღსავსეა ცთომილებებით.
"სხვაგვარად მორწმუნეთა (Sic!) სამყაროსთან შეტაკების შედეგად, - წერენ ეს ავტორები, - იმ დროისთვის უკვე ლათინური სქოლასტიკის ზეგავლენის ქვეშ მყოფი მართლმადიდებლური (იგულისხმეთ ნიკონიანური - არქიეპ. პ.) ღვთისმეტყველება, არქიეპისკოპოს ვასილის (კრივოშეინი) სიტყვებით: "აღიჭურვა დასავლური სქოლასტიკური საღვთისმეტყველო იარაღით... რამაც თავის მხრივ გამოიწვია ის, რომ მართლმადიდებლური (ანუ ნიკონიანური - არქიეპ. პ.) ღვთისმეტყველება აღმოჩნდა არა მხოლოდ ახალ და მისთვის უცხო საღვთისმეტყველო ტერმინთა სახიფათო ზეგავლენის ქვეშ, არამედ უცხო თეოლოგიურ და სულიერ იდეათა ზეგავლენის ქვეშაც"" (Архиеп. Василий Кривошейн. Символические тексты в православной церкви. Б. Т. М., 1968. Сб. 4, стр. 18. Цит. Архимандрит Алипий, Архимандрит Исаия. "Догматическое богословие". Курс лекции. Св. Троицкая Сергиева Лавра. 1997 г., стр. 272 . გვ. 6).
"ყოველივე ამან, - წერენ ხსენებული ავტორები, - ასახვა პოვა იმ სიმბოლურ წიგნებში, რომლებიც ვრცელდებოდა რუსულ მართლმადიდებლურ (ნიკონიანურ – არქიეპ. პ.) ეკლესიაში. ჩვენთან საკმაოდ ცნობილია ორი სიმბოლური წიგნი, - განაგრძობენ ისინი – პირველი ამათგან, სახელწოდებით: "აღმოსავლეთის საყოველთაო და სამოციქულო ეკლესიის მართლმადიდებლური აღსარება", შედგენილია კიევის მიტროპოლიტის პეტრეს (მოგილა) მიერ. ის დაწერილია 1638 წელს კონსტანტინოპოლის კრებაზე კონსტანტინოპოლის ყოფილი პატრიარქის კირილე ლუკარისისა და მისი "აღმსარებლობის" დაგმობის შემდეგ (რომელიც დაწერილი იყო კალვინისტური სულისკვეთებით).
1640 წელს მიტროპოლიტმა პეტრემ კიევში საეკლესიო კრებას განსახილველად წარუდგინა თავისი "აღმსარებლობა". უთანხმოებებიც აქედანვე დაიწყო. კერძოდ (მოგილას ედავებოდნენ - არქიეპ. პ.) გარდაცვლილ სულთა საიქიო მდგომარეობის, სულთა წარმოშობისა და წმიდა ძღვენის შეცვალების დროის საკითხებზე.
1642 წელს ეს "აღმსარებლობა" გააკრიტიკეს ქალაქ იასას სამღვდელმთავრო შეკრებაზე. კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ეგზარქოსი მელეტი სერიტი წინადადებით შემოვიდა, შეეტანათ წიგნში მნიშვნელოვანი შესწორებები. მიტროპოლიტმა პეტრემ 1645 წელს გამოსცა "მცირე კატეხიზმო", რომელშიც სერიტის ყველა შენიშვნა არ გაითვალისწინა" (იქვე).
"მართლმადიდებლური აღმსარებლობა" მხოლოდ 1667 წელს დაიბეჭდა ლათინურად ჰოლანდიაში, მეორედ კი 1695 წელს ლაიპციგში. რუსულ-სლავური თარგმანი სწორედ ამ გამოცემიდან გაკეთდა და 1696 წელს პატრიარქ ადრიანეს კურთხევით დაიბეჭდა მოსკოვში.
"შეუძლებელია იმაში ეჭვის შეტანა, - წერს დეკანოზი გრიგოლ ფლოროვსკი, - რომ "აღმსარებლობა" შედგენილია ლათინური წიგნებისა და სქემების მიხედვით... ის წარმოადგენს მხოლოდ ლათინურ მასალასა და თხრობას მისადაგებულ, ანუ ლათინურ სწავლებასთან "ადაპტირებულ" წიგნს" (იქვე. გვ. 273).
რატომღაც სწორედ ამ ლათინური სულისკვეთებით დაწერილ წიგნს გვისახავენ ავტორიტეტად ჩვენი ოპონენტები მაშინ, როდესაც ის ავტორიტეტული არ არის თვით ნიკონიანელ რეფორმატორთათვისაც კი.
ასე რომ, როგორც თვით ნიკონიანელ ღვთისმეტყველთა ნაშრომიდან ირკვევა, ოპონენტთა ცნობა იმის თაობაზე, თითქოს პეტრე მოგილას ხსენებული წიგნი კიევის 1640 და იასას 1642 წლის კრებებს დაემტკიცებინოთ, რბილად რომ ვთქვათ, არ შეესაბამება სინამდვილეს.
რაც შეეხება მეორე სიმბოლურ წიგნს სახელწოდებით: "XVIII-XIX სს. აღმოსავლეთის კათოლიკე ეკლესიის პატრიარქთა დოგმატური ეპისტოლე მართლმადიდებლური სარწმუნოების შესახებ", ხსენებული ავტორები, ნიკონიანელი "არქიმანდრიტები" ალიმპი და ესაია, აღნიშნავენ, რომ "ის შედგენილი იყო იერუსალემის პატრიარქის დოსითეოზის მიერ იმავე კირილე ლუკარისის წინააღმდეგ".
ეს ეპისტოლე მოიწონა იერუსალემის 1672 წლის სამღვდელმთავრო კრებამ. უფრო დიდი აღიარება მან მიიღო 1725 წელს, როდესაც კონსტანტინოპოლის კრებაზე კვლავ მოიწონა ოთხმა აღმოსავლელმა პატრიარქმა და, როგორც მართლმადიდებლური სარწმუნოების გარდამოცემა, რუსეთის გავლით გაეგზავნა დიდი ბრიტანეთის ქრისტეანებს. 1838 წელს ის გამოიცა რუსულ ენაზეც.
"თავისი შინაარსით "ეპისტოლე" მთლიანობაში მართლმადიდებლურია, მაგრამ თხრობის ფორმასა და მრავალი კერძო საკითხის გადმოცემაში ლათინურ ხასიათს ატარებს.
მაგალითად, ის ასწავლის მადლის სამი სახეობის, წმ. ძღვენის "გარდაქმნის", ეკლესიის ზეციურ და მებრძოლ ეკლესიებად გაყოფის, ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლისადმი "ზემონური" თაყვანისცემის შესახებ, მცნებებს განყოფს სახარებისეულ და საეკლესიო კატეგორიებად, ერისკაცებს უკრძალავს წმ. წერილის კითხვას" (Архиеп. Василий Кривошейн. цит. соч. стр. 23, 24. Архим. Алипий, Архим. Исаия. "Догматическое богословие"... М. 1887, стр. 274).
როგორც იტყვიან, კომენტარი ზედმეტია!
ჩვენი მხრიდან შეგვიძლია დავამატოთ, რომ ნიკონის რეფორმის შემდგომი პატრიარქების და ახალმოწესეობრივ-რეფორმატორული ეკლესიების კრებების მიერ დამტკიცებული სიმბოლური წიგნები ჩვენთვის, ძველმართლმადიდებლებისთვის, არანაირ ავტორიტეტს არ წარმოადგენენ, რადგან რეფორმატორი პატრიარქები ამტკიცებდნენ იმ სიახლეებს და მწვალებლობებს, რომლებსაც თანამოაზრე პატრიარქებისა და ხელისუფლების დახმარებით ამკვიდრებდნენ როგორც თავიანთ ქვეყნებში, ასევე სხვა ეკლესიებში.
"ამგვარად, - ხსენებულ "არქიმანდრიტთა" სიტყვებით რომ ვთქვათ, - სარწმუნოების ამ ორ, ზემოთ ხსენებულ გადმოცემას შეუძლებელია ჰქოდეს ზოგადსაეკლესიო მნიშვნელობა. ისინი, დოგმატური ხასიათის ისტორიულ ძეგლებს უნდა განვაკუთვნოთ" (იქვე. გვ. 274).
გასული საუკუნის დასაწყისში სამისიონერო ჟურნალში "Православный Путеводитель" დაიბეჭდა ვორონეჟის სასულიერო სემინარიის მასწავლებლის პ. ნიკოლსკის "Письма о русском богословии" ("წერილები რუსულ ღვთისმეტყველებაზე"). ეს ავტორიც ამტკიცებს, რომ "მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება" და ის სახელმძღვანელოები, რომლებიც შედგენილია ამ "აღმსარებლობის" სულისკვეთებით, შეიცავს კათოლიკურ საფუარს.
"მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება, - გვეუბნება ნიკოლსკი და მასთან ერთად, რა თქმა უნდა, "Православный путеводитель"-ის ხელმძღვანელებიც, - სკოლარული ღვთისმეტყველების მიმდევრებში დიდი ავტორიტეტით სარგებლობს. გასული საუკუნის 40-იან წლებში ის შეიტანეს სემინარიაში, როგორც ღვთისმეტყველების სახელმძღვანელო.
აღარაფერს ვამბობთ იმაზე, რომ XVII და XIX სს. მრავალრიცხოვანი საღვთისმეტყველო სისტემა დასავლურ კათოლიკურ და პროტესტანტულ ნიმუშებზეა აგებული... მაგრამ ამ სახელმძღვანელოებზე ხომ მორწმუნე ახალგაზრდობის არაერთი თაობაა აღზრდილი, რომლებიც, როცა ცხოვრების ასპარეზზე გამოდიან და სასულიერო მსახურებას იწყებენ, ამ სკოლარული საფუარისგან ვერ თავისუფლდებიან.
ჟურნალ "Православный путеводитель"-ში ვორონეჟის სასულიერო სემინარიის მასწავლებელი პ. ნიკოლსკი ასევე წერდა, რომ ლათინური ღვთისმეტყველების საფუარითაა გაჟღენთილი არა მარტო პეტრე მოგილას წიგნი, არამედ ამ ნაშრომის სულისკვეთებით შედგენილი სხვა სახელმძღვანელოებიც" ("Правосл. Путеводитель". 1903 г., Декабрь, стр. 719).
"ისეთი ტალანტიც კი, როგორიც იყო მოსკოვის მიტროპოლიტი ფილარეტი, კათოლიკური ღვთისმეტყველების ზეგავლენას განიცდიდა. ის ვერ თავისუფლდებოდა ლათინური ღვთისმეტყველების სიმშრალისგან, რომელიც მიისწრაფოდა ათასგვარი, არცთუ წარმატებული, ქვეგანყოფილებებით აღჭურვილი სისტემისკენ. არადა, მის კატეხიზმოზეა გაზრდილი და დღემდე იზრდება არა მარტო სასულიერო თაობა, არამედ საეროც" (Никольский П. Письма о русском богословии // Православный Путеводитель. Декабрь, 1903. С. 719).
არანაკლები ავტორიტეტით სარგებლობს გაბატონებულ ეკლესიაში "აღმოსავლეთის პატრიარქთა ეპისტოლე". ისიც, "მართლმადიდებლური აღმსარებლობის" მსგავსად, საფუძვლად დაედო ახალი რუსული (და, ცხადია, ქართული) ეკლესიის ღვთისმეტყველებას. ცნობილი დოგმატიკოსის მიტრ. მაკარის თქმით, "მართლმადიდებელი ეკლესიის" სიმბოლური სწავლება შედგენილია 1672 წლის იერუსალიმის კრებაზე. ის შევიდა "აღმოსავლეთის საყოველთაო და მართლმადიდებლური ეკლესიის პატრიარქთა ეპისტოლეში" მართლმადიდებლური სარწმუნოების შესახებ" (Введение в Православное Богословие. 1884. С. 413, 416).
"ისეთი ეკლესიური ადამიანის მოწმობით, – წერს მღვდელი, პროფ. მ. ჩელცოვი, – როგორიც იყო აწ გარდაცვლილი პროფ. ა. პ. ლოპუხინი, ეს "მიმართვა" რუსულ თარგმანში არ შეიცავს იმ აზრებსა და იმ სწავლებებს, რაც მოცემულია მის ბერძნულ დედანში".
ამ უკანასკნელში ის "ყოველთვის არ დგას მყარ მართლმადიდებლურ ნიადაგზე და მთელ რიგ საკითხებში იცავს ლათინურ შეხედულებებს", კერძოდ, სწავლებებში ევქარისტიის შესახებ, მღვდლობის საიდუმლოს შესახებ, წმ. წერილის წიგნთა კანონის შესახებ და სხვა. რუსულ თარგმანში გასწორებულია ყველა ის პუნქტი, რომელიც ატარებს ლათინური ზეგავლენის ნიშნებს (Робертсон. История Христианской Церкви. Т. 2. С. 1076 и примечание). მიუხედავად ამისა, ამ სახითაც კი, როგორც ამტკიცებს "Миссионерскоე Обозрение"-ს რედაქტორი ნიკიტა გრინიანკინი, - მიტრ. მაკარის დოგმატიკის მსგავსად, აკადემიური კრიტიკის შენიშვნებს მაინც იმსახურებს" (Миссионерское Обозрение. 1903. № 8. С. 1164).
უფრო, მეტიც, პროფ. ი. ვ. პოპოვის თქმით, გაბატონებულ ეკლესიას "დღემდე არა აქვს ერთი აზრი ეკლესიის არსზე" და "დადგენილი, ზუსტად განსაზღვრული და ყველასთვის სავალდებულო ცნება მართლმადიდებლობის შესახებ" ("Церковные ведомости", 1906 г., № 48, стр. 68).
ამრიგად, გაბატონებულ "მართლმადიდებლურ" ეკლესიას როგორც რუსეთში, ასევე საქართველოსა და სხვა ქვეყნებში, არა აქვს ერთიანი და უბიწო მართლმადიდებლური სწავლა-მოძღვრება.
მათი კატეხიზმოები, მათივე ღვთისმეტყველების აღიარებით, უვარგისია და ლათინური მწვალებლობის ნიშნებს ატარებს.
ღვთისმეტყველები ამ ეკლესიაში გამუდმებით დავობენ ისეთ დოგმატურ საკითხებზეც, როგორიცა არის, მაგალითად, სწავლება:
1. ღმრთის ძეზე;2. ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელზე;3. ადამიანის ჩასახვაზე;4. ეკლესიაზე;5. ნათლისღებაზე;6. მოუნათლავად გარდაცვლილ ყრმებზე7. მირონცხებაზე;8. ზიარებაზე;9. მღვდლობაზე;10. სინანულზე;11. ქორწინებაზე;12. ზეთისკურთხევის საიდუმლოზე.
ამ სწავლა-მოძღვრებით საკითხებზე და საეკლესიო საიდუმლოებებზე გაბატონებულ მართლმადიდებლებს არა აქვთ ერთი აზრი და მისი მოძღვრები მათ სულ სხვადასხვაგვარად ასწავლიან.
შესაძლოა, ვინმემ გვითხრას, ეკლესიაში აზრთა სხვადასხვაობა და პოლემიკა ჩვეულებრივი ამბავია, რაც ძველ დროში წმინდა მამებსაც ახასიათებდათო, მაგრამ არა ისეთ უმთავრეს დოგმატურ საკითხებზე, რომლებიც ზემოთ ჩამოვთვალეთ.
დავა და საკუთარი აზრის გამოთქმა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში და ისეთ საგანზე, რომელზეც არ არსებობს ქრისტეს ერთი, წმიდა, სამოციქულო და საყოველთაო ეკლესიის ერთი საზოგადო შეხედულება ან დადგენილება და ყოველი ადგილობრივი ეკლესია თავის ჩვეულებას ან შეხედულებას მისდევს.
მაგრამ აზრთა სხვადასხვაობა და დავა ისეთ საკითხებზე, რომლებზეც არსებობს მსოფლიო და ადგილობრივ კრებათა დადგენილებები, რომლებიც შეტანილია "დიდ რჯულისკანონად" ცნობილ კანონიკურ კრებულში ან მიღებულია ეკლესიის საყოველთაო პრაქტიკაში, ეკლესიის მოუწესრიგებლობაზე და ერეტიკულობაზე მიანიშნებს (იმისდა მიხედვით, თუ რამდენად დომინირებს ესა თუ ის მწვალებლური აზრი მასში და რა ღონისძიებებს მიმართავს ეკლესია ამგვარი აზრების მქონე ადამიანთა მიმართ).
ჩვენი ამ მტკიცებულების დასადასტურებლად მივმართოთ გაბატონებული ეკლესიის ცნობილ ღვთისმეტყველთა თხზულებებს და მოკლედ მიმოვიხილოთ თუ რას ასწავლიან ისინი მთელ რიგ სწავლა-მოძღვრებით, ანუ დოგმატურ საკითხებზე (უფრო ვრცლად, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ამ საკითხს შეგიძლიათ გაეცნოთ ფ. მელნიკოვის ზემოთ დასახელებულ ნაშრომში, რომლის ქართულ თარგმანს საზოგადოებას ჩვენს ოფიციალურ საიტზე ვთავაზობთ. იხ. ფ. მელნიკოვი. გზააბნეული ღვთისმეტყველება.
ღმრთის ძის შესახებ გაბატონებული ეკლესიის თეოლოგები ერთი აზრისანი არ არიან და სულ სხვადასხვა და ზოგჯერ მწვალებლურ შეხედულებებსაც გამოთქვამენ. ასე მაგალითად, მღვდელ ბუხარევის სახელმძღვანელოში "Начальное обучение Закону Божию", რომელიც გაბატონებული ეკლესიის "წმინდა" სინოდმა დაამტკიცა, შეკითხვაზე "რატომ იწოდება ძე ღმრთისა ქრისტედ?" - გაცემულია ასეთი პასუხი: "ქრისტეებად, ანუ ცხებულებად ძველთაგანვე იწოდებოდნენ მეფეები, მღვდელმთავრები და წინასწარმეტყველები, რადგან მათ სცხებდნენ წმ. ზეთს, რათა სულიწმიდა გარდამოეწვიათ მათზე. იესუ ქრისტე, მართალია, არ ყოფილა ცხებული ხილულად, მაგრამ სულიწმიდა გადმოვიდა მასზე ნათლისღებისას მტრედის სახით. ამიტომაც იწოდება ის ქრისტედ, ანუ ცხებულად" (Бухарев, свящ. Начальное обучение Закону Божию. Синод, изд., 1898. С. 18).
მაშასადამე, ქრისტე ნათლისღებამდე ქრისტე არ ყოფილა. ასეთი იყო ძველი მწვალებლების, გნოსტიკოსებისა და სხვათა სწავლება. მაგრამ აი, როგორ განმარტავს წმ. ეფრემ ასურელი სახარების სიტყვებს - "რამეთუ იშვა დღეს თქუენდა მაცხოვარი, რომელ არს ქრისტე" (ლუკა 2:11): "არ ამბობს იშვა კაცი, რათა შეიქნეს ის მაცხოვრად, ან გახდეს ქრისტე", არამედ: "იშვა დღეს თქვენდა მაცხოვარიო" ბრძანებს, რომელიც არის ჭეშმარიტად მაცხოვარი. არც ის უთქვამს: ის, ვინც უნდა გახდეს მაცხოვარი უფლისგან, არამედ ბრძანებს, რომ ის უკვე არის "ქრისტე უფალი" (ლუკა 2:11).
წმ. ეფრემ ასურელის თხზულებათა ამ გამოცემის სქოლიოში ასეთი შენიშვნაა: "იგულისხმება გნოსტიკოსთა ცრუ სწავლება, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ იესუ მხოლოდ ნათლისღებაზე, მასზე გადმოსული ეონის ძალით შეიქნა ღმერთად და ქრისტედ" (Сирин Ефрем. (Толкование на Евангелие) // Богословский вестник. 1896. Март. С. 39).
თეოდორიტეს "ეკლესიის ისტორიაში" ნათქვამია, რომ მწვალებელი "კერინთოსი ასწავლიდა, თითქოსდა ქრისტე დაიბადა იოსებისა და მარიამისგან, ადამიანთათვის ცნობილი წესის მიხედვით, ხოლო ქრისტე გარდამოხდა იესუზე ნათლისღების საიდუმლოში" (Феодорит. Церковная история. Ч. 6. Глава 11).
გაბატონებული ეკლესიის საღვთისმეტყველო წიგნებში გადმოცემულია და დაცულია შეხედულება, რომ თავდაპირველად ღმერთი იყო მდუმარებაში, მაგრამ შემდგომ, პირველივე ბგერების წარმოთქმისას შვა ძე (დაახლოებით ასე ასწავლიდა ტერტულიანე). გაბატონებული ეკლესიის მისიონერები ამ შეხედულებას რაცხენ მწვალებლობად, მის დამცველებს კი უკეთურებად და მკრეხელებად მიიჩნევენ.
მისიონერებმა (პავლე პრუსიელმა, კრუგლოვმა, გოლოვკინმა, ზუბარევმა და სხვ.) გამოსცეს მთელი რიგი თხზულებები, რომლებშიაც ამტკიცებენ, რომ ღმრთის წარმოდგენა მდუმარებაში და ძის შობა მის პირველივე სიტყვაში არის უმძიმესი მწვალებლობა.
"ამ წარმოდგენის მიხედვით, – განმარტავს კოსტრომელი მისიონერი მღვდ. ზუბარევი, – "ღმერთი ყოფილა მდუმარებაში"; შემდეგ მოუსურვებია საუკუნეთა შექმნა, ალაპარაკებულა და "უშვია" ძე; პირველივე "გამონათქვამში", როგორც კი დაიწყო ლაპარაკი, "გულიდან აღმოუთქვამს" სულიწმიდაც. რა შეიძლება იყოს ამ "გამოთქმაზე" და "აღმოთქმაზე" და მის დაცვაზე უფრო უკეთური და მკრეხელური?!" (Зубарев, свящ. Белокриничное староверие. Отд. изд.; Он же. То же: Миссионерское Обозрение. 1909. № 11. С. 13).
მაგრამ ეპისკოპოს სილვესტრის საკმაოდ ცნობილ "დოგმატურ ღვთისმეტყველებაში" გადმოცემული და დაცულია სწორედ ტერტულიანეს სწავლება ღმრთის ძის შობის შესახებ.
"მართალია, ღმერთს ჯერ კიდევ არ აღმოუთქვამს (non dummisera) თავისი სიტყვა, მაგრამ დასაბამიდანვე ჰქონდა იგი საკუთარ თავში გონებასთან ერთად და თვით გონებაში, მდუმარებაში მოიაზრებდა და აწესრიგებდა ყოველივე იმას, რაც უნდა ეთქვა სიტყვის მეშვეობით. რადგან აწესრიგებდა და იზრახავდა ყოველივეს თავის გონებაში, მან წარმოშვა ის სიტყვა, რომელიც შემდეგ აღმოთქვა" (Еп. Сильвестр. Опыт догматического богословия. Т. II. § 107. С. 337). "და ეს არისო, - განმარტავს ეპ. სილვესტრი, - ყველაზე საუკეთესო და ნათელი მხარე ტერტულიანეს სწავლებაში".
ასე რომ, რასაც მისიონერი ზუბარევი და ძმანი მისნი "უკეთურობად და ღმრთისმგმობელობად" მიიჩნევენ, ეპისკოპოსი სილვესტრი "საუკეთესო და ნათელ" სწავლებად აღიარებს და გულმოდგინედ იცავს ტერტულიანეს ხსენებულ მწვალებლურ სწავლებას.
ღმრთის ძესთან დაკავშირებით გაბატონებული ეკლესია ჯერ კიდევ არ არის მისული ერთ კონკრეტულ რწმენამდე. კერძოდ, გარკვეული არ არის, როგორ უნდა იქნას მოაზრებული ის წმ. სამების იპოსტასთა შორის: ორ ბუნებაში ღვთაებრივსა და კაცობრივში თუ მხოლოდ ღვთაებრივში? ამ დოგმატურ საკითხს გაბატონებული ეკლესიის წარმომადგენლები წყვეტენ სრულიად განსხვავებულად: "წმ. ეფროსინეს "ცხოვრებაში" ნათქვამია, რომ ძე ღმრთისა წმ. სამების იპოსტასთა შორის უნდა მოვიაზროთ ორივე ბუნებით, ღვთაებრივით და კაცობრივით".
მაგრამ ასეთ რწმენას პიტირიმე, ნიჟეგოროდის მიტროპოლიტი, თავის ცნობილ წიგნში "Пращица" ("შურდული") წმ. ეკლესიის საწინააღმდეგო მოსაზრებად მიიჩნევს. პიტირიმეს აზრით, ძე ღმერთი ორივე ბუნებით მაშინ უნდა მოვიაზროთ, როდესაც წარმოვიდგენთ მას სამებისგან განცალკევებით. ხოლო, ვინც ირწმუნებს, რომ სამებაშიც მხოლოდშობილი ძე ღმრთისა არსებობს ორი ბუნებით, პიტირიმეს დასკვნით, "მთლიანად სამებას განაკუთვნებს განკაცებას" (Еп. Питирим. Пращица. 1752. Ответ на 18 вопрос. Л. 69).
"Пращица" გამოსცა მმართველმა სინოდმა. ის გამოხატავს არა მარტო პიტირიმეს შეხედულებებს, არამედ მთელი სინოდალური იერარქიისას. "შურდულის" შემდგენელი და მისი გამომცემლები, როგორც ჩანს, არც ეჭვობდნენ, რომ განაჩენი გამოუტანეს საკუთარ ეკლესიას და ის მწვალებლურად გამოაცხადეს.
საქმე ის არის, რომ ის, რაც წერია წმ. ეფროსინეს ცხოვრებაში, სიტყვასიტყვით არის გადმოცემული სხვა, ასევე ცნობილ წიგნში "Скрижаль" ("ფილაქანი"), რომელიც დაამტკიცა 1666 წლის (ძველმორწმუნეთა საწინააღმდეგო) კრებამ. იგივე სწავლება გადმოცემულია გაბატონებული ეკლესიის სხვა წიგნებშიც. "Скрижаль"-ის მიხედვით, იქ, სადაც აღიარებენ წმ. სამებას, უნდა აღიარონ ძეც თავისი ორი ბუნებით: "Яко идеже познавается или исповедуется таинство Святыя Троицы в образовании, или в именех, тамо есть и Сын Божий во двою естеству" (Скрижаль. 1655 - 1656. Л. 8 об.). ანუ, იქ სადაც აღიარებენ წმიდა სამების საიდუმლოს, აღიარებენ ღმრთის ძესაც ორი ბუნებით.
სრულიად განსხვავებულ თეორიებს გვთავაზობენ ღვთისმეტყველები გამოსყიდვის დოგმატზე. მათგან ერთი თეორიის მომხრეა პროფ. ვ. ნესმელოვი (Несмелов В. Метафизика жизни и христианское откровение // Православный Собеседник. 1902. Сентябрь и октябрь. С. 381 и далее), მეორესი - "მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო ენციკლოპედია" (См.: Указ. соч. Т. V. С. 1075-1084); მესამესი - პროტოპრესვიტერი პ. სვეტლოვი (Светлов П.Я. Значение креста в деле Христовом; Его же: В приложении очерк: "Страничка из истории догмата искупления в русском богословии") (სწორედ ეს უკანასკნელი მიუთითებს გამოსყიდვის დოგმატზე სხვადასხვა თეორიის არსებობაზე გაბატონებულ მართლმადიდებელ ეკლესიაში - ავტ.). გაბატონებული ეკლესიის ზოგიერთი ღვთისმეტყველი ღიად ქადაგებს, რომ იესუ ქრისტე მსხვერპლად შეეწირა არა მამა ღმერთს, არამედ სატანას (Иксуль К. Колокол. 1911. № 1447).
ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის შესახებ გაბატონებულ ეკლესიას ასევე სრულიად განსხვავებული შეხედულება აქვს. მისი თანამედროვე მისიონერები და ღვთისმეტყველები უარყოფენ ღვთისმშობლის უბიწო ჩასახვას. პროტოპრესვიტერმა ა. ლებედევმა თხზულებაც კი დაწერა "უბიწო ჩასახვის შესახებ", რომელშიც ამტკიცებს, რომ ეს სწავლება ლათინური მწვალებლური დოგმატია. იმავეს ამტკიცებს მღვდელი კ. ოკოლოვიჩი ბროშურაში "Не противоречит ли Слову Божию учение католической церкви о непорочном зачатии Пресвятой Девы?" და დაბეჯითებით ირწმუნება, რომ ეს სწავლება წმიდა წერილის საწინააღმდეგოა.
უბიწო ჩასახვის შესახებ სწავლების ერეტიკულობას განსაკუთრებული მონდომებით ამტკიცებს ვლადიმირელი მისიონერი მღვდელი აკციპეტროვი. არადა, ამ სწავლებას მისდევდნენ ახალრუსული ეკლესიის უთვალსაჩინოესი მღვდელმთავრები. ის შევიდა ამ ეკლესიის კანონიკურ წიგნში, რომელიც კრებითად მიიღეს და დღემდე ეკლესიის უცვალებელ დოგმატად არის მიჩნეული.
ა. ლებედევის ცნობით, ამ სწავლებას მისდევდნენ გაბატონებული ეკლესიის "წმინდანი" დმიტრი როსტოველი, ლაზარ ბარანოვიჩი, იოანიკე გალიატოვსკი და ანტონი რადივილოვსკი და აქტიურადაც ქადაგებდნენ მას.
აუცილებელია აღინიშნოს, რომ სწავლება უბიწო ჩასახვის შესახებ დამტკიცებულია 1666-1667 წლების მოსკოვის კრებების მიერ, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს აღმოსავლელმა პატრიარქებმა. ამ კრებამ დაამტკიცა წიგნი "Жезл" ("კვერთხი"), რომელშიც ნათქვამია: "Жених небесный к невесте своей в песнех песней глаголет сице: Вся красна если ближняя моя, и несть порока в тебе. Сказателие же Божественнаго Писания в первых причитывают сие Пречистей Богородице. Того ради и в солнце облеченною невестою, юже Иоанн святый виде во апокалипсии, во главе 12, образована быти глаголется той же Ее чистоте и святости нецыи присмотряющееся, не усумневаются глаголати: яко ниже прародителъному греху надлежаще, им же и православная церковь видится согласовати, поюща, в день Рождества Ея пресвятаго сице: Поем святое Твое Рождество, чтим и непорочное зачатие Твое, Невесто богозванная" (Жезл [правления]. 1908. Ч. I. Л. 40 - 40 об).
ანუ, ზეციური სიძე თავის ქებათა ქებაში უგალობსო პატარძლის სილამაზესა და უბიწოებას, რასაც ღვთაებრივი წერილის განმმარტებელნი განაკუთვნებენ ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელს. ღვთისმშობელსავე გულისხმობენო მზით შემოსილ პატარძალში, იოანემ რომ იხილა და აღწერა აპოკალიფსისში (თ. 12) და უეჭველად ამბობენ, რომ არ შეხებია მას წინაპრის ცოდვა, რასაც ეთანხმება მართლმადიდებლური ეკლესიაც, რომელიც ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის შობის დღესასწაულზე ასე ლოცულობს: "შენს წმიდა შობას ვუგალობთ და შენს პატიოსან ჩასახვას ვაქებთ და ვადიდებთ".
პროფ პ. ს. სმირნოვი ამტკიცებს, რომ "Жезл"-ის ეს სწავლება ნამდვილად ლათინურია (Смирнов П.С. История русского раскола. Изд. 2. С. 171), მაგრამ კრების დადგენილებები, რომელმაც ეს წიგნი დაამტკიცა ყველა მისი მწვალებლური შეხედულებებით არავის შეუცვლია და თანამედროვე რუსულ (და სხვა ადგილობრივ, მ. შ. ქართული ეკლესიის - არქიეპ. პ.) მიერ დღემდე ჭეშმარიტად არის მიჩნეული.
მეტიც, ჩვენთან, ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანებთან დავაში ქართველი ნიკონიანელი პოლემისტები ამ კრების დადგენილებებს და მასში მონაწილე მღვდელმთავრებს იმოწმებენ, როგორც ავტორიტეტებს (მაგალითად იხ. "მღვდელ" ა. მინდიაშვილის წერილები ძველმოწესეთა წინააღმდეგ, ალმანახი "ივერიის გაბრწყინება" და სხვა).
ნიკონის რეფორმის ქართველ აპოლოგეტთა და ძველმორწმუნეთა მოწინააღმდეგეებისთვის საყურადღებო უნდა იყოს ის გარემოება, რომ რუსეთის სახელმწიფო საბჭოში ძველმოწესეებთან დაკავშირებულ კანონპროექტზე კამათისას არქიეპისკოპოს ნიკოლაი ვარშავსკიმ ავტორიტეტულად განაცხადა: "იმის აღიარება, რომ 1667 წლის კრებამ შესცოდა სიმართლის წინაშე, მართლმადიდებელი ეკლესიის შეურაცხყოფას ნიშნავს" (Миссионерское Обозрение. 1910. № 6. С. 1049).
ამრიგად, არქიეპისკოპოს ნიკოლაი ვარშავსკის მსჯავრით, ღვთისმშობლის უბიწო ჩასახვის დოგმატის კრიტიკოსები და მამხილებლები - ვინმე ლებედევები, ოკოლოვიჩები, აკციპეტროვები და სმირნოვები - "მართლმადიდებელი ეკლესიის შეურაცხმყოფლები" ყოფილან, რადგან ამტკიცებენ, რომ სწავლება ღვთისმშობლის უბიწო ჩასახვის შესახებ არის არა მარტო "შეცოდება სიმართლის წინაშე", არამედ ღმრთის სიტყვისადმი წინააღმდეგობა და ლათინური მწვალებლური დოგმატი. არადა, სწორედ ამ სწავლებას შეიცავს 1666-1667 წლებში მოსკოვის კრებაზე კრებითად მიღებული და დამტკიცებული წიგნი "Жезл".
ადამიანის ჩასახვის შესახებ ოფიციალური ეკლესიის კრებითი კატეხიზმო "Жезл"-ი ასწავლის, რომ ყრმა ჯერ თესლისგან ჩაისახება, რომელიც შემდეგ თანდათანობით სქელდება და ყალიბდება (მამრობითი სქესისა 40 დღეში, ხოლო მდედრობითისა 80 დღეში). შემდეგ ის იზრდება და ნელ-ნელა იძენს ადამიანის ფორმებს, ნაყოფის ჩამოყალიბების შემდეგ კი ღმრთის მიერ გასულიერდება (ძველრუსულად ასეა: "Ведати подобает, яко общее составление плоти нашея сице бывает, якоже естественных тайн имеющия искусство глаголют: Первее зачинается отроча из Семене, еже по малу огустевает и действом естества мужеск пол через 40 дней воображается, приемля по малу образы всех членов и возрасту достойный воодушевления. Женский же пол через 80 дней и растет, и воображается по малу. Та же, егда вообразится зачатое, тогда Богом одушевляется").
ამჯერად არ დავიწყებთ ამ სწავლების განხილვას საეკლესიო და წმიდა მამათა თვალსაზრისის მიხედვით, არამედ დავიმოწმებთ "Православно - Русскоე Слово"-ს, რომლის გამომცემელია "Общество распространения религиозно - нравственного просвещения в духе православной церкви". მასში ნათქვამია: "რაც შეეხება მართლმადიდებელი (იგულისხმე ახალმოწესეობრივ-ნიკონიანური - არქიეპ. პ.) ეკლესიის დადანაშაულებას ორიგენესეულ მწვალებლობაში, ეს ნიშნავს, სრულიად დაივიწყო, რომ ორიგენე და მასთან ერთად მისი სწავლება სულის ჩასახვის შესახებ განსაჯეს V მსოფლიო კრებაზე. მართალია, სიმეონ პოლოცკის "კვერთხში" განმეორებულია ორიგენეს სწორედ ეს სწავლება, ანუ ის, რომ სული ადამიანში შემოდის (ჩამოყალიბების) შემდეგ, მაგრამ "კვერთხი" არაკანონიკური წიგნია და მასში დასაშვებია ცთომილებანი და უზუსტობანი, როგორც ეს არის მოცემულ ადგილას; ამიტომაც იმისთვის, რათა გავიგოთ, როგორია მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლება ამ საკითხზე, უნდა მივმართოთ დოგმატურ სახელმძღვანელოებს, მაგალითად, ეპისკოპოს სილიბისტროს დოგმატური ღვთისმეტყველების სახელმძღვანელოს. აქ ჩვენ ვხვდებით იმ აზრს, რომ, მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლებით, რომელიც თანხმიერია მსოფლიო საეკლესიო კრებათა სწავლებისა, ადამიანში სულისა და სხეულის ჩასახვა ხდება ერთდროულად" ("Что касается обвинения православной церкви в оригеновской ереси, - читаем в "Православно-Русском Слове", - то это значит - совершенно забывать, что Ориген был осужден на V вселенском соборе, а вместе с ним и его учение о времени зачатия души. Правда, в "Жезле Правления" Симеона Полоцкого повторяется оригеновская мысль, что душа в человека приходит после, однако "Жезл" - не каноничнаая книга, и в нем возможны погрешности и неточности, как это видно в данном месте; а потому, чтобы узнать верование церкви православной по этому вопросу, надо обратиться к догматическому изложению, например, епископа Сильвестра. Тут мы находим, что православная церковь, согласно с учением вселенских соборов, верит в зачатие души вместе с телом") (Православно-Русское Слово. 1904. № 5).
უცნაურია იმის განცხადება, რომ "Жезл" არაკანონიკური წიგნია. როგორ არის "არაკანონიკური", თუკი ის მიიღო და დაამტკიცა "დიდმა კრებამ" 1667 წელს?!
"Жезл"-ს და მის ორიგენულობას ყოველთვის ამხელდნენ და ამხელენ ძველმოწესე მართლმადიდებლები, მაგრამ ახალმოწესეობის დამცველები დღემდე, საჯარო გასაუბრებებსა თუ ბეჭდვით გამოცემებში მაინც გასაოცარი სიჯიუტით იცავენ ამ მწვალებლობას.
უნდა აღინიშნოს, რომ ჟურნალი "Православно-Русское Слово", რომლიდანაც დავიმოწმეთ აღიარება იმისა, რომ "Жезл"-ი ნამდვილად შეიცავს ორიგენესეულ მწვალებლობას, რედაქტირებულია გაბატონებული ეკლესიის საუკეთესო ღვთისმეტყველების მიერ.
ყურადღება უნდა გამახვილდეს მის მითითებაზე ეპისკოპოს სილვესტრის (სილიბისტროს) დოგმატიკის თაობაზეც, რომელიც სახელმძღვანელო წიგნად არის მიღებული გაბატონებული ეკლესიის სასულიერო აკადემიებში.
აქედან გასაგებია, რომ ის, რასაც მისიონერები ძველმოწესეების წინაშე იცავენ, როგორც მართლმადიდებლურ-დოგმატურ სწავლებას და მიღებულია 1666-1667 წლების კრებათა მიერ, როგორც უცილობელი ჭეშმარიტება, გაბატონებული ეკლესიის თანამედროვე ღვთისმეტყველებაში აღიარებულია ორიგენულ მწვალებლობად.
პირდაპირ რომ ვთქვათ, ოფიციალური ეკლესიის მისიონერები ქადაგებენ აშკარა მწვალებლობას, რომელიც ჯერ კიდევ V მსოფლიო კრებამ დაგმო; და, რაც ყველაზე საინტერესოა, "Жезл"-ის ორიგენული შეხედულებები უარყოფილია "Скрижаль"-ში, წმ. ათანასე დიდის სიტყვებით, რომელიც ამბობდა: "ადამიანის სული არის გონიერი, უხორცო, უვნებო, უკვდავი არსება. გარნა ოდესმე ანგელოზი იყო სული, როგორც ამას ორიგენისტები ქადაგებენ, ან ხორცის შექმნამდე არსებობდა, როგორც მანიქევლები ფიქრობდნენ, არამედ, ვითარც ქვაზე რკინის დარტყმით წარმოიშვება ცეცხლი, ასევე მამაკაცისა და დედაკაცის შეერთებით წარმოიშვება ხორცი და სული" (Скрижаль. С. 21).
უნათლავად გარდაცვლილ ყრმათა შესახებ. გაბატონებულ ეკლესიაში ასეთი დავა და ურთიერთგამომრიცხავი სწავლებები, თანაც ერთმანეთის დადანაშაულება ორიგენიზმში, დღემდე გრძელდება. ყველას კარგად ახსოვს, რა ამბავი იყო ატეხილი გაბატონებულ, ქართულ ოფიციალურ მართლმადიდებელ ეკლესიაში უნათლავად გარდაცვლილ ყრმათა ცხოვნება-არცხოვნების გამო.
აი რას ვკითხულობთ ამ დავასთან დაკავშირებით საპატრიარქოს მხარდამჭერ თეოლოგიურ ალმანახ "ივერიის გაბრწყინებაში": "ყველაზე სავალალო კი ის გახლავთ, რომ ხსენებულ საკითხთან დაკავშირებით ერეტიკულად განწყობილი ბანაკის მწვალებლური სწავლება (ხაზგასმა ჩვენია - არქიეპ. პ.) თბილისის სასულიერო აკადემია-სემინარიასა და რამოდენიმე ეკლესიაში ღიად იქადაგება ზოგიერთი მოძღვრის მიერ!.." ("ივერიის გაბრწყინება" # 3 (31), 1999 წ. გვ. 10).
"თბილისის სასულიერო აკადემიის გაზეთის მეშვეობით, - ვკითხულობთ იმავე ალმანახში, - სუპოსტატი ქადაგებს, თითქოსდა მოუნათლავად გარდაცვლილი ყრმები არ წარწყმდებიან, რადგან მათ პირადი, ნებელობითი ცოდვა არ გააჩნიათო... ამ მწვალებლობის საგანგებო მზაკვარება იმაში მდგომარეობს, რომ ის გახლავთ ზემოხსენებულ სინოდალურ განჩინებათა და საღვთისმეტყველო კომისიის ბიულეტენების შეფარული უარყოფა..." (იქვე).
აღსანიშნავია, რომ უნათლავად გარდაცვლილი ყრმების ცხოვნების შესაძლებლობის იდეის აპოლოგეტებს სათავეში ედგა ყველასთვის კარგად ცნობილი პატროლოგი და სასულიერო აკადემიის ლექტორი, ცნობილი ანტი"სტაროვერული" ნაშრომების "ეკლესია - სძალი უფლისა!" და "სული ცხოველის" ავტორი, პროფ. ედიშერ ჭელიძე, რომლის კრიტიკულ მეთოდებსა და მთელ მის აპოლოგეტურ ფილოსოფიას, უნათლავად გარდაცვლილ ყრმათა ცხოვნების საკითხში, გ. გაბაშვილმა უწოდა "უზნეო", თავად ედ. ჭელიძეს კი "ახალი ბარლაამ კარლამბრიელი" (58) (იხ. გაზ. "იბერია-სპექტრი", # 173, 1996 წ. გ. გაბაშვილი. "ახალი ბარლაამ კარლამბრიელი", ასევე იხ. გ. გაბაშვილი. "ანტიერეტიკონი". ალმანახი "ივერიის გაბრწყინება" # 3 (31), 1999 წ. გვ. 11).
-------------
58. ბარლაამ კარლამბრიელი (ერისკაცობაში ბერნარდო მასარი) ბერი და ფილოსოფოსი, მონაწილე XIV ს. ბინზანტიაში აღმოცენებული საღვთისმეტყველო-ფილოსოფიური მიმართულებისა, რომელიც გამოიკვეთა ბარლამიტებისა და პალამიტების ორი ურთიერთდაპირისპირებული პარტიით. აღმოსავლეთის მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ ბარლაამ კარლამბრიელის სწავლება მწვალებლობად შერაცხა და დაგმო. ბარლაამის სწავლების ძირითადი მოწინააღმდეგე იყო მართლმადიდებლური ეკლესიის ერთ-ერთი უდიდესი წარმომადგენელი წმ. გრიგოლ პალამა.
-------------
გ. გაბაშვილის სტატიიდან "ანტიერეტიკონი" ვიგებთ, რომ ედ. ჭელიძეს და ოფიციალურ ეკლესიაში არსებულ "ერეტიკულად განწყობილ ბანაკს", უნათლავად გარდაცვლილ ყრმათა ცხოვნების საკითხში არ ეთანხმებოდა ცნობილი არქიმანდრიტი, რაფაელი (კარელინი), რომელსაც, თავის მხრივ, პროფ. ედ. ჭელიძე, "ნესტორიანიზმის პროპაგანდისტს" უწოდებს (იქვე).
საბოლოოდ, გ. გაბაშვილი თავის ანტიჭელიძისეულ სტატიაში ასკვნის, რომ "სასულიერო აკადემიის პედაგოგის ბ-ნ ედიშერ ჭელიძისეული მწვალებლობა არის V-VI საუკუნეებში მოქმედი მავნებლის – ერესიარხი ცელესტიოსის ცრუმოძღვრების თანამედროვე მუტაცია" ("ანტიერეტიკონი", "ივ. გაბრწყინება", # 3 (31), 1999 წ. გვ. 15, სვეტი მე-2).
საგულისხმოა, რომ ოფიციალური მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო და საერო პირებს შორის გაჩაღებულ საღვთისმეტყველო დისპუტს, საქართველოდან საკითხით დაინტერესებულ პირთა შეკითხვის წყალობით, გამოეხმაურნენ ათონის მთის ბერებიც, რომელთა პასუხი უნათლავად გარდაცვლილ ყრმათა ცხოვნების უარმყოფელთათვის ვერ აღმოჩნდა დამაკმაყოფილებელი. ალმანახ "ივერიის გაბრწყინებაში" ამასთან დაკავშირებით ვკითხულობთ: "უნათლავად გარდაცვლილიი ყრმების საიქიო ხვედრის თაობაზე საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში მიმდინარე საღვთისმეტყველო დისპუტს ათონის წმ. მთის ამ საკითხებზე ეპისტოლემ ბევრი ვერაფერი შეჰმატა, რადგან ჩვენმა თანამედროვე ათონელმა მამებმა თვით ბერძნულ წყაროებთან ერთობ ზერელე თანაზიარება გამოამჟღავნეს; თავიანთი ეპისტოლეს დასკვნით დანართში მათ ბერძნული კანონიკური კრებულიდან - "პიდალიონი" ("მესაჭის წიგნი") წარმოადგინეს მცირე მონაკვეთი, რომელიც საკითხს სრულად ვერ განმარტავს, არადა, იმავე წყაროდან უფრო ვრცლად ციტირების შემთხვევაში პრობლემა სავსებით გადაიჭრებოდა; ეს ფაქტი მით უფრო დასანანია, რომ "პიდალიონის" შემდგენელი დღევანდელ ათონელთა სახელოვანი წინამორბედი – წმ. ნიკოდიმოს მთაწმინდელი († 1808) გახლავთ. ჩვენ შევავსებთ ათონელთა პასუხის ნაკლულევანებას და "პიდალიონიდან" წარმოვადგენთ შესატყვის მონაკვეთს, რომელიც ცხადყოფს, რომ უნათლავად აღსრულებული ყრმები წარწყმდებიან..." ("ივერიის გაბრწყინება", # 6 (38), 18 ნოემბერი, 2000 წ. გვ. 4).
ამ შენიშვნიდან ცხადი ხდება, რომ ათონელ ბერებს "პიდალიონში" მოცემული ნათლობის საკითხი განუხილავთ ტენდენციურად, ქვეტექსტიდან მოგლეჯით, რაც უნათლავ ყრმათა ცხოვნების საკითხში მათი შეხედულების მიმართულებას ააშკარავებს. "ივერიის გაბრწყინების" შეხედულებით კი ეს მიმართულება არის მწვალებლობა, "ერესიარხი ცელესტიოსის ცრუმოძღვრების თანამედროვე მუტაცია" ("ანტიერეტიკონი", "ივ. გაბრწყინება", # 3 (31), 1999 წ. გვ. 15, სვეტი მე-2).
სწავლება ეკლესიის შესახებ. ყველაზე მეტი ურთიერთწინააღმდეგობა და კურიოზი, როგორც აღნიშნავს თავის თხზულებაში ფ. მელნიკოვი, შეიმჩნევა თანამედროვე ღვთისმეტყველთა სწავლებაში ეკლესიის შესახებ. შევეხოთ მხოლოდ რამდენიმე მათგანს.
აკადემიური ღვთისმეტყველები ეკლესიას ყოფენ ორ, მასწავლებელ და მოსწავლე ნაწილებად. აქედან უკანასკნელის წილხვედრია მონური მორჩილება მასწავლებელი ნაწილისადმი, რომელიც აღიარებულია საღმრთო ჭეშმარიტების ერთადერთ დამცველად და უცთომელ კრიტერიუმად სარწმუნოების საკითხებში. მაგრამ ამ მასწავლებელ ნაწილშიც უნდა განვასხვავოთ უდაბლესი იერარქია (მღვდლები და დიაკვნები) უმაღლესისგან (ეპისკოპოსები), რომელიც, საკუთრივ, არის კიდევაც "უცთომელობის ნიჭის" მფლობელი; უდაბლესი იერარქია კი მხოლოდ უმაღლესის, ანუ ეპისკოპოსთა აბსოლუტურად მორჩილი ფარაა.
თავის მხრივ, უმაღლესი იერარქიის მწვერვალზე მოქცეულია ეკლესიის კონტროლს გარეშე მყოფი და უპასუხისმგებლო იერარქი (პეტრე I-ის დროიდან რუსეთის ეკლესიაში ასეთ "იერარქს" წარმოადგენდა ერისკაცი - ე. წ. ობერპროკურორი). მისი ნების გარეშე იერარქიას არაფრის გაკეთება ძალუძდა. ასე რომ, ყოველგვარი ჭეშმარიტებისა და უცთომელობის ნიჭის მფლობელი, ფაქტობრივად, გამოდის ერთი კაცი - მმართველი სინოდის ობერპროკურორი ან პატრიარქი (ეკლესიის მართვის ეს უცნაური ფორმა, თუნდაც რუსეთსა და საქართველოში საპატრიარქო მმართველობის აღდგენის შემდეგ, გამოირჩევა "პატრიარქთა" მეტად თვითნება და უცნაური განკარგულებებით. უკეთესი მდგომარეობა არც სხვა ადგილობრივ ეკლესიებშია).
"ჩვენ, – წერს მიტროპოლიტი მაკარი, – როდესაც ვამბობთ, რომ საღმრთო გამოცხადების მცველად და განმმარტებელად დაწესებულია ეკლესია, ვგულისხმობთ მხოლოდ მასწავლებელ, დამმოძღვრელ ეკლესიას, ანუ სამღვდლო იერარქიას" (Введение в православное богословие. СПб., 1897. §. 135. С. 364).
გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველთაგან ისინი, რომელთაც უფრო ფაქიზი სული, სინდის-ნამუსი და ქრისტეანული ღირსება გააჩნიათ, თამამად აცხადებენ, რომ ეკლესიის დაყოფა ორ, მოძღვარ და მოსწავლე ნაწილებად არის ლათინურ-პროტესტანტული ნიადაგიდან გადმონერგილი ნაყოფი. პროტოპრესვიტერი პ. სვეტლოვი აცხადებს, რომ "რუსულ ღვთისმეტყველებაში ეკლესიის ცნება და მასში საეპისკოპოსო ძალაუფლების მნიშვნელობა კონსტრუირებულია კათოლიკური ნიმუშის მიხედვით" (Вера и Жизнь. 1911. № 3. С. 63; Светлов П.Я. Христианское вероучение... С. 187 и след).
ხოლო ცნობილი ღვთისმეტყველი ა. ს. ხომიაკოვი ამბობდა, რომ ეკლესიის დაყოფა მასწავლებელ და მოსწავლე ნაწილებად თავიდან დაწესდა რომის ეკლესიაში (ანუ კათოლიციზმში - არქიეპ. პ.), შემდეგ კი გადავიდა პროტესტანტიზმში; "განსხვავება მხოლოდ იმაშია, რომ რომაულ აღმსარებლობაში ის არსებობს სამართლებრივად, კანონის აღიარების შესაბამისად, პროტესტანტიზმში კი, მხოლოდ როგორც ფაქტი. პროტესტანტიზმში მღვდლის ადგილი უკავია მეცნიერს" (Хомяков А.С. Сочинения. Т. II. С. 57).
გაბატონებული მართლმადიდებლობის ღვთისმეტყველები და მისიონერები ძველმოწესეებს ეკლესიის შესახებ "ასწავლიან", რომ მხოლოდ ის არის მართლმადიდებელი ადამიანების ერთობლიობა და ეკლესიური ერთობა მოიაზრება მხოლოდ მათში. როდესაც ცნობილმა ძველმოწესე აპოლოგეტმა, მღვდელმონაზონმა არსენი შვეცოვმა (შემდგომში ურალის ეპისკოპოსმა) (1840-1908) (Старообрядчество. Лица, события, предметы и символы. М.: Церковь, 1996. С. 36-37) თავის ცნობილ "აპოლოგიაში" გამოთქვა აზრი, რომ ღმრთის ეკლესიას შეადგენენ "მართლიად და არამართლიად მოაზროვნე" ქრისტეანები, როგორი ხმაური ატეხეს მაშინ ბ-მა მისიონერებმა?! მათ ეს შეხედულება გამოაცხადეს არამართლმადიდებლურად და გააქილიკეს იგი. მაგრამ არ გასულა დიდი ხანი და მისიონერებმა თვითონაც დაიწყეს სწავლება შვეცოვისებურად და მეტიც, გაასწრეს კიდეც მას.
უკვე 1903 წელს, "Миссионерское Обозрение"-ში ("მისიონერულ მიმოხილვა") იბეჭდება ტამბოვის სემინარიის მასწავლებლის ნ. ჩინოვის, შემდგომში ხერსონის ეპარქიის მისიონერის წერილი, სადაც ის წერს: "უფსკრული, რომელიც მწვალებლებს (ფართო გაგებით) აშორებს ეკლესიისგან, ყველასთვის ერთნაირი არ არის. ზოგიერთთათვის ის გადაულახავია, მაგრამ სხვებისთვის არც ისე ღრმაა; თუ მათგან ერთნი სრულიად გაუცხოებულნი არიან ეკლესიისგან, სხვები, როგორც წმ. ბასილი დიდი ამბობს, ჯერ კიდევ არ გაუცხოებულან ეკლესიისგან, შედეგად, მისი ნიჭებისგან. ეს, ცხადია, არ ნიშნავს იმას, თითქოს ნებისმიერი მწვალებლური საზოგადოება თავისთავად ფლობდეს ან იყოს სულიწმიდის მადლის საცავი, არა - მადლი შესაძლოა მოქმედებდეს მათ შორის იმდენად, რამდენადაც ისინი ჯერ კიდევ "სრულიად არ გაუცხოებულან" ეკლესიისგან და ჯერ კიდევ სრულად არ გაუწყვეტიათ მასთან კავშირი, რომელიც არის სულიწმიდის მადლის ერთადერთი ჭეშმარიტი მცველი" (Чиннов Н. // Миссионерское Обозрение. 1903. № 8. С. 1158).
მისიონერ ჩინოვს მხარს უბამენ სხვა ღვთისმეტყველებიც. იმავე "Миссионерское Обозрение"-ში მღვდელ-მისიონერი საბა პოტეხინი , რომელიც განსაკუთრებული ავტორიტეტით სარგებლობს თავის საძმოში, აქვეყნებს საკმაოდ ვრცელ და საინტერესო სტატიას სათაურით: "ქრისტეს ეკლესიის ერთობა". სტატია დაწერილია იმ მიზნით, რათა მისიონერებს მისცეს ცოდნა ეკლესიის დოგმატის შესახებ. ავტორი დაბეჯითებით ირწმუნება, რომ ქრისტეს ეკლესიის შემადგენლობაში შედის ყველა ერეტიკოსი და მხოლოდ "ყველაზე უგუნურ სექტანტს თუ შეუძლია თქვას საკუთარ თავზე და სხვა ქრისტეანულ თემებზე, რომ მათ თავიანთი რელიგიური ცხოვრებისთვის აქვთ განსხვავებული საფუძვლები".
"თუ ქრისტეს ეკლესიის საფუძველი არის რწმენა იესუ ქრისტეს, როგორც ღმრთის ძის, მიმართ, და ეს რწმენა ერთია ყველა ქრისტეანისთვის, მაშინ ქრისტეს ეკლესია არის ღმრთის სახლი, - ავითარებს თავის აზრს მამა პოტეხინი, - ამიტომაც ცალკე მდგომ ქრისტეანულ თემებს, როგორც ღვთის ცალკეულ სახლს, უფლება არა აქვთ განაცხადონ, რომ ისინი არიან ცალკე მდგომი და ერთმანეთისგან გაუცხოებული ღვთის სახლები, რადგან ყველა მათგანს აქვს ერთი საფუძველი და ერთი ქვაკუთხედი - ქრისტე.
ვინც უნდა იყოს და სადაც უნდა იქადაგოს ქრისტეანობა ან სადაც უნდა ჩამოაყალიბოს ქრისტეანული თემი, რომელსაც სწამს ქრისტეს ღვთაებრიობა და ის, რომ ქრისტე არის ძე ღმრთისა, მხოლოდ გააფართოებს ქრისტეს ერთი ეკლესიის ცხოვრებას იმ დროითა და ადგილით, სადაც ადამიანები მიიღებენ ამ რწმენას ქრისტესადმი" (Потехин С. Единство Церкви Христовой // Миссионерское Обозрение. 1908. № 6. С. 880).
"შესაძლოა, ხშირფოთლიან დატოტვილ ხეში ვიღაცამ ვერ დაინახოს რომელიმე ტოტი, მაგრამ მაცოცხლებელი წყარო ხომ ყველა ტოტს არწყულებს და აერთებს ერთ ხეში; თუნდაც ფეხმა არაფერი იცოდეს ხელის არსებობაზე, ორივენი მაინც ერთი სხეულის ნაწილებია და ორივე არსებობს ერთი მაცოცხლებელი ძალის მეშვეობით" (Там же. С. 882).
შემდეგ მღვდელ-მისიონერი პოტეხინი ამტკიცებს, რომ ამ, მისი აზრით, "ელემენტარული და ჭეშმარიტი აზრის გაგება არ ძალუძთ მხოლოდ რაციონალისტებს, რომლებსაც არა აქვთ უნარი, მისტიკურად ჩასწვდნენ ამ დოგმატს: "ვინც სარწმუნოებრვი საგნებს უყურებს არა გონების თვალით, – წერს პოტეხინი, – რაციონალისტურად, როგორც სექტანტები, არამედ დოგმატის არსის შინაგანი წვდომით, მისტიკურად, სარწმუნების თვალით, მხოლოდ მას ძალუძს აღიაროს, რომ ქრისტეს ერთი ეკლესია ჭეშმარიტად არსებობს იმ ორგანულ კავშირში, რომელიც აერთებს ღმერთთან და ერთმანეთთან ღმრთის ძისადმი ყველა მორწმუნეს და მონათლულთ მისი, ანუ მამის, ძის და სულიწმიდის სახელით. და ეს ერთობა, ვიმეორებთ, არის იდუმალი, მისტიკური, რომელსაც ჩასწვდება მხოლოდ ის, ვისაც სწამს ქრისტეს ერთი ეკლესიისა" (Потехин С. Указ. соч. С. 883).
აქედან გასაგები ხდება, რომ, თუ ოფიციალური მართლმადიდებელი ეკლესიის მისიონერებს აქვთ "სარწმუნოებრივი ხედვა" და უნარი, ჩასწვდნენ საიდუმლოს, მათ უარი უნდა თქვან თავიანთ მეტად მედიდურ განცხადებაზე, რომ მხოლოდ ისინი შეადგენენ ეკლესიას თავიანთ თანამოაზრეებთან ერთად, ხოლო ყველა სხვა ქრისტეანი უცხოა ეკლესიისთვის.
მისიონერ პოტეხინს სხვა დასკვნასთანაც მივყავართ, კერძოდ, თურმე ყველა ჩვენი თანამედროვე მწვალებელი შევა ქრისტეს სასუფეველში, დაისჯებიან მხოლოდ ერესიარქები: "ეკლესიისგან გამოყოფის მთელი ცოდვა, – ბრძანებს მამა საბა, – აწევს არა ამ ერეტიკული ეკლესიების წევრებს, არამედ თავის დროზე თავიანთი მწვალებლურ-სქიზმატური შეხედულებებითა და მოქმედებებით მათ დამაარსებლებსა და ეკლესიაში განხეთქილების შემომტანებს. ერესიარქები და სქიზმის მეთაურები - აი, ვინ დაისჯება ღმრთის საშინელ სამსჯავროზე!
ხოლო კათოლიციზმის, ანგლიკანობის, სომხობის თუ სხვა ეკლესიიდან გამოყოფილი მწვალებლობების მიმდევრებს არ უნდა ეშინოდეთ დასჯის, ქრისტესგან განდგომის და სამარადისო წარწყმედის. ისინი ხომ არ არიან დამნაშავენი იმაში, რაც მათგან დამოუკიდებლად მოხდა ათასი წლის წინათ. ასევე არ არიან დამნაშავენი ყველა სხვა სექტანტური და სქიზმატური მიმართულებების მიმდევრები ამ სქიზმაში. ეს მათი შორეული წინაპრების ცოდვაა" ("Миссионерское Обозрение". 1908. № 9. С. 1155).
"Миссионерское Обозрение" თავისი სხვა, პოტეხინზე უფრო ავტორიტეტული თანამშრომლის პირით, აცხადებს, რომ ასევე ყველა "სტაროვერი" უეჭველად შევა უფლის ზეციურ სასუფეველში და მარადიულ ნეტარებას დაიმკვიდრებს ქრისტესთან ერთად (Миссионерское Обозрение. 1903, январь. Кн. 2. С. 148-149). არადა, გვახსოვს, როგორ აფრთხობდნენ ნიკონიანელი მისიონერები "სტაროვერებს" ჯოჯოხეთის საშინელებებით!
გვახსოვს, როგორი სიამოვნებით გამოუყო მისიონერმა მამა კრიუჩკოვმა ძველმოწესეებს "ბინები" ქვესკნელში! შემდეგ კი საკმაოდ გულმხურვალედ და აზარტითაც კი აღუწერა მათ "ტარტაროზი!" ამჯერად, იმავე ეკლესიის მისიონერების მტკიცებით, აღმოჩნდა, რომ "სტაროობრიადცებს" თურმე არაფერი ამდაგვარი არ ელით.
დიდება ღმერთს!
როგორც იქნა მოიღეს მოწყალება!
და თანაც როგორ - ყველანი დაგვპატიჟეს სამოთხეში: კათოლიკებიც, ანგლიკანებიც, სომხებიც და ყველა ჯურის სექტანტებიც. ამ "წყალობით" მათ წერტილი დაუსვეს თავიანთ მისიას. რაღა საჭიროა აწ მისიონერობა? მათი ღვაწლის გარეშეც ისედაც შეიყვანს მწვალებლებსა და სქიზმატიკოსებს ყოვლადმოწყალე უფალი თავის მარადიულ სასუფეველში. ამიერიდან მისიონერებს არაფერი აქვთ გასაკეთებელი.
გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველებიდან და მოძღვრებიდან მრავალი საერთოდ უარყოფს ცოდვილთათვის განკუთვნილ ჯოჯოხეთურ ტანჯვას მწვალებლობისა და კერპთაყვანისცემისთვისაც კი.
ერთ-ერთ ასეთ "ღვთისმეტყველს", მღვდელ პ. კრემლიოვსკის ამხელს მისიონერული გაზეთი "Колокол" ("ზარი") (Колокол. 1911. №1447) და მის სწავლებას ადარებს ორიგენეს (III ს.) შეხედულებებს, რომელთაც სადღეისოდ იმეორებენ ერეტიკოსები. ორიგენე და მისი მიმდევრები ამბობდნენ, თითქოსდა ჯოჯოხეთი მღვდლებმა გამოიგონეს ხალხის დასაშინებლად. სწორედ ეს ორიგენული აზრები იფრქვევა საღვთისმეტყველო-ფილოსოფიური ჟურნალებიდან, რომელსაც გამოსცემენ გაბატონებული ეკლესიის სასულიერო დაწესებულებები. ასეთია, მაგალითად, ჟურნალი "Вера и Разум" ("რწმენა და გონება") რომელსაც გამოსცემდა ხარკოვის სასულიერო სემინარია მისი რექტორის რედაქტორობით.
რაში მდგომარეობს ეკლესიის სიწმიდე? რას ნიშნავს მისი საყოველთაობა? რას უნდა გულისხმობდეს მისი სამოციქულო წარმომავლობა? როდის დაარსდა ეკლესია? როგორია ეკლესიის საყოველთაოობის გაგება? ყველა ამ შეკითხვაზე გაბატონებული ეკლესიის მისიონერები, ღვთისმეტყველები და მწერლები სულ სხვადასხვაგვარ პასუხს იძლევიან.
ერთნი ეკლესიის სიწმიდეს ხედავდნენ მხოლოდ საეკლესიო საიდუმლოებებსა და მათში მოქმედ სულიწმიდის მადლში; სხვები მას მიაწერენ იერარქიას, რომელიც ძალმოსილია, შეასრულოს საიდუმლონი და გადასცეს სულიწმიდის მადლი. მესამენი ეკლესიის სიწმიდეს ხედავენ თვით ეკლესიის ცხოვრებაში, მის ღვაწლში, მსახურებაში და ბრძოლაში ცოდვასთან და ბოროტებასთან. ასეთივე მრავალფეროვნებაა საყოველთაოობის განსაზღვრებაში.
ეკლესიის საყოველთაოობა, მათი აზრით, მდგომარეობს იმ ერების ერთობლიობაში, რომლებიც შედიან ეკლესიის შემადგენლობაში. საკმარისია (ამ თეორიის მიხედვით), ეკლესიის საზღვრები შემცირდეს ერთი რომელიმე ხალხის (ანუ ერთი რომელიმე ადგილობრივი ეკლესიის) საზღვრებამდე და ეკლესია უკვე აღარ შეიძლება იყოს საყოველთაო. თუმცა რამდენი ეროვნება (ან ადგილობრივი ეკლესია) შეიძლება შედიოდეს ეკლესიის შემადგენლობაში, მისიონერები და გაბატონებული ეკლესიის ღვთისმეტყველები არ განსაზღვრავენ. ზოგ მათგანს საყოველთაოობა ესმის ეკლესიის კრებით მართვაში, მისი ყველა წევრის აქტიურობაში და ა. შ.
თვით გაბატონებულ ეკლესიასთან დაკავშირებითაც ამავე ეკლესიის ღვთისმეტყველებსა და მისიონერებს განსხვავებული შეხედულებები აქვთ.
რჩება კი ის საყოველთაო ეკლესიად, თუკი საუკუნეების განმავლობაში არ ჰყავდა პატრიარქი და ეკლესიის კრებითობის გვირგვინის, მისი პირველიერარქის ფუნქციას ითავსებდა ერისკაცი (ობერპროკურორი)? მისიონერთა შორის იყვნენ ისეთებიც, ვინც ამტკიცებდა, რომ გაბატონებული ეკლესიის საყოველთაოობისა და კრებითობის გამომხატველი ორგანო იყო მმართველი სინოდი.
1903 წელს, "Московские Ведомости"-ში ("მოსკოვის უწყებანი") დაიბეჭდა ცნობილი ლევ ტიხომიროვის სტატიები. მათმა ავტორმა სინოდალურ რეგლამენტზე და სახელმწიფო დაწესებულებებთან სინოდის შედარების საფუძველზე გააკეთა დასკვნა, რომ არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება სინოდის გაიგივება კრებასთან. მას დაუპირისპირდა "Миссионерское обозрение", რომლის რედკოლეგიის წევრები ამტკიცებდნენ, რომ რუსეთის ეკლესიის სინოდი და სინოდალური მმართველობა არის სწორედ ეკლესიის კრებითი წყობის გამომხატველი, თანაც ისეთი, რომ უკეთესს ვერც კი ინატრებს კაცი.
მაგრამ გაბატონებული ეკლესიის სხვა წარმომადგენლები აღიარებდნენ, რომ რუსეთის მმართველი სინოდი მხოლოდ კრებითობის პაროდიაა და თვით ეკლესიას (რუსეთისას - არქიეპ. პ.) არაფერი აქვს კრებითი.
"ჩვენი ეკლესიის წყობა რომ არადამაკმაყოფილებელია და არაკანონიკური - ორი აზრი არ შეიძლება არსებობდეს, - ნათქვამია ეპისკოპოს ევდოკიმეს წიგნში "На заре церковной жизни", - მისი დაცვა შეუძლიათ მხოლოდ სახაზინო აპოლოგეტებს. ჩვენ აუცილებლად უნდა დავუბრუნდეთ კრებით წყობას და ჩვენი ეკლესია უნდა გათავისუფლდეს ერისკაცთა ზეგავლენისგან...
პეტრესეული რეფორმის ცუდი მხარე კი არ არის, რომ მან მოსპო პატრიარქობა და დააწესა სინოდი, – ვკითხულობთ ფ. მელნიკოვის "Блуждающее богословие"-ში, – არამედ იმ უმთავრესში, რომ ამასთანავე მან მოსპო ეკლესიის უძველესი და კრებითი კანონიკური წყობა, რომელსაც არაფერია აქვს საერთო ახალ, სინოდალურ ეკლესიასთან, ეტიმოლოგიური თვისების გარდა, რითაც ოფიციალური ღვთისმეტყველები ჩვენი თანამედროვე წყობის გასამართლებლად სარგებლობენ" (აქ იგულისხმება სინოდალური პერიოდი - არქიეპ. პ).
"ჩვენ გვაქვს სრულიად კანონიკური საეკლესიო მმართველობა, – ამბობენ ისინი, – ძველი კანონების მიხედვით, ეკლესიას მართავს სინოდი და გვაქვს კიდევაც ეს სინოდი, ანუ კრება. სხვაგვარი რამ ჩვენ არც გვჭირდება. ჩვენი კრება-სინოდი ძველზეც უკეთესია, რადგან ეს უკანასკნელი მოციქულთა 3-ე განწესების მიხედვით წელიწადში ორჯერ იკრიბება, ჩვენი სინოდი კი სხდომებს ატარებს მთელი წლის განმავლობაში.
მაგრამ უბედურება ის არის, რომ ეს მხოლოდ სიტყვების თამაშია, რადგან ნამდვილი, კანონიერი "სინოდი", ნამდვილი "კრება" რამდენიმე მაღალჩინოსანი იერარქისგან კი არ შედგება, რომელსაც საერო ხელისუფლების წარმომადგენელი კრებს და საკმაოდ შეზღუდულ ჩარჩოებში აქცევს, არამედ, შეძლებისდა მიხედვით, ყველა იერარქისგან, თანაც უქვემოესი სასულიერო დასებისა და თვით ერისკაცებისგანაც კი, თუმცა, მათ ხმის მიცემის უფლება არა აქვთ" (Евдоким, еп. На заре новой церковной жизни. С. 57).
მისიონერთა უმრავლესობას ეკლესიის სამოციქულო წარმომავლობა ესმის, როგორც იერარქთა განუწყვეტელი რიგი, რომელთაც აქვთ სამოციქულო ქიროტონია. ასეთ სამოციქულო მემკვიდრეობითობას ისინი ცნობენ მწვალებლებშიც, მაგრამ არიან მისიონერები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ეკლესიის სამოციქულო წარმომავლობაში უნდა გავიგოთ არა იერარქთა გარეგნული მემკვიდრეობითობა, არამედ შინაგანი უწყვეტი კავშირი ეკლესიისა მოციქულთა სწავლებასთან და გადმოცემასთან. თუ ეს კავშირი მთელია და დაუზიანებელი – ეკლესიის სამოციქულო ნიშან-თვისება დაცულია, ხოლო ამ კავშირის გარეშე ის შეუძლებელია იყოს სამოციქულო. ამიტომაც არც ერთ მწვალებლურ საზოგადოებას, რომელმაც გაწყვიტა კავშირი ეკლესიის შინაგან მთლიანობასთან, მოციქულთა სწავლებასთან და გადმოცემასთან არ შეიძლება ჰქონდეს სამოციქულო ნიშან-თვისება.
აკადემიური ღვითისმეტყველება ასწავლის, რომ ახალაღთქმისეულმა ეკლესიამ თავისი დასაბამი მიიღო ჯვარზე. ქრისტემ შექმნა იგი თავისი გამოსყიდვით გოლგოთაზე. სხვაგვარად ასწავლიან მისიონერები. ისინი ამბობენ, რომ ეკლესიამ დასაბამი მიიღო სულთმოფენობიდან და რომ მის საძირკველს წარმოადგენენ მოციქულები, რომლებმაც ამ დღეს მიიღეს სულიწმიდის განსაკუთრებული ნიჭები, და მათი მემკვიდრეები, რომლებშიაც, როგორც ძვირფას ჭურჭელში, დაცულია ეს უდიდესი მადლი. დაიმტვრა ეს ჭურჭელი ან დაბინძურდა – ასეთ ეკლესიაში შეუძლებელია იყოს სულიწმიდა.
ოფიციალური ეკლესიის ურთიერთწინააღმდეგობრივი და ურთიერთგამომრიცხავი სწავლებების ჩამოთვლა და განხილვა შორს წაგვიყვანს (დაინტერესებულ მკითხველს კვლავ ვურჩევთ გაეცნოს ფ. მელნიკოვის ზემოთ ხსენებულ ნაშრომს), ჭეშმარიტი ეკლესიის ამოსაცნობი პირველი ნიშნის მიხედვით, რომელსაც მღვდელი გ. დიაჩენკო და ქართველი "მართლმადიდებლები" გვათავაზობენ, და ზემოთ მოტანილი მტკიცებულებების გათვალისწინებით, დავასკვნათ, რომ გაბატონებულ ეკლესიას ეს ნიშანი არ გააჩნია!
გრ. დიაჩენკოს მიერ ჩამოყალიბებული სწავლების მიხედვით, მისივე სიტყვების პერიფრაზირებას თუ გამოვიყენებთ, ასეთ დასკვნამდე მივალთ: ოფიციალური ეკლესია (გნებავთ რუსული, ქართული ან სხვა რომელიმე ადგილობრივი ეკლესია, რომლებიც, ამავე დროს, ერთმანეთთან ევქარისტული კავშირით არიან შეერთებულნი და განიხილებიან, როგორც ერთი "დედაეკლესია"):
1. შეუბღალავი, სუფთა სახით ვერ შეიცავს მოციქულთა მიერ ნაქადაგებ ქრისტეანულ მოძღვრებას...2. სარწმუნოებრივ საკითხებში დაცილებულია პირველი საუკუნეების ქრისტეანული ეკლესიის სწავლებას".3. ვერ ქადაგებს შეუბღალავად ძველი და სამოციქულო ეკლესიის რწმენას.4. შეუბღალავი სიწმინდით ვერ ინახავს ღმრთის მიერ მოცემულ მოძღვრებას, რის გამოც ვერ იწოდება "სვეტად და სიმტკიცედ" ჭეშმარიტებისა.
"ეს ერთიანობა და მოძღვრების უცვალებლობა, რომელიც, - როგორც გ. დიაჩენკო აღნიშნავს, - მოციქულთა დროიდან მოყოლებული "ეკლესიის მთელი ისტორიის განმავლობაშია შენარჩუნებული და არც ერთ მის საწინააღმდეგო თუ მასთან უთანხმოებაში მყოფ შტრიხსაც კი არ ძალუძს, შებღალოს მისი ნათელი ხატი", შეუძლებელია იყოს გაბატონებულ მართლმადიდებლობაში, რაკიღა XVII საუკუნიდან მოყოლებული საკუთარ წიაღში, თვით მისივე საკუთარი ღვთისმეტყველების აღიარებითაც კი ათასგვარი ლათინურ-პროტესტანტული და პირველსაუკუნეებში ცნობილი მწვალებლობებიც კი დაუმკვიდრებია.
როგორ შეიძლება ამ ეკლესიაზე ითქვას, რომ მას "არ შეუბღალავს მართლმადიდებლობის ნათელი ხატი", თუკი გაბატონებული ეკლესიის ცნობილი ისტორიკოსები, ღვთისმეტყველები და სასულიერო პირები თვითონვე აღიარებენ, რომ მათი "მართლმადიდებელი" ეკლესია "ქანქარასავით ქანაობს კათოლიციზმსა და პროტესტანტიზმს შორის და ასწლეულების განმავლობაში იყო ლათინთა ტყვეობაში"?
თანაც, მათ ჰყავთ ღვთისმეტყველები, "რომლებიც ატარებენ საეკლესიო იერარქიულ ხარისხებს და რომლებიც, საფუარისა და აზროვნების მიხედვით, პაპისტები უფრო არიან, ვიდრე მართლმადიდებლები"; ან კიდევ, თუკი მათი ყველა კატეხიზმო, კრებითი აზროვნების ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი ეკვივალენტი და საზომი, უვარგისია და, როგორც ბასილ კრივოშეინი ამბობს, ის საერთოდ არც კი გააჩნიათ?!
ჭეშმარიტად, ქრისტეს ეკლესიის ამოსაცნობი ნიშნებიდან გრ. დიაჩენკოს მიერ მოცემული პირველი ნიშნის მიხედვით, გაბატონებული მართლმადიდებელი ეკლესია არ წარმოადგენს "ერთ, წმიდა, სამოციქულო და საყოველთაო" ეკლესიას, რაკიღა "ღმრთაებრივი მოძღვრებები შეუცვლიათ ადამიანური მოსაზრებებით", აქედან კი ცხადია, რომ "არ შეადგენენ ეკლესიის წევრებს, რის გამოც მოსწყდნენ მას და განვრდომილ იქნენ მისი წიაღიდან".
დიახ, - ვიტყვით ჩვენც დიაჩენკოსთან ერთად, – ამგვარი ადამიანები უკვე აღარ არიან ეკლესიის ზღუდის შიგნით, არამედ თავიანთი გულისთქმისაებრ ვლენან და თავადვე ასამართლებენ საკუთარ თავს, აღდგომიან რა ჭეშმარიტებას.
ეს რომ ასეა, ამაში კიდევ ერთხელ დაგვარწმუნებს ჩვენი ოპონენტების მიერ ჭეშმარიტი ეკლესიის ამოსაცნობი სხვა ნიშნების განხილვა. ამიტომაც მივყვეთ მათ პუნქტობრივად.
ეკლესიის მეორე ნიშანი: საეკლესიო იერარქიის უწყვეტობა
ზემოთ ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ სწავლებაში იერარქიის შესახებ "მართლმადიდებლური აღმსარებლობა" იერარქიას ისეთივე მნიშვნელობას ანიჭებს, როგორიც მიისაკუთრა რომაულ-კათოლიკურმა მღვდელმთავრობამ (და რომლის შესახებ ზემოთ უკვე გვქონდა საუბარი - არქიეპ. პ.).
როგორც ფ. მელნიკოვი აღნიშნავს, მღვდელმონაზონ ტარასის აზრით, "მართლმადიდებლურ აღმსარებლობაში" არცთუ მთლად მართლმადიდებლურად არის გადმოცემული სწავლება საეკლესიო საიდუმლოთა შესახებაც" (Тарасий, иеромонах. Указ. соч. С. 124) (Ф. Е. Мельников. Блуждающее богословие. Глава II. Еретичность символических книг. http://starajavera.narod.ru/bluzhd.html#_ednref18).
გრ. დიაჩენკო წერს: "საეკლესიო იერარქიამ ყველა თავისი უფლებამოსილება, - დამწყსოს ეკლესია ქრისტესი - თავად მაცხოვრისგან მიიღო წმიდა მოციქულთა მეშვეობით. თავად უფალმა იესო ქრისტემ მიანიჭა მოციქულებს ეს ძალაუფლება - გაეგრძელებინათ მისი საქმე: "კვლავ უთხრა მათ იესომ: მშვიდობა თქვენდა! როგორც მე მომავლინა მამამ, ისე მე მიგავლენთ თქვენ. ეს რომ თქვა, შეუბერა და უთხრა მათ: მიიღეთ სული წმიდა. ვისაც მიუტევებთ ცოდვებს, მიეტევებათ, და ვისაც დაუტოვებთ, დარჩებათ მათ" (იოან. 20, 21-23).
წმიდა მოციქულიც იერარქიის დაწესებას თავად ქრისტე მაცხოვარს მიაწერს: "მანვე დაადგინა ზოგი მოციქულად, ზოგი წინასწარმეტყველად, ზოგი მახარებლად, ზოგნიც მწყემსებად და მოძღვრებად, რათა სრულეყოთ წმიდანი მსახურების საქმისათვის - ქრისტეს სხეულის ასაშენებლად" (ეფ. 4,11-12). და ეს უფლის მიერ ერთხელ დადგენილი იერარქიული საწყისი მართლმადიდებლური ეკლესიის მთელი ისტორიის მანძილზე არ შეწყვეტილა და გრძელდებოდა მოციქულთა მიერ დადგენილი მწყემსების მემკვიდრეთა სახით. და ვითარცა ანკარა წყარო მოედინებოდა და დღემდე მოედინება და ქვეყნის აღსასრულამდე იდენს, მაცხოვრის აღთქმისაებრ.
მართალია, იყო ეკლესიისათვის მძიმე წლები - დევნის, ერესების, განხეთქილების, როდესაც ამ ანკარა წყაროს ამღვრევდნენ, ამდაბლებდნენ, მცირდებოდა თვით მოციქულთა მემკვიდრე მწყემსთა და ღვთაებრივი მადლის მატარებელთა რიცხვი, მაგრამ იერარქიული საწყისი, ყველაფერ ამისდა მიუხედავად, არ შეწყვეტილა და როგორც კი ეს მძიმე დრო გაივლიდა, იგი თითქოსდა განახლებული ძალით თანამოქმედებდა სულიწმიდასთან, ძლიერდებოდა და ფართოვდებოდა. ამრიგად, აქედან გამომდინარეობდა, რომ, სადაც უწყვეტი იერარქიაა, ჭეშმარიტი ეკლესიაც იქ არის ყველა თავისი უფლებამოსილებით, სწორედ იქ არის სულიწმიდის მადლით ცხონების მსურველთა საზოგადოებაც, რომელიც მორწმუნეებზე ღვთის მიერ დადგენილი მწყემსების მეშვეობით გარდამოედინება" (რა ნიშნებით ამოვიცნოთ ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია? ).
აქვე აღვნიშნავთ იმასაც, რომ იერარქია მარტო ერთ ხარისხს - ეპისკოპოსთა დასს როდი გულისხმობს, იერარქიულობა ეკლესიაში გულისხმობს სამივე ძირითად დასს - დიაკვნობას, მღვდლობას და მღვდელმთავრობას (ეპისკოპოსობას). როგორც ზემოთ ვნახეთ, ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიაში მესამე რგოლი (ეპისკოპატი) დროებით არ იყო, ის მოაკლდა მას დაქვრივების გამო, მაგრამ ეკლესიისავე პრინციპებით, რომელიც ეკლესიისკენ მოქცეულ მირონცხებად მწვალებელ სასულიერო პირებს თავისსავე ხარისხებში შეიწყნარებს, სამღვდლო დასი ყოველთვის ჰყავდათ, ვიდრე შემოუერთდებოდათ ეპისკოპოსი, რომელმაც შესაძლებლობა მისცა ძველმართლმადიდებლებს, თვითონ დაესხათ ხელი სასულიერო პირთათვის.
როდესაც იერარქიულობას ეკლესიის ჭეშმარიტ ნიშნად ვსახავთ, აუცილებელია გავითვალისწინოთ ტერმინ იერარქიის მნიშვნელობა, რომელიც ზემოთ უკვე განვმარტეთ, მაგრამ აქ კვლავ გავიმეორებთ: იერარქია - ეს არის "თანამდებობათა, წოდებულებათა თანამიმდევრობა უდაბლესიდან უმაღლესისაკენ (დაქვემდებარების წესით); სხვანაირად: "იერარქიული კიბე" (იერარქია. http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=15785) და არა მარტო ეპისკოპოსთა დასი, როგორც ამას ჩვენი ოპონენტები მიიჩნევენ და ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესიას ეკლესიად არ თვლიან.
იერარქიის არქონა, რაზეც გ. დიაჩენკო მსჯელობს, უნდა გულისხმობდეს სრულ უიერარქიულობას, როგორიცა აქვთ "ბეზპოპოვცებს", პროტესტანტთა მთელ რიგ მიმართულებებს და ასევე იმ პროტესტანტებს, რომლებიც თუმც აღიარებენ იერარქიას, მაგრამ სამოციქულო მემკვიდრეობით ხელდასხმათა გაწყვეტის გამო იერარქიას, თანაც მხოლოდ მის რომელიმე ნაწილს (მაგალითად, პრესვიტერს ან ეპისკოპოსს), ფორმალურად ინარჩუნებენ.
იერარქია არ გააჩნია ლათინურ-პაპისტურ ეკლესიას და ასევე ოფიციალურ მართლმადიდებელ ეკლესიათა დიდ ნაწილს, აქ დამკვიდრებული პკურებითი "ნათლისღების" გამო. ამასთან დაკავშირებით სრულიად სამართლიანად ბრძანებდა ნიკოდიმე მთაწმინდელი მის მიერ განმარტებულ "პიდალიონში", რომ "ლათინნი მწვალებლები არიან. როგორც მოუნათლავთ (მათში დამკვიდრებული წყალპკურებითი "ნათლობის" გამო - არქიეპ. პ..) არ გააჩნიათ სულიწმიდის მადლი და შედეგად არც ერთი საიდუმლოც; მათგან მართლმადიდებლურ ეკლესიაში გადმოსულები უნდა მოინათლონ" (Пидалион., стр. 248, 249) (ციტ. Епископ Инокентий. О крещении греческой церкви и митрополоита Амвросия. Черновцы. 1903 г., стр. 6-9, 33, 34).
ასე რომ, იერარქიის შესახებ გრ. დიაჩენკოს მიერ ჩამოყალიბებული სწავლების ზემოთ დამოწმებულ მონაკვეთთან ჩვენ სადავო არაფერი გვაქვს და დავეთანხმებით იმაშიც, რომ "სადაც უწყვეტი იერარქიაა, ჭეშმარიტი ეკლესიაც იქ არის", ამიტომაც, რომ დავრწმუნდეთ, ოფიციალური, გაბატონებული ეკლესია არის თუ არა ჭეშმარიტი ეკლესია, ამისთვის უნდა გავარკვიოთ, აქვს თუ არა მას უწყვეტი იერარქია, ამისთვის კი უნდა მიმოვიხილოთ გრ. დიაჩენკოს მიერ შემოთავაზებული ეკლესიის მესამე ნიშანი: შვიდი საეკლესიო საიდუმლო. კონკრეტულად კი საიდუმლოთაგან უპირველესი - ნათლობა, რადგან ის, როგორც ოფიციალური ეკლესიის კატეხიზმოებშიც ვკითხულობთ: "არის კარი, სხვა საიდუმლოებებთან მიმყვანებელი".
თუ არ არის ნათლობა, არ არის არც ერთი სხვა საიდუმლო, მათ შორის, ხელდასხმისაც, რადგან ყველა საიდუმლოსთან ჩვენ მივდივართ ნათლობის გავლით და სხვა გზა, უბრალოდ, არ არსებობს. სწორედ ამიტომ, აღმოსავლელი იერარქები, როდესაც ლათინურ წყალპკურებით "ნათლობაზე" მსჯელობდნენ, აღნიშნავდნენ, რომ "ერთი ღვთაებრივი ნათლისღების მიმღებნი ყოველივე ერეტიკულს, რაც ისე არ აღესრულება, როგორც ეს სულიწმინდამ ამცნო მოციქულებს და რაც დღემდე უცვლელად აღესრულება ქრისტეს ეკლესიაში, გარყვნილ კაცთა გამონაგონად და მოციქულთა გადმოცემების საწინააღმდეგოდ, მივიჩნევთ საყოველთაო აღიარებით, ზიზღით უკუვაგდებთ მათ და მათგან ჩვენკენ გადმოსულთ მოუნათლავთა და განუწმენდელთა თანასწორად მივიჩნევთ" (კონსტანტინოპოლის 1756 წლის, ადგილობრივი საეკლესიო კრების განსაზღვრება (ციტ. О правилах и чинопоследованиях присоединения неправославных христиан в православную церковь, изд. Вятск, 1869 г.). ამიტომაც, იმავე კრების განსაზღვრებით: "ვინც მონათლული არ იქნება სამგზისი შთაფლვითა და ყოვლადწმიდა სამების პირთა მოწოდებით თითოეულ შთაფლვაზე, არამედ ნებისმიერი სხვა სახით იქნება, მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მოქცევის შემთხვევაში მოუნათლავებად ჩაითვლებიან. ... მოჩვენებითად, ვითომ მონათლულებს მართლმადიდებლური ეკლესიისკენ მოქცევის შემთხვევაში ვიღებთ, როგორც მოუნათლავებს და ყოველგვარი ეჭვის გარეშე გადავნათლავთ მათ" (იქვე).
ამიტომაც, თუ დავსვამთ შეკითხვას: გააჩნია თუ არა ოფიციალურ ეკლესიას უწყვეტი სამოციქულო მემკვიდრეობა და ჰყავს თუ არა სამღვდელოება, პასუხი უნდა გაეცეს კითხვას - გააჩნია თუ არა მას ნათლისღების საიდუმლო?
მესამე ნიშანი: შვიდი საეკლესიო საიდუმლო
"მოციქულთა დროიდან, - წერს გ. დიაჩენკო, - მადლი მორწმუნეებს შვიდი საეკლესიო საიდუმლოების, კერძოდ, ნათლობის, ზიარების, აღსარების, ხელდასხმის, მირონცხების და სხვა საიდუმლოებათა მეშვეობით გადაეცემოდათ. ამ საიდუმლოებათა აღმსრულებელნი თავიდან მოციქულები იყვნენ (საქ. 8,14-17), ხოლო შემდეგ მათ მიერ ხელდასხმული ეპისკოპოსები და ღვთისმსახურები.
ამ საიდუმლოთა აღსრულების უფლება ასევე მემკვიდრეობითი იყო: მოციქულებმა ხელი დაასხეს ეპისკოპოსებს და მხოლოდ მათ ჰქონდათ უფლება, ხელი დაესხათ სხვა ეპისკოპოსებისათვის, მღვდლებისა და დიაკვნებისათვის. მოციქულთაგან მიღებული მემკვიდრეობითობა წმიდა ცეცხლს ჩამოჰგავს, რომელიც ერთი სანთლიდან ანთებს ყველა დანარჩენს. უკეთუ ცეცხლი ჩაქრა და მოციქულთაგან მიღებული მემკვიდრეობითობის ჯაჭვი გაწყდა, - აღარ არსებობს არც სიწმინდეები, არც საიუდმლოებანი, ამოწურულია ის საშუალებანი, რომელიც განანათლებს მორწმუნეებს: ამიტომ, მოციქულთა დროიდან ყოველთვის ყურადღებით ეკიდებოდნენ მოციქულთაგან მიღებულ მემკვიდრეობითობის დაცვას, რათა ეპისკოპოსს ხელი დაასხას უეჭველად ჭეშმარიტმა ეპისკოპოსმა, რომლის ხელდასხმაც მემკვიდრეობითობის ჯაჭვით მოციქულებამდე მიდის.
ეპისკოპოსებს, რომლებიც ერესში ჩავარდნენ, ან უღირსი ცხოვრების წესს მისდევდნენ, განაყენებდნენ და ისინი კარგავდნენ უფლებას საიდუმლოებათა აღსრულებისა და სხვათათვის ხელდასხმისა.
ამრიგად, საიდუმლოებათა აღსრულების გაგრძელება განუყოფლად უკავშირდება იერარქიის არსებობას, რომელიც უფლებამოსილია, სულიწმიდის მადლი გაუნაწილოს მორწმუნეებს. ცხადია, რომ თუკი არსებობს იერარქია, აუცილებლობით არსებობენ წმიდა საიდუმლოებანიც, რის გამოც წმ. მოციქული ეკლესიის მწყემსებს ქრისტეს მსახურებს უწოდებს: "ქრისტეს მსახურთა და ღვთის საიდუმლოთა მნეებს" (1 კორ. 4:1).
ყველა წმიდა საიდუმლოებას ღმრთაებრივი საწყისი აქვს და მიმართულია მორწმუნეთა ხსნისათვის. ხოლო ის, რაც ღმერთის მიერ არის დადგენილი, შეუძლებელია მოისპოს, სანამ არ დადგება მაღლიდან განსაზღვრული დრო ამისთვის და სანამ არ მიიღწევა ქრისტეს პირველი მოსვლის საბოლოო მიზანი, "და განქარდება უკანასკნელი მტერი - სიკვდილი" (1 კორ. 15:26). ხოლო ზიარების წმიდა საიდუმლოს შესახებ ნათლად არის ნათქვამი, რომ ქრისტეს მეორედ მოსვლამდე გაგრძელდება: "ვინაიდან ყოველთვის, როცა ამ პურს ჭამთ და ამ სასმისს სვამთ, უფლის სიკვდილს იუწყებით მისსავ მოსვლამდე" (1 კორ. 11:26).
აქედან, უეჭველია ეკლესიაში შვიდი საეკლესიო საიდუმლოების არსებობის აუცილებლობა. ასე რომ, ამის წინააღმდეგ წასვლა ნიშნავს ღმერთის მიერ დადგენილი საეკლესიო წესების დარღვევას, ნიშნავს ეკლესიის თავის, ქრისტეს, წინააღმდეგ წასვლას და საკუთარი თავის ცხონებისაგან დაკლებას" (რა ნიშნებით ამოვიცნოთ ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია? http://www.orthodoxy.ge/apologetika/7nishani.htm)
აქ მცირედით შევჩერდებით და ვიტყვით, რომ გ. დიაჩენკო მთლად მრთლმადიდებლურად როდი გადმოსცემს შვიდ საეკლესიო საიდუმლოსთან დაკავშირებულ საკითხს.
ოფიციალური მართლმადიდებელი ეკლესია საეკლესიო საიდუმლოებებთან დაკავშირებით ასწავლის, რომ "საიდუმლო არის თვით იესო ქრისტესგან დაწესებული საღმრთო მოქმედება, რომლითაც მოქმედებს მორწმუნეზე მადლი და ძალი ღვთისა" (სახელმძღვანელო მართლმადიდებელი ეკლესიის კატეხიზმოს შესასწავლად. თბილისი 1990 წ. გვ. 62). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამავე ეკლესიის სწავლებით, საეკლესიო საიდუმლოში "ხილული ფორმით მორწმუნეებს მიეცემათ უხილავი მადლი" (Таинство // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: в 4 т. - СПб., 1907-1909 // Таинство. Религия: Энциклопедия / Сост. и общ. ред. А. А. Грицанов, Г. В. Синило. - Минск: Книжный дом, 2007 და მრავალი სხვა).
ოფიციალური ეკლესია ერთმანეთისგან განასხვავებს საეკლესიო წეს-ჩვეულებებს ("ობრიადებს" - обряды) და საეკლესიო საიდუმლოთ. მათი აზრით, საეკლესიო წეს-ჩვეულებებს (მაგალითად, წყლის კურთხევას, მიცვალებულის დაკრძალვას და სხვა კერძო მსახურებებს) გააჩნია "მიწიერი" ან ტრადიციული წარმომავლობა და საიდუმლოებებს არ წარმოადგენენ (იხ. ვიკიპედია. Таинство https://ru.wikipedia.org/wiki/Таинство). თითქმის ყველა მართლმადიდებლურ კატეხიზმოში, რომელიც კი ოფიციალურ ეკლესიებს გამოუციათ, მოცემულია მხოლოდ შვიდი საიდუმლო.
მაგრამ, "ბიზანტიის ეკლესია, - წერს მ. იოანე მეიენდორფი, - ფორმალურად არასოდეს აღიარებდა საიდუმლოთა რომელიმე ჩამონათვალს; მრავალი ავტორი იღებს შვიდი საიდუმლოსგან შედგენილ სტანდარტულ რიგს - ნათლობა, მირონცხება, ევქარისტია, მღვდლობა, ქორწინება, სინანული და ზეთისცხება, - მაშინ როდესაც სხვები ამ სიას უფრო აფართოებენ. მაგრამ არიან მესამენიც, რომლებიც საიდუმლოებებად მხოლოდ ნათლობას და ევქარისტიას აღიარებენ, როგორც ახალ, ქრისტეანულ ცხოვრებაში შემყვანებელ საიდუმლოთ" (Иоанн Мейендорф протоиерей. Византийское богословие исторические тенденции и доктринальные темы. XV. Сакраментальная теология: жизненный цикл. 1. Количество Таинств. 2. Крещение и Миропомазание. 3. Покаяние. 4. Брак. 5. Исцеление и смерть) (http://www.odinblago.ru/istoriya_drevney_cerkvi/ioann_meyendorf/vizantiyskoe_bogoslovie/xv_sakramentalnaya_teo). "მხოლოდ XVIII საუკუნეში ხდება "შვიდი საიდუმლოსგან" შემდგარი სქემა საზოგადოდ მიღებული ბერძნულ ეკლესიაში" (Святоотеческие основания православного учения о Таинствах).
ბოლო დროს მართლმადიდებელ თეოლოგთა დიდი ნაწილი (მაგალითად, ა. ი. ოსიპოვი, კალისტ უერი და სხვები) და პატროლოგები მიიჩნევენ, რომ წმიდა მამათა გადმოცემების კონტექსტში "შვიდი საიდუმლოს" სქემის დოგმატიზაციის სერიოზული მიზეზები არ არსებობს. მათი აზრით, საიდუმლოთა რაოდენობის ფიქსაცია, ისევე როგორც საეკლესიო მღვდელმოქმედების დაყოფა საიდუმლოებებად და "ობრიადებად" (წეს-ჩვეულებებად), წმიდა მამათა თხზულებებში არ გვხვდება. გარდა ამისა ისინი მიიჩნევენ, რომ თუ ძველ ბიზანტიურ წყაროებში იშვიათ შემთხვევებში არის ლაპარაკი საიდუმლო მღვდელმოქმედებათა ამა თუ იმ რიცხვზე, მხოლოდ "ყველაზე მნიშვნელოვან" საიდუმლოთა თვალსაზრისით სხვა მრავალ საიდუმლოთა შორის, თანაც რომელიმე განსაზღვრული ჩამონათვალის აბსოლუტიზაციის მცდელობის გარეშე (Осипов А. И. Лекция О Таинствах Церкви (продолжение) профессора МДАиС А.И. Осипова // Осипов А. И. "Сущность таинств") https://ru.wikipedia.org/wiki/ Таинство#cite_ref-13 )
"როგორც თანამედროვე მართლმადიდებლური, ასევე კათოლიკური პრაქტიკა, - ვკითხულობთ რელიგიათმცოდნისა და მოსკოვის საპატრიარქოს სინოდალური საინფორმაციო განყოფილების თავმჯდომარის პროფ. ვლადიმირ ლეგოიდას პუბლიკაციაში, - აღიარებს მხოლოდ შვიდ საიდუმლოს: ნათლობას, ზიარებას, მირონცხებას, მღვდლობას, ქორწინებას, ზეთისცხებას და სინანულს. დანარჩენ მღვდელმსახურებას წეს-ჩვეულებებს უწოდებენ.
ადრექრისტეანულ ეკლესიაში სწავლება შვიდი საიდუმლოს შესახებ არ არსებობდა, პირველი ქრისტიანები არ აფიქსირებდნენ საიდუმლოთა რაოდენობას, ასევე ასე მკვეთრად არ ჰყოფდნენ ერთმანეთისგან საიდუმლოსა და წეს-ჩვეულებას (მართლაც, ძნელია ქორწინების საიდუმლოს უფრო მადლმოსილი უწოდო, ვიდრე ბერად აღკვეცის წეს-ჩვეულებას). სწავლება შვიდი საიდუმლოს შესახებ მართლმადიდებლობაში კათოლიკური ეკლესიის ზეგავლენის გარეშე როდი ჩამოყალიბდა, რაც, რა თქმა უნდა, არავითარ შემთხვევაში არ აკნინკებს შვიდი საიდუმლოს მნიშვნელობას" (Владимир Легойда. Что такое конфирмация? https://foma.ru/chto-takoe-konfirmacziya.html )
"პირველი ათასწლეულის ეკლესიის მამათა თხზულებებში სწავლება შვიდი საიდუმლოს შესახებ არ გვხვდება. წმ. ირინეოს ლიონელი, მაგალითად, არანაირად არ გამოჰყოფს შვიდ მღვდელმოქმედებას, რომლებმაც მოგვიანებით მიიღეს "საიდუმლოთა" სახელწოდება ვიწრო გაგებით, ეკლესიაში სულიწმიდის სხვა მოქმედებათაგან, რომელთაგან ყოველი წარმოადგენს საიდუმლოს სრული მნიშვნელობით. "შეუძლებელია ნიჭების ჩამოთვლა, - წერდა იგი, - რომლებიც მთელ მსოფლიოში განფენილმა ეკლესიამ მიიღო ღმრთისგან პონტოელი პილატეს დროს ჯვარცმული იესუ ქრისტეს სახელით" (რუს. თარგმ.: "Невозможно перечислить дарования, которые Церковь по всему миру получила от Бога во Имя Иисуса Христа, распятого при Понтии Пилате"). ... პირველად სწავლება შვიდი (და არა მეტი) საიდუმლოს შესახებ იმ სახით, როგორც ის დღეს არსებობს რუსულ "აკადემიურ" ღვთისმეტყველებაში, გვხვდება XII ს-დან დასავლეთში, როგორც შედეგი სქოლასტიკური პრინციპისა, რომელსაც მივყავართ მკვდარ სქემატიზაციამდე და ყოველი საეკლესიო სწავლების ფორმალიზაციამდე. ცნობილი წყაროებიდან პირველი, რომელშიც ლაპარაკია საიდუმლოთა შვიდობრივ რიცხვზე და საეკლესიო მღვდელმოქმედების გაყოფაზე საიდუმლოებებად და წეს-ჩვეულებებად, არის ე. წ. ლათინი ("კათოლიკე") ეპისკოპოსის ოტონ ბამბერგელის (†1139) ანდერძი პომერანიის მცხოვრებთადმი. ოდნავ მოგვიანებით ამ სწავლებას იმეორებს სხვა ლათინი მწერალი ჰუგო ვიქტორი (†1141). მაგრამ მრავალი პროტესტანტი მწერალი ამ ორივე მოწმობას გაყალბებულად მიიჩნევდა და დაბეჯითებით ირწმუნებოდა, რომ პირველად შვიდი საიდუმლოს სქემა გადმოსცა ცნობილმა ლათინმა ღვთისმეტყველმა პეტრე ლომბარდმა (†1164)" (Число таинств Церкви. https://iona.kiev.ua/publishing/il/article/23)
ცნობილი ინგლისელი მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველი და ეპისკოპოსი კალისტე უეარი (იხ. Митрополит Каллист (Уэр). https://www.portal-slovo.ru/authors/435.php ) ამ საკითხთან დაკავშირებით წერს: "არ გვმართებს, ადრინდელ წყაროებს მივაწერთო შვიდი საიდუმლოს ის გაგება, რომელიც ჩამოყალიბებულია პეტრე ლომბარდელთან და XII ს-ისა და გვიანდელ დასავლელ სქოლასტიკოსებთან, რომელიც შემდეგ მიღებულ იქნა მართლმადიდებელ ავტორთა მიერაც. მეტიც, ბერძენი მამები არ ავლებენ მკაფიო ზღვარს, ერთი მხრივ, საიდუმლოებებსა და მეორე მხრივ, ეკლესიის სხვა მღვდელმსახურებებს შორის, რომლეთაც რომაელი-კათოლიკეები "საკრამენტალიებს" უწოდებენ ("Более того, греческие Отцы не проводят четкой грани между таинствами, с одной стороны, и другими священнодействиями Церкви, которые римо-католики называют "сакраменталиями", с другой"). მრავალი ადრინდელი ავტორი - მაგალითად, წმ. კირილე იერუსალიმელი, წმ. ამბროსი, თევდორე მომფსუეტელი და წმ. კირილე ალექსანდრიელი - ლაპარაკობენ სამ უმთავრეს "საიდუმლოზე": ნათლობაზე, მირონცხებაზე და ევქარისტიაზე; მაგრამ არ არის სავალდებულო, სამი პუნქტისგან შემდგარი ეს ჩამონათვალი განვიხილოთ როგორც ამომწურავი. წმ. ნიკოლოზ კაბასილასი ( Νικόλαος Καβάσιλας) თხზულებაში "ცხოვრებისათვის იესუ ქრისტეში" იმავე სამ საიდუმლოზე მიუთითებს, მაგრამ შემდეგ ამბობს საყდრის კურთხევაზე, როგორც კიდევ ერთ "საიდუმლოზე"; მაგრამ ეს უკანასკნელი შეიძლება მირონცხების საიდუმლოს სხვა ფორმადაც განვიხილოთ. მეორე მხრივ, წმ. იოანე დამასკელი ლაპარაკობს ორ უმთავრეს საიდუმლოზე: ნათლობაზე და ევქარისტიაზე; ხოლო წმ. დიონისე არეოპაგელი - ექვსზე. ესენია: ნათლობა, ევქარისტია, მირონცხება, ხელდასხმა, ბერად აღკვეცა და დაკრძალვა. იგივე რიცხვს ვხდებით წმ. თევდორე სტოდიელთან. XIII ს-ის ბერი იობი ითვლის შვიდ საიდუმლოს, მაგრამ ისინი სულაც არ შეესაბამებიან დასავლურ ჩამონათვალს: ის აერთიანებს სინანულს ზეთისცხებასთან და ასევე ახსენებს ბერად აღკვეცას. ის ასევე ლაპარკობს სამ სხვა მღვდელმოქმედებაზე, როგორიც არის ტაძრის კურთხევა, რაც მსგავსია მირონცხებისა, დიდი აიაზმის კურთხევა - როგორც ნათლისღების მსგავსი და ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის პატივსაცემად პურის ამაღლებაზე - როგორც ევქარისტიის მსგავსი.
ეს ყოველივე აჩვენებს, რომ ბერძენ მამებს სიტყვა "საიდუმლო" ესმოდათ არა იმ ვიწრო აზრით, რომელიც ლათინური სქოლასტიკისთვის არის დამახასიათებელი. გვიანბიზანტიურ პერიოდში მართლაც არსებობდა საიდუმლოთა იგივე შვიდი ჩამონათვალი, რომლებიც დასავლეთში იყო. ასეა ეს, მაგალითად, მანუილ კალეკასთან (XIV ს.), ასევე იოსებ ბრიენიოსთან და წმ. სიმეონ თესალონიკელთან XV ს.). ფერარო-ფლორენციის კრებაზე (1438-1439) ბერძნებმა ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე მიიღეს შვიდი საიდუმლოს ლათინური ჩამონათვალი. მაგრამ მიტროპოლიტი იოასაფ ეფესელი (ასევე XV ს.) ათ საიდუმლოზე ლაპარაკობს. და მაინც, XVII ს-ის ლათინური სია, რომელიც შედგება შვიდი საიდუმლოსგან, მართლმადიდებლური ეკლესიისთვისაც სტანდარტული გახდა: ამ გაგებას მიჰყვებიან, მაგალითად, პატრიარქი იერემია II, გაბრიელ სევეროსი, მიტროფან კრიტოპულოსი, ასევე იასას (1642 წ.) და იერუსალიმის (1672 წ.) კრებები. ასეა თუ ისე, მართლმადიდებლურ სწავლებაში წარმოდგენას შვიდი საეკლესიო საიდუმლოს შესახებ არასოდეს ჰქონია მკაცრი დოგმატური მნიშვნელობა, მაგრამ ძირითადად მიღებულ იქნა სწავლებისთვის მოხერხებულობის გამო ("Как бы то ни было, представление о семи таинствах никогда не имело строго догматического значения в православном учении, но было принято в основном в силу удобства для преподавания"). უფრო ფართო გაგება, რომელიც ადრექრისტეანული პატრისტიკული ეპოქისთვის არის დამახასიათებელი, არასოდეს ყოფილა დავიწყებული. ყოველ შემთხვევაში, სწავლებიდან იმის შესახებ, რომ საიდუმლო შვიდია, არ უნდა გავაკეთოთ დასკვნა, თითქოსდა შვიდივე საიდუმლო თანასწორია, რამეთუ არსებობს საიდუმლოთა განსაზღვრული "იერარქიულობა", ასე რომ, ნათლობასა და ევქარისტიას აქვს პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა" (Митрополит митр. Каллист (Уэр). Святоотеческие основания православного учения о Таинствах. https://www.portal-slovo.ru/theology/37766.php )
ასე რომ, მღვდელ გრ. დიაჩენკოს მიერ დიფერენცირებული შვიდი საიდუმლო უკვე ატარებს ლათინური გავლენის ნიშანს და სცილდება ძველ, მართლმადიდებლურ ტრადიციას. თუმცა, მოდი, კვლავ ამ ავტორის მსჯელობას მივყვეთ. ჩვენ ვეთანხმებით იმ აზრს, რომ "საიდუმლოებანი კანონიერი და მაცხონებელია იქ, სადაც ისინი აღესრულება კანონიერი და სული წმიდის მადლით განათლებული მწყემსების მიერ, რომელთაც მოციქული ასე მიმართავს: "გაუფრთხილდით თქვენს თავსაც და თქვენს სამწყსოსაც, რომლის მცველებადაც დაგადგინათ სულმა წმიდამ, რათა მწყემსავდეთ ღვთის ეკლესიას, რომელიც მან შეიძინა თავისი სისხლით" (საქ. 20:28).
ამდენად, ცხადია, რომ საიდუმლო შეუძლებელია არსებობდეს იქ, სადაც თვითნებურად და ღმრთაებრივი სწავლების საწინააღმდეგოდ ნებას რთავენ არაკანონიერ მწყემსს, "რომელი არა შეჰვალს კარით ეზოსა ცხოვართასა", აღასრულოს ისინი. ასეთები არიან ის ქრისტიანული დენომინაციები, რომლებიც პრინციპულად გამორიცხავენ მოციქულებიდან მომდინარე როგორც იერარქიულ, ისე საიდუმლოებათა აღსრულების მემკვიდრეობითობას (ასეთები არიან პროტესტანტული დენომინაციები - არიქიეპ. პ.) უკვე ამ ნიშნით არსებითად განსხვავდებიან პირველი საუკუნეების დროინდელი ეკლესიისაგან და ამიტომ არ შეიძლება იყვნენ ჭეშმარიტნი".
კეთილი და პატიოსანი, ყველაფერი ჭეშმარიტად ისეა, როგორც გრ. დიაჩენკო ამბობს, ოღონდ ასე არ არის ოფიციალურ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში.
დავიწყოთ უპირველესი და ერთ-ერთი უმთავრესი საიდუმლოთი - ნათლისღებით. მართალია, ამ თემას ჩვენ რაც შეიძლებოდა დეტალურად შევეხეთ წინამდებარე ნაშრომის პირველ ნაწილში, მაგრამ აქ, განსახილველი საკითხის არსის უკეთ წარმოსაჩენად, ნათლისღებასთან დაკავშირებულ მომენტებს ძალზე მოკლედ, მაგრამ მაინც გავიმეორებთ.
ოფიციალური ეკლესიის წევრები აღიარებენ, რომ "მოციქულთაგან მიღებული მემკვიდრეობითობა წმიდა ცეცხლს ჩამოჰგავს, რომელიც ერთი სანთლიდან ანთებს ყველა დანარჩენს და უკეთუ ცეცხლი ჩაქრა და მოციქულთაგან მიღებული მემკვიდრეობითობის ჯაჭვი გაწყდა, - "აღარ არსებობს არც სიწმინდეები, არც საიდუმლოებანი", რადგან "ამოწურულია ის საშუალებანი, რომელიც განანათლებს და აცხოვნებს მორწმუნეებს" (?!) ასევე აღიარებენ, რომ "საიდუმლოებათა აღსრულების გაგრძელება განუყოფლად უკავშირდება იერარქიის არსებობას, რომელიც უფლებამოსილია სულიწმიდის მადლი გაუნაწილოს მორწმუნეებს" (?!) ცხადია, რომ "თუკი არსებობს იერარქია, აუცილებლობით არსებობენ წმიდა საიდუმლოებანიც" და პირიქით, - "იქ, სადაც არ არსებობენ საეკლესიო საიდუმლოებანი, არც იერარქია და, ცხადია, არც ეკლესია არ არსებობს".
ჯერ დავიწყებთ იქიდან, რომ ქრისტეანობის უპირველეს საიდუმლოზე - წმ. ნათლისღებაზე - გაბატონებული ეკლესიის მისიონერებსა და ღვთისმეტყველებს და თვით მათ ეკლესიასაც მეტად განსხვავებული და ურთიერთგამომრიცხავი აზრები აქვთ. საგულისხმოა, რომ ბერძნული ეკლესია ემიჯნებოდა რუსეთის ოფიციალურ ეკლესიას ნათლობის საკითხში.
ბერძნული ეკლესია აღიარებდა ნათლობის მხოლოდ შთაფლვით ფორმას, წყალგადავლებას კი უარყოფდა, როგორც არაფრის მაქნისს (სადღეისოდ ასეთი მკაცრი პოზიცია წყალგადავლებითი "ნათლობის" მიმართ შეინარჩუნა მეძველსტილეთა რამდენიმე ეკლესიამ. თანამედროვე, ოფიციალური ეკლესიები, როგორც საბერძნეთში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ, რომლებიც ემორჩილებიან კონსტანტინოპოლის ან იერუსალემის და სხვა ბერძნულენოვან იურისდიქციებს, ასევე მისდევენ ნათლობის ლათინურ ფორმას - წყალგადავლებას ან წყალპკურებას.
"იესუ ქრისტეს სიკვდილი, - განმარტებულია ბერძნულ "პიდალიონში", - ერთადერთი აუცილებელი საშუალება იყო კაცთა მოდგმის ცხოვნებისთვის; ეს არის მართლმადიდებლური სარწმუნოების შეურყეველი დოგმატი. მის გარეშე შეუძლებელი იყო კაცის შერიგება ღმერთთან... ქრისტეს სიკვდილი ეკლესიის ყოველ ღვთისმსახურებაშია გამოხატული, მაგრამ განსაკუთრებულად ის ნათლისღების საიდუმლოში მოქმედებს წყალში სამჯერადი შთაფვლის მეშვეობით.
განსაკუთრებულად ამ საიდუმლოშიო ვამბობთ იმიტომ, რომ სხვა მღვდელმოქმედებებში უფლის სიკვდილის ხატი გამოხატულია ადამიანის გარეშე (თვით მღვდელმოქმედებაში), ნათლისღებაში კი ის გამოიხატება თვით ადამიანზე, ანუ თვით მოსანათლი ადამიანი შთაიფლვის წყალში ქრისტეს სიკვდილის ხატად და თანადაეფლვის მას სიკვდილში ნათლისღების წყალში. "რომელთა-ესე ნათელ-ვიღეთ ქრისტე იესუის მიერ, სიკუდილისა მისისა მიმართ ნათელ-ვიღეთ" (რომ. 6:3) შედეგად, იმისათვის, რათა, ჩვენშიც აისახოს ქრისტეს სიკვდილისა და სამდღიანი დაფლვის სახე, აუცილებელია ნათლისღების საიდუმლო აღსრულდეს სამგზის შთაფვლით" ("პიდალიონი" - ბერძნული დიდი სჯულისკანონი, - გვ. 248).
მაგრამ, ამ დოგმატის გამოხატვა ყოვლად შეუძლებელია წყალგადავლებით ნათლობაში. მასში შეიძლება მხოლოდ სამების აღსარების გამოხატვა, მაგრამ ქრისტეს სამდღიანი დაფლვა და მკვდრეთით აღდგომა წყალგადავლებაში არ მოიაზრება", რომლებმაც კი ნათელვიღეთ ქრისტეს მიმართ, მისი სიკვდილის მიმართ ნათელვიღეთ" - სარწმუნოების ეს საფუძველთა საფუძველი უცხოა წყალგადავლებითი ნათლობისთვის. ამიტომაც, აღმოსავლეთის ეკლესია წყალპკურებით ნათლობას, რომელიც რომის კათოლიკურ ეკლესიაშია დამკვიდრებული, ლათინობის (კათოლიციზმის) ერთ-ერთ უმძიმეს ცთომილებად მიიჩნევს.
აღსანიშნავია, რომ რუსეთის სინოდალური ეკლესიის წარმომადგენლები, მისი მღვდელმთავრები და ღვთისმეტყველები, როდესაც ისინი ამხელენ ლათინთ თავიანთ ცთომილებებში, ასევე წინ წამოსწევენ ამ "უპირველეს სამხილს", რომ "რომაელები ნათლობაში წყალს ასხურებენ და არ შთაფლავენ".
გასულ საუკუნეში გენერალურმა მისიონერმა ვ. მ. სკვორცოვმა გამოსცა მღვდელ კ. ოკოლოვიჩის ბროშურების სერია, რომლებშიც მხილებულია კათოლიკური ცთომილებანი. ერთ-ერთი მათგანი ასეა დასათაურებული: "სად უფრო სწორად ნათლავენ – მართლმადიდებლურ ეკლესიასა თუ ლათინურ "კოსტელში" (პოლონურად ნიშნავს ეკლესიას – არქიეპ. პ.)?
"კათოლიკური ეკლესია, - ნათქვამია ამ მამხილებელ თხზულებაში, - გადაუდგა მართლმადიდებლობას თვით ნათლისღების აღსრულების წესშიც. ქსენძები (პოლ. - მღვდელი. სიტყვები "კოსტელი" და "ქსენძი" რუსულ საეკლესიო მწერლობაში გამოიყენება პოლონელი და ზოგჯერ ზოგადად ლათინური ეკლესიისა და მათი სამღვდელოების აღსანიშნავად – არქიეპ. პ.) ყრმებს ნათლავენ არა შთაფლვით, არამედ წყლის გადავლებით და პკურებით. ნათლობის ასეთი წესი დამკვიდრდა კათოლიკურ ეკლესიაში არა უადრეს XIII საუკუნისა – რომელიც ერთ ერთი უბნელესია შუასაუკუნეებს შორის – მანამდე კი არა მარტო აღმოსავლეთში, არამედ დასავლეთშიც, როგორც ეს ჩანს XV საუკუნის კურთხევანებსა და ძველ სანათლავ ემბაზებში, ნათლავდნენ მხოლოდ შთაფლვით. მართლმადიდებლური ეკლესიის ჩვეულებას, ნათლისღების საიდუმლო აღსრულდეს მხოლოდ შთაფვლით, მყარი საფუძვლები გააჩნია წმ. წერილში" (Околович К. Где правильнее - в православной церкви или католическом костеле - совершается таинство крещения? Изд. В. М. Скворцова. С. 3).
შემდეგ ავტორს მოაქვს მთელი რიგი მტკიცებულებები სახარებიდან, მოციქულთა საქმეებიდან და ეპისტოლეებიდან. მითითებულია მოციქულთა ცნობილი 50-ე კანონიც. ამ კანონში, რომლის ციტირებასაც ახდენს ავტორი, "ცხადად არის გამოხატული: "თუ რომელიმე ეპისკოპოსმა ან მღვდელმა შეასრულოს არა სამი ნათლისღება (ანუ სამი ჩაყოფა, შთაფლვა წყალში - არქიეპ. პ. იხ. საქ. საეკლ. კალენდარი. 1987 წ. გვ. 168 სქოლიო) ერთი საიდუმლოსი, არამედ ერთი ნათლისღება უფლის სიკვდილის მიმართ, განიკვეთოს" (Околович К. Указ. соч. С. 6).
მაშასადამე, ამ კანონის თანახმად, როგორც ეს გამოცემული ბროშურის ავტორს ესმის, შთაფლვის გარეშე მონათლული ერეტიკოსები უნდა გადაინათლონ. "ნათქვამიდან ვხედავთ, – ასკვნის ავტორი, – რომ ნათლობა უნდა აღსრულდეს მხოლოდ შთაფლვით და არა მისხურებით ან გადავლებით, როგორც აკეთებენ ამას კათოლიკეები.
რითი ამართლებს რომის ეკლესია თავის ამ თვითნებობას ნათლიღების საიდუმლოსთან დაკავშირებით? იმით რომ, რადგან ყრმები არიან ძალიან უძლურნი, წყალში შთაფლვა შესაძლოა საზიანო იყოს მათი ჯანმრთელობისთვის. ეს თავის მართლება მეტად უსუსურია. მართლმადიდებლურ ეკლესიაშიც შთაფლავენ წყალში ყრმებს მათი ნათლისღებისას, მაგრამ ამ მოვლენას არ ახლავს არავითარი გართულება. თანაც ეს თავის მართლება არის ცალმხრივი: ის ეხება მხოლოდ ყრმებს და არა დიდებს (რომელთაც ლათინები ასევე წყლის მისხურებით "ნათლავენ" - არქიეპ. პ.) (იქვე გვ. 4, 5).
არ არსებობს რაიმე დამაჯერებელი საფუძველი წყალგადავლებითი ნათლობის გასამართლებლად. მხოლოდ ძველი განწესებების თვითნებურმა ცვლილებებმა გახადა შესაძლებელი კათოლიკურ ეკლესიაში შეეცვალათ ნათლისღების შთაფლვითი ფორმა წყალპკურებით და დაემკვიდრებინათ ის დასავლეთის მთელ ეკლესიაში, თითქოსდა ასე ყოფილიყოს დაწესებული მსოფლიო ან ადგილობრივი კრებების მიერ. დღეს მკვდრეთით რომ აღდგნენ პირველდაწყებით ქრისტეანები და ნახონ, როგორ ნათლავენ "ქსენძები" და საერთოდ, კათოლიკეები, ვერ გაიგებდნენ რა საიდუმლოს ასრულებენ ისინი" (Околович К. Указ. соч. С. 7).
ისინი, რა თქმა უნდა, დაგმობდნენ წყალგადავლებით ნათლობას, როგორც მწვალებლურს და არაფრის მაქნისს.
მეტად საგულისხმოა ამ ბროშურის დასკვნითი ნაწილი: "ჩვენ, მართლმადიდებელი რუსი ადამიანები, ბედნიერნი ვართ იმით, რომ ჩვენში ყველაფერი კეთდება არა საკუთარი სურვილისამებრ, როგორც ჩვენ მოგვეპრიანება, არამედ ისე, როგორც ითხოვს ამას ღმრთის სიტყვა. ამიტომაც, თითოეულ კათოლიკეს ამაყად შეგვიძლია ვუთხრათ, რომ რელიგიისა და სარწმუნოების საქმეებში უნდა მივსდევდეთ ღმრთითგამოცხადებულ სწავლებას, წმ. ეკლესიის დადგენილებებს და არა საკუთარ ახირებებთან და სურვილებთან შეთანაწყობილ გამონაგონს" (ამას ითხოვს ეკლესიის ნიშნების აღმწერელი გ. დიაჩენკოც - არქიეპ. პ.) (იქვე. გვ. 8).
მიხვდება კი კაცი, რომ ამას ლაპარაკობს გაბატონებული რუსული ეკლესიის წარმომადგენელი და აპოლოგეტი, სადაც სწორედ ყველაფერი კეთდება "საკუთარ ახირებებთან და სურვილებთან შეთანაწყობილი გამონაგონების" მიხედვით?
ასეთი ტონით და საფუძვლებით მწვალებლებთან ლაპარაკი შეგვიძლია მხოლოდ ჩვენ, ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთ, რომლებიც კატეგორიულად უარვყოფთ ნათლობის წყალგადავლებით ფორმას და ყველა სხვა დანარჩენ სიახლეს, რომელიც ძველი ეკლესიის დადგენილებების საწინააღმდეგოა.
სასაცილოა ამ სკვორცოვების, ოკოლოვიჩების და ძმათა მათთა მისიონერთა სიამაყე რელიგიის საქმეებში. ამ პრეტენზიებით ისინი მეტად ჰგვანან ფარშევანგის ბუმბულით მორთულ-მოკაზმულ ყვავ-ყორნებს. იხილეთ, როგორ ამუნათებენ ისინი კათოლიკეებს წყალპკურებითი ნათლობის გამო: "დიახ, კათოლიკეები სახარებას რომ კითხულობდნენ, გაიგებდნენ, რომ ნათლობის საიდუმლოში არ შეიძლება მხოლოდ შუბლი დაუსველო ადამიანს, არამედ მთლიანად უნდა შთაჰფლა წყალში, რათა ცოდვებისგან მარტო შუბლი და თავი კი არა, მთლიანად განიწმინდოს.
ქსენძები სპეციალურად უკრძალავენ თავიანთ მორწმუნეებს სახარების კითხვას და ბნელში ამყოფებენ მათ, რათა არ შეიტყონ ჭეშმარიტება, რითაც აიძულებენ, ერწმუნონ პაპების მიერ შეთხზულ გამონაგონ სწავლებებს, რომლებიც წმიდა წერილის, ეკლესიის წმიდა მამების სწავლებისა და ძველი, საყოველთაო ეკლესიის გადმოცემების საწინააღმდეგოა.
საცოდავო კათოლიკეებო! როგორ მორჩილად მისდევთ თქვენს ქსენძებს და სიხარულით იღებთ მათ სწავლებებს! გაიხსენეთ წმ. მოციქულ პავლეს სიტყვები, რომელმაც თქვა: ის, ვინც გვახარებს არა იმას, რაც ჩვენგან (მოციქულებისგან - არქიეპ. პ.) უკვე გეხარათ, - ანათემა" (Околович К. Указ. соч. С. 8).
აი, ასეთი სიმკაცრით და ულმობლობით გაუსწორდნენ გაბატონებული ეკლესიის თანამედროვე ღვთისმეტყველები წყალპკურებით ნათლობას. ანათემაც კი არ დაიშურეს. უნებლიეთ იფიქრებ, მოციქულთა გადმოცემებისა და განწესებების როგორი თავდადებული დამცველები ყოფილანო!
სხვა თხზულებაში, რომელიც გამოსცა სულიერი განათლების მოყვარულთა საზოგადოებამ ("Общество любителей духовного просвещения"), რომლის შემადგენლობაში შედის გაბატონებული ეკლესიის მრავალი მღვდელმთავარი, კიდევ უფრო დეტალურად და საფუძვლიანად არის დამტკიცებული, რომ ნათლობა უნდა შესრულდეს მხოლოდ შთაფლვით.
"რატომ ნათლავენ მართლმადიდებლები მხოლოდ შთაფლვით?" - ასეა დასათაურებული თხზულება, რომელიც შეუდგენია არქიმანდრიტ იოსებს. მოჰყავს რა ქრისტე მაცხოვრის სიტყვები: "უკუეთუ სწამდეს და ნათელ-იღოს, სცხონდეს", - არქიმანდრიტი იოსები ამბობს, რომ "აქ იგულისხმება მხოლოდ შთაფლვითი ნათლისღება, რადგან სიტყვა "ნათელ-იღოს" იმ ბერძნული ენიდან, რომელზეც დაწერილია წმიდა სახარებები და რომელშიც გამოყენებულია ეს სიტყვა, ნიშნავს სწორედ: ჩაძირვას, ჩაყურყუმალავებას, შთაფლვას წყალში თავით ფეხამდე, ხოლო "ნათლისღება" – ეს არის შთაფლვა თავიდან ფეხებამდე ჩაყვინთვით, ჩაყურყუმალავებით, შთაფლვით" (Иосиф, архимандрит. Почему вообще в Православии крестят именно погружением в воду? С. 6).
"ჩვენი უფლისა და მაცხოვრის უშუალო მოწაფენი, მისი წმიდა საქმეებისა და მთელი მსახურების უპირველესი მემკვიდრენი, წმიდა მოციქულები, სწორედ ასე ნათლავდნენ, რადგან მაგალითითაც და სჯულმდებლობითაც ასე ესწავლათ უფლისგან" (Иосиф, архимандрит. Указ. соч. С. 7). ზუსტად ასე აღასრულებდნენ ნათლობის წმიდა საიდუმლოს ძველ ეკლესიაშიც, როგორც ეს დასტურდება წმ. მოციქულთა 50-ე კანონითაც, ასევე პირველი საუკუნეების ეკლესიის მამათა მოწმობებითაც" (იქვე. გვ. 8-9).
შემდეგ ავტორი იმოწმებს წმ. იპოლიტე რომაელს, ნეტ. იერონიმეს, წმ. ლეონ რომის პაპს, ნეტ. ავგუსტინეს, პაპ პელაგიოსს, წმ. გრიგოლ დიდს, წმ. ბასილი დიდს და უთითებს დასავლეთის ეკლესიის, კერძოდ: ცელიჰითის, ნიმის, უტრეხტის კრებათა დადგენილებებს (უფრო დეტალურად ამაზე წინამდებარე ნაშრომის პირველ ნაწილში ვილაპარაკეთ). ყველა მათგანი ითხოვს, რათა ნათლისღების წმ. საიდუმლო შესრულდეს მხოლოდ შთაფლვით. ასე უნდა იყოს ეს დღესაც მართლმადიდებელ ეკლესიაში, რადგან ეს, როგორც არქიმანდრიტი იოსები განმარტავს, "ცხადი და აშკარა მორჩილებაა ქრისტეანობის დამფუძნებელთადმი და ამ თანხმობის ზუსტი დაცვა არის ერთი, წმიდა, საყოველთაო და სამოციქულო მართლმადიდებლური ეკლესიის უმთავრესი და განმასხვავებელი ნიშანი".
"უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, - ბრძანებს ავტორი, - ამ ჩვენს მართლმადიდებლურ ნათლობას. ის ყველაზე მეტად და მრავალმხრივ შეესაბამებაო იმ უმაღლეს აზრს, რომელიც აქვს ამ წმიდა საიდუმლოს ქრისტეანობაში და პირდაპირ და აშკარად გამოხატავს მასში ჩადებულ აზრს, როგორც ამას განმარტავენ წმიდა მამები.
მხოლოდ შთაფვლისას არის შესაძლებელი ჩაიძიროს და დაიფლას წყალში მთელი სხეული, რაც არის სრული განწმენდისა და სულიერი განათლების ნიშანი, რომელიც, სამიპოსტასოვანი ღმრთისა და უფალ იესუ ქრისტესადმი რწმენით, ენიჭება თითოეულ ქრისტეანს ნათლისღების წმ. საიდუმლოში".
აი, ასეთი უდიდესი და საიდუმლო მნიშვნელობა ნათლობისა, - ასკვნის ავტორი, - შეუძლებელია გამოიხატოს წყალპკურებით" (Иосиф, архимандрит. Указ. соч. С. 19-20).
მაგრამ, "შესაძლებელია, - განაგრძობს მ. იოსები, რომელიც, როგორც ჩანს, ძალიან კარგად იცნობს თავის მეგობარ ღვთისმეტყველთა განწყობას, - ვინმემ თქვას, რომ ნათლისღების საიდუმლოში განსაკუთრებული მნიშვნელობა არა აქვს თუ როგორ შევასრულებთ მას შთაფლვით თუ წყალპკურებით, რადგან ორივე – გადასხმითი და პკურებითი ნათლობა ნათლობაა და საკმარისია იმისთვის, რათა გახდე ჭეშმარიტი ქრისტეანი" (იქვე. გვ. 26).
ეს ჩვენთვის ძალზე ცნობილი მსჯელობაა. როგორ უარყოფს მას ციტირებული ავტორი?
"ასე ლაპარაკი შეუძლიათ მხოლოდ მათ, - აცხადებს არქ. იოსები, - ვინც არასერიოზულად ეკიდება მსგავს საკითხებს". რადგან, "თუკი თვით მაცხოვარს ენება დაეწესებინა მაცხოვნებელი საიდუმლო წმ. ნათლობისა შთაფლვითი აღსრულებით და ასე ენებათ წმიდა მოციქულებსა და ძველ ეკლესიას, რომლებიც განუხრელად იცავდნენ უფლის ამ დაწესებას, რომელთანაც ასეთი მნიშვნელოვანი და ღრმა შინაარსია დაკავშირებული, ვისა აქვს უფლება, ქრისტეანული სარწმუნოების რომელ წარმომადგენელს, რაიმე ცვლილება ან საკუთარი გამონაგონი შეიტანოს უფლის დაწესებულ საიდუმლოში, მით უმეტეს შეცვალოს იგი?
უცხო და არამართლმადიდებლური ჩვეულებების მიღებით, ჩვენ, მართლმადიდებელი ქრისტეანები, ქრისტეანობის ამ უძველესი საყოველთაო წესის დაკნინებისა და განადგურების საშიშროებაში ჩავცვივდებოდით. რადგან ერთისგან განდგომა, ჩვეულებისამებრ, იწვევს მთელი სარწმუნოების მთლიანობისა და სიმყარის რღვევას და პირიქით, საკუთარი ჩვეულებების მტკიცე პყრობა, საკუთარი სარწმუნოებისა და მისი საქმეებისადმი არაგულგრილი დამოკიდებულება კიდევ უფრო განამტკიცებს მას, შეინარჩუნებს ურყევ ღირსებასა და სიწმიდეში. ეს კი უკვე მცირე როდია. ამას კი არ უნდა მოვეპყრათ უგულისხმოებით" (Иосиф, архимандрит. Указ. соч. С. 27-28). სრული ჭეშმარიტებაა, რომლის წინააღმდეგ შეიძლება გამოდიოდნენ მხოლოდ მცირედმორწმუნე ან საერთოდ ურწმუნო ადამიანები.
აი, წმ. ნათლისღების როგორ სწავლებას გვთავაზობენ რუსეთის გაბატონებული ეკლესიის სახელით ლათინ მწვალებელთა მამხილებელ ლიტერატურაში.
შთაფლვას ნათლისღების საიდუმლოში ენიჭება ისეთი ღრმა და საიდუმლო აზრი, რომ მის გარეშე არ არსებობს თვით საიდუმლოც. შთაფლვის შეცვლა წყლის გადავლებით ან პკურებით აღიარებულია ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის შესახებ ძირითადი ქრისტეანული დოგმატის დარღვევად, ქრისტესა და მის წმ. მოციქულთა წინააღმდეგობად, მთელი ძველი ეკლესიის ღალატად; ეს არის საანათემო დანაშაული.
მაგრამ, ნათლობის შესახებ სრულიად განსხვავებული სწავლებაა მოცემული გაბატონებული ეკლესიის წიგნებსა და განსაზღვრებებში, რომლებიც მიმართულია ძველმოწესეობის წინააღმდეგ. უპირველეს ყოვლისა, მივუთითებთ წიგნს, რომელიც მმართველმა სინოდმა გამოსცა 1727 წელს. "ქრისტეს სახელით წყალგადავლებით მონათლულ მართლმორწმუნე ქრისტეანთა ჭეშმარიტი გამართლება" ("Истинное оправдание правоверных христиан крещением поливательным во Христа крещаемых”).
"რადგანაც ეს ტრაქტატი, - ამბობს მის შესახებ მღვდელი ა. სინაისკი, - დაწერილია უწმიდესი სინოდის განკარგულებით და გამოცემულია მისი მოწონებითა და თანხმობით, მისი ავტორის (თეოფანე პროკოფოვიჩის) მსჯელობაში წყალგადასხმით ნათლობაზე უნდა დავინახოთ უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფლების შეხედულება" (Синайский А. Отношение русской церковной власти к расколу. С. 118).
სინოდის შეხედულებით კი, ამ თხზულების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, "წყალგადასხმით აღსრულებული წმ. ნათლობის საიდუმლო, ისევე როგორც შთაფვლითი ნათლობა, სწორია და მართებული, მნიშვნელოვანია და ქმედითი; მის აღსასრულებლად საკმარისია წყლით განბანვა, ხოლო განბანვა, გადასხმით იქნება იგი თუ შთაფლვით, უმნიშვნელო საქმეა, რომელიც არ ეხება არსებითს, რადგან განბანვის გარეგანი ფორმით კი არა, ღმრთის შინაგანი მადლით აღესრულება იგი, რომელიც უხილავად მოევლინება მოსანათლს ნათლობის საიდუმლოში" (იქვე. გვ. 118,119).
მიუხედავად იმისა, რომ უკვე ას ოთხმოცი წელია გასული თეოფანე პროკოფოვიჩის წიგნის გამოცემიდან (იგულისხმება ფ. მელნიკოვის პერიოდი – არქიეპ. პ.), მისი შინაარსისა და არგუმენტაციის მიხედვით, მისი ავტორი თითქოსდა ხელმძღვანელობდა ჩვენი თანამედროვე ღვთისმეტყველებისა და აპოლოგეტების თხზულებებით და სიტყვასიტყვით იმეორებდა მათში გამოთქმულ შეხედულებებს.
ვ. მ. სკვორცოვის მიერ გამოცემულ კ. ოკოლოვიჩის თხზულებაში განმარტებულია, რომ "თვით სიტყვა "ნათლობა", რომელიც გამოყენებულია მაცხოვრის მიერ და რომელზეც არის დაფუძნებული ნათლობის საიდუმლო (მათე 28:19) – ბერძნულად "ბაპტიზმა", ებრაულად "ტაბალ" – აღნიშნავს "შთაფლვას", "წყალში ჩაყურყუმალავებას". შედეგად, ამ სიტყვით მინიშნებულია ნათლობის მხოლოდ შთაფლვითი არა სხვა რაიმე ფორმის დაფუძნება" (Околович К. Указ. соч. С. 4).
სინოდი ამის წინააღმდეგია: "ქრისტემ დააწესა წყლით ნათლობა და არა ის, რომ ყოველთვის შთაფლვა ყოფილიყო და არა დასხმა. ნათლობის ორივე სახეს, ფილოლოგიური მნიშვნელობით ერთი და იგივე მნიშვნელობა აქვს, რადგან სიტყვა "ნათლობა" წმიდა წერილის მრავალ ადგილას ნიშნავს შთაფლვასაც, დასხმასაც და პკურებასაც" (Синайский А. Указ. соч. С. 119).
ნათლისღებაში შთაფლვის, როგორც აუცილებელი ფორმის საწინააღმდეგოდ, რომელიც არის ქრისტეს სიკვდილისა და აღდგომის სახე, სინოდი შენიშნავს, რომ "ქრისტეს არ დაუკანონებია ნათლისღების გარეგნული ფორმები, არამედ მიუთითა მხოლოდ განბანვაზე".
"საკმარისია ვიცოდეთ, - ვკითხულობთ იქვე, - რომ საჭიროა ნათლისღება აღესრულოს განბანვის სახედ და არ არის აუცილებელი, რათა ეს განბანვა იყოს აუცილებლად შთაფლვითი სახით და არა წყალპკურებით, რადგან მოციქული ნათლისღებას განბანვას უწოდებს, ხოლო განბანვა შესაძლებელია როგორც შთაფლვით, ასევე დასხმითაც" (Прокопович Ф. Истинное оправдание правоверных христиан крещением поливательным во Христа крещаемых. 1727. Гл. 3. Л. 14 об.).
"არ არის აუცილებელი, ნათლისღება აღვასრულოთ მხოლოდ ერთი სახით, – ისევ იმეორებს სინოდი, – არამედ საკმარისია ის ისე აღვასრულოთ, რომ გამოხატავდეს განბანვას" (Там же. Гл. 5. Л. 19). "ნათლისღების საიდუმლოს ძალას თუ ჩავუკვირდებით, დავინახავთ, რომ მადლი ამ საიდუმლოში მოიცემა როგორც შთაფლვით, ასევე გადასხმითაც" (Там же. Гл. 7. Л. 22).
"ნათლობის მიზეზსა და ძალას თუ გავიცნობიერებთ, ძნელად მისახვედრი არ იქნება, რომ არც ისე სავალდებულოა მისი შესრულება მხოლოდ შთაფვლით, არამედ დასხმითად აღესრულება ეს საიდუმლო" (Там же. Л. 24).
"ვინ ამბობს, რომ აუცილებელია დიდი, ანუ შთაფლვითი განბანვა? ნათლობის წყალი მოქმედებს და სულს განწმენდს ნებისმიერი განბანვით", "საკმარისია, - კიდევ ერთხელ ირწმუნება სინოდი, - მთავარია განბანვის რომელიმე სახე არსებობდეს" (Прокопович Ф. Указ. соч. 9).
ხოლო სამჯერ შთაფლვითი ნათლობის დამცველები, სინოდს არ დავიწყნია ჩაეწერა "ათეისტებისა და უღვთოების" რიცხვში. "რაოდენ სასაცილოა, - ვკითხულობთ "ჭეშმარიტ გამართლებაში", - რომ ფუჭადმეტყველი და უხეში გონებაჩლუნგები, რომელთაც ქრისტეანული მრწამსის ერთი წევრიც კი არ იციან, არამედ მხოლოდ უბირი ხალხის მოტყუებით არიან დასაქმებულნი, ათეისტები და უღმერთოები, ბედავენ და წყალგადასხმით ნათლობას უარყოფენ, როგორც თითქოსდა არასწორს" (Там же. Предисловие. Л. 5).
ისმინეთ, თანამედროვე ღვთისმეტყველებო, როგორ ბედავთ უარყოთ წყალგადასხმითი ნათლობა? - გეკითხებათ თქვენ სინოდი. ამისთვის თქვენ ხართ უღმერთოები და "ათეისტები" ყოველგვარი მინარევების გარეშე. გარდა ამისა, "გიჟებიც" ხართ, ყველაზე უაზრო და უხეში გონებაჩლუნგები. თქვენ "ქრისტეანობის უმცირესი ნაწილიც კი არ გესმით". სინოდი სამართლიანად გიწოდებთ "მატყუარებს, რომლებიც მხოლოდ საკუთარ სტომაქს მსახურებენ".
და მართლაც, სხვა რად უნდა შევრაცხოთ თქვენი ბაქიბუქობა და კვეხნა კათოლიკეების წინაშე, თუ არა ყველაზე უხეშ ტყუილად და სიცრუედ, რომ თითქოსდა თქვენს გაბატონებულ აღმსარებლობაში უცვლელად არის დაცული "ერთი, წმიდა, სამოციქულო და საყოველთაო ეკლესიის ეს განმასხვავებელი ნიშანი – ქრისტეანობის დამფუძნებელთადმი ერთგული მორჩილება". ამ მორჩილების აჩრდილიც კი აღარ დარჩა ოფიციალურ ეკლესიაში, რომელიც ასეთი გააფთრებით იცავს წყალგადასხმით ნათლობას.
ნუთუ თქვენ ფიქრობთ, რომ კათოლიკეები იმდენად გულუბრყვილონი არიან, რომ ვერ მიხვდებიან თქვენს ფარისევლობასა და ტყუილებს? წიგნი, რომელიც სინოდმა გამოსცა წყალგადასხმითი ნათლობის დასაცავად, დღემდე ცნობილია, ფართოდ გამოიყენება და ისეთი დიდი ავტორიტეტით სარგებლობს, რომ მას საკმაოდ ხშირად იმოწმებენ ამ ეკლესიის პოლემისტები, როდესაც ისინი ძველმოწესეებს "ამხელენ".
თეოფანე პროკოპოვიჩის წიგნზე არანაკლებ ცნობილია არქიეპისკოპოს თეოფილაქტე ლოპატინსკის "მხილება", სადაც ის არწმუნებს ძველმოწესეებს, რომ შთაფლვას და გადასხმას ერთი და იგივე ძალა აქვს, და ამაში თეოფანეს წიგნს "ჭეშმარიტი გამართლებას" იმოწმებს (Феофилакт Лопатинский. Обличение. Гл. 9. Л. 46-47). წიგნში "მშვიდობა ღმერთთან" ("Мир с Богом") დოგმატების შესახებ სწავლებაში ასევე ნათქვამია წყალგადავლებითი და შთაფლვითი ნათლობების თანასწორობაზე (Мир с Богом. С. 109).
გაბატონებული ეკლესია წყალგადავლებით ნათლობას სწორად და მართებულად ჩანასახშივე აღიარებს. ნიკონის ამხანაგი, ანტიოქიის პატრიარქი მაკარი, 1656 წ. ნიკონს წერდა: "ლათინები არ უნდა გადავნათლოთ: მათ აქვთ სამღვდელოება, აღიარებენ შვიდივე საეკლესიო საიდუმლოს და შვიდივე მსოფლიო საეკლესიო კრებას, თაყვანს სცემენ წმინდანთა ნაწილებს და ხატებს და ყველა მათგანი სწორად არის მონათლული წმიდა სამების, მამის, ძისა და სულიწმიდის სახელით. მათი გადანათვლა მეორედ ნათლობის ტოლფასია და სარწმუნოების სიმბოლოს საწინააღმდეგოა, სადაც ნათქვამია: "აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა". ჩვენ ვაღიარებთ მათ სამღვდელოებას და არასოდეს არ დავასხამთ მათ ხელს თავიდან მართლმადიდებლობისკენ მოქცევის შემთხვევაში. ასევე უნდა ვაღიარებდეთ მათ ნათლობას. ისინი მხოლოდ სქიზმატიკოსები არიან, სქიზმა კი ადამიანს ვერ შეიქმს ურწმუნოდ, ერეტიკოსად და მოუნათლავად, არამედ მხოლოდ ეკლესიიდან განჰყოფს" (ციტ. Макарий (Булгаков). История ... Т. ХII. С. 197).
მაკარის ამ მიმართვიდან ერთი წლით ადრე მოსკოვში შედგა ნიკონიანური კრება, რომელსაც ესწრებოდა მაკარი ანტიოქიელიც. "კრების მამებმა განაცხადეს, პოლონელთა მეორედ ნათლობა უკანონოა, რადგან პოლონელებს სწამთ წმიდა სამებისა და ნათლავენ მისი სახელით და არც ისე განსხვავდებიან ჩვენგან, როგორც სხვა ერეტიკოსები, მაგალითად, ლუთერანები, შვედები, ინგლისელები, უნგრელები და სხვა ფრანკული სექტები, რომლებიც მარხვებს არ იცავენ, თაყვანს არ სცემენ ხატებს და პირჯვარს არ იწერენ" (Макарий (Булгаков). Указ. соч. Т. XII. С. 174).
ამ კრების დადგენილებებს დღემდე არ დაუკარგავს ძალა. სახელმწიფო საბჭოში ძველმოწესეთა კანონპროექტის განხილვის ავადმოსაგონარ დღეებში, - წერს ფ. მელნიკოვი, - უმაღლესი საკანონმდებლო პალატის ერთმა წევრმა ის, რომ ძველმოწესეები ეწინააღმდეგებიან წყალგადასხმით ნათლობას სახელმწიფო დანაშაულად გამოაცხადა. "როგორც ძველ ბერძნულ ეკლესიაში, - ამბობდა პროტოპრესვიტერი ტ. ბუტკევიჩი, - ასევე ჩვენი საკრებო დადგენილებები მხოლოდ მაშინ ხდებოდა შესასრულებლად აუცილებელი, როდესაც ის დამტკიცდებოდა მეფის ავტორიტეტის მიერ. ასე მაგალითად, 1655 წელს მოსკოვში მცხოვრებმა ანტიოქიის პატრიარქმა მაკარიმ რუსი მღვდელმთავრების ყურადღება მიაპყრო იმ ვითარებას, რომ იმ დროს ჩვენს ეკლესიაში პოლონელების (ე. ი. კათოლიკეების) ხელმეორედ ნათლობის პრაქტიკა უკანონო იყო. ამ საკითხთან დაკავშირებით მოწვეული კრება დაეთანხმა მელეტის (უნდა იყოს მაკარის - ფ. მ.) და მიიღო კიდეც შესაბამისი გადაწყვეტილება. მაგრამ ეს დადგენილება ძალაში რომ შესულიყო, მეფე ალექსი მიხეილის ძეს კიდევ უნდა გამოეცა განსაკუთრებული განკარგულება მის დასამტკიცებლად. ცხადია, რომ რასკოლნიკები, რომლებიც არ აღიარებენ ამ საკრებო დადგენილებებს, მეფის ნებისა და განკარგულებების მოწინააღმდეგეები არიან" (Речь Т. Буткевича в Государственном Совете // Миссионерское Обозрение. 1909. № 11. С. 1699).
კი მაგრამ, მაშ ვინღა არიან მღვდ. ოკოლოვიჩები, არქიმ. იოსიფები და ლათინობის სხვა მამხილებელნი, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ წყალგადასხმითი ნათლობა უკანონო და არაფრის მაქნისია - ისინი მხოლოდ სახელმწიფოს მტრები არიან თუ სინოდის მიერ შერაცხილი "შეშლილი ათეისტები"?
აუცილებელია შევნიშნოთ, რომ სახელმწიფო საბჭოში წარმოთქმული ბუტკევიჩის სიტყვას იქ დამსწრე მაღალყოვლადუსამღვდელოესი კანონმდებლები და ეკლესიის სხვა წარმომადგენლები შეხვდნენ მქუხარე ოვაციებითა და დიდი მოწონებით, რადგან ის გამოხატავდა არა კერძო, არამედ უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფლების შეხედულებას.
ამ შეხედულებებისგან სრულიად განსხვავებული მოსაზრება აქვს ვოლინელ არქიეპისკოპოს ანტონის. 1904 წელს მან მიმართა ეპარქიალურ სამღვდელოებას მოწოდებით, შეეწყვიტათ წყალგადასხმითი ნათლობა. "არაერთხელ მოუწოდებიათ ვოლინელ მღვდელმთავრებს მღვდლებისთვის, - წერს არქ. ანტონი, - შეეწყვიტათ წყალგადასხმითი ნათლობის უკეთური ჩვეულება. მის არასწორობას აღიარებენ თვით მღვდლებიც...".
"ამჯერად ძველმოწესეებთან შერიგების უმთავრეს წინააღმდეგობას, როგორც ისინი თვითონაც მიუთითებენ, წარმოადგენს წმიდა ნათლისღების საიდუმლოს ეს უკეთური უგულებელყოფა... ვთხოვ ეკლესიის მამებს, - ასკვნის ვოლინელი არქიეპისკოპოსი თავის მიმართვაში, - მოითხოვონ, რომ ყველა ეკლესიაში შეისყიდონ ემბაზები და მღვდლებს, რომლებმაც არ იციან ყრმების შთაფლვა, ასწავლონ". აღსანიშნავია, რომ არქიეპისკოპოსი ანტონი, როდესაც უარყოფს გადასხმით ნათლობას, როგორც უკეთურებას, ეყრდნობა პატრიარქ ფილარეტის მიერ კრებითად მიღებულ დადგენილებას (1620 წ.) და დიდი კურთხევანის 79-ე თავს (Церковные Ведомости. 1904. № 28. С. 1054)".
რა არის ნათქვამი არქიეპისკოპოს ანტონის მიერ დამოწმებულ ავტორიტეტულ წყაროებში წყალგადასხმითი ნათლობის შესახებ? ისინი წყალგადასხმით ნათლობას მიიჩნევენ მწვალებლობად. "რომაული და სხვა მწვალებლობები ასეთია, - ნათქვამია პატრ. ფილარეტის კრებით დადგენილებაში, - ბრძენმეტყველებენ ფუჭად და ღმრთისსაწინააღმდეგოდ მეორედ შობის საბანელზე - წმიდა ნათლისღებაზე და ნათლავენ გადასხმით და არა სამჯერადი შთაფლვით" (Большой Потребник. Соборное изложение. Гл. 70. Л. 21). ამიტომაც კრებითი დადგენილება ითხოვს რომაელთა თავიდან ნათლობას, "რადგან ერეტიკოსთა (აქ იგულისხმებიან პირველი კატეგორიის, ანუ მოუნათლავი ერეტიკოსები – არქიეპ. პ.) ნათლობა არის არა ნათლობა, არამედ შებილწვაა" (Там же. Л. 17).
გავიხსენოთ, რომ ასევე მკაცრად არის შეფასებული წყალგადასხმითი ნათლობა დიდი კურთხევანის 79-ე თავში. "ვინცა ვინ არა ნათელ-სცეს სამითა შთაფვლითა, სახელითა მამისათა და ძისათა, და სულისა წმიდისათა, შეჩვენება". იხილეთ აგრეთვე არსენ იყალთოელის "დოგმატიკონი", სადაც სიტყვა სიტყვით იგივეა ნათქვამი.
სწორედ ეს წყევლა შეახსენა არქიეპისკოპოსმა ანტონიმ თავის სამღვდელოებას და ამგვარად აღიარა, რომ სინოდი, რომელიც თავგამოდებით იცავს წყალსხურებით ნათლობას, ღრმად და საფუძვლიანად მოიცვა ამ წყევლა-კრულვამ. საინტერესოა, რომ ანტონის ეს მიმართვა სინოდის "საეკლესიო უწყებანში" (Церковные Ведомости) დაიბეჭდა.
ანალოგიური უთანხმოებაა ქართულ "მართლმადიდებლობაშიც". ჩვენი თანამედროვე ოფიციალური მართლმადიდებლური ეკლესიის სასულიერო პირები და ღვთისმეტყველები, ისეთივე გააფთრებით იცავენ წყალპკურებით "ნათლობას", როგორც მათი რუსი თანამოძმეები, არადა, ადრე საქართველოში წყალპკურებას ებრძოდნენ და მას არაფრის მაქნის ქმედებად მიიჩნევდნენ.
XVIII საუკუნის ქართლის კათალიკოსი ბესარიონ ორბელიშვილი წერდა: "ვკითხოთ პაპის მოსავთ თუ რა მიზეზით ნათელსცემენ მხოლოდ მცირედი წყლის შეხებით ან სხურებით, რის გამოც მათგან ნათელღებულთ ნათლის მინიჭების მაგიერ, სრულიად განუნათლავთ დაუტევებენ ბნელში, და ეს მაშინ, როცა წმიდანი მოციქულნი, წმ. მამანი, მოციქულთა მიმბაძავნი რომის პაპი სილიბისტრო ნათელსცემდნენ ემბაზსა შინა სამგზის შთაფლვითა და აღმოშობითა და შვიდივე მსოფლიო კრებანი იგივეს განაწესებენ?"
"არცა სადმე წერილა, არცა ვისმე სმენია, - განაგრძობს კათალიკოსი ბესარიონ ორბელიშვილი, - რომ ჩვენს მიერ მოხსენებულისგან განსხვავებული ისეთი ნათლობით, ისე, როგორც ამას პაპის მოსავნი აღასრულებენ, ვინმეს ნათელ ეღო, რითაც ისინი არღვევენ რჯულს და გარდავლენ წმ. მოციქულთა და ღმერთშემოსილთ მამათაგან დაწესებულ საზღვრებს და არა გულისხმაჰყოფენ ღმრთის სიტყვებს, რომელიც ბრძანებს: "ვინც დაარღვევს ერთს ამ უმცირესს მცნებათგანს და ისე ასწავლის ადამიანებს, უმცირესი დაერქმევა მას ცათა სასუფეველში".
ოფიციალური ეკლესიის მსახურთა ქმედებანი ნათლისღების საიდუმლოს შესრულებასთან დაკავშირებით თამამად შეგვიძლია დავახასიათოთ კათალიკოს ორბელიშვილის სიტყვებით და მასთან ერთად ვთქვათ: "ყოველივეს არღვევენ და გარდახდებიან, სასჯელისა კი არ ეშინიათ, არ კი რცხვენიათ ესოდენ უწესობათა გამო და ამბობენ: თუკი სხეულის რომელიმე ასოს შეეხება წყალი, მთელი სხეული განიწმინდებაო. ამას ყოველივეს საღვთო სიტყვის გარეშე ამბობენ. არავინა ჰყავთ მოწმე ამგვარი ქცევის გამმართლებელი. არცა ვისმეს სმენია, რომ ამგვარად ვისმეს ნათელეცა ან იგავით მაინც ვინმეს მოესწავებინა. არამედ თვითონვე დაარღვიეს ეს სამეუფო რჯული და განაწესეს ამგვარი უწესო მოძღვრება. "ვაი სულისა მათისა, რამეთუ იზრახეს ზრახვა ბოროტი, ჰგონებდეს თავთა თვისთა ბრძენ და განცოფნეს".
ამგვარად, ჩვენ წინაშეა ერთი და იგივე ეკლესიის ორი სრულიად ურთიერთგამომრიცხავი და ურთიერთსაწინააღმდეგო დამოკიდებულება ნათლისღების საიდუმლოს მიმართ. ნათლისღების საკითხი ამ ეკლესიის იერარქთა და ღვთისმეტყველთათვის ის კერკეტი კაკალი აღმოჩნდა, რომლის გარშემოც, აგერ, უკვე 250 წელზე მეტია, არაჩვეულებრივი გააფთრებით ღრღნიან ერთმანეთს. ისინი ერთმანეთს ამხელენ ღმრთისგან განდგომაში, ქრისტეანობის უპირველესი დოგმატების გათელვაში, იმუქრებიან ანათემებით, ბრალს დებენ ერთმანეთს სახელმწიფოს ღალატში, ერთმანეთს უწოდებენ გიჟს, სულელს, ათეისტს, უღმერთოს და ა. შ.
250 წლის განმავლობაში მათ ვერ შეძლეს, მისულიყვნენ ერთ რწმენამდე ნათლისღების საიდუმლოსთან დაკავშირებით.
თავს ნებას მივცემთ ვიკითხოთ, რა ქრისტეანები არიან ისინი, თუკი არ იციან, როგორი უნდა იყოს ქრისტეანობის ერთი-ერთი უპირველესი საიდუმლო, რომელიც გვშობს ახალი ცხოვრებისთვის?
როგორ შეიძლება ოფიციალური "მართლმადიდებლური" ეკლესია იყოს ჭეშმარიტი, თუკი მისი წევრები "გიჟებად" და "ათეისტებად" რაცხენ ერთურთს და გაუთავებლად კინკლაობენ ქრისტეანობის ერთ-ერთ უმთავრეს და უპირველეს საიდუმლოზე – ნათლობაზე. განა ის მოციქულთა მიერ არ არის გადმოცემული?
საინტერესოა, რომ, როდესაც ჩვენი ქართველი ოპონენტები ლათინებზე წერენ, ზუსტად იმ პოზიციას ადგანან, რასაც რუსები, მაგრამ, როგორც კი "სტაროვერებისკენ" მოაქცევენ თავიანთ "მამხილებელ" სიტყვასა თუ კალამს, იმწამსვე ავიწყდებათ ლათინებთან პოლემიკა და ადრე ნათქვამის საწინააღმდეგოს ამტკიცებენ. მოვიყვანთ ამის სანიმუშო მაგალითებს ქართული წყაროებიდან.
რელიგიურმა ალმანახმა "ივერიის გაბრწყინებამ" გამოაქვეყნა აღმოსავლელ იერარქთა რამდენიმე ეპისტოლე ლათინთა წინააღმდეგ, სადაც ისინი ნათლისღების შთაფლვით ფორმას ლათინთაგან ერთ-ერთ და ჭეშმარიტ განმასხვავებელ ნიშანად მიიჩნევენ, მაგრამ ,როგორც კი იწყება პოლემიკა ძველმოწესეებთან, "ივერიის გაბრწყინების" მესვეურები ყველაფერ ამას ივიწყებენ და მათი თანამოძმე რუსებივით წყალპკურებით "ნათლობას" გააფთრებით იცავენ.
ამრიგად, თუ ნათლისღების შესახებ ოფიციალური ეკლესიის სწავლებას გადავხედავთ, გრ. დიაჩენკოსა და მის თანამოაზრეთა შეხედულებით, "პირველ რიგში, ჭეშმარიტი ეკლესია შეუბღალავი, სუფთა სახით უნდა შეიცავდეს მოციქულთა მიერ ნაქადაგებ ქრისტიანულ მოძღვრებას".
ასევე, როგორც გრ. დიაჩენკო წერს, იმ დროს, "როდესაც ერთი ეკლესია ამტკიცებს, რომ ზიარება არის ქრისტეს სისხლი და ხორცი, ხოლო მეორე ამტკიცებს, რომ - არა, მაშინ შეუძლებელია ორივე მართალი იყოს, ანდა თუკი ერთ ეკლესიას სწამს პირჯვრის გამოსახვის სულიერი ძალის რეალურობა, ხოლო მეორე ამ ძალას უარყოფს, აშკარაა, რომ ერთ-ერთი მათგანი ცდება ", როგორ არის შესაძლებელი ერთსა და იმავე ეკლესიაში ნათლობის საიდუმლოსთან დაკავშირებით არსებული ორი ურთიერთგამომრიცხავი სწავლებიდან ორივე მართალი იყოს?
ზემოთ მკითხველს ვთხოვეთ, დაემახსოვრებინა გრ. დიაჩენკოს და მისი თხზულების გამომამზეურებელთა ეს მტკიცებულება, რათა გვემსჯელა როგორი ურთიერთგამომრიცხავი სწავლებები და წინააღმდეგობებია სარწმუნოებრივ და საეკლესიო საკითხებში არათუ სხვადასხვა ერეტიკულ საკრებულოთა შორის, არამედ თვით ამ "ერთ" და ვითომცდა მართლმადიდებლურ "დედაეკლესიაშიც".
მეტსაც ვიტყვით, წინააღმდეგობა არსებობს არა მარტო ერთი ადგილობრივი ეკლესიის შიგნით, არამედ ავტოკეფალურ, ადგილობრივ ეკლესიებს შორისაც. უპირველესად ისევ ნათლისღების საიდუმლოს დავასახელებთ.
ბერძნული ეკლესია, მაგალითად, აღიარებდა ნათლობის მხოლოდ შთაფლვით ფორმას და უარყოფდა წყალგადავლებითს. ადრე რუსეთშიც უარყოფდნენ წყალგადავლებას, მაგრამ ამჯერად აქ მწვალებლური, ლათინური წესია გამეფებული.
მეტიც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, თანამედროვე ბერძნულ ახალმოწესეთა ეკლესიაში უკვე მკვიდრდება ე. წ. "აერობაპტიზმა", ანუ ჰაერში ნათლობა, სადაც მოსანათლავს სამჯერ ჰაერში აწევით, და წმ. სამების მოწოდებით "ნათლავენ". ამ მხრივ მეტად საყურადღებოა ათენის უნივერსიტეტის პროფესორის, პანაიოტის ბუმისის ნაშრომი "კანონიკური სამართალი", სადაც ის წერს, რომ "იკონომიითა და საგანგებო შემთხვევებში, თუკი დიდი საშიშროებაა, რომ ჩვილი მოკვდეს, შეიძლება მოხდეს ე. წ. "ჰაერით ნათლობა", ანუ ჩვილს სამჯერ აამაღლებენ ჰაერში ყოვლადწმიდა სამების სახელით" (პანაიოტის ბუმისი. კანონიკური სამართალი. თბილისი 2007 წ. გამომც. "მთაწმინდელი". გვ. 80). "ჰაერით ნათლობის აღსრულება შეუძლია არა მხოლოდ ეპისკოპოსს და მღვდელს ან დიაკონს, არამედ, უბრალოდ, საერო პირსაც კი, კაცს თუ ქალს" (ციტ. იქვე).
საგულისხმოა, რომ ეს ნაშრომი "რეცენზირებული და ნებადართულია გამოსაცემად საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის გამომცემლობისა და რეცენზირების დეპარტამენტის მიერ. ხელს აწერს ფოთისა და ხობის მთავარეპისკოპოსი გრიგოლი. წიგნის რედაქტორები არიან ექვთიმე კოჭლამაზაშვილი და დეკანოზი იოანე მამნიაშვილი. იქნებ დაგვისახელონ, "დედაეკლესიის" წარმომადგენლებმა რომელი მოციქულისგან ისწავლეს მათ ჰაერში ნათლობის წესი.
მეოთხე ნიშანი: შინაგანი ერთობა
ახალმოწესეთა ოფიციალურ, ე. წ. მართლმადიდებელ ეკლესიას არა აქვს არც მეოთხე ნიშანი. თუ რატომ, ამას მკითხველი უფრო დეტალურად წინა პირველი სამი თავის განხილვისას დაინახავდა. ამიტომაც ახლა პირდაპირ გადავალთ მეხუთე ნიშანზე.
მეხუთე ნიშანი: ჭეშმარიტი მცნებები და მაცხოვნებელი მსჯელობები
მაშ ასე, ჭეშმარიტ ეკლესიას უცილობლივ უნდა ჰქონდეს "ჭეშმარიტი მცნებები და მაცხოვნებელი მსჯელობები", მაგრამ აქვს თუ არა ის ოფიციალურ "მართლმადიდებელ" ეკლესიას, თუკი ნათლისღებაზე და სხვა სარწმუნოებრივ საკითხებზე ლათინებივით ქადაგებს?
წინა სამ თავში ჩვენ ეს თვალნათლივ დავინახეთ, ხოლო ის, რომ ცალკეული სასულიერო პირი, მისი კერძო განათლებიდან გამომდინარე, წმიდა მამებისეულ ტრადიციას იცავს და ამავე ტრადიციის შესაბამისად ქადაგებს, მთლიანი ოფიციალური ეკლესიის გამამართლებელი ვერ იქნება. ზოგადად, ჭეშმარიტ მცნებებსა და ქადაგებებს ზოგჯერ მწვალებელთა თხზულებებშიც ვხვდებით, იმ ნაწილში, რომელშიც მათ შენარჩნუნებული აქვთ მართლმადიდებლობასთან კავშირი; იმ ნაწილში, სადაც ისინი მთლად დაცილებულნი არ არიან ქრისტესა და მოციქულების მოძღვრებას, მაგრამ მხოლოდ ეს ფაქტორი მათ ეკლესიას მაცხოვნებლად და ქრისტეს ჭეშმარიტ ეკლესიად როდი წარმოაჩენს.
ზემოთ აღვნიშნეთ და აქაც გავიმეორებთ: ლათინ "წმინდანთა" თხზულებებს და ცხოვრებას თუ დავაკვირდებით, შესაძლოა მათ შორისაც ვერ ვიპოვოთ ლათინური სულიერების სიყალბე. მეტიც, რაიმე სპეციფიკურად ლათინურის პოვნაც კი ზოგჯერ ძნელია. ეს გამოწვეულია იმით, რომ ამგვარ წმინდანთა ცხოვრებებსა და თხზულებებში საღმრთო ჭეშმარიტება გადმოცემულია მჭევრმეტყველურად, რომელიც უშუალოდ წმიდა წერილიდან ან დიდ განხეთქილებამდელ (1054 წ.) წმინდანთა თხზულებებიდან არის აღებული. იგივე ხდება იოანე კრონშტადტელთან, იოანე მაქსიმოვიჩთან და სხვა ახალმოწესე მქადაგებლებთან. მარტივი ფორმულირებით რომ ვთქვათ, აქ საქმე გვაქვს საერთო ქრიტეანულ ცოდნაზე სათქმელის მაღალფარდოვნად გამოთქმის უნარის შეხამებასთან. ამაში ადვილია დარწმუნება, თუკი ვინმე პაპისტი "წმინდანის" ჟან ბატის მარი ვიანეის (1786 - 1859) გამონათქვამებს გაეცნობა (იხ. Ж. М. Вианней, Арсский пастырь. Чему учил ж. М. Вианней. Проповеди и уроки закона божия. Избранные места (http://catolik.ucoz.ru/load/chemu_uchil_zh_m_viannej/1-1-0-31 // https://ekniga.org/religiya-ezoterika/50441-chemu-uchil-zhmvianney.html)
ამიტომაც არაფერია გასაკვირი იმაში, რომ მწვალებელთა თხზულებებშიც ბევრი რამ ფორმალურად სწორია. მსგავსი რამ შეიძლება ვიპოვოთ ოპტინელი ბერების: სერაფიმე საროველის და სხვა ახალმოწესე "წმინდანთა" ცხოვრებაშიც. შორსმჭვრეტელობა (ისევე, როგორც ნებისმიერი საკვირველმოქმედება) აშკარად არ არის ამა თუ იმ მოღვაწის წმინდანობის დამადასტურებელი ერთადერთი მოწმობა. ამგვარი თვისება, როგორც ვხედავთ, პაპისტ "წმინდანებსაც" ჰქონდათ და ნიკონიანელი "მართლმადიდებლები", ამ მხრივ, განსაკუთრებულობითა და ერთადერთობით ვერ დაიკვეხნიან.
ყველა მათგანს ზედმიწევნით კარგად ახასიათებს ღირ. მაქსიმე ბერძენის გამონათქვამი კათოლიკეებზე, რომელიც ზემოთ უკვე დავიმოწმეთ, მაგრამ მისი დიდი მნიშვნელობის გამო აქაც დავიმოწმებთ. ღირ. მაქსიმე წერდა: "მე ამას ვწერ არა იმიტომ, რომ ვაჩვენო თითქოსდა ლათინური რწმენა წმიდაა, სრულყოფილია და ყოველივეში მართალია, - ნუმც იქნება ჩემში ამგვარი უგუნურება! - არამედ იმისთვის, რათა ვაჩვენო მართლმადიდებელთ, რომ არასწორად მოაზროვნე ლათინებიც ზრუნავენ სახარებისეულ მაცხოვნებელ მცნებებსა და ქრისტე მაცხოვრისადმი რწმენაზე, რომელიც თუმც ბოლომდე გაუაზრებელია, როგორც ბრძანებს ღვთაებრივი მოციქული პავლე მეამბოხე იუდეველებზე: "ვუმოწმებ მათ, რომ აქვთ საღმრთო შური, მაგრამ უცოდნელად" (რომ. 10:2). ასევე ლათინებიც, თუმც მრავალში შეცდნენ და მათთვის დამახასიათებელი ელინურ მეცნიერებებში განსწავლულობით მიმართეს ზოგიერთ მცდარ და უცნაურ სწავლებას, საბოლოოდ მაინც არ განიდრიკნენ უფლისადმი რწმენისგან, სასოებისგან და სიყვარულისგან, რომლის გამოც მათი ბერები მისი წმიდა მცნებებით აწესრიგებენ თავიან ბერმონაზვნურ ცხოვრებას. თანაც ისე, რომ ჩვენც გვმართებს, მივბაძოთ მათ ერთსულოვნებას, ძმათმოყვარეობას, უხვეჭელობას, მდუმარებას და მშვიდობისმოყვარებას, მრავალთა ცხოვნებაზე ზრუნვას. დიახ, ჩვენც გვმართებს მივბაძოთ მათ ამ საქმეებში, რომ მათზე უარესნი არ აღმოვჩნდეთ. ამას მე ვამბობ სახარებისეულ მცნებათა გულმოდგინედ შესრულებასთან დაკავშირებით, რადგან როგორც მათ სრულყოფილად ვერ შეიქმს მაცხოვრის მცნებათა გულმოდგინე მიყოლა, სანამ ისინი არ უარყოფენ თავიანთ მწვალებლობას, ასევე ჩვენც ვერ სრულგვყოფს ოდენ მართლმადიდებლური რწმენა, თუკი არ შევავსებთ მათ სახარებისეულ მცნებათა გულმოდგინე შესრულებით".
ამიტომაც, მარტო გრ. დიაჩენკოს მიერ ჩამოყალიბებული მეხუთე ნიშნის მიხედვით ძნელია მსჯელობა ამა თუ იმ ეკლესიის "ჭეშმარიტებაზე", მით უმეტეს, თუკი მას დაცული არა აქვს წინა პუნქტებში გადმოცემული ჭეშმარიტებანი.
მეექვსე ნიშანი: მოწამებრივი ცხოვრება
ამ ნიშანთან დაკავშირებით გრ. დიაჩენკო ბრძანებს: "თუკი ადამიანისთვის ძნელია იმის გარკვევა, თუ რომელია ჭეშმარიტი ეკლესია, ეშმაკმა, მისმა მტერმა ეს შესანიშნავად იცის. მას სძულს ეკლესია და ცდილობს მის განადგურებას. ვეცნობით რა ეკლესიის ისტორიას, ჩვენ ვხედავთ, რომ იგი მართლაც, რწმენისათვის წამებულთა სისხლითა და ცრემლით არის ნაწერი. ამ დევნას საფუძველი ჯერ კიდევ მოციქულთა დროიდან ჩაეყარა მღვდელმთავართა და ფარისეველთა მიერ. ამას მოსდევს რომის იმპერიაში, რომის იმპერატორთა და ადგილობრივ მმართველთა მხრიდან, დევნის სამი ასწლეული. შემდეგ ეკლესიის წინააღმდეგ მახვილი არაბმა მუსულმანებმა აღმართეს. ამის მერე კი დასავლეთიდან ჩამოსულმა ჯვაროსნებმა. მათ იმდენად შეარყიეს ბიზანტიის ფიზიკური ძალები, მართლმადიდებლობის ამ ბურჯისა, რომ მას აღარ შეეძლო, შეწინააღმდეგებოდა თურქებს, XIV-XV ასწლეულებში რომ წალეკეს იგი. XX საუკუნეში ღმრთის მებრძოლმა კომუნისტებმა ყველას გადააჭარბეს თავიანთი სისასტიკით გაანადგურეს რა უფრო მეტი ქრისტიანი, ვიდრე ყველა მათმა წინამორბედმა ერთად აღებულმა. მაგრამ აი სასწაული: მოწამეთა სისხლი თესლად იქცა ახალ ქრისტიანთა აღმოსაცენებლად და "ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან" ეკლესიას, როგორც თავად ქრისტემ აღგვითქვა" (რა ნიშნებით ამოვიცნოთ ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია? მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტების შვიდი ძირითადი ნიშანი) https://ekniga.org/religiya-ezoterika/50441-chemu-uchil-zhmvianney.html)
მაგრამ გრ. დიაჩენკო, როგორც ახალმოწესე "მართლმადიდებელი", რა თქმა უნდა, არ ახსენებს XVII ს. მოწამეებს, იმ ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანებს, რომლებიც, როგორც უკვე ცნობილია, სრულიად უდანაშაულოდ უდევნიათ იეზუიტების მიერ შეგულიანებულ პატივაყრილ, თავად მწვალებელ და წუთისოფლის ინტერესებს გამოკიდებულ მღვდელმთავრებს. თანაც, ძველი მართლმადიდებლური გადმოცემების დაცვისთვის, როგორც ეს წინამდებარე წიგნის მეორე ნაწილში ვნახეთ. მეტიც, მათ დევნეს არა მარტო მათი თანამედროვე მართლმადიდებელი ქრისტეანები, არამედ რეფორმამდე წმინდანებად შერაცხილი და უხრწნელად მწოლიარე წმინდანებიც, როგორიც იყო წმ. ანა კაშინსკაია.
ჯერ 1929 წელს, შემდეგ კი 1971 წელს რუსეთის ოფიციალურმა ეკლესიამ, სხვა ადგილობრივ ეკლესიათა წარმომადგენლების მონაწილეობით (მათ შორის იყვნენ საქართველოს ოფიციალური ეკლესიის წარმომადგენლებიც, დღევანდელი პატრიარქის, ილია მეორის ჩათვლით), ცნო 1654-1667 წლების უკანონო რეფორმის უსაფუძვლობა, ასევე 1667 წლის უკანონო ანათემატიზმები და ძველი საეკლესიო წეს-ჩვეულებები სრულიად მაცხოვნებლად აღიარა.
აქ შეუძლებელია არ გავიხსენოთ ე. ჭელიძის უდავოდ სწორი შეფასება, რომელიც მის ე. წ. დედაეკლესიას საფუძველშივე ანადგურებს. ე. ჭელიძე ნაშრომში "ეკლესია - სძალი უფლისა" წერს: "ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობა გულისხმობს უცთომელ ჭვრეტას... ეკლესია, რომელიც ერეტიკოსსა და მართლმორწმუნეს ვერ ასხვავებს და რომელიც მართლმადიდებლად რაცხს მწვალებელს, თავადაც მწვალებელია" (გვ. 17). ამ სიტყვებით ჩვენმა ოპონენტებმა თვითონ გამოუტანა განაჩენი როგორც საკუთარ თავს, ასევე მათი სულიერი წინაპრების, რუსი თუ ბერძენი "ძმების" რეფორმატორულ მოღვაწეობას.
მაშ, როგორ მივიჩნიოთ ახალმოწესეთა გაბატონებული, ე. წ. "მართლმადიდებელი" ეკლესია ჭეშმარიტ ეკლესიად, თუკი არათუ ერეტიკოსი და მართლმადიდებელი ვერ განუსხვავებია ერთმანეთისგან, არამედ დავიწყნია უძველესი მართლმადიდებლური გადმოცემები, რომელიც 1667 წელს, რეფორმის "დამაგვირგვინებელ" კრებაზე, დასწყევლა როგორც მწვალებლობა და ამით საკუთარი თავი შეუყენა ანათემას.
როგორც ისტორია მოწმობს, 1667 წლის რეფორმის "დამაგვირგვინებელი" კრების ეს წყევლა-კრულვები და სამარცხვინო დადგენილებები "ძველმოწესეობის" თაობაზე, ასევე ძველმოწესეთა წინააღმდეგ აღმართული საშინელი დევნულებანი შეწყნარებულ იქნა რუსეთის ე. წ. მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ, მისი ყველა "წმინდანის" მიერ, რომლებიც ცხოვრობდნენ 1667 წლიდან 1971 წლამდე.
ამიტომაც, ბოლშევიკების მიერ დევნილ ახალმოწამე ნიკონიანელებს მხოლოდ იმის გამო, რომ ისინი ბოლშევიკებმა დევნეს, წმინდანებად ვერ გამოვაცხადებთ, ხოლო მათ ეკლესიას ჭეშმარიტ ეკლესიად ვერ შევრაცხავთ. ბოლშევიკები ბაპტისტებსაც დევნიდნენ და კათოლიკეებსაც, დევნიდნენ სხვა რელიგიის აღმსარებელთაც და მოწამეებიც ჰყავთ, მაგრამ ამის გამო მათ წმინდანებად ვერ მივიჩნევთ.
შეგახსენებთ, რომ სიტყვა "მარტვირი" ბერძნულ და ლათინურ ენებში სულაც არ ნიშნავს იმას, რასაც ვთქვათ რუსულში ან უკრაინულში. საკმაოდ ზუსტად არის ის გადმოცემული ქართულ ენაში და "მარტვირს" (ლათ.: Martyr - "მარტირ"; ბერძნ.: μάρτυς, μάρτῠρος - "მარტის", "მარტიროს") "მოწამეს" უწოდებს. სწორედ ასეთია ლათინური "მარტირისა" და ბერძნული "მარტისის" მნიშვნელობა. ის "მოწმეს", "მოწამეს" ნიშნავს. აქედან გამომდინარე მოწამე არის ის ადამიანი, რომელიც თავისი სისხლით ადასტურებს იმ სარწმუნოების ჭეშმარიტებას, რისთვისაც ის აწამეს. ხოლო თუ რომელიმე მწვალებლობაზე ვლაპარაკობთ, მაშინ უნდა ვიკითხოთ - რომელ ჭეშმარიტებას ადასტურებდნენ ეს მწვალებლები? რომელი სწავლების "მოწამეები" არიან ისინი? რომელი სწავლებისთვის დაღვარეს მათ თავიანთი სისხლი?
"ნეტარ არიან სიმართლისათვის დევნილნი, ვინაიდან მათია ცათა სასუფეველი. ნეტარნი ხართ თქვენ, როცა დაგიწყებენ გმობას, დევნას და ცრუმეტყველნი დაგწამებენ ყოველგვარ ბოროტს ჩემი გულისთვის. გიხაროდეთ და ილხენდეთ, ვინაიდან დიდია თქვენი საზღაური ცაში, რადგან ასევე სდევნიდნენ წინასწარმეტყველთაც, რომელნიც თქვენზე უწინარეს იყვნენ" (მათე 5:12).
"ვინ არის დევნილი სიმართლისათვის? - კითხულობს წმ. იოანე ოქროპირი და განგვიმარტავს: "ყოველი, ვინც იდევნება სარწმუნოებისთვის... მართლაღსარებისთვის... სიწმინდისთვის და სათნოებისთვის, ან სხვათა დაცვისა და გლახაკთა შეწევნისთვის, საღმრთო მცნებათა დაცვისთვის, რადგან ვინც სიმართლე თქვა, მან ყოველი საღმრთო საქმე შემოჰკრიბა; და ვინც ამგვარი კეთილი საქმისთვის, ღმრთისმსახურებისა და ჭეშმარიტებისთვის იდევნენ, ნეტარ არიან, რამეთუ "მათია ცათა სასუფეველი".
ასევე: "როდესაც დაგწამებენ და გეტყვიან გრძნეულნი ხართ, მაცთურნი, ერის აღმაშფოთებელნი, მატყუარები და სხვა და ყოველივე ამას ჩემს გამო გიწოდებენ, ნეტარ იყვნეთ". ხოლო იმისთვის, რათა არ გეგონოს, თითქოსდა ჩვენს მიმართ გამოთქმული ყოველგვარი ბოროტი სიტყვისთვის მივიღებდეთ ნეტარებას, ორი მიზეზი გვიჩვენა ამ ნეტარებისა: "სიცრუით ჩემთვისო", რათა ბოროტ სიტყვათა დაწამება ჯერ ქრისტესთვის იყოს და მერეც - ჭეშმარიტი კი არ იყოს დაწამება, არამედ სიცრუით და ტყუილით, "რომელიც არის ცილისწამება". და თუკი არა ამ ორი სახით ვიქნებით ცილისწამებულ, არამედ ჩვენი უკეთურების გამო, ჭეშმარიტნი იქნებიან ჩვენს მომართ გამოთქმულნი ბოროტსიტყვანი და მაშინ "ნეტარების ღირსნი კი არ ვიქნებით, არამედ უბადრუკებისა".
ხოლო ვისაც უფლის სახელისთვის დაედება ცილისწამება და იდევნება ჭეშმარიტებისთვის, ისმინე მათი მისაგებელი უფლის მიერ: "გიხაროდენ და მხიარულ იყვენით, რამეთუ სასყიდელი თქუენი ფრიად არს ცათა შინა". მაშ, მიჰბაძეთ წინასწარმეტყველთ და იქმენით თანამოზიარენი მათი ღვაწლისა, რამეთუ იმიტომ კი არ გდევნიან თქვენ წინასწარმეტყველთა საწინააღმდეგოს ან ბოროტ რამეს იტყოდეთ, "არამედ იმიტომ, რომ თქვენი მადევრები უკეთურნი და ურჯულონი არიან, რასაც მოწმობს წინასწარმეტყველთა დევნულება", რამეთუ რაიმე ცოდვის გამო კი არ დასდეს მათ ბრალი და ამიტომ "ჩაქოლეს ზოგიერთი, ზოგიც შუაში გადახერხეს ან სასტიკად მოჰკლეს და ზოგიც უმოწყალოდ დევნეს, არამედ საკუთარი უკეთურებისა და უღმრთოების გამო, რისთვისაც თქვენც გდევნიან, როგორც ბრძანებს ამას წმიდა მოციქული პავლე: "... ჩვენ გამოგვაძევეს, რადგანაც არას დაგიდევენ ღმერთს და ყოველი კაცის მტრები არიან" (1 თესალონიკ. 2:15). (წმ. იოანე ოქროპირი. იოანეს სახარების განმარტებიდან. თბილისი 1996 წ.).
ახლა გადავხედოთ ისტორიულ კვლევას (უფრო დეტალურად იხ. ქვემოთ), როგორც ამას გრ. დიაჩენკო ითხოვს და ვნახოთ, ვინ უწყევლია 1667 წლის ანტიმართლმადიდებლურ კრებას და რომელი ეკლესიის ინტერესებსა და რწმენას იცავდნენ 1667-1971 წლამდე მცხოვრები ოფიციალური ეკლესიის "წმინდანები"?
მოსკოვის სასულიერო აკადემიის ღვაწლმოსილი პროფესორის, ნ. თ. კაპტერევის თქმით: "ძველი საეკლესიო წესების ერეტიკულად გამოცხადება და წყევლა ძველი ბერძნული ეკლესიის ერეტიკულად შერაცხვასა და წყევლას ნიშნავს, რამეთუ ყველა საეკლესიო წესი და რიგი რუსეთმა სწორედ ბიზანტიისგან მიიღო" (Проф. Н. Ф. Каптерев. Патриарх Никон и Царь Алексей Михайлович. Сергиев Посад).
ცნობილი ახალმოწესე პროფესორის, ე. გოლუბინსკის მტკიცებით "ამ წყევლა-კრულვამ მძიმე მდგომარეობაში ჩააგდო როგორც ნიკონი, ასევე მთელი რუსული, გაბატონებული ეკლესია, რამეთუ მათ წყევლასა და ანათემას გადასცეს ამჟამად სრულიად მართლმადიდებლურად აღიარებული ძველი საეკლესიო წესები. ანათემირებულნი აღმოჩნდნენ ძველი, ნიკონამდელი რუსი წმინდანები, წიგნები რომლებიც ნიკონამდე დაიბეჭდა და რომელთა დახმარებით ათასობით თუ ასიათასობით მართლმადიდებელი რუსი სულის ცხოვნების საქმეს ეწეოდა. ნიკონმა დაუშვა საბედისწერო შეცდომა, რაც მის მიერ მოწვეულ საეკლესიო კრებებზე მართლმადიდებლურ საეკლესიო ჩვეულებათა საწინააღმდეგოდ წარმოთქმულ წყევლა-კრულვაში გამოიხატება" (Богословский вестник. 1892 г. Март, стр. 488, 493).
ამიტომაც, ოფიციალური ეკლესია არათუ ჭეშმარიტი აღმოჩნდება ძველმორწმუნე ქრისტეანთა დევნისა და ძველი საეკლესიო გადმოცემების წყევლა-კრულვის გამო, არამედ თვითდაწყევლილიც თავის "წმინდანებთან" ერთად. რაც, ოფიციალური ეკლესიის "ჭეშმარიტ" ეკლესიად აღიარების შესაძლებლობასაც კი არ ტოვებს.
ღირ. იოსებ ვოლოკოლამელი წიგნში "განმანათლებელი" ბრძანებს: VII მსოფლიო კრების მე-4 კანონი, რომელიც იმისთვის ებოძათ ეპისკოპოსთ, რომ ერთობლივად, მამათა მოძღვრების საფუძველზე გამოესწორებინათ მათდამი დაქვემდებარებული კლერიკოსნი და ყოველნი სასულიერო წოდების მქონენი, განაწესებს: "თუ რომელიმე ეპისკოპოსი ბოროტად გამოიყენებს მისდამი ბოძებულ ძალაუფლებას და ან უსაფუძვლოდ განაყენებს ვინმეს, ან აკრძალავს, ან სხვა უსაფუძვლო მიზეზის გამო დაკეტავს ეკლესიას ისე, რომ შეუძლებელი იქნეს ჩატარება ღვთისმსახურებისა - უწყოდეთ: ამდაგვარნი ჭეშმარიტად ისეთ ტანჯვას უნდა დაექვემდებარონ, რაც თავადვე განაწესეს: დე, განკვეთოს მიტროპოლიტმა ამდაგვარი ეპისკოპოსი და "მიექცეს სალმობაი მისი თავსა მისსა" (ფსალმ. 7:1), ვითარც უფლის მცნების გარდამხდომელს და მოციქულთა ბრძანების უგულებელმყოფელს. დე, ისწავლოს, უსამართლო აკრძალვა რომ არ ეგების" (Преп. Иосиф Волоколамский. Просветитель. Сл. 12, Москва 1993 г.).
აი, რას ეუბნება ხატმებრძოლ ისავრიელს რომის პაპი გრიგოლი იმ წყევლის გამო, რაც მან თავს დაატეხა მართლმორწმუნეთ: "თავიდანვე, ნებაყოფლობით და არა ძალდატანებით, აღიარებდი ჭეშმარიტ სარწმუნოებას, ხოლო შემდგომ ნებაყოფლობითვე წყევლა-კრულვა დაატეხე თავს ჩვენდამი მოწერილი წერილის გამო. ჩვენ, წმ. პეტრე მთავარმოციქულისგან მონიჭებული ძალაუფლებით, შეგვეძლო სასჯელი დაგვედო შენთვის, მაგრამ, რადგანაც თვითონვე გარდამოგიწვევია თავზე წყევლა, რომელსაც შენგანვე გზააბნეული თანამზრახველნიც ექვემდებარებიან, - დე, დარჩეს იგი შენზე " (Деяния VII Всел. Собора. Первое послание св. отца нашего Григория ко Льву Исаврянину. Изд. Казань. 1891. Репринт с. 19).
დიახ, ქრისტეს სჯულის დამცველთა მაწყევარი თვითდაწყევლილია, რამეთუ იგი, წმ. თევდორე სტოდიელის თქმით, თვით ქრისტეს, ქვეყნიერების შემოქმედს წყევლის ( იხ. Письма к разным лицам, часть 1. Санкт-Петербург. 1867 г. Письмо 35. К Василию игумену).
"ვინც თავშეუკავებლობის გამო განუსჯელად განკვეთს მართალთაგან ვინმეს, ამგვარი განაჩენი არა თუ არ შეიკვრება, არამედ მის უსამართლოდ წარმომთქმელს დაატყდება თავზე. წმ. კრებანი მხოლოდ იმ განაჩენს კრავენ, რომლებიც არა საკუთარი სურვილების, არამედ ღვთაებრივ განწესებათა და სამართლიანი მსჯავრის მიხედვით არის განჩინებულნი".
"განუსჯელად სასჯელის გამომტანი თვითონვე განიკვეთოს და იმავე სასჯელს დაექვემდებაროს, რაც სხვას განუწესა..." (Номоканон. Потребник печатанный при патр. Филарете. Сл. св. Никона от послания к Енклистию. С 152 об).
"უსამართლო აკრძალვას ღმერთი ეწინააღმდეგება და უსამართლოდ დასჯილთათვის შურს იძიებს" (იქვე. Патриарх Николай Богом произведенный. С. 153 об.).
ამის ბრწყინვალე დადასტურებაა წმ. იოანე ოქროპირის ცხოვრება: "სამღვდელოების მაღალ იერარქთა და სამეფო კარის სამართლიანი მხილებისთვის სასულიერო პირებმა შეთქმულება მოაწყვეს წმ. ოქროპირის წინააღმდეგ და საკრებო განჩინებით განდევნეს იგი. იმავე ღამეს მოხდა ძლიერი მიწისძვრა, შეშინებულმა ევდოქსიამ უკან დააბრუნებინა წმ. იოანე, მაგრამ ორი თვის შემდეგ ისევ მოიწვიეს უსამართლო კრება და კვლავ განდევნოს ოქროპირი. უფლის დამსჯელმა მარჯვენამ არც ამჟამად დააყოვნა მღვდელმთავრის უდანაშაულობის განცხადება. ცეცხლმა მოიცვა ტაძარი, სენატის შენობა და ქალაქის საუკეთესო ნაგებობანი. თვით წარმართნიც კი ზეციურ სასჯელად მიიჩნევდნენ ამ მოვლენას. იოანეს დამსჯელი ეპისკოპოსები მალევე სასტიკი სიკვდილით აღესრულნენ. ნახევარი წლის შემდეგ კი ევდოქსიამაც განუტევა სული" (Старообр. церковный календарь 1994 г., ноябрь 13 (26)).
საგულისხმოა, რომ, როდესაც ევდოქსიას შვილმა, თეოდოსი II კონსტანტინოპოლის პატრიარქ პროკლეს რჩევით, კომანიდან (კომანი მდებარეობს აფხაზეთში - არქიეპ. პ.) წმ. იოანე ოქროპირის კონსტანტინოპოლში გადმოსვენება გადაწყვიტა, მისმა წარგზავნილებმა წმ. გვამი მანამ ვერ აწიეს, სანამ ბოდიში არ მოუხადეს გარდაცვლილს და მის კუბოსთან იმპერატორის პატიების სათხოვარი წერილი არ წაიკითხეს" (Древлеправославный церковный календарь. 1995 г. 27 (9), январь).
ვფიქრობთ, ეს მაგალითებიც საკმარისია იმის საჩვენებლად, რომ საღმრთო მსჯავრი არ მისდევს არც ეპისკოპოსის და არც პატრიარქის განაჩენს, თუ ეს მსჯავრი უდანაშაულოს დაედება, "და თუკი საღმრთო სიტყვის თანახმად, წყეულია აბრაამის მაწყევარი" (დაბ. 12:3), რამდენად წყეული უნდა იყოს მართლმორწმუნეთა მაწყევარი ერეტიკოსი?! უფალმა ჩვენმა იესუ ქრისტემ თავის მოწაფეებსა და მოციქულებს ამცნო... "მიიღეთ სული წმიდა. ვისაც მიუტევებთ ცოდვებს, მიეტევებათ, და ვისაც დაუტოვებთ, დარჩებათ მათ" (იოანე 20:22-23); და თან ბრძანა: "ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: რასაც შეკრავთ მიწაზე, შეკრული იქნება ცაშიც, და რასაც დახსნით მიწაზე, დახსნილი იქნება ცაშიც" (მათე 18:18). ხედავ, კრავენ და ხსნიან და სულიწმიდის ძალით მიუტევებენ ცოდვებს; სულიწმიდის გარეშე არავის სამღვდელოთაგან არაფრის ქმნა არ ძალუძს და თუკი ასეა სატანის უწმინდური სულით შებილწულნი ერეტიკოსნი როგორღა არიან შემძლებელნი შეკვრისა ან გახსნისა "ცათა შინა ან ქვეყანასა ზედა?" (ღირ. იოსებ ვოლოკოლამელი. დასახ. თხზულება. სიტყვა 12).
ამ შურისგების გამოხატულებაა ბოლშევიკების მიერ ოფიციალური ეკლესიის დევნა, როგორც განგვიმარტავს ამას წმ. ათანასე ალექსანდრიელი მათეს სახარების სიტყვათა განმარტებაში - "ნუ განსჯით, რათა არ განისაჯოთ. ვინაიდან როგორი განსჯითაც განსჯით, იმნაირითვე განისჯებით, და რომელი საწყაულითაც მიუწყავთ, იმითვე მოგეწყვით თქვენ", - ის წერს: "ღმრთითგაბრძნობილი პავლე, როდესაც რომაელებს მიმართავს იმ პირმოთნეთა გამო, საკუთარ თავზე სათნოების ნიღაბი რომ მოურგიათ, ამბობს: "აჰა, შენ იუდეველი ხარ, თავს იმშვიდებ რჯულით და იქადი ღმერთს, ვისი ნებაც იცი და, რჯულით განსწავლული, ირჩევ უკეთესს. თვითმრწმენს გგონია, რომ შენა ხარ ბრმათა მეგზური და ბნელში მყოფთა ნათელი, უგუნურთა მასწავლებელი და ყრმათა მოძღვარი, რომელსაც გაქვს ცოდნისა და ჭეშმარიტების ნიმუში რჯულში. კი მაგრამ, სხვებს რომ ასწავლი, რად არ ასწავლი შენსავე თავს? ქადაგებ: არა იპაროო, და იპარავ? ამბობ: არ იმრუშოო, და მრუშობ? კერპები გძაგს და მკრეხელობ? რჯულს იქადი და რჯულის დარღვევით ღმერთს შეურაცხყოფ?" (რომ. 2:17-23); და კიდევ: "რომლითა შჯი მოყუასსა, თავსა თჳსსა დაიშჯი" (რომ. 2:1). ... ამიტომაც, ვინც სხვას ჰკიცხავს რაღაცის გამო, თვითონ კი იმავეს აკეთებს, საკუთარ თავს ჰკიცხავს. ასე იყო ის ორი მოხუციც, რომლებიც სუსანას მრუშობაში ამხილებდნენ, მაგრამ მოსეს სჯულით თვითონვე აღმოჩნდნენ მრუშნი. ფარაონსაც ისე მიეზღო, როგორც ის მიუზღავდა და, რადგან ყრმებს ყრიდა მდინარეში, თვითონაც მეწამულ ზღვაში დაიღუპა; და მღვდელმთავრებიც, რომლებმაც სამსხვერპლოსთან მოკლეს ზაქარია, თვითონაც სამსხვერპლოსთან დახოცეს რომაელებმა, რათა ისწავლო, როგორც მიუზღავ სხვას, ისევე მოგეზღვება, და გაიგო, "ვინც რითი შესცოდავს, იმით რომ დაისჯება" (სიბრძნე სოლომონისა 11:16) (Святитель Афанасий Великий. Творения (в четырех томах). Том IV. Москва. 1994 г., стр. 436).
ასე რომ, ნიკონისა და მის მომხრეთა მიერ მოწვეულ კრებებს მარტო საკუთარი თავი უწყევლიათ და არა ძველმორწმუნენი, ძველმორწმუნეთა უსამართლო და სასტიკი დევნით თავიანთი მომავალი "გამოუჭედიათ", როდესაც აღსრულდა მათზე ის, რასაც სხვებს მიუზღავდნენ. სხვათა უსამართლოდ მადევარნი თვითონ აღმოჩნდნენ დევნილნი, სხვათა მაწყევარნი - თვითწყეულნი.
ამიტომაც 1971 წლის კრების ფაქტობრივი აღიარება ძველმართლმადიდებელთა უსამართლო დაწყევლისა წარმოადგენს თვითდაწყევლილობის უბადლო მტკიცებასა და აღიარებას. ამასთან, რადგან საეკლესიო წყევლა შეუქცევადი ხასიათისაა, მისი "უკან წაღება" მაწყევართა თვითდაწყევლილ მდგომარეობას ვერ ცვლის.
მართლმადიდებლური წეს-ჩვეულებების წყევლა თვით მართლმადიდებლობის წყევლას ნიშნავს და ამგვარ თვითშეჩვენებულთა განკურნება წყევლის "უკან დაბრუნებით" კი არა, მხოლოდ უსამართლო გადაწყვეტილებების დაგმობით, სინანულითა და დედაეკლესიასთან შეერთებით არის შესაძლებელი.
ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ერეტიკოსთა "შეკვრა და გახსნა" არ შეუძლიათ და, ამაგვარი რამ შესაძლებელიც რომ იყოს, წყალპკურებითი "ნათლობით" გაერისკაცებულთ თავიანთი უბადრუკი მდგომარეობის შეცვლა არაფრით ხელეწიფებათ.
ამრიგად, მართლმადიდებელთა ჩვეულებების მაწყევარი თავს იწყევლის და ღვთის უხილავი მსჯავრით განკვეთილია ქრისტეს მისტიკური ერთობისგან, ასეთ მდგომარეობაშია ყველა ის ეკლესია, რომელმაც შეაჩვენა მოციქულთა გადმოცემები და მართლმორწმუნეთა უსამართლო წყევლით შეიბილწა. უსჯულოებისადმი დაუმორჩილებელ მართლმორწმუნეთა განკვეთით ისინი თვითვე მოსწყდნენ საეკლესიო ერთობას და საგეჰენიოდ გაიმწესეს თავი. საგულისხმოა, რომ ამგვარ მდგომარეობაში იმყოფებიან არა მხოლოდ მართლმადიდებლთა უსამართლოდ მაწყევარნი, იგივე სასჯელს ექვემდებარებიან მათთან ევქარისტულ ერთობაში მყოფნიც.
დიდი იოანე ღვთისმეტყველი ამბობს: "ხოლო ყოველი სული, რომელიც არ აღიარებს იესო ქრისტეს, ღვთისაგან კი არ არის, არამედ ესაა სული ანტიქრისტესი, ვისზედაც გსმენიათ, მოვაო, და მოვიდა კიდეც ქვეყნად" (1 იოანე 4:3). ღვთისმეტყველმა ანტიქრისტე უწოდა მწვალებელთ; მაშ, როგორ შეიძლება საღმრთო მსჯავრმა დაამტკიცოს მსჯავრი ანტიქრისტესი? და შემდგომ ბრძანებს: "ვინც თქვენთან მოდის, მაგრამ არ მოაქვს ეს მოძღვრება ნურც შინ მიიღებთ და ნურც მოიკითხავთ. რადგან ვინც მას მოიკითხავს, მის ბოროტ საქმესაც ეზიარება" (2 იოანე 1:10-11).
ღვთაებრივმა მოციქულმა პავლემ განაჩინა "მაგრამ ჩვენ კი არა, თვით ანგელოსმა ზეცითაც რომ გახაროთ სხვა სახარება, და არა ის, რაც გვიხარებია, წყეულიმც იყოს" (გალატ. 1:8). და ბრძანა: "მწვალებელ კაცს, ერთი თუ ორი შეგონების შემდეგ, განეშორე. იცოდე, რომ გარყვნილია და სცოდავს, თავისივე თავის მიერ დასჯილი" (ტიტ. 3:10-11).
დიდი მოციქული პეტრე კი ბრძანებს: "იყვნენ ცრუ წინასწარმეტყველნიც ხალხში, ისევე, როგორც თქვენში იქნებიან ცრუმოძღვარნი, რომელნიც შემოიღებენ წარმწყმედ მწვალებლობას, უარყოფენ მათ გამომსყიდველ უფალს და მალე თვითონვე წარიწყმედენ თავს. ბევრი გაჰყვება მათ თავაშვებულებას და მათი წყალობით დაიგმობა ჭეშმარიტების გზა" (2 პეტრე. 2:1-2). "შესვრილნი და შებილწულნი თავიანთი სიცრუით ტკბებიან, როცა ილხენენ თქვენთან ერთად. მათი თვალები სავსეა სიმრუშით და უძღები ცოდვით" (2 პეტრე 2:13-14). განა დღევანდელ ერეტიკოსებს და ვაი-მოძღვრებს არ ეხება ღვთაებრივი მოციქულის სიტყვები? "ანგარებით აღძრულნი ცრუ სიტყვებით მოგისყიდიან, მაგრამ არ დაახანებს მათი სასჯელი და არ სძინავს წარწყმედას მათსას" (2 პეტრე 2:2-3).
წმ. თევდორე სტოდიელის თქმით: "... არა მარტო მწვალებლებს, არა მარტო მემრუშეთა, მეძავთა და მსგავსი უწესოების მოქმედთ მიითვალავს გველი თავის სამფლობელოში, არამედ იმათაც, ვინც განურჩევლად ეხება ასეთებს და აქვს მათთან ურთიერთობა". უტყუარია სიტყვა: "რომელი შეეხოს ფისსა, გაშავდეს და რომელი ეზიაროს ამპარტავანსა, მიემსგავსოს მას" (ზირაქი 13:1) (Добротолюбие, т. 4. Москва 1889 г., стр. 444).
ამგვარად, ღვთაებრივი მოციქულნი, მღვდელმთავარნი და წმიდა პატრიარქნი, მსოფლიო საეკლესიო კრებები და მრავალი ადგილობრივი საეკლესიო კრება ანათემას გადასცემდნენ ერეტიკოსებს და ჩვენც გვავალდებულებდნენ მათ შეჩვენებასა და უარყოფას. წმ. კრებებმა განგვიმარტეს, რომ თუნდაც დაგვწყევლონ, არაფერი გვევნება მწვალებელთა წყევლისგან და ეს კრულვა უკანვე უბრუნდებათ. მაშ, რა წყალობას მოელის ღვთისგან ის, ვინც არათუ მეგობრობს და ტრაპეზს იყოფს, არამედ ლოცვასაც კი არ ერიდება მათთან?
წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი ბრძანებს: "ქრისტეანი რაჟამს საძულველ იქმნეს სოფლისგან, მაშინ საყუარელ იქმნების ღმრთისა (ეპისტოლე რომაელთა მიმართ).
ღირ. იოსებ ვოლოკოლამელი გვამცნობს: "ცხადია, როდესაც ერეტიკოსები გვწყევლიან, ღმერთი გვაკურთხებს! უფალი ჩვენი იესუ ქრისტე თავის მოწაფეებსა და მოციქულებს ეუბნებოდა: "მოდის დრო, როცა თქვენს ყველა მკვლელს ეგონება, რომ ამით ემსახურება ღმერთს" (იოანე 16:2). წმ. მოციქულთა და ყოველთა მართლმორწმუნეთა მკვლელნი, იუდეველნი და ელინნიც, ფიქრობდნენ, რომ ამით ღმერთს ემსახურებოდნენ, მაგრამ ამგვარი "სამსახურისთვის" საუკუნო ცეცხლში იქნენ გამწესებულნი და ეშმაკის თანამოწილადენი იქნენ.
წმ. მოციქულებმა და ქრისტესთვის წამებულმა მართლმადიდებლებმა კი დაიმკვიდრეს მოქალაქობა ცათა სასუფევლისა და ზეცად, უფალ იესუ ქრისტესთან ერთად მოიპვეს სუფევა, რამეთუ ჩვენმა უფალმა იესუ ქრისტემ ბრძანა: "ნეტარნი ხართ თქვენ, როცა დაგიწყებენ გმობას, დევნას და ცრუმეტყველნი დაგწამებენ ყოველგვარ ბოროტს ჩემი გულისთვის" (მათე 5:11).
ამრიგად, როგორც კი რუსეთის ადგილობრივი, გაბატონებული ეკლესიის 1971 წლის საეკლესიო კრებების დადგენილებებით აღიარებულ იქნა 1656-1667 წლების რუსეთის ნიკონიანური ეკლესიის მიერ ძველი წესებისა და მათი დამცველების მიმართ გამოთქმული წყევლა-კრულვების უსამართლობა, კრებებზე მონაწილე აღმოსავლეთის "მართლმადიდებლური" საკრებულონი რუსული-ნიკონიანური ეკლესიისავე მეთაურობით, როგორც მართლმადიდებელთა უსაფუძვლოდ და უსამართლოდ მაწყევარნი და მკვლელნი, მათს თანამოაზრეებთან ერთად სამარადისოდ თვითდაწყევლილნი აღმოჩნდნენ. აღარაფერს ვამბობთ იმაზე, რომ ისინი, წმ. განწესებათა თანახმად მათში დამკვიდრებულ ერეტიკულ ჩვეულებათა გამოც არიან შეჩვენებულნი.
აქედან გამომდინარე, დაწყევლილია ქართული გაბატონებული ეკლესიაც და, თუმც მის მესვეურთ არ წარმოუთქვამთ ანათემანი და კრულვანი ძველმართლმადიდებლური ჩვეულებებისა და მათ მიმდევართა მიმართ, მართალთა უსამართლოდ მაწყევრებთან ძმობის, ლოცვით-ლიტურგიკული თანაზიარობისა და ძველი გადმოცემების ძაგების გამო, ასევე სამუდამო წყევლას ექვემდებარებიან.
მწვალებლებთან და საუკუნოდ შეჩვენებულებთან ძმობისა და ლიტურგიკული ერთობის შედეგებს დღემდე იმკის გაუბედურებული საქართველო და, თუ იმ გარემოებასაც დავუმატებთ, რომ გაბატონებული ქართული ეკლესია მსოფლიო ეკუმენისტურ ფერხულშიც იყო ჩაბმული მართლმადიდებელთა მაწყევარ ლათინ, მონოფიზიტ და მართლმადიდებელთაგანვე სამართლიანად ანათემირებულ ერეტიკულ მოძღვრებათა მქადაგებელ კონფესიებთან და სექტანტებთან, მძიმე წარმოსადგენია ის მდგომარეობა, რომელშიც აღმოჩნდებიან განკითხვის დღეს უფლის დიად და საშინელ სამსჯავროზე, თუ არ მოასწრეს და შეინანიეს თავიანთი საქციელი, არადა, რაც ყველაზე საწუხარია, თავიანთ "მართლმადიდებლურობაში" ღრმად დარწმუნებულებს ამ უბადრუკი მდგომარეობიდან თავის დაღწევის სურვილიც კი არა აქვთ.
გზა კი მხოლოდ ერთია - ქართულმა გაბატონებულმა ეკლესიამ უნდა უარყოს ახალბერძნულ-ნიკონიანური მწვალებლობა და შეუერთდეს ერთადერთ, წმიდა, სამოციქულო, მსოფლიო ძველმართლმადიდებლურ დედაეკლესიას.
მეშვიდე ნიშანი: ისტორიული კვლევა
წინა პუნქტებზე არანაკლებ ძლიერ წარმოაჩენს ოფიციალური ეკლესიის არაჭეშმარიტებას ისტორიული კვლევა.
გრ. დიაჩენკო წერს: ჭეშმარიტი ეკლესია უწყვეტი ხაზით უნდა მიდიოდეს მოციქულთა დრომდე. ისტორიული კვლევის მეთოდის გამოყენებისთვის აუცილებელი არ არის ჩავუღრმავდეთ ქრისტიანობის განვითარებისა და გავრცელების ყველა წვრილმანს ანდა მოძღვრების ფაქიზ მხარეებს. საკმარისია გავარკვიოთ თუ როდის წარმოიშვა ესა თუ ის ეკლესია. თუკი იგი წარმოიშვა, ვთქვათ, XVI ან რომელიმე სხვა საუკუნეში, მაგრამ არა მოციქულთა დროს, მაშინ ის არ შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი.
მხოლოდ ამ ერთი ნიშნითაც კი უნდა უარვყოთ ყოველგვარი პრეტენზია ყველა დენომინაციისა ქრისტეს ეკლესიის წოდებაზე, რომლებიც თავიანთ საწყისს ლუთერისა და მისი მიმდევრებისგან იღებენ. ასეთებია: ლუთერანული, კალვინისტური, პრესვიტერიანული და უფრო მოგვიანებით - მორმონული, ბაპტისტური, ადვენტისტური, იეღოვას მოწმეების, ორმოცდაათიანელთა და სხვა მათი მსგავსი დენომინაციები.
ეს დენომინაციები დაფუძნებულია არა ქრისტესა და მისი მოციქულების, არამედ ცრუწინასწარმეტყველთა - ლუთერების, კალვინების, რერიხების, სმიტების და სხვა ნოვატორთა მიერ" (რა ნიშნებით ამოვიცნოთ ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია? http://www.orthodoxy.ge/apologetika/7nishani.htm).
მაგრამ, საიდან იღებს სათავეს ოფიციალური მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელიც მოციქულთა და ძველ წმიდა მამათა გადმოცემების ულმობელი მაწყევარი აღმოჩნდა? აქვს თუ არა კავშირი ამ ეკლესიას უძველეს ეკლესიასთან? აქვს თუ არა მას უფლება, საერთოდ იწოდებოდეს "მართლმადიდებელ" ეკლესიად? ამ კითხვას წერტილს დაუსვამს სწორედ ისტორიული კვლევა, კერძოდ: მოსკოვის სასულიერო აკადემიის ღვაწლმოსილი პროფესორის, ნ. თ. კაპტერევის თქმით: "ძველი საეკლესიო წესების ერეტიკულად გამოცხადება და წყევლა ძველი ბერძნული ეკლესიის ერეტიკულად შერაცხვასა და წყევლას ნიშნავს, რამეთუ ყველა საეკლესიო წესი და რიგი რუსეთმა სწორედ ბიზანტიისგან მიიღო" (Проф. Н. Ф. Каптерев. "Патриарх Никон и Царь Алексей Михайлович. Сергиев Посад).
ცნობილი ახალმოწესე პროფესორის, ე. გოლუბინსკის მტკიცებით "ამ წყევლა-კრულვამ მძიმე მდგომარეობაში ჩააგდო როგორც ნიკონი, ასევე მთელი რუსული, გაბატონებული ეკლესია, რამეთუ მათ წყევლასა და ანათემას გადასცეს ამჟამად სრულიად მართლმადიდებლურად აღიარებული ძველი საეკლესიო წესები. ანათემირებულნი აღმოჩნდნენ ძველი, ნიკონამდელი რუსი წმინდანები, წიგნები, რომლებიც ნიკონამდე დაიბეჭდა და რომელთა დახმარებით ათასობით თუ ასიათასობით მართლმადიდებელი რუსი სულის ცხოვნების საქმეს ეწეოდა. ნიკონმა დაუშვა საბედისწერო შეცდომა, რაც მის მიერ მოწვეულ საეკლესიო კრებებზე მართლმადიდებლურ საეკლესიო ჩვეულებათა საწინააღმდეგოდ წარმოთქმულ წყევლა-კრულვაში გამოიხატება" (Богословский вестник. 1892 г. Март, стр. 488, 493).
ამრიგად, როგორც ისტორიული კვლევა გვიჩვენებს - ოფიციალური, ე. წ. "მართლმადიდებლურ" ეკლესიას შეუძლებელია გააჩნდეს გრ. დიაჩენკოს მიერ დასახული მეშვიდე ნიშანი და ის ძველი, მართლმადიდებლური ეკლესიის სამართალმემკვიდრედ წარმოჩინდეს, როგორც ძველი მართლმადიდებლობისა და მისი გადმოცემების მაწყევარი, გალათინებული და გაპროტესტანტებული კონფესია.
_______________________________________________________________________________________________________________________________
III ნაწილის დასკვნა
ამრიგად, ჩვენი ოპონენტები თავიანთ ანტიძველმართლმადიდებლურ თხზულებებში გადმოსცემენ არამართლმადიდებლურ სწავლებას ეკლესიის შესახებ, რაც გამოიხატება მისი არსის დამახინჯებაში. ისინი არასწორად განმარტავენ ეპისკოპოსის ხარისხის მნიშვნელობას ეკლესიაში და მეტიც, ასწავლიან, თითქოსდა ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესია ეკლესია არ არის. ამგვარ სწავლებას თავისუფლად შეგვიძლია ვუწოდოთ მწვალებლობა! ახალმოწესეებს, ამ გალათინებულ "მართლმადიდებლებს", საფუძველშივე მცდარად ესმით ეკლესიის რაობა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეკლესია - ეს არის ქრისტეს სხეული, რომლის თავიც არის ქრისტე. ქრისტეს მეთაურობა ეკლესიისა არაფრით არის განპირობებული მართალი სარწმუნოების, მართალი აღმსარებლობის გარდა, როგორც ეს მან უთხრა მისი ღმერთკაცობის ამღიარებელ პეტრეს - "შენ ხარ კლდე, და ამას კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაჲ ჩემი, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას..." (მათე 16:16-18), ხოლო "კლდეში" მან პეტრე მოციქულის ქრისტესადმი, მისი ღმერთკაცობისადმი რწმენა და აღსარება იგულისხმა.
ქრისტეს მეთაურობა ეკლესიაში არ შეიძლება განპირობებული იყოს ეპისკოპატითაც. ეკლესია ეკლესიაა ეპისკოპოსთან ერთადაც და მის გარეშეც. ქრისტეს სახელით შეკრებილი ორი კაციც კი ეკლესიაა, როგორც ამას ბრძანებს მაცხოვარი "რამეთუ სადაცა იყვნენ ორნი გინა სამნი შეკრებულ სახელისა ჩემისათKს, მუნ ვარ მე შორის მათსა" (მათე 18:20). "აქ მითითებულია საეკლესიო მინიმუმზე. ქრისტე ჭეშმარიტად იმყოფება ადამიანებს შორის მაშინაც კი, როდესაც ორი ან სამი შეიკრიბება მისი სახელით" (А.П. Лопухин. http://bible.optina.ru/new:mf:18:20).
წუთისოფლის ქარტეხილებში მიმავალი ეკლესია შეიძლება აღმოჩნდეს უმძიმეს ვითარებებში, როგორც ეს ვნახეთ წმიდა იოანე ოქროპირის მიერ მიწერილი წერილებიდან სულიერ შვილ ოლიმპიადასადმი. სხვა წმიდა მამებიც გვასწავლიან, რომ ეკლესია შეიძლება უკიდურეს შეჭირვებულ ზომამდე მიიყვანოს საღმრთო განგებამ, მაგრამ სრულიად არასოდეს მოისპობა... ეკლესიას აქვს ღვთივბოძებული უფლებები, რომლებითაც მას ძალუძს ეპისკოპოსის ხარისხის აღდგენა, კერძოდ, მღვდლის მიერ მწვალებელთა საზოგადოებებიდან ეპისკოპოსის შემოერთების გზით.
წმიდა მამათა გამონათქვამები, რომ "ეკლესია არ შეიძლება იყოს ეპისკოპოსის გარეშე" დაუშვებელია განმარტებულ იქნას მათი წარმოთქმის დროისა და ვითარებების გაუთვალისწინებლად, ხოლო დროისა და ვითარების გათვალისწინებით ის გულისხმობს, რომ ეკლესიისთვის მძიმე ვითარებას ქმნის უეპისკოპოსობა ან გულისხმობს ეკლესიის პერსპექტივას, რომ თუ ეკლესიას არ ეყოლა ეპისკოპოსი და ეკლესიამ ვერ შეძლო ამ დანაკლისის შევსება მწვალებლობიდან გადმოსულ ეპისკოპოსთა ხარჯზე, დროთა განმავლობაში ის დარჩება ხელდასხმისა და სამღვდელოების გარეშე და, თუ ღვთის განგება არ ჩაერია ამგვარ სავალალო მდგომარეობაში, ეკლესიის არსებობა შეწყდება. აი ამას გულისხმობენ წმიდა მამები, როდესაც მიანიშნებენ ეკლესიაში ეპისკოპოსის არსებობის მნიშვნელობაზე. ის არის ყველა სასულიერო დასის ხელდამსხმელი და ამდენად, ეკლესიისთვის უმნიშვნელოვანესი ხარისხი. მაგრამ, ის არ არის საძირკველი, რომ მის გარეშე ეკლესია ეკლესიად ვერ იწოდებოდეს, რადგან ეკლესიის საძირკველი არის რწმენა ქრისტეს ღმერთკაცობისადმი, ხოლო თვით ეკლესია არის ქრისტეს სხეული, რომლის თავიც არის ქრისტე. სწორედ ამაშია ეკლესიის უძლეველობაც.
>>>
21