აპოლოგეტიკა - გზა - მართლად სავალი. III_II_14_წმიდა მამათა გამონათქვამები - საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია

არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)

გზა - მართლად სავალი

ნაწილი II

გრანდიოზული დივერსია

17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმის მიზეზები და შედეგები მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის. ძველმართლმადიდებლობის დოგმატურ-კანონიკური და ისტორიულ-ლიტურგიკული გამართლება

მკითხველო, წინამდებარე წიგნი, რომლის ინტერნეტ-ვერსიასაც ჩვენს ოფიციალურ საიტზე გთავაზობთ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საძირკვლის გამაგრების, შენთვის ჭეშმარიტი ქრისტეანული გზის ჩვენებას ისახავს მიზნად. აქ თავმოყრილია დიდძალი კვლევითი მასალა, რომელიც ეხება დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიის ისტორიის და ესქატოლოგიის სფეროებს. წიგნი მდიდარია ფაქტობრივი და დოკუმენტური მასალით და მოიცავს პერიოდს I საუკუნიდან ვიდრე XXI საუკუნემდე. ავტორი გვაძლევს ნათლისღების საიდუმლოს, სხვადასხვა ლიტურგიკული წეს-ჩვეულების, 17-ე საუკუნის საეკლესიო რეფორმისა და მისი შედეგების შემჭიდროებულ, მაგრამ ამავე დროს ღრმა ანალიზს.

წიგნში მხილებულია ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული ცილისწამებებისა და ბრალდებების უსაფუძვლობა; ავტორის მიზანია, ჭეშმარიტების ერთგულ ყოველ ქრისტეანს მიუთითოს გზა მართლად სავალი. იმის გასარკვევად, რომ ეს გზა სწორედ ძველმართლმადიდებლურ ქრისტეანობასთან მიდის, არა მარტო აქ მოტანილი საეკლესიო წესებისა და სხვადასხვა მოვლენის განმარტება დაგეხმარება, არამედ კრებულში თავმოყრილი სადისკუსიო მასალებიც დიდად წაგადგებგა და ორ მოპაექრე მხარეს შორის მტყუან-მართლის გარჩევაც არ გაგიჭირდება.

წიგნის პირველი ნაწილი ეძღვნება ნათლისღების საიდუმლოს, მისი შესრულების კანონიკურ და არაკანონიკურ ფორმებს; მეორე ნაწილი - 17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და მის შედეგებს როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის; მესამე ნაწილი კი მთლიანად ეძღვნება ეკლესიის უძლეველობას.

ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულით უძღვნის ამ წიგნს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა) წმიდა სარწმუნოების გზაზე შემდგარ ყოველ მართლმადიდებელს.

წიგნი გამოიცა ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შემოწირულობით.

შინაარსი

თავი II

___________________________________________________________________________________________________________________________________

ეკლესიის დაქვრივების შესახებ

14. წმიდა მამათა გამონათქვამები

თუნდაც იმ ჭეშმარიტებიდან გამომდინარე, რაშიც ზემოთ დავრწმუნდით და რომლის მიხედვითაც, ეკლესია - ეს არის ქრისტეს სხეული, რომლის თავიც არის თავად ქრისტე, შეუძლებელია მტკიცება, თითქოსდა ეკლესია ეპისკოპოსის გარეშე მკვდარია და ის ეკლესია სულაც არ არის. თუმცა ძველმართლმადიდებელთა ოპონენტები სწორედ ამ უკუღმართულ სწავლებას ავითარებენ და თავიანთი ცთომილების გასამართლებლად წმიდა მამათა გამონათქვამებს იყენებენ. მაგრამ ყოვლად შეუძლებელია, წმიდა მამები თავიანთ ცნობილ გამონათქვამებში გულისხმობდნენ იმას, რასაც მათ ახალმოწესე "მართლმადიდებლები" მიაწერენ.

ვ. სინილშჩიკოვის მიხედვით, თურმე იმ ჭეშმარიტების შესახებ, რომ ეკლესია არ არსებობს ეპისკოპოსის გარეშე, ყველაზე მეტი დაუწერია წმ. იოანე ღვთისმეტყველის მოწაფეს მღვდელმოწამე ეგნატე ანტიოქიელს (ეგნატე ღმერთშემოსილს) (107 წ.). მოდი, განვიხილოთ წმ. ეგნატეს გამონათქვამი.

ა) წმ. ეგნატე ანტიოქიელი (ღმერთშემოსილი)

წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი ბრძანებს (14): "ყველანი დაემორჩილენით თქვენს ეპისკოპოსს, როგორც ქრისტე - მამას, ხოლო მღვდლებს - როგორც მოციქულებს. დიაკვნები შეიკდიმეთ, როგორც მცნებები ღვთისა. ეპისკოპოსის გარეშე ნურავინ ნურაფერს იქმს, რაც კი ეკლესიას შეეხება. მხოლოდ ის ევქარისტიაა მტკიცე და მადლიერი, რომელსაც ეპისკოპოსი აღასრულებს, ან იმისი, ვისაც უფლებას ეპისკოპოსი მისცემს. სადაც იქნება ეპისკოპოსი, ხალხიც იქ უნდა იყოს, ისევე, როგორც სადაც იესუ ქრისტეა, იქვე კათოლიკე ეკლესიაც. დაუშვებელია ეპისკოპოსის გარეშე ნათლობის ან წირვის შესრულება... არამედ, რასაც ის მოიწონებს, ღმერთსაც ის მოსწონს, რათა ყოველი საქმე მტკიცე იყოს და მადლით სავსე" (ეპისტოლე სმირნელთა მიმართ. თ. 8). "რადგან, როდესაც ემორჩილებით ეპისკოპოსს, როგორც იესუ ქრისტეს, მაშინ ვგონებ თქვენ ცხოვრობთ არა კაცთა ჩვეულებისამებრ, არამედ ქრისტეს მსგავსად, რომელიც თქვენთვის მოკვდა, რათა მისი სიკვდილისადმი რწმენით აცილებოდით სიკვდილს. ამიტომაც, აუცილებელია, და ასეც იქმთ კიდეც, არაფერი გააკეთოთ ეპისკოპოსის გარეშე" (ტრალისელთა მიმართ. თ. 2).

___________

14. ახალქართული თარგმანი შესრულებულია ჩვენს მიერ სინილშჩიკოვის პუბლიკაციაში დამოწმებული რუსული თარგმანის მიხედვით, რომელიც შეგიძლიათ ნახოთ ტექსტშივე.

___________

"ვინც ქრისტესთან არის, ის ეპისკოპოსთან არის; და ისინი, ვინც სინანულით მოექცევიან ეკლესიისკენ, ასევე ღვთისანი არიან, რათა იცხოვრონ იესუ ქრისტეს შესაბამისად. ნუ ცდებით, ძმანო ჩემნო! ვინც მიჰყვება სქიზმის მოქმედს, ცათა სასუფეველს ვერ დაიმკვიდრებს" (ეპისტოლე ფილადელფიელებს. თ. 3). "სულიწმიდამ მაუწყა: ეპისკოპოსის გარეშე ნურაფერს გააკეთებთ, თქვენი ხორცი, როგორც ღმრთის ტაძარი, წმიდად დაიმარხეთ, გიყვარდეთ ერთობა, განყოფილებას კი ელტვოდეთ, მიბაძეთ იესუ ქრისტეს, როგორც ის - თავის მამმას" (იქვე თ. 7) (ძველქართულშია: "მობაძავ იქმნენით პავლესა და სხუათა მათ მოციქულთა, ვითარ იგინი - ქრისტესა") (საქ. ეკლ. კალენდ. 1988 წ. გვ. 578).

რუსულ თარგმანში: "Все последуйте епископу, как Иисус Христос - Отцу, а пресвитерству, как апостолам. Дьяконов же почитайте как заповедь Божью. Без епископа никто не делай ничего, относящегося до церкви. Только та евхаристия должна, почитаться истинною, которая совершается епископом, или тем, кому он сам предоставит это. Где будет епископ, там должен быть и народ, так же, как где Иисус Христос, там и кафолическая Церковь. Не позволительно без епископа ни крестить, ни совершать вечерю любви; напротив, что одобрит Он, то и Богу приятно, чтобы всякое дело было твердо и несомненно" (Св. Игнатий Богоносец. Послание к Смирнянам).

"Ибо, когда вы повинуетесь епископу, как Иисусу Христу, тогда, мне кажется, вы живете, и не по человеческому обычаю, а по образу Иисуса Христа, Который умер за вас, чтобы вы, уверовав в смерть Его, избежали смерти. Посему необходимо, как вы и поступаете, ничего не делать вез епископа" (Св. Игнатий Богоносец. Послание к Тралийцам. Глава 2. Повинуйтесь епископу, пресвитерам и дьяконам. https://azbyka.ru/otechnik/Ignatij_Antiohijskij/poslanie-k-trallijtsam) (URL-ის მიმართვის თარიღი: 10.11.2020).

"Которые Суть Божьи И Иисус - Христовы, Те С Епископом. И те, которые покаявшись придут в единение Церкви, также будут Божьи, дабы жить сообразно Иисусу Христу. Не обольщайтесь, братья мои! Кто следует за вводящим раскол, тот не наследует Царствия Божьего" (Послание к Филадельфийцам. Глава 3. Удаляйтесь отделяющихся от единства Церкви. https://azbyka.ru/otechnik/Ignatij_Antiohijskij/poslanie-k-filadelfijtsam) (URL-ის მიმართვის თარიღი: 10.11.2020).

"Дух возвестил мне, говоря так: без епископа ничего не делайте, блюдите плоть свою, как храм Божий, любите единение, бегайте разделений, будьте подражателями Иисусу Христу, как и Он - Отцу Своему" (იქვე).

როგორ უნდა გავიგოთ წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის ეს გამონათქვამები? ნუთუ წმიდა მამა ყოველივე იმის წინააღმდეგია, რაც ზემოთ უკვე ითქვა ეკლესიის, როგორც ქრისტეს სხეულის შესახებ, რომლის თავი არის თვით ქრისტე? ნუთუ ეკლესია მხოლოდ ეპისკოპატია და მხოლოდ ამ დასის თავია მაცხოვარი? - ნუმც იყოფინ! დარწმუნებით შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ წმ. ეგნატეს მსგავსი რამ ფიქრადაც კი არ გაუვლია, რადგან ეს წმიდა მამა თავისი სწავლებებით არასოდეს დაპირისპირებია ეკლესიის სწავლებას, წმიდა წერილს, რომელიც მკაფიოდ გვასწავლის, რომ ეკლესია არის ქრისტეს სხეული. ასეთ შემთხვევაში კი დროებითი დაქვრივება, ანუ დროებითი უეპისკოპოსობა შეუძლებელია იყოს ეკლესიის გამაუქმებელი. მაშ, რა ხდება? რას უნდა ნიშნავდეს წმიდა ეგნატეს ხსენებული სიტყვები?

Pირველ ხანებში (ასევე, უახლოეს მომდევნო საუკუნეებში) ეკლესიაში ჯერ კიდევ არ არსებობდა სამრევლოებისგან (რუს. "приход", ბერძნ. "პარიკია") შემდგარი ეპარქიები, რომლებსაც დღეს ეპისკოპოსები მეთაურობენ. ერთი რომელიმე ადგილობრივი ეკლესიის მრევლს აერთიანებდა ერთი საკურთხეველი ერთი ეპისკოპოსის მეთაურობით.

ამ პერიოდის ეკლესიაში, როგორც რუსი ღვთისმეტყველი, ისტორიკოსი და საეკლესიო სამართლის მკვლევარი ნ. პ. აკსაკოვი (1848-1909) წერს, "პრესვიტერი იყო მხოლოდ საეპისკოპოსო მსახურების თანამონაწილე, რომელიც ღვთისმსახურებას აღასრულებდა ადგილობრივი ეკლესიის ერთადერთ საკურთხეველში" (იხ. Н. П. Аксаков. Предание Церкви и предания школы. Изд. Свято-Филаретовской Московской высш. праковосл.-христ. школы. Москва 2000 г., стр. 99). ამიტომაც ბრძანებდა წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი: "შეეცადეთ, გქონდეთ ერთი ევქარისტია, რამეთუ ერთია სხეული უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი და ერთია თასი მის სისხლში ერთობისა, ერთია საკურთხეველი და ერთია ეპისკოპოსი პრესვიტერებთან და დიაკვნებთან ერთად, რომლებიც არიან ჩემი თანამწირველნი, რათა ყოველივე, რასაც კი აკეთებთ, აკეთოთ ღმრთის სადიდებლად" (Священномученик Игнатий Антиохийский. Послание к филадельфийцам. Глава 4. Имейте одну евхаристию. https://azbyka.ru/otechnik/Ignatij_Antiohijskij/poslanie-k-filadelfijtsam) (URL-ის მიმართვის თარიღი: 10.11.2020).

იმავეს ბრძანებს წმ. კლიმენტი რომაელიც (II-III) ს.), რომელიც ერეტიკოს ნოვაციანეს შესახებ წერს: "სახარების ამ "მცველმა" ნუთუ არ უწყის, რომ კათოლიკე (საყოველთაო - არქიეპ. პ.) ეკლესიაში უნდა იყოს ერთი ეპისკოპოსი?" განა სრულიად ცხადი არ არის, რომ აქ ერთ სამრევლო ეკლესიასა და მის ერთ საკურთხეველზეა საუბარი, რომელსაც მწყემსავს ერთი ეპისკოპოსი და რომელსაც წმ. კლიმენტი მთელი ეკლესიის საზოგადო სახელით -"კათოლიკედ" მოიხსენიებს?! (Евс. Памфил. Церковная история, гл. 42, § 7. Богосл. труды, № 25). ცხადია, არავინ იფიქრებს იმას, რომ წმ. ეგნატეს დროს ეკლესიას ჰქონდა მხოლოდ ერთი საკურთხეველი და ჰყავდა ერთი ეპისკოპოსი.

როგორც პროფ. ვლადისლავ ციპინი (15) აღნიშნავს: "II ს-ის პირველ ნახევარში მიმდინარეობდა ქრისტეანულ თემთა მოწყობის არსებითი ცვლილებები. ეკლესიაში საბოლოოდ ჩამოყალიბდა მღვდლობის სამდასოვანი იერარქია, რომელიც თავისი წარმომავლობით მოციქულთა საუკუნესთან იყო დაკავშირებული და რომელიც შეიცავდა ეპისკოპოსთა, პრესვიტერთა და დიაკვანთა ღმრთითდადგენილ ხარისხებს.

___________

15. ვლადისლავ ალექსანდრეს ძე ციპინი. ეკლესიის ისტორიკოსი და ღვთისმეტყველი. პროფესორი, საეკლესიო ისტორიის დოქტორი, საეკლესიო სამართლის დოქტორი, ღვთისმეტყველების კანდიდატი, საეკლესიო-პრაქტიკულ დისციპლინათა კათედრის გამგე, მოსკოვის სასულიერო აკადემიისა და მოსკოვის მირქმის სახელობის სასულიერო სემინარიის მასწავლებელი.
___________

ეპისკოპოსები (ბუკვალური თარგმანით ბერძნულიდან έπίσκοπος ნიშნავს "ზედამხედველს") - წარმოადგენენ ქრისტეანულ თემთა წინამძღვრებსა და მოციქულთა მემკვიდრეებს, რომელთაც სხვა ეპისკოპოსთა კრებითი ხელდასხმით მადლისმიერ-მემკვიდრეობითი კავშირი აქვთ მათთან. პირველ ეპისკოპოსებს ირჩევდნენ და აკურთხებდნენ თვით მოციქულები. წმიდა კლიმენტი (I-II სს.) წერდა: "მოციქულები წარგზავნილ იქნენ ჩვენი უფლისა და ღვთის - იესუ ქრისტეს მიერ, რათა ჩვენთვის ექადაგათ სახარება. ქრისტე წარმოაგზავნა ღმერთმა, ხოლო მოციქულები - ქრისტემ (რუს. თარგმ.: "Христос был послан от Бога, а апостолы - от Христа"). ქადაგებდნენ რა სხვადასხვა ქვეყნებსა და ქალაქებში, მორწმუნეთა ჯეროვანი სულიერი გამოცდის შემდეგ ისინი მომავალი მორწმუნეებისთვის ხელს ასხამდნენ მათ ეპისკოპოსებად და დიაკვნებად" (Антология. Раннехристианские отцы Церкви. Мужи апостольские и апологеты. Брюссель, 1978. С. 69).

"მოციქულთა ეპოქის შემდეგ, დროთა განმავლობაში დაწესდა, რომ ეპისკოპოსის არჩევაში მონაწილეობა უნდა მიეღოთ უახლოეს თემთა ეპისკოპოსებსაც, ასევე კლერიკოსებსა და ხალხს, რომლებიც ხელდასასხმელის კეთილსინდისიერებას ადასტურებდნენ. პროტოპრესვიტერ ალექსანდრე შმემანის (1921-1983) თქმით, II საუკუნის საეკლესიო ცხოვრებაში ეპისკოპოსი "თავისი ეკლესიისთვის იყო თვით ქრისტეს ხატი - მეთაური და წყარო მისი ცხოვრებისა. მის გარეშე არაფერი უნდა გაკეთებულიყო ეკლესიაში, რადგან მისი მსახურება, მისი განსაკუთრებული ნიჭი სწორედ იმაში მდგომარეობდა, საიდუმლოთა მიერ ქრისტეანთა კრებული ქრისტეს სხეულად გარდაესახა. ის აღასრულებდა ნათლისღებას, ევქარისტიას..."" (Александр Шмеман, протопресвитер. Исторический путь Православия. М., 2007. С. 48) (ციტ. ვ. ციპინი. იქვე).

მაგრამ, ისტორიული თვალსაზრისით, აუცილებელია აღინიშნოს ერთი უმნიშვნელოვანესი ვითარება: იმ დროს, როდესაც წმიდა ეგნატე ღმერთშემოსილის ეპისტოლეებში ფიქსირდება კრისტალურად ნათელი სწავლება სამდასოვან სამღვდლო იერარქიაზე თავ-თავიანთი სახელწოდებებით, რომელიც დღესაც გამოიყენება, მის თანამედროვეებში, მათ შორის მათზე უმცროსებთანაც, ვაწყდებით ტერმინოლოგიას, რომელიც, ცნობილი აზრით, განეკუთვნება ახალაღთქმისეული წერილის ეკლესიოლოგიურ ლექსიკას. ასე მაგალითად, ფილიპელთა მიმართ ეპისტოლეში მოციქული პავლე მიმართავს მათ სურვილით: "პავლე და ტიმოთე, იესო ქრისტეს მონები, - ყველა წმიდას ქრისტე იესოში, რომელნიც არიან ფილიპეში, ეპისკოპოსებითა და დიაკვნებითურთ" (ძვ. ქართ.: "პავლე და ტიმოთე, მონანი იესუ ქრისტესნი, ყოველთა წმიდათა ქრისტე იესუჲს მიერ, რომელნი ხართ ფილიპეს შინა, ეპისკოპოსთა თანა და დიაკონთა") (ფილიპ. 1:1), საიდანაც შეიძლება დავასკვნათ, რომ ფილიპელებში მსახურებდა არაერთი ეპისკოპოსი და, რომ შედეგად, მხოლოდ ერთი მათგანი იქნებოდა თემის წინამძღვარი და არა ყველა.

მღვდელმოწამე კლიმენტი რომაელი (I-II სს.) კორინთელთა მიმართ ეპისტოლეში, ერთი მხრივ, წერს იმის შესახებ, რომ მოციქულები, "როდესაც ქადაგებდნენ სხვადასხვა ქვეყანასა და ქალაქებში ... პირველ მორწმუნეებს სულიერი გამოცდის შემდეგ ხელს დაასხამდნენ ეპისკოპოსებად და დიაკვნებად მომავლ მორწმუნეთათვის", მეორე მხრივ კი - იმავე ეპისტოლეში, კორინთელ ქრისტეანებს, არ ახსენებს რა მათ ეპისკოპოსს, მოუწოდებს "დაემორჩილონ პრესვიტერებს" (Антология. Раннехристианские отцы Церкви. Мужи апостольские и апологеты. С. 78).

და კიდევ, როგორც ვ. ვ. ბოლოტოვი (1853-1900) (16) შენიშნავს: "პოლიკარპეს ეპისტოლეში არსად შეიმჩნევა მკაფიო ზღვარი ეპისკოპოსებსა და პრესვიტერებს შორის. იუსტინესთან ჩვენ ვიცით მხოლოდ წინამძღვარი; ჰერმესთან ასევე ვერ ვპოულობთ ადგილს, სადაც ეპისკოპოსი გამოყოფილი იქნებოდა მისდამი დაქვემდებარებულ პრესვიტერთაგან. შემდეგ ირინეოსი... გამოთქმებს "ეპისკოპოსი" და "პრესვიტერი" შერეულად იყენებდა: ეკლესიების წინამძღვართა ჩამოთვლისას მათ ხან ეპისკოპოსთა მემკვიდრეებს უწოდებს, ხან კიდევ პრესვიტერთა მემკვიდრეებს. რომის ეპისკოპოსები ვიქტორამდე მასთან პრესვიტერებად იწოდებიან. პოლიკარპე სმირნელიც "ნეტარი პრესვიტერია"" (Болотов В.В. Лекции по истории Древней Церкви. М., 1994. Т. 2. С. 456).

___________

16. ვასილი ვასილის ძე ბოლოტოვი (1853-1900). ეკლესიის მართლმადიდებელი ისტორიკოსი. საიმპერატორო მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი.

___________

"გვიანდელი ეპოქის ქრისტეანი მწერლები სხვადასხვანაირად განმარტავდნენ მოციქულთა და მოციქულებრივ კაცთა ეპოქის ტერმინოლოგიის განსხვავებას იმისგან, რაც ეკლესიაში საბოლოოდ, უკიდურეს შემთხვევაში, II საუკუნის მიწურულისთვის ჩამოყალიბდა, მაგრამ მკაფიოდ დასტურდება მღვდელმოწამე ეგნატეს ეპისტოლეებში. ასე მაგალითად, ნეტ. თეოდორიტე (IV ს.) მიიჩნევდა, რომ "სამი საეკლესიო დასიდან მოციქულთა დროს ყოველი არსებობდა მკაცრად განსაზღვრული სახელწოდებით, თუმცა არა იმგვარით, როგორსაც ის ატარებს IV-V საუკუნეებში, კერძოდ: დიაკვნები იწოდებოდნენ დიაკვნებად, პრესვიტერები - პრესვიტერებად და ეპისკოპოსებად, ხოლო ეპისკოპოსები - მოციქულებად" (Болотов В.В. Лекции по истории Древней Церкви. М., 1994. Т. 2. С. 453).

ნეტ. იერონიმე (IV-V სს.) მიიჩნევდა, რომ თავდაპირველად ეპისკოპოსად და პრესვიტერად განურჩევლად იწოდებოდა ერთი და იგივე ხარისხი, მაგრამ შემდგომში პირველი პრესვიტერი გახდა ნამდვილი ეპისკოპოსი ამ ტერმინის გვიანდელი მნიშვნელობით. ამგვარად, მისი თვალსაზრისით, II საუკუნეში საეკლესიო წყობა დაექვემდებარა ტრანსფორმაციას. საეკლესიო მოწყობის ევოლუციის ამავე ვერსიას ემხრობა სხვა რუსი ავტორიც, კერძოდ, პროტოპრესვიტერი ნიკოლოზ აფანასიევი, რომლის აზრითაც, ეპისკოპოსის ხარისხი გაჩნდა იმ "ადგილიდან, რომელიც უხუცეს პრესვიტერს ეპყრა ევქარისტულ შეკრებაში"; ამასთან, "ძირითადი ფაქტორი, რომელმაც გამოიწვია უხუცესი პრესვიტერის გარდაქმნა ეპისკოპოსად, იყო მღვდელმთავრობის განსაკუთრებული მსახურება". თვით "მღვდელმთავრობის" იდეა, როგორც პროტოპრესვიტერი ნიკოლოზ აფანასიევი მიიჩნევს, მომდინარეობდა იუდეველობის მხრიდან. იმ პატივისცემის პირობებში, რომლითაც ძველაღთქმისეული წმიდა წერილის წიგნები სარგებლობდა საეკლესიო წრეებში, სწავლებას ძველაღთქმისეულ მღვდელმთავრობაზე უნდა ჰქონოდა მიმზიდველი ძალა" (Афанасьев Николай, протоиерей. Церковь Духа Святого. Рига, 1994. С. 239, 253–254).

"ადრეულ ქრისტეანულ მწერლებში ტერმინოლოგიური განსხვავების ყველაზე დამაჯერებელ ინტერპრეტაციას გვთავაზობს წმ. იოანე ოქროპირი (IV ს.), რომელიც ამტკიცებდა, რომ "მოციქულთა პერიოდში საეკლესიო ხარისხები სულაც არ იწოდებოდნენ ისე, როგორც IV-V საუკუნეებში" და "რომ მაშინ ტერმინოლოგია ჯერ კიდევ არ იყო მყარი: ეპისკოპოსი იწოდებოდა ეპისკოპოსადაც, პრესვიტერადაც და დიაკვნადაც კი; პრესვიტერებიც ეპისკოპოსებად და პრესვიტერებად იწოდებოდნენ. მომდევნო პერიოდში ტერმინოლოგია ჩამოყალიბდა - ეპისკოპოსთა ნომინალური ამაღლებით (მათი წოდება პრესვიტერთა და დიაკვანთა მოკრძალებული სახელებით მიტოვებულ იქნა)" (Болотов В.В. Лекции по истории Древней Церкви. С. 454).

ამგვარად, "წმ. იოანე ოქროპირი ტერმინოლოგიის ევოლუციას არ აიგივებს თვით სამდასოვანი იერარქიის პრინციპის ევოლუციასთან, რომელიც მოციქულებმა, რა თქმა უნდა, უეჭველად მღვდელმთავრობის, მღვდლობისა და ლევიტელობის ძველაღთქმისეულ ხარისხთა შესაბამისად დააწესეს და რომლებიც ქრისტეანული სამღვდელოების წინასახეებს წარმოადგენდნენ" (იქვე).

"ეკლესიის ისტორიის პირველ საუკუნეებში ეპისკოპოსი იმოფებოდა ყოველ ქალაქში, სადაც კი ქრისტეანული თემი არსებობდა; მისი ოლქის, ანუ ქალაქისა და მისი მიმდებარე დასახლების სახელწოდება იყო - პარიკია. შემდგომში ამ სიტყვისგან წარმოსდგა ტერმინი "პაროქია", რომელიც სამრევლოს აღნიშნავს. ეს ყველაფერი მხედველობაში უნდა გვქონდეს, რათა არ დავიბნეთ ძველ ტერმინებში, რომლებიც თავიანთი დანიშნულებით არ ემთხვევიან, მაგრამ ეტიმოლოგიურად დაკავშირებულნი არიან დღეს მიღებულ ტერმინებთან. მართალია, მოციქულთა მიერ დაარსებულ ეკლესიებს, რომლებიც მდებარეობდა დიდ მეგაპოლისებში ან მარტო პროვინციურ ცენტრებში, თავისი ავტორიტეტი ჰქონდა სხვა ქრისტეანული თემებისთვის, მაგრამ II საუკუნისთვის ეპისკოპოსები ჯერ კიდევ არ არიან დაკავშირებულნი ერთმანეთთან იურისდიქციული დამოკიდებულების კავშირით, საყოველთაო ეკლესიის ადგილობრივი სტრუქტურა ჯერაც არ იყო ჩამოყალიბებული.

პრესვიტერი (ბერძნულიდან თარგმანში ნიშნავს - "უხუცესს") და დიაკვნები ("მსახურები") ღვთისმსახურებას აღასრულებდნენ ეპისკოპოსის მეთვალყურეობის ქვეშ. მღვდელმოწამე ეგნატე მოუწოდებს ქრისტეანთ, პატივი მიაგონ მათ (პრესვიტერებსა და დიაკვნებს - არქიეპ. პ.) და დაემორჩილონ" (Антология. Раннехристианские отцы Церкви. Мужи апостольские и апологеты. С. 118) (Протоиерей Владислав Цыпин. Церковь эпохи апологетов. Часть 2. http://www.pravoslavie.ru/35507.html#_ftnref1)

ამრიგად, "პრესვიტერები ეპისკოპოსის დავალებით აღასრულებდნენ მღვდელმსახურებასა და საიდუმლოებებს. მაგრამ, საეკლესიო ცხოვრების გვიანდელი მოწყობისგან განსხვავებით, როდესაც ერთსა და იმავე ქალაქში არსებობდა რამდენიმე ტაძარი, როდესაც გაჩნდნენ ტაძრები და ქრისტეანული თემები სოფლის დასახლებებშიც, მაშინ მათში ღვთისმსახურებას აღასრულებდნენ პრესვიტერები. Xოლო II საუკუნეში, როდესაც, როგორც წესი (იშვიათი გამონაკლისის გარდა, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ყველაზე დიდ ქალაქებში - რომში ან ალექსანდრიაში, სადაც ქრისტეანთა რაოდენობა აღწევდა ათეულობით ათასს და ამიტომაც შეუძლებელი იყო მათი შეკრება ერთ ადგილას), ევქარისტიას ასრულებდა ეპისკოპოსი, რომელიც ამავე დროს იყო თემის მეთაური, პრესვიტერი მას მხოლოდ ემსახურებოდა და მხოლოდ მის არყოფნაში შეეძლო ლიტურგიის ჩატარება. მაგრამ ჯერ კიდევ მაშინ პრესვიტერები ასრულებდნენ ნათლისღებას, ასევე, უფლის ძმის იაკობის დარიგებით, ზეთისცხების საიდუმლოსაც: "ავადაა ვინმე? ეკლესიის ხუცესთ მოუხმოს, რათა ილოცონ მისთვის და ზეთი სცხონ უფლის სახელით. რწმენის ლოცვა იხსნის ავადმყოფს, უფალი აღადგენს მას, და თუ ცოდვა რამ ჩაუდენია, მიეტევება"" (იაკობი 514-15) (ციტ. Протоиерей Владислав Цыпин. Церковь эпохи апологетов. Часть 2. http://www.pravoslavie.ru/35507.html#_ftnref1)

ცნობილი დასავლელი ღვთისმეტყველი, ჰანს კრისტიან ფელმი (17) განიხილავს პროფ. ნ. აფანასიევის ეკლესიოლოგიას და ბრძანებს, რომ წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის დროს ადგილობრივ თემში სრულდებოდა ერთადერთი ევქარისტია და დაუშვებელი იყო მისი შესრულება საკუთარი თავისთვის. როგორც ნ. აფანასიევი წერს: "ქრისტიანთა მცირე ჯგუფის მიერ ევქარისტიის შესრულება ადგილობრივი ეკლესიის ერთობის დარღვევაა, რადგან ისინი განყოფენ უფლის ერთ სხეულსა და ერთ ბარძიმს" ("Совершение Евхаристии небольшой группой христиан является нарушением единства местной церкви, так как они разделяют одно Тело и одну Чашу Господа") (Н.Афанасьев. Церковь Духа Святого. С. 256. ციტ. К. Х. Фельми. 7.2. Евхаристическая экклезиология о. Николая Афанасьева. http://www.golubinski.ru/afanasiev/felmi72.htm)

___________

17. ჰანს კრისტიან ფელმი - გერმანელი ლუთერანელი პროფესორი. 2006 წელს მან მიიღო მართლმადიდებლობა. ფელმი ხაზს უსვამს, რომ ეს არის მისი პირადი გადაწყვეტილება და ბუნებრივი შედეგი მართლმადიდებლობის შესწავლისა, რასაც მან მთელი თავისი ცხოვრება მიუძღვნა. პროფ. ჰ. კ. ფელმი მრავალი საღვთისმეტყველო წიგნის ავტორია, რომლებიც მსოფლიოს სხვადასხვა ენებზეა თარგმნილი და გამოცემული. მის ერთ-ერთ ბოლო წიგნს ეწოდება `თანამედროვე მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების შესავალი~ (`Введение в современное православное богословие~). გამოიცა 2006 წელს. სწორედ ამ წიგნზე მუშაობის დროს მან საბოლოოდ გადაწყვიტა მიეღო მართლმადიდებლობა, რომელსაც ბავშვობიდან ელტვოდა (Известный лютеранский богослов к.х. фельми принял православие. http://www.pravoslavie.ru/21682.html)

___________

ჰ. კ. ფელმის თქმით, წმ. ეგნატესგანვე მოდის ნ. აფანასიევის ეკლესიოლოგიაში ადგილობრივი ეკლესიის იდეალური სტრუქტურის სახე: "ევქარისტია შეუძლებელია შესრულდეს წინამძღვრის გარეშე, რადგან სწავლება ევქარისტიის შესახებ წინამძღვრობის აზრს შეიცავს" (Н. Афанасьев. Церковь Духа Святого. С. 5. ციტ. К. Х. Фельми. 7.2. Евхаристическая экклезиология о. Николая Афанасьева. http://www.golubinski.ru/afanasiev/felmi72.htm)

"შემწირველი ყოველთვის ერთია, დანარჩენები კი თანამწირველები არიან. ევქარისტულ შეკრებაზე მღვდელმსახურებდა ის, ვისაც აქ ცენტრალური ადგილი ეპყრა. "სამადლობელს", რომელშიც ყველა მონაწილეობდა, სწირავდა ყოველთვის ერთი და იგივე, მაგრამ ყოველთვის სხვებთან ერთად: არც უფლის ერს შეეძლო მის გარეშე შეეწირა სამადლობელი და არც მას (ეპისკოპოსს - არქიეპ. პ.) შეეძლო ემსახურა ხალხის გარეშე, რადგან არა მარტო ის, არამედ ყველანი მღვდელმსახურნი იყვნენ უზენაესი ღმრთისთვის" (Н.Афанасьев. Церковь Духа Святого. С. 6) (ციტ. იქვე)

"ეპისკოპოსი, - განაგრძობს ჰ. კ. ფელმი, - წმ. ეგნატე ანტიოქიელის თქმით, არის "კაცი, რომელიც მოწოდებულია ერთობისკენ" (Св. Игнатий Антиохийский. К Филадельфийцам VIII. В: Писания мужей апостольских, Рига, 1994. С. 299). "რადგან წინამძღვარი წარმოადგენს და განასახიერებს თემის ერთობას, წმ. ეგნატეს თანახმად, "მხოლოდ ის ევქარისტია უნდა ჩაითვალოს ჭეშმარიტად, რომელსაც აღასრულებს ეპისკოპოსი, ან ის, ვისაც თვითონ დაავალებს". ამიტომაც, "სადაც იქნება ეპისკოპოსი, იქვე უნდა იყოს ერიც, ისევე როგორც, სადაც არის ქრისტე, იქვეა კათოლიკე ეკლესია"" (Св. Игнатий Антиохийский. К Смирнянам VIII. В: Писания мужей апостольских. С. 305) (იქვე).

შემდეგ პროფ. ჰ. კ. ფელმი წერს: "მართალია, აფანასიევის საეკლესიო მსახურებასთან დაკავშირებული კონცეფცია ძლიერ არის ორიენტირებული წმ. ეგნატე ანტიოქიელზე (განსაკუთრებით იხ. ნ. აფანასიევის Трапеза Господня. С. 29 и след.), მიუხედავად ამისა, ის სულაც არ მიიჩნევდა ამას თავდაპირველ პრაქტიკად" (Н. Афанасьев. Церковь Духа Святого. С. 139 и след.) (იქვე). "პირიქით, მასში ის ხედავდა მხოლოდ ადრინდელი პრაქტიკის ბუნებრივ განვითარებას და არა პირველდაწყებითი წყობის სარკისებურ ანარეკლს. პირველდაწყებით ეკლესიაში ლიტურგიის შესრულების დროს, მისი აზრით, ხელმძღვანელობდა პრესვიტერთა შორის უხუცესი. ევქარისტული ხელმძღვანელობა არ იყო იდენტური არც საეპისკოპოსო მსახურებისა, როგორც მას აღწერს წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი, და მით უმეტეს, არც გვიანდელი პრესვიტერული მსახურებისა" (იქვე).

"დღევანდელი ეპარქია, რომლის სათავეშიც დგას ეპისკოპოსი, - არ არის ის ადგილობრივი ეკლესია, რომელიც აღწერილია წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილთან. ეგნატესთვის ადგილობრივი ეკლესია და ევქარისტული თემი (შეკრება) - იდენტური ცნებებია. მაშინ, როდესაც დღევანდელი მართლმადიდებლური ეკლესიაში ეპისკოპოსი არის ადგილობრივი ეკლესიის წინამძღვარი, ხოლო ევქარისტული შეკრების წინამძღვრები არიან მისდამი დაქვემდებარებული პრესვიტერები (მღვდლები). დღევანდელი ადგილობრივი ეკლესია - ეს არის ეპარქია, ხოლო ევქარისტული თემი, შეკრება - სამრევლო" (იქვე). სწორედ აქ არის განსხვავება წმ. ეგნატეს დროინდელ და დღევანდელ ეკლესიურ მოწყობას შორის.

საინტერესოა ასევე აღინიშნოს, რომ "ყოველი ადგილობრივი ეკლესია თავის თავში მოიცავდა ყველა ადგილობრივ ეკლესიას, რადგან ის ფლობდა ღმრთის ეკლესიის სისრულეს, და ყველა ადგილობრივი ეკლესია შეერთებული იყო; რადგან ისინი ყოველთვის წარმოადგენდნენ ერთსა და იმავე ღვთის ეკლესიას" (Н.Афанасьев. Церковь Духа Святого. С. 237 и след.) (К.Х. Фельми. Введение в современное православное богословие. 7.2. Евхаристическая экклезиология о. Николая Афанасьева. М., 1999) http://www.golubinski.ru/afanasiev/felmi72.htm).

მაგრამ მოგვიანებით, ეპარქიების გამრავლებისა და ეკლესიის სამრევლო ორგანიზების პირობებში, როდესაც პრესვიტერებს (მღვდლებს) აბარებენ თავიანთ სამწყსოს, ანუ სამრევლოს, მღვდლები უკვე ქიროტონიის საიდუმლოში წინასწარ, ერთხელ და სამუდამოდ ღებულობენ ეპისკოპოსისგან ყველა იმ უფლებამოსილებას, რაც კი სამღვდლო ღვთისმსახურების პრეროგატივაში შედის, გარდა ქიროტონიისა, ტაძრის (საკურთხევლის) და მირონის კურთხევისა, რაც მხოლოდ ეპისკოპოსის უფლებამოსილებაა.

უკვე IV საუკუნეში ბრძანებდა წმ. იოანე ოქროპირი: "არცთუ დიდია განსხვავება პრესვიტერებსა და ეპისკოპოსებს შორის... ამიტომაც რაც მან (წმ. მოციქულმა პავლემ - არქიეპ. პ.) თქვა ეპისკოპოსთა შესახებ, შეგიძლია მიუყენო პრესვიტერებს" და იქვე აღნიშნავს თუ რა განსხვავებაა მათ შორის: "პირველნი (ე.ი. ეპისკოპოსები - არქიეპ. პ.) მხოლოდ ხელდასხმის უფლებით აღემატებიან მეორეთ (ანუ პრესვიტერებს - არქიეპ. პ.) - მარტოოდენ ამაშია მათი ხილული უპირატესობა პრესვიტერთა წინაშე" (Твор. св. Иоанна Златоустого, т. 11, Беседы в русск. пер. 1 Тим. беседа 11, изд. СПБ 1905 г., стр. 690).
არანაკლები სიძლიერითა აქვს გამოთქმული იგივე აზრი ნეტ. იერონიმეს (IV-V სს.), რომელიც ბრძანებს: "ხელდასხმის გარდა, რას აკეთებს ეპისკოპოსი ისეთს, რის გაკეთებასაც ვერ შეძლებდა პრესვიტერი" (ციტ. Н. П. Аксаков. Предания Церкви и предание школы. Москва 2000 г., стр. 81, სქოლიო).

ამრიგად, წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის ყველა გამონათქვამი, რომელიც ეხება ეპისკოპოსს და მის მნიშვნელობას ეკლესიაში, უკავშირდება მის დროინდელ (ანუ II საუკუნის) ეკლესიის სტრუქტურას, რომელიც თვითონაც განსხვავდებოდა თავდაპირველი ეკლესიის სრუქტურისგან. ბუნებრივია, რომ დღევანდელი ეკლესია სტრუქტურულად ასევე განსხვავებულია წმ. ეგნატეს დროინდელი ეკლესიისგან, რის გამოც დღეს "ეპარქია, რომლის სათავეშიც დგას ეპისკოპოსი, ის არ არის, რაც ადგილობრივი ეკლესია, რომელიც აღწერილია წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილთან" (Х. К. Фельми. Введение в современное православное богословие. 7.2. Евхаристическая экклезиология о. Николая Афанасьева. М., 1999) (http://www.golubinski.ru/afanasiev/felmi72.htm) ამიტომაც, დაუშვებელია წმ. ეგნატეს გამონათქვამები ეპისკოპოსისა და ეკლესიის მიმართებასთან დაკავშირებით მექანიკურად მივუყენოთ დღევანდელ საეკლესიო წყობას, მღვდლებისა და ეპისკოპოსების ურთიერთმიმართებას და ასევე, ეკლესიაში მათ მნიშვნელობას.

ბ) წმ. კვიპრიანე კართაგენელი (III ს.)

ვ. სინილშჩიკოვს მომდევნო "არგუმენტად" იმის შესახებ, თითქოსდა ეკლესია ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესიად არ იწოდება, მოჰყავს წმ. კვიპრიანე კართაგენელის გამონათქვამი: "... შენ უნდა გაიგო, რომ ეპისკოპოსი - ეკლესიაშია და ეკლესია - ეპისკოპოსშია და ვინც ეპისკოპოსთან არ არის, ის არც ეკლესიაშია" (წმ. კვიპრიანე კართაგენელი. წერილი №54. "ფლორენციუს პუპიანეს მგმობართა შესახებ"). "... დიაკვნებს უნდა ახსოვდეთ, რომ მოციქულები, ანუ ეპისკოპოსები და წინამძღვრები აირჩია თვით უფალმა, ხოლო დიაკვნები, ცაში უფლის ამაღლების შემდეგ, საეპისკოპოსი წოდების მსახურებად მოციქულებმა დააწესეს. ამრიგად, თუ გავბედავთ ღმრთის წინააღმდეგ ამხედრებას, რომელიც აწესებს ეპისკოპოსებს, მაშინ ჩვენს წინააღმდეგ ამხედრებას შეძლებდნენ დიაკვნებიც, რომელთაც ჩვენ ვაწესებთ" (წერილი №4. "როგაციანეს დიაკვნის შესახებ, რომელმაც ეპისკოპოსი შეურაცხყო) (Св. Киприан Карфагенский Письмо №4 "К Рогациану о диаконе, оскорбившем епископа").

აქ საქმე კიდევ უფრო მარტივად არის, ვიდრე წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილთან. წმ. კვიპრიანეს სიტყვები ამოწერილია მისი 45-ე წერილიდან ფლორენტიუს პუპიანესადმი. ეს უკანასკნელი უსაფუძვლო ცილისწამებებით თავს ესხმოდა წმ. კიპრიანეს და წერდა, რომ მის გამო ეკლესია განბნეულია. ეპისკოპოსისგან უსაფუძვლოდ განდგომილ და ამხედრებულ პუპიანეს კიპრიანე ასწავლის, რომ ღმრთის ნების გარეშე დედამიწაზე არაფერი ხდება. მით უმეტს, მის გარეშე არ მოხდება მღვდლის განწესება ეკლესიაში. ამის დასტურად მას მოჰყავს არა მხოლოდ ადგილები წმ. წერილიდან, არამედ გამოცხადებაც კი, რომელიც მას, კიპრიანეს, ჰქონდა ღმრთისგან და რომელმაც უთხრა: "ვისაც არა სწამს ქრისტესი, რომელიც განაწესებს მღვდლებს ეკლესიაში, მას მოგვიანებით მოუწევს დაჯერება ღმრთისა, რომელიც შურს იძიებს თავის მღვდელთათვის" (Св. Киприан Карфагенский. Творения. Письмо к Флоренцию Пупиану о поносителях. Москва. 1999 г., стр. 590).

კიპრიანეს განმარტებით, ავაზაკებიც ემორჩილებიან თავიანთ ატამანს და პირუტყვებიც კი ერთგულებენ თავიანთ მეთაურს, საკუთარ ეპისკოპოსს განდგომილ პუპიანეს კი საღმრთო მსჯავრი მიუთვისებია და უდანაშაულო ეპისკოპოსზე გათავხედებულა.

ამით კიპრიანე პუპიანეს ასწავლის, რომ მართლმადიდებელი ეპისკოპოსის წინააღმდეგ ამხედრებით ის უმხედრდება თვით ქრისტეს, რომელიც ეკლესიაში მღვდლებსა და ეპისკოპოსებს განაწესებს. კიპრიანეს თქმით: "ჯიუტი და ამაყი ბრბო რომც განუდგეს ეკლესიას, ეკლესია არ განუდგება ქრისტეს - ხოლო ეკლესიას შეადგენს ერი, რომელიც ერთგულია თავისი მღვდლისა და სამწყსო, რომელიც მორჩილია თავისი მწყემსისა. (უწყოდე), რომ ეპისკოპოსი ეკლესიაშია და ეკლესია - ეპისკოპოსში და, თუ ვინმე ეპისკოპოსთან არ არის ის, არც ეკლესიაშია" (Св. Киприан епископ Карфагенский. Творения. Письмо 54. К Флорентию Пупиану. Москва 1999 г., стр. 590-596).

ამრიგად, ეკლესია მწყობრი დაწესებაა და მასში წამყვანი და უმთავრესი ადგილი უკავია ეპისკოპოსს. ამიტომაც, როდესაც პუპიანესნაირი ადამიანები ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე განუდგებიან თავიანთ მღვდელმთავრებს, ისინი განუდგებიან საღმრთო დაწესებასა და მწყობრს, რომელიც არის ქრისტეს მიერ დაწესებული ერთი სხეული და ერთი მთლიანობა. კვიპრიანეს სიტყვები უცილობლივ ამ კერძო შემთხვევის, მის გარშემო არსებული ვითარების გათვალისწინებით უნდა გავიგოთ ანუ, თუკი ვინმე უსამართლოდ დაადანაშაულებს ეპისკოპოსს, მას ცილისწამებად და წინააღმდეგობად შეერაცხება ამგვარი ქმედება, რამეთუ ამით საეკლესიო ერთობასა და სიმწყობრეს არის განდგომილი.

აქედან გამომდინარე, სიტყვებში: "ეპისკოპოსი ეკლესიაშია" გამოხატულია მხოლოდ ის აზრი, რომ ეპისკოპოსის ხარისხი ღმრთის მიერ არის დაწესებული ეკლესიის იერარქიული სიმწყობრისა და აღმშენებლობისთვის და მას, კიპრიანეს, როგორც ეპისკოპოსს, არანაირად არ უღალატია თავისი მოვალეობისთვის. ხოლო სიტყვებში: "ეკლესია ეპისკოპოსშია" ასახულია ის ჭეშმარიტება, რომ ქრისტეს ეკლესიის მთლიანობა არა მხოლოდ მის წევრთა ერთობლიობაში, არამედ, საზომისამებრ, მის თითოეულ წევრშიც არის გამოხატული ადგილისა და მსახურების შესაბამისად. ამ მხრივ, რა თქმა უნდა, იერარქიული აღმატებით თუ ვიმსჯელებთ, ეკლესია, მისი სისრულე, ეპისკოპოსის ხარისხში უფროა გამოხატული, ვიდრე უქვემოეს საეკლესიო დასებში.

გარდა ამისა, წმ. კიპრიანეს ზემოთ დამოწმებულ სიტყვებში არანაირად არ შეიძლება ვიგულისხმოთ ის აზრი, რასაც მოიაზრებენ მასში ჩვენი ოპონენეტები, თითქოსდა უეპისკოპოსოდ დარჩენილი (დაქვრივებული) ეკლესია ეკლესია არ არის. კერძოდ, ეპისკოპოსი შეუძლებელია იყოს ეკლესიაზე უმეტესი! ეკლესიაზე დიდი (ცხადია, არა გეოგრაფიული განვრცობის მიხედვით) არაფერია მთელ სამყაროში. ის არის ქრისტეს საიდუმლო (მისტიკური) სხეული, რომლის თავი არის თვით ქრისტე. ეპისკოპოსი არც თავია ეკლესიის (ის არის თავი, - ან მეთაური - მხოლოდ თავისი სამწყსოსი) და არც ქვაკუთხედი, რომ მთელი ეკლესია მხოლოდ მასში მოიაზრებოდეს და ეს ზემოთ, შესაბამის ადგილას საკმაოდ დეტალურად ვაჩვენეთ.

გამოთქმა: "ეკლესია - ეპისკოპოსშია" შეუძლებელია გულისხმობდეს ეპისკოპოსის აღმატებას ეკლესიაზე, თანაც ისეთს, რომ მის გარეშე უკვე აღარ იწოდებოდეს ეკლესიად, რამეთუ მაშინ ამავე ფრაზაში არსებული გამოთქმა "ეპისკოპოსი - ეკლესიაშია" იმის მაჩვენებელი იქნებოდა, რომ აქ ეკლესიაა აღმატებული ეპისკოპოსზე. ამდენად, ორი ურთიერთგამომრიცხავი აზრი უნდა მიგვეწერა წმ. მამისთვის, რაც დაუშვებელია. ხოლო "თუ ვინმე ეპისკოპოსთან არ არის, ის არც ეკლესიაშია", წმ. კიპრიანეს ვითარებიდან გამომდინარე, უნდა გავიგოთ ასე: "თუკი ვინმე (მართლმადიდებელ, კანონიერ, სჯულიერ) ეპისკოპოსთან არ არის (და არა უბრალოდ ეპისკოპოსთან, რამეთუ ურჯულო, უსამართლო და ერეტიკოსი ეპისკოპოსებიც არიან ქვეყანაზე), ის დაპირისპირებულია ეკლესიას და არ შეიძლება იყოს ეკლესიის წევრი". აი, სწორედ ამ აზრს აწვდის ფლორენტიუს პუპიანეს წმ. კიპრიანე, ხოლო ოპონენტები (ისტორიული ქვეტექსტიდან ამოგლეჯით) ამ გამონათქვამს სძენენ იმ შინაარსს, რომელიც აზრადაც კი არ ჰქონია წმ. მამას.

გ) წმ. იოანე ოქროპირი (IV ს.)

იმის სამტკიცებლად, თითქოსდა ეკლესია ეკლესია არ არის ეპისკოპოსის გარეშე, ვ. სინილშჩიკოვი და ძმანი მისნი კიდევ ერთ არგუმენტად იშველიებენ წმ. იოანე ოქროპირის გამონათქვამს. აი ისიც: "მოვედით ჩემთან, შვილებო, და ყურადღებით მისმინეთ ... ვინც ამ საყდარზე საერთო თანხმობით იქნება არჩეული, ხრიკებისა და ძალაუფლებისმოყვარების გარეშე, ჩემი მემკვიდრე იქნება; დაემორჩილეთ მას, როგორც მე მმორჩილებთ, რადგან არ შეიძლება ეკლესია დარჩეს ეპისკოპოსის გარეშე" ("Подойдите, дочери мои, и слушайте меня внимательно <…>. Кто-нибудь, возведенный на этот престол с общего согласия, без происков и властолюбия, будет моим преемником; покоритесь ему, как бы мне самому, ибо ЦЕРКОВЬ НЕ МОЖЕТ ОСТАВАТЬСЯ БЕЗ ЕПИСКОПА" (Диалог Палладия, епископа Еленопольского, с Феодором, Римским диаконом, повествующий о житии блаженного Иоанна, епископа Константинопольского, Златоуста) (ციტ. ვ. სინილშჩიკოვი. იქვე).

კონსტანტინოპოლიდან წმ. იოანე ოქროპირის ბოლო გასახლების წინ, კონსტანტინოპოლის საკათედრო ტაძრის დიაკონისებთან გამომშვიდობებისას, წმ. იოანემ მათ უთხრა: "არც ერთ თქვენგანს არ შეუძლია განეშოროს ეკლესიას, როგორც გჩვევიათ ხოლმე და, თუკი ეკლესიაში საჭიროებისამებრ ან საერთო თანხმობით დანიშნავენ ეპისკოპოსს, გმართებთ მორჩილება მისდამი, როგორც მე მმორჩილებდით, რამეთუ არ შეუძლია ეკლესიას, იყოს ეპისკოპოსის გარეშე" (ან "ეკლესია უეპისკოპოსოდ არ არსებობს") (Св. Иоанн Златоуст. Маргарит. Житие). სხვა თარგმანში ეს ადგილი ასე იკითხება: "ნურავინ თქვენთაგანი დაარღვევს იმ პატივისცემას, რომელიც მართებს ეკლესიისადმი. თუკი ვინმე აღსაყდრებული იქნება ამ კათედრაზე (იგულისხმება კონსტანტინოპოლის კათედრა, საიდანაც განდევნეს წმ. იოანე ოქროპირი - არქიეპ. პ.) და საერთო თანხმობით, ყოველგვარი ოინებისა და ძალაუფლებისმოყვარების გარეშე გახდება ჩემი მემკვიდრე (ანუ დაიკავებსო ჩემს ადგილს - არქიეპ. პ.), დაემორჩილეთ მას ისევე, როგორც მე მმორჩილებდით, რამეთუ არ შეიძლება, ეკლესია დარჩეს ეპისკოპოსის გარეშე" (Тьерри. Св. Иоанн Златоуст и императрица Евдоксия, стр. 247,цит. по Еп. Арсений Уральский. Оправдание старообрядствующей Христовой Церкви. Письма, изд. Китеж. Москва 1999 г., стр. 82).

უეჭველია, რომ აქ მხოლოდ კონსტანტინოპოლის საკათედრო ტაძარზეა ლაპარაკი, რადგან ეს ეკლესია კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ყველა ეკლესიის მეთაურად იწოდებოდა და არ შეიძლებოდა მღვდელმთავრის გარეშე დარჩენილიყო. მეორეც, შეუძლებელია, წმ. იოანე ოქროპირს ეგულისხმა საყოველთაო (როგორც ნიკონიანელები უწოდებენ "მსოფლიო") ეკლესია, რადგან მაშინ მთელ მსოფლიოში არსებობდა უამრავი მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი. აქედან წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვები: "არ შეიძლება ეკლესია დარჩეს ეპისკოპოსის გარეშე" (ან თუ გნებავთ: "ეკლესია უეპისკოპოსოდ არ არსებობს") გულისხმობს მხოლოდ ადგილობრივ ეკლესიას, თანაც მისი საპატრიარქოს მხოლოდ ერთ (თუმც მთავარ) ნაწილს - კონსტანტინოპოლის კათედრას.

თუკი წმ. იოანეს ამ სიტყვებს გავიგებთ იმ აზრით, როგორც ეს ჩვენს ოპონენეტებს ესმით და თუკი გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ წმ. მამამ ეს სიტყვები ბრძანა ერთ, ადგილობრივ ეკლესიასთან და მის მთავარ კათედრასთან მიმართებაში, მოგვიწევს ისეთი დასკვნის გაკეთება, რომ არც "ადგილობრივი ეკლესია არსებობს უეპისკოპოსოდ" და, მეტიც, კათედრის დაქვრივებაც შეუძლებელი ყოფილა. ეკლესიის ისტორიიდან კი ცნობილია უამრავი ფაქტი, როდესაც დაქვრივებულა არა მხოლოდ ცალკეული კათედრები, არამედ მთელი ადგილობრივი ეკლესიებიც. მაგალითად, ისტორიკოს ბარონის (1607 წ.) ცნობით: "კართაგენში ცამეტი წლის განმავლობაში არ იყო მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი" (Бароний. Лето Господне 452, число 8, лист 517, оборот (о вдовстве в Африце). цит. В. Т. Зеленков. "Выписки из святоотеческих и других книг служащих к изучению различных сторон церковной жизни. Часть 2. Москва 1911 г., стр. 105).

იმავე ოლქის ქრისტეანთა შესახებ ბარონი გვამცნობს: "... გვირჩევნია, უეპისკოპოსოდ ვიყოთ (ვიდრე თანავეზიაროთ არიანელებს, ამბობდნენ მართლმადიდებელ ქრისტეანთა უხუცესები), ოღონდაც გადაარჩინოს ქრისტემ თავისი ეკლესია... რომელიც ეპისკოპოსის გარეშე ქვრივობდა ოცდაოთხი წელი" (Бароний. Лето Господне 480, число 1, лист. 543 (о втором вдовстве), там же, стр. 105).

ამდენად, წმ. იოანე ოქროპირიც საყოველთაო ეკლესიის დაქვრივებაზე კი არ ლაპარაკობს, არამედ ზემოთ დამოწმებულ სიტყვებში გულისხმობს ოდენ ერთ, კონსტანტინოპოლის სამღვდელმთავრო კათედრას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენი ოპონენტები, რომლებიც მათთვის ჩვეული ბუნდოვანებითა და არაობიექტურობით აშუქებენ ძველმართლმადიდებელთა დამოკიდებულებას ეკლესიის დაქვრივების შესახებ, ცდილობენ, წმიდა მამათა გამონათქვამები, რომლებიც ეხება მათ დროს არსებულ საეკლესიო წყობას და ვითარებებს, მიუყენონ ეკლესიის საზოგადო დაქვრივებას და საქმე ისე წარმოაჩინონ, თითქოსდა მამათა აზრით, უეპისკოპოსოდ რომელიმე ადგილობრივი თემის ან ეკლესიის დარჩენის შემთხვევაში ეკლესია მთლიანად უქმდებოდეს. ძველმართლმადიდებლებს არასოდეს უარუყვიათ ეპისკოპოსის მნიშვნელობა. ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, რომ სწორედ ამის გამო მოანდომეს მათ დიდი ძალისხმევა ეპისკოპოსის მოპოვებას (თუ როგორ და რამდენად კანონიკურად, ამას ქვემოთ განვიხილავთ), რაც დააგვირგვინეს კიდეც დიდი ლოდინის შემდეგ. ასე რომ არ ყოფილიყო, ძველმორწმუნენი თავს არ შეიწუხებდნენ ეპისკოპოსის ხარისხის აღდგენაზე და დარჩებოდნენ უეპისკოპოსოდ. არადა, ძველმართლმადიდებლობის ისტორიას ეპისკოპოსის ძიება და მისი აღდგენის მცდელობა წითელი ხაზივით გასდევს. ასე რომ, ეპისკოპოსი აუცილებელია ეკლესიაში (ისევე, როგორც სხვა დასები), მაგრამ მისი დროებითი არყოფნა, ანუ ეკლესიის დროებითი დაქვრივება ეკლესიას თავის ბუნებას, არსს ვერ დაუკარგავს, რადგან ის არის ქრისტეს სხეული და მისი თავი არის თვით ქრისტე.

სწორედ ამ კუთხით უნდა შევხედოთ წმიდა მამათა გამონათქვამებსაც, რომ "ეკლესია არ შეიძლება იყოს ეპისკოპოსის გარეშე". გარდა ამისა, ეს გამონათქვამი იმას კი არ ნიშნავს, რომ "ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესია ეკლესია არ არის", არამედ იმას, რომ, თუ ეკლესიას არ ეყოლება ეპისკოპოსი, მასში მოხდება ათასგვარი უწესივრობა და გაურკვევლობა, რაც ეკლესიის ცხოვრებას გაართულებს. ამის შესახებ ბრძანებს ნეტ. იერონიმე სტროდონელი (IV-V სს.), რომლის გამონათქვამსაც ძველმართლმადიდებელთა წინააღმდეგ იყენებს ვ. სინილშჩიკოვი. ნეტარი მამა ბრძანებს: "ეკლესიის კეთილდღეობა დამოკიდებულია უმაღლესი მღვდელმსახურის ხარისხზე: თუ მას არ მიეცემა განსაკუთრებული და სხვებზე აღმატებული ძალაუფლება, მაშინ ეკლესიაში გაჩნდება იმდენი სქიზმა, რამდენი მღვდელიც არის მასში. აქედან გამოდის ის, რომ ეპისკოპოსის ცხებისა და განკარგულების გარეშე არც პრესვიტერს და არც დიაკვანს უფლება არა აქვთ ნათლობის. ჩვენ ვიცით, რომ ამისი (ნათლობის - არქიეპ. პ.) უფლება ზოგჯერ ერისკაცსაც ეძლევა, თუ ამას აუცილებლობა ითხოვს" (бл. Иероним Стридонский Разговор против люцифериан// Библиотека творений св. отцов и учителей Церкви западных. Книга 6. Творения блаженного Иеронима Сридонского. Часть 4: Киев, 1880 - стр. 70).

ამრიგად, მამათა გამონათქვამები, რომ "არ შეიძლება ეკლესია იყოს ეპისკოპოსის გარეშე" ეხება ეკლესიის არა ონტოლოგიურ თვისებას, არამედ მის წყობას, უფლებრივ მხარეებს, ეკლესიის წესრიგს, რომელიც შეიძლება აირიოს მწყემსმთავრის არყოფნის შემთხვევაში. ასეთია წმიდა მამის აზრი. რაც შეეხება იმას, რომ პრესვიტერს უფლება არა აქვს, მონათლოს ეპისკოპოსის კურთხევის გარეშე, ზემოთ უკვე ვილაპარაკეთ, ამიტომ ამ თემაზე მეტად აღარ შევჩერდებით.

ვ. სინილშჩიკოვი თავისი "მამხილებელი არგუმენტაციის" მომდევნო პუნქტად გვისახავს წმიდა მოციქულთა 39-ე კანონს, რომელშიც ნათქვამია: "მღვდლებმა და დიაკვნებმა ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე არაფერი მოიმოქმედონ, რადგან მას აბარია ღვთის ერი და იგია მათ სულებზე პასუხისმგებელი".

რუსულ თარგმანში (სინილშჩიკოვის წყარო): "Апостольское правило 39. Пресвитеры и диаконы без воли епископа ничего да не совершают. ибо ему вверены люди господни, и он воздаст ответ о душах их" (ვ. სინილშჩიკოვი. იქვე).

საინტერესოა აღინიშნოს, რომ ვ. სინილშჩიკოვი წმიდა მამათა თხზულებებში და კანონიკურ განწესებებში ჩახედული ადამიანი ჩანს (როგორ იყენებს ამ ცოდნას, ეს სხვა საქმეა). აქვს გარკვეული თეოლოგიური ცოდნა-განათლებაც და სწორედ ეს გვაფიქრებინებს, რომ ვ. სინილშჩიკოვი პატიოსნებით არაფრით განსხვავდება ე. ჭელიძის ან ზ. ნოდიას მსგავს "მეცნიერთა" და "პუბლიცისტთაგან". საქმე ის არის, რომ საკმარისია ჩავიხედოთ წმიდა მოციქულთა 39-ე კანონის კომენტარებში, გავიგებთ - ხსენებული განწესება ეხება ეპითიმიების დანიშვნას, მათ შემოკლება-გახანგრძლივებას და არა საერთოდ ყოველივეს, რაც კი ეკლესიაში ხდება.

აი, როგორ განმარტავენ ამ განწესებას ცნობილი კანონისტები იოანე ზონარა (XII ს.) და ალექსი არისტინე (XII ს.):

ზონარა: პრესვიტერებს და დიაკვნებს, რომლებიც ადგილობრივი ეპისკოპოსის ძალაუფლების ქვეშ იმყოფებიან, არა აქვთ უფლება, რაიმე გააკეთონ თვითნებურად, მაგალითად, ვინმე დაუქვემდებარონ ეპითემიას ან განკვეთონ, ვინც უნდათ და როგორც უნდათ, ან კიდევ გახსნან განკვეთილი, ან შეუმცირონ ეპითემია, ან გაუხანგრძლივონ; რადგან ეს სამღვდელმთავრო ძალაუფლებას განეკუთვნება. და თუ ეპისკოპოსისგან არ მიიღებენ ამის ნებართვას, მსგავსი რამის გაკეთების უფლება მათ არა აქვთ ("Зонара. Пресвитерам и диаконам, состоящим под властью местного епископа, не позволено делать что либо самим по себе, например, подвергать епитимии и отлучать, кого и когда хотят, или разрешать отлучение, или уменьшать или продолжать; ибо это принадлежит архиерейской власти. И если не получат дозволение от епископа, ничего подобного делать им не дозволяется") (Правила святых апостол, святых соборов, вселенских и поместных, и святых отец с толкованиями. Москва. 1876 г. стр. 87).

არისტინე: "პრესვიტერს ან დიაკვანს არა აქვს უფლება, თავისი ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე ვინმე განკვეთოს, ან გაუზარდოს ეპითემია, ან კიდევ შეუმციროს, და ქნას რაიმე სხვა ამდაგვარი, რადგან ესპისკოპოსს აბარია ღვთის ერი და იგია მათ სულებზე პასუხისმგებელი".

სლავურ "მესაჭე" (Кормчая) წიგნშიც იგივეს ვკითხულობთ: "Без воли епископа своего, пресвитеры, или диаконы, да не творят ничтоже, тому бо суть поручены людие Господни. Толкование. Несть достойно пресвитеру, или диакону без повеления епископа своего, ни людей связовати, еже есть отлучати, или умножити, или умалити епитимию, сиречь запрещение, или оно что таковое творити, аще не будет дано им от епископа о том писание, сиречь приимати в покаяние, и вязать и разрешать, кроме того, не могут ничтоже творити. Яко епископу суть поручены Господни людие, и той хощет воздать слово о душах наших" (სლავური "მესაჭის" თარგმანს არ გთავაზობთ, რადგან ის სიტყვასიტყვით იმეორებს ზონარას და არისტინეს განმარტებას.

კიდევ უფრო მკაფიოდ აქვს განმარტებული ეს კანონი პატრიარქ თეოდორ ბალსამონს (XII ს.). ის ბრძანებს: "სიტყვები: "მღვდლებმა და დიაკვნებმა ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე არაფერი მოიმოქმედონ" - მიიღე არა საზოგადო აზრით, არამედ თქვი, რომ მათ უფლება არა აქვთ, ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე აღასრულონ რაიმე იმდაგვარი, რაც ეპისკოპოსის ძალაუფლებას ეკუთვნის, მაგალითად, არენდად გასცენ ეკლესიის ქონება და მისგან შემოსავალი მიიღონ, მორწმუნეებს დაადონ ეპითიმიები და სხვა ამდაგვარი. რამეთუ საეპისკოპოსო საგნების მართვა, როგორც კანონი ამბობს, და ადამიანთა სულებზე ზრუნვა მიენდო ეპისკოპოსს" ("Слова: пресвитерам и диаконам без воли епископа ничего не совершать - принимай не в общем смысле, но скажи, что они не имеют права совершать что либо принадлежащее епископу без воли его, например, отдавать в аренду недвижимое имущество церкви, получать с него доходы, следующие церкви, налагать епитимии и другое таковое. Ибо управление епископскими вещами, говорит правило, и души людей вверены епископу. Прочти 12-е правило второго никейского собора").

მეტად საყურადღებოა ახალმოწესე კანონისტის დალმატინო-ისტრიის ეპისკოპოსის ნიკოდიმ მილაშის (1845-1915) განმარტება. ეპისკოპოსი ნიკოდიმოსი წერს: "ზონარას აზრით, კანონში ლაპარაკია პრესვიტერებსა და დიაკვნებზე, რომელთაც თვითნებურად არაფრის კეთების უფლება არა აქვთ ეპარქიის ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე, მაგალითად: ეპითიმიას დაუქვემდებარონ ან განკვეთონ ვინმე ეკლესიიდან საკუთარი შეხედულებისამებრ, გახსნან ეპითემია, შეამცრიონ ან გააგრძელონ მისი ვადა, რადგან ეს მღვდელმთავრის ძალაუფლების კუთვნილებაა და არავისა აქვს რაიმე მსგავსის კეთების უფლება ეპისკოპოსის განსაკუთრებული ნებართვის გარეშე (Аф. Синт., II, 54.). ამავე აზრით განმარტავს ამ კანონს არისტინეც (Αф. Синτ., II, 54. По Аристину то же в Славянской Кормчей. Ср. архим. Иοанн, упом. соч., I, 185-186). ბალსამონი ამ კანონს განმარტავს საეკლესიო ქონების განკარგვის თვალსაზრისით და ამბობს, რომ კანონის სიტყვები: "მღვდლებმა და დიაკვნებმა, ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე არაფერი მოიმოქმედონ" არ უნდა გავიგოთ საზოგადო აზრით, არამედ მხოლოდ ისე, რომ ამ სასულიერო პირებს უფლება არა აქვთ, მოიმოქმედონ რაიმე ისეთი, რაც საეკლესიო ქონების მართვას ეხება, რადგან ამისი უფლება აქვს მხოლოდ ეპისკოპოსს და მისი ნების გარეშე არავის შეუძლია, არენდად გასცეს უძრავი საეკლესიო ქონება და ამ ქონებიდან მიიღოს შემოსავალი, ასევე, დაადოს ეპითემიები (სავარაუდოდ, საეკლესიო ქონების ბოროტად გამოყენების გამო) და ა. შ. (Аф. Синт., II, 54). ჩვენი აზრით, - წერს ეპისკოპოსი ნიკოდიმე, - ბალსამონის განმარტება უფრო პასუხობს საგანს, ვიდრე ზონარასი და არისტინესი, განსაკუთრებით იმიტომ, რომ ეს კანონი იმყოფება მოციქულთა სამ კანონს (38, 40 და 41-ე) შორის, რომლებშიც ლაპარაკია ერთსა და იმავე საგანზე, და ძნელი იქნებოდა განმარტება იმისა, თუ საიდან გაჩნდა მათ შორის 39-ე კანონი, თუკი მას იმავე აზრით არ გავიგებდით, რომ პრესვიტერებს და დიაკვნებს ეპისკოპოსის გარეშე არ შეუძლიათ რაიმე გააკეთონო საეკლესიო ქონების მართვასთან დაკავშირებით. თანაც, როგორ შეუძლიათ დიაკვნებს, ვინმეს ეპითემია დაადონ, როგორც არის ეს ნათქვამი ზონარას განმარტებაში?.." (Епископ Никодим (Милаш). Толкование на Правила Апостолов. Правило 39. http://www.pagez.ru/olb/198.php?id=39).

ყოველივე აქედან მკითხველმა განსაჯოს, რამდენად შეიძლება წმიდა მოციქულთა 39-ე კანონი, მხოლოდ იმიტომ, რომ მასში პრესვიტერს და დიაკვანს ეკრძალება, ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე განკარგოს საეკლესიო ქონება, უკავშირდებოდეს ეკლესიის დაქვრივების საკითხს და ადასტურებდეს აზრს, რომ "ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესია ეკლესია არ არის". თანაც, გასათვალისწინებელია ის მნიშვნელოვანი გარემოება, რომ მოციქულთა განწესებები (85 კანონი) შექმნილია პირველ საუკუნეებში, როდესაც, როგორც ეს წმ. ეგნატეს გამონათქვამის განხილვისას ვნახეთ, საეკლესიო წოდებათა ურთიერთმიმართება განსხვავდება იმისგან, რაც დღეს გვაქვს. ამის მიზეზიც იქვე ვნახეთ. ამიტომაც, სრულიად უადგილოა წმიდა მოციქულთა 39-ე კანონის დამოწმება ეკლესიის დაქვრივების საკითხთან დაკავშირებით.

დ) ნეტ. სიმეონ თესალონიკელი

ვ. სინილშჩიკოვის მომდევნო "არგუმენტი" გახლავთ ნეტ. სიმეონ თესალონიკელის გამონათქვამი: "არამედ ლიტურგიის სულიერი მღვდელმსახურების აღსრულება მღვდელმთავრის განკარგულების გარეშე, ცოდვის მიხედვით, ხელდასხმის გარეშე მღვდელმსახურებას წააგავს; რადგან შეკვრისა და გახსნის უფლება მხოლოდ ეპისკოპოსებს აქვთ და ამის შესახებ მრავალი განწესება მეტყველებს. ასეც უნდა იყოს: რადგან ეს უფლება ქრისტე ღმრთისგან მიეცა მხოლოდ მოციქულებს, მოციქულთა მიერ კი მათ მემკვიდრე ეპისკოპოსებს. აქედან გამომდინარე, პრესვიტერებს, ვითარც 70 მოციქულთა დასში მოაზრებულთ, უფლება არა აქვთ მიუტევონ ცოდვები, როგორც არ ჰქონდა ამისი უფლება ფილიპეს, შვიდთაგან ერთ-ერთ დიაკვანს. ხელის დადებით იწვევდნენ სულიწმიდას წმ. პეტრე და იოანე, ასევე დანარჩენებიც 12 მოციქულთაგან და მათი მემკვიდრე ეპისკოპოსებიც. შემდეგში მოციქულებმა ხელი დაასხეს მრავალთ 70-თაგან. მსგავსად ამისა, პრესვიტერებსაც, რომლებიც ეპისკოპოსისგან იღებენ ხელდასხმას, საეკლესიო კანონების თანახმად, შეუძლიათ ამისი აღსრულება ეპისკოპოსის განკარგულებისამებრ და მითითებისამებრ. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც მათ თავიანთი უფლებები უნდა განაკუთვნონ ეპისკოპოსებს, რომლებსაც ისინი უმეტეს ხარისხში ეძლევათ, რამეთუ პრესვიტერებს არა აქვთ უფლება, განსაჯონ ყოველივეს შესახებ. განსაკუთრებით არა აქვთ მათ უფლება, ეპისკოპოსის გარეშე გახსნან ცოდვები, რომლებზეც დადებულია აკრძალვა, იქნება ეს სისხლის სამართლის დანაშაული, დაცემა, მღვდელთა მიერ ფიცის გატეხა და ა. შ." (Святитель Симеон Фессалоникийский. Ответы на некоторые вопросы, предложенные ему от архиерея. https://azbyka.ru/otechnik/Simeon_Solunskij/otvety-na-nekotorye-voprosy-predlozhennye-emu-ot-arkhiereja).

აჰა, ყველა კითხვის პასუხი და ამ პასუხს თავისვე მტკიცებულების საწინააღმდეგოდ იმოწმებს თვით ვ. სინილშჩიკოვი. ის ადასტურებს, რომ მღვდელი ხელდასხმის დროს იღებს ეპისკოპოსისგან საიდუმლოთა აღსრულების უფლებას და არ საჭიროებს წარამარა მისგან ნებართვების აღებას, რაც ხშირ შემთხვევაში შეუძლებელია (უფრო დაწვრილებით ეს ზემოთ, წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვების განმარტებაში განვიხილეთ). ასეთ უფლებას ეპისკოპოსი მღვდელმსახურს უფორმებდა ისეთ კანონიკურ დოკუმენტში, რომელიც დღეს "ხელდასხმის სიგელის" სახელით არის ცნობილი.

ხელდასხმის სიგელი - ეს არის დოკუმენტი, რომელსაც ეპისკოპოსი აძლევს მღვდელმსახურს ნიშნად იმისა, რომ ადასტურებს მისი ხელდასხმის სინამდვილესა და სისწორეს, ასევე მიუთითებს მის ხარისხს და მისთვის მინიჭებულ უფლებებს. ხელდასხმის სიგელი არის უძველესი დაწესება. ჯერ კიდევ მოციქულთა პერიოდში ცნობილი იყო ე. წ. "წარმომადგენლობითი სიგელი" (იხ. მოციქულთა 12-ე და 33-ე კანონები), რომელთა გარეშე არც ერთი კლერიკოსი არ მიიღებოდა სხვა თემის (ეპარქიის) საეკლესიო თანაზიარობაში (იხ. IV მსოფლ. კრების 13-ე კანონი) (იხ. Ставленая грамота. წიკიპედია.ორგ).

კლერიკოსთა წარმომადგენლობით სიგელს ზოგჯერ "კანონიკურ" სიგელსაც უწოდებდნენ. სლავურ "მესაჭე" წიგნში (Славянская Кормчая) წმიდა მოციქულთა 33-ე კანონის განმარტებაში ამგვარ სიგელებს "ხელდასხმის სიგელები" ("ставильное писание") ეწოდება. IV-V საუკუნეებში აფრიკის ეკლესიებში მღვდელმსახურებს ეძლეოდათ სიგელები, რომლებშიც აღნიშნული იყო ხელდასხმის წელი და დღე ("რათა ადგილი არ ჰქონდეს კამათს უკანასკნელობის ან პირველობის შესახებ"), რაც განმტკიცებულ იქნა კართაგენის კრების 89-ე (100-ე) კანონით (იხ. დიდი სჯულისკანონი. საქ. საეკლ. კალენდარი. 1987 წ. გვ. 272-273). IV მსოფლიო კრების მე-6 კანონი კრძალავს ხელდასხმას ადგილის (ტაძრის) მითითების გარეშე, რომელშიაც არის გამწესებული ახალხელდასხმული: "მღვდლად, დიაკვნად და საეკლესიო მწყობრის ნებისმიერ წევრად პიროვნება ხელდასხმულ უნდა იქნეს არა ზოგადად, არამედ სახელდებით ქალაქის ან სოფლის რომელიმე ეკლესიას, სამარტვილოსა ან მონასტერზე. ამასთან დაკავშირებით წმიდა კრება ადგენს: ზოგადად ხელდასხმულისთვის ასეთი ხელდასხმა დაუმტკიცებელი უნდა იყოს. იგი არ დაიშვება არავითარი სამღვდლო საქმის მოქმედად მისი ხელდამსხმელის სამარცხვინოდ" (დიდი სჯულისკანონი. საქ. საეკლ. კალენდარი. 1987 წ. გვ. 218).

ამრიგად, საეკლესიო სიგელი ეს არის სასულიერო პირთა, ანუ "საეკლესიო მწყობრის ნებისმიერი წევრის" უფლებამოსილების ისეთი დამადასტურებელი დოკუმენტი, რომელიც მომდინარეობს ჯერ კიდევ მოციქულთა დროიდან და ნახსენებია წმიდა მოციქულთა (12-ე და 33-ე) და IV მსოფლიო კრების (11-ე და 13-ე) კანონებში. ზოგიერთ კანონში ასეთი შინაარსის სიგელი იწოდება "განსატევებელ" (VI მსოფლ. კრების 17-ე კანონი) ან "კანონიან" (ანტიოქიის კრების მე-8 კანონი) სიგელად. ეპისკოპოსები ამ სიგელებს აძლევდნენ პრესვიტერებსა და დიაკვნებს მათი ხელდასხმის კანონიერების დასტურად და დასამტკიცებლად იმისა, რომ არ არსებობს რამენაირი წინააღმდეგობა მათი მსახურებისათვის. ასეთი სიგელები გამოიყენებოდა ასევე სხვა ეპარქიაში გადასვლისას ან დროებით საკუთარი ეპარქიის საზღვრებს გარეთ ყოფნის შემთხვევაში. ... თავისი დანიშნულებით ის ემსგავსება დღეს არსებულ ხელდასხმის სიგელებს (იხ. Грамота. http://www.pravenc.ru/text/166369.html).

ასე რომ, სრულიად ვეთანხმებით წმ. სიმეონ თესალონიკელს და მასთან ერთად ვიტყვით: "პრესვიტერებსაც, რომლებიც ეპისკოპოსისგან იღებენ ხელდასხმას, საეკლესიო კანონების თანახმად, შეუძლიათ ამისი (საიდუმლოთა - არქიეპ. პ.) აღსრულება ეპისკოპოსის განკარგულებისამებრ და მითითებისამებრ. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც მათ თავიანთი უფლებები უნდა განაკუთვნონ ეპისკოპოსებს...".

მიტრ. ინოკენტი უსოვი წერს: "ნეტ. სიმეონის ეს სიტყვები აჩვენებს მხოლოდ იმას, რომ ეპისკოპოსი ყველგან და ყოველივეს მოქმედებს მღვდლისა და წმიდა მირონის მიერ, ასე რომ, ვინც მისგან ხელდასხმასა და მირონს ვერ მიიღებს, ვერც ნათლობას შეძლებს და ვერც სხვა საიდუმლოთა აღსრულებას. აი, რატომ არის ნათქვამი, რომ ეპისკოპოსის გარეშე ქრისტეანობა არ არსებობს. ხოლო ის, ვინც ეპისკოპოსისგან მღვდლად იქნება ხელდასხმული, მას უფლებაც აქვს და მოვალეც არის, შეასრულოს ნათლისღება, მირონცხება, ლიტურგია და საერთოდ, ყველა საეკლესიო საიდუმლო. მაშასადამე, ყოველივე ამის არსებობის შემთხვევაში ქრისტეანებიც დაიბადებიან, ეკლესიაც იარსებებს და მართლმორწმუნენიც ცხონდებიან" (Усов Иван. Церковь Христова временно без епископа. 24. Рассмотрение свидетельств из святых отец, будто епископы не могут погрешать. https://txt.drevle.com/text/ivan_usov-cerkov_hristova_vremenno_bez_episkopa). ასე თუ არ გავიგებთ ნეტ. სიმეონ თესალონიკელის ამ და კიდევ სხვა სიტყვებს, რომლებიც ეხება ეპისკოპოსებისა და პრესვიტერების უფლებამოსილების სახკითს, მაშინ ეს განმარტება წინააღმდეგობაში აღმოჩნდება არა მარტო ძველმართლმადიდებელთა, არამედ თვით ოფიციალური "მართლმადიდებელი" ეკლესიის პრაქტიკასთანაც, რომელსაც ეკუთვნის ვ. სინილშჩიკოვი.

ოფიციალური "მართლმადიდებელი" ეკლესიის მღვდლები (მთელ მსოფლიოში) მსახურობენ ისეთ ადგილებშიც, სადაც ახლომახლო არ იმყოფება ეპისკოპოსი და მღვდელს გააჩნია საკუთარი სამრევლო. შორს რომ არ წავიდეთ, ამის ნიმუშად შეგვიძლია განვიხილოთ თუნდაც საქართველოს ოფიციალური ეკლესიის პრაქტიკა. ქართულ სოფლებში უამრავი ეკლესიაა, სადაც ტარდება საეკლესიო საიდუმლოებები. მეტიც, თვით ეპისკოპოსთა ეპარქიებში (მაგალითად მცხეთა-თბილისის ეპარქიაში) უამრავი ტაძარია, სადაც მღვდელს ჰყავს საკუთარი მრევლი და ადგილზე ემსახურება მართლმადიდებელ ქრისტეანებს: ნათლავს, იღებს აღსარებას, ატარებს ლიტურგიას და აძლევს ზიარებას. გამოდის, რომ წმ. სიმეონის სიტყვებს არ ასრულებს თვით ოფიციალური ეკლესიაც კი. მის პრაქტიკაში ეს წესი უკვე აღარ არსებობს. წმ. სიმეონის სიტყვებს ის აზრი რომ ჰქონდეს, როგორც ამას ჩვენი ოპონენტები გვაწვდიან, გაურკვეველი იქნებოდა, რაღა ფუნქცია ეკისრათ მღვდლებს თუნდაც ამ წმ. მამის ეპოქაში, ანუ XIV-XV სს-ში? და როგორ აღასრულებდნენ სოფლებში მცხოვრები მღვდლები აუცილებელ საეკლესიო საიდუმლოთ?

კეთილი, ბატონო, ქიროტონია მათ არ შეუძლიათ, მაგრამ ნუთუ XIV საუკუნის მამა იმას ბრძანებს, რომ მღვდლებს ეპისკოპოსის გარეშე არ შეუძლიათ ნათლობა, წმ. ევქარისტიის საიდუმლოს აღსრულება, მირონცხება და ა.შ.? რა თქმა უნდა, წმ. მამა არაფერ ამდაგვარს არ გულისხმობს, ასე ფიქრობენ მხოლოდ ჩვენი ოპონენტები.

ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ყოველივე ამის უფლებას მღვდლები ხელდასხმისთანავე იღებენ ეპისკოპოსისგან. ნუთუ მღვდელი, რომელსაც შორეულ ადგილებში ან მიყრუებულ სოფლებში უწევს ღვთისმსახურება, თითოეული ნათლობის ან ლიტურგიის ჩატარების ნებართვის ასაღებად ეპისკოპოსთან უნდა მირბოდეს და შემდეგ ისევ უკან მორბოდეს და ასე მიდი-მოდიოდეს ყოველ იმ შემთხვევაში, როგორც კი ვინმე მოსანათლავი გამოჩნდება (ლიტურგიას ხომ მღვდელი ყოველდღე თუ არა, ყოველ კვირადღეს და დიდი წმინდანების, ღვთისმშობლისა და საუფლო დღესასწაულებზე უნდა ასრულებდეს)?! საინტერესოა, ჩვენი ოპონენტების "მღვდლები" თუ მიდი-მოდიან ამგვარი ნებართვის ასაღებად?! როგორც ჩვენ ვიცით, - არა, არ "მიდი-მოდიან"! რატომ? - იმიტომ, რომ დღეისთვის (და ასე იყო ეს თუნდაც XVII საუკუნიდან მოყოლებული) მღვდლებს ამის უფლებამოსილება ეძლევათ მღვდლად ხელდასხმის საიდუმლოში. მეტიც, ამის უფლება მათ ჰქონდათ უფრო ადრინდელ საუკუნეებშიც, როგორც ბრძანებენ ამას წმ. იოანე ოქროპირი და ნეტ. იერონიმე.

წმ. იოანე ოქროპირის სწავლებით: "არცთუ დიდია განსხვავება პრესვიტერებსა და ეპისკოპოსებს შორის... ამიტომაც რაც მან (წმ. მოციქულმა პავლემ - არქიეპ. პ.) თქვა ეპისკოპოსთა შესახებ, შეგიძლია მიუყენო პრესვიტერებს" და იქვე აღნიშნავს თუ რა განსხვავებაა მათ შორის: "პირველნი (ე.ი. ეპისკოპოსები - არქიეპ. პ.) მხოლოდ ხელდასხმის უფლებით აღემატებიან მეორეთ (ანუ პრესვიტერებს - არქიეპ. პ.), - მარტოოდენ ამაშია მათი ხილული უპირატესობა პრესვიტერთა წინაშე" (Твор. св. Иоанна Златоустого, т. 11, Беседы в русск. пер. 1 Тим. беседа 11, изд. СПБ 1905 г., стр. 690).

ხოლო ნეტ. იერონიმეს (IV-V სს.) თქმით: "ხელდასხმის გარდა, რას აკეთებს ეპისკოპოსი ისეთს, რის გაკეთებასაც ვერ შეძლებდა პრესვიტერი" (ციტ. Н. П. Аксаков. Предания Церкви и предание школы. Москва 2000 г., стр. 81, სქოლიო).

ამრიგად, როგორც ზემოთ დამოწმებული სხვა მამები, ასევე წმ. სიმეონიც არ ლაპარაკობს საყოველთაო ეკლესიის დაქვრივებაზე. მეტიც, ის არც ადგილობრივი ეკლესიისა თუ რომელიმე კათედრის დაქვრივებაზე მსჯელობს. წმ. სიმეონ თესალონიკელი განმარტავს ეპისკოპოსის რაობას, მის ადგილსა და მნიშვნელობას ეკლესიაში, რაც არასოდეს უარუყვიათ ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთ.

წმ. სიმეონის ზემოთ დამოწმებულ სიტყვებს ის აზრი რომ მივანიჭოთ, რასაც ოპონენტები ანიჭებენ, მაშინ აფრიკის ოლქის დაქვრივების პერიოდში გაუქმებულა აფრიკის ეკლესია და, რაკიღა იქ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში არ იყო მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი, აფრიკელებს არ ჰქონიათ არც საკურთხეველი, არც წმინდა მირონი, არც ნათლისღება და, თქვენ წარმოიდგინეთ, ისინი ქრისტეანენიც კი არ ყოფილან, რადგან ცნობილია, რომ "კართაგენში ცამეტი წლის განმავლობაში არ იყო მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი" (Бароний. Лето Господне 452, число 8, лист 517, оборот (о вдовстве в Африце). цит. В. Т. Зеленков. "Выписки из святоотеческих и других книг служащих к изучению различных сторон церковной жизни. Часть 2. Москва 1911 г., стр. 105).

იმავე ოლქის ქრისტეანთა შესახებ ისტორიკოსი ბარონი გვამცნობს: "... გვირჩევნია უეპისკოპოსოდ ვიყოთ (ვიდრე თანავეზიაროთ არიანელებს, ამბობდნენ მართლმადიდებელ ქრისტეანთა უხუცესები), ოღონდაც გადაარჩინოს ქრისტემ თავისი ეკლესია... რომელიც ეპისკოპოსის გარეშე ქვრივობდა ოცდაოთხი წელი" (Бароний. Лето Господне 480, число 1, лист. 543 (о втором вдовстве), там же, стр. 105).

გასაგებია, რომ კართაგენში ათეული წლის განმავლობაში მღვდლები ხელს ვერავის დაასხამდნენ, მაგრამ საინტერესოა, ამ წლების პერიოდში ვისგან იღებდნენ ისინი ნათლობის, ლიტურგიის და სხვა საეკლესიო სიადუმლოებების ჩატარების უფლებას? მათ ეს უფლება ხელდასხმიდანვე ჰქონდათ მიღებული თავიანთი ეპისკოპოსებისგან.

ალბათ, გასაგები უნდა იყოს, რომ ნეტ. სიმეონ თესალონიკელის გამონათქვამის დამოწმება ვითომცდა იმის საჩვენებლად, რომ "ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესია ეკლესია არ არის", ისეთივე უაზროა, როგორც სხვა შემთხვევებში, რომლებიც ზემოთ უკვე განვიხილეთ.

არსებობს კიდევ ერთი "არგუმენტი", რომელსაც ახალმოწესეები გამოთქვამენ ძველმართლმადიდებელთა მიმართ. რამდენიმე წლის წინ ამგვარი "არგუმენტით" გამოდიოდა აწ გარდაცვლილი გ. გაბაშვილი თავის ალმანახ "ივერიის გაბრწყინების" რედაქციითურთ. ოპონენტები იმოწმებდნენ იერუსალემის 1672 წ. საეკლესიო კრების დადგენილებას მღვდელმთავრობის შესახებ, სადაც სხვათა შორის ნათქვამია შემდეგი: "სხვა უკეთურ შეხედულებათა შორის მწვალებელნი იმასაც ამტკიცებენ, რომ უბრალო მღვდელი და მღვდელმთავარი თანაბარნი არიან ერთურთს შორის და რომ შესაძლებელია ყოფნა მღვდელმთავრის გარეშეც! რომ რამდენიმე მღვდელს შეუძლია ეკლესიის ხელმძღვანელობა, რომ მღვდლად ხელდასხმა ოდენ მღვდელმთავარს კი არა, მღვდელსაც ხელეწიფება, ხოლო რამდენიმე მღვდელს მღვდელმთავრის ხელდასხმა ძალუძს - და ეს მწვალებელნი ქადაგებენ, თითქოს აღმოსავლეთის მართმადიდებელი ეკლესია იზიარებს მათ ამ შეცდომილებას. ამიტომ ჩვენ, აღმოსავლეთის ეკლესიაში ძველთაგანვე გაბატონებული შეხედულების შესაბამისად, ვადასტურებთ: - ეპისკოპოსის წოდება იმდენად აუცილებელია ეკლესიაში, რომ უიმისოდ არც ეკლესიას ეკლესიად, არც ქრისტიანს ქრისტიანად არამცთუ ყოფნა, სახელად წოდებაც კი არ ძალუძთ".

ამ სწავლებებს არაფერი აქვს საერთო ძველმართლმადიდებლობასთან!

ამიტომაც, ამ გაუგონარი ცილისწამების საპასუხოდ ვწერდით: "გარდა იმისა, რომ იერუსალემის ახალმოწესე რეფორმატორთა 1672 წლის კრება ძველმართლმადიდებელთათვის არავითარ ავტორიტეტს არ წარმოადგენს, მისი დადგენილება მღვდელმთავრობის შესახებ ყოვლად შეუძლებელია შეეხოს ძველმართლმადიდებელთ. თუნდაც იმიტომ, რომ ჩვენ არასოდეს შეგვიწყნარებია სწავლება იმის შესახებ, თითქოსდა "მღვდლად ხელდასხმა მღვდელსაც ხელეწიფებოდეს, ხოლო რამდენიმე მღვდელს ძალუძდეს მღვდელმთავრის (ეპისკოპოსის) ხელდასხმა". ამგვარი მწვალებლობის მქადაგებელი ერეტიკოსები, რაკიღა მიიჩნევდნენ, რომ "მღვდელი და მღვდელმთავარი თანაბარნი არიან", ლოგიკურად უნდა მისულიყვნენ იმ აზრამდე, რომ ხელდასხმა მღვდელსაც ხელეწიფება, აქედან კი სრულიად ბუნებრივად გამომდინარეობს დასკნა: რაკიღა მღვდელი იერარქიული ხარისხით თანაბარია ეპისკოპოსისა და ფლობს ქიროტონიის პრეროგატივას, ეპისკოპოსის საჭიროება უნდა გაუქმდეს. სწორედ ამიტომაც უშვებდნენ ეს ერეტიკოსები "მღვდელმთავრის გარეშე ყოფნის შესაძლებლობას...".

არაფერ ამდაგვარს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია არ ასწავლის!

ამგვარი სწავლების მიკერება ძველმორწმუნეთადმი აშკარა ცილისწამებაა!

მაგრამ სწორედ ამ ცილისწამებას არ ერიდება ქრისტეანული ზნეობისგან და მორალისგან აცრილი ზ. ნოდია. ის წერს: "აბა, უყურეთ: "ეს მწვალებლებიო" - ისე დააბრეხვა ხორავამ რომ ვითომც არ იცოდეს, ამ დადგენილების ავტორები (ე. ი. იერუსალიმის 1672 წლის კრების მონაწილენი - არქიეპ. პ.), რომ "სტაროვერებს" გულისხმობდნენ და ამით მან (ანუ მე - არქიეპ. პ.) არამარტო "სტაროვერებს" უწოდა მწვალებლები, არამედ თავის თავსაც გამოუტანა განაჩენი, რამეთუ ... სწორედაც, რომ ეკლესიის უეპისკოპოსოდ არსებობას იცავს, თავის ფსევდოეპისკოპოსობასაც ამით გადახაზავს!" (ზ. ნოდია. "ფიქრები ბოლო ჟამის საქართველოზე". გვ. 238-239).

უკვე არაერთხელ აღინიშნა, როგორ ეწინააღმდეგებიან ზ. ნოდია და ძმანი მისნი მათსავე მიერ აღიარებულ საეკლესიო კრებებსა და პატრიარქთა ანტილათინურ მრგვლივმოსავლელ ეპისტოლეებს ნათლობის საკითხებში. საინტერესოა, მაგრამ, როგორც ჩანს ისინი თავიანთ იერარქებს ამ საკითხში ავტორიტეტებად არ მიიჩნევენ და თუ მიიჩნევენ, რატომღაც მათ ნათქვამს "ერთი ყურიდან მეორეში უშვებენ". რაც შეეხება "პუბლიცისტ" ზ. ნოდიას მიერ კონკრეტული დადგენილების გააზრებას ძველმართლმადიდებლებთან მიმართებაში, ეს კვლავ მის არასათანადო "კვალიფიკაციას" უნდა მივაწეროთ.

საკმარისია განვიხილოთ 1672 წლის კრების მსჯელობა, რომ დავინახოთ, როგორი სწავლებების წინააღმდეგ გამოდიოდნენ კრების ეპისკოპოსები. გონიერ ადამიანს არ უნდა გასჭირვებოდა ხსენებული კრების დადგენილების ყურადღებით წაკითხვა და მისი გააზრება, მაგრამ იქ, სადაც ადამიანს სიძულვილი ეუფლება, იხშობა გონება და იკეტება ლოგიკური განსჯის უნარი. ასე ემართება ზ. ნოდიასაც. თავად განსაჯეთ: დადგენილებაში ნათლად წერია თუ ვის საწინააღმდეგოდ არის მიმართული იგი; აღმოსავლელი პატრიარქები ეწინააღმდეგებიან მათ, ვინც ამტკიცებს, რომ "უბრალო მღვდელი და მღვდელმთავარი თანაბარნი არიან ერთურთს შორის და რომ შესაძლებელია ყოფნა მღვდელმთავრის გარეშეც!" ანუ, ეს მწვალებლები, რაკიღა ამტკიცებდნენ მღვდლისა და ეპისკოპოსის ხარისხთა იდენტურობას, ცხადია, ეპისკოპოსის საჭიროებას ვერ ხედავდნენ და ამბობდნენ, რომ "რამდენიმე მღვდელს შეუძლია ეკლესიის ხელმძღვანელობა", რომ "მღვდლად ხელდასხმა ოდენ მღვდელმთავარს კი არა, მღვდელსაც ხელეწიფება, ხოლო რამდენიმე მღვდელს მღვდელმთავრის ხელდასხმა ძალუძს". აი, რა მოსაზრების წინააღმდეგ გამოვიდნენ თქვენ მიერ ხსენებული კრების მონაწილენი. ნუთუ ამისი წაკითხვა და გააზრება ასე რთული იყო?!

განა სრულიად ცხადი არ არის, რომ იერუსალემის ხსენებული კრების დადგენილება მღვდელმთავრობის შესახებ მიმართულია იმ მწვალებელთა წინააღმდეგ, რომლებიც მღვდლებთან გათანაბრების გამო უარყოფდნენ ეპისკოპოსის მნიშვნელობასა და საჭიროებას; და მართლაც, თუკი, როგორც ზოგიერთ ერეტიკოსს სწამს, ხელდასხმა მღვდელსაც შეუძლია, ყოვლითურთ ეპისკოპოსის თანასწორია და ძალუძს აღასრულოს ყოველივე ის, რაც ეპისკოპოსის პრეროგატივაში შედის, მაშინ ეკლესიაში ეპისკოპოსის არსებობის აუცილებლობა ნამდვილად არ დგას. ძველმორწმუნენი კი, პირიქით, მიუთითებენ ეკლესიაში საეპისკოპოსო ხარისხის აუცილებლობას. ასე რომ არ ყოფილიყო, მის ძებნას არ შეალევდნენ უზარმაზარ სახსრებსა და ენერგიას და თავის ეკლესიაში რომელიმე ეპისკოპოსის გადმოყვანაზეც არ იზრუნებდნენ.

ვფიქრობთ, გონიერ მკითხველს არ გაუჭირდება იმ განსხავების დანახვა, რაც ეპისკოპოსის მნიშვნელობის უარყოფასა და იძულებით დროებით დაქვრივებას შორის არის და იმ ცილისწამებასაც იოლად შეამჩნევს, რომლის მიკერებას ცდილობს ძველმორწმუნე მართლმადიდებელთადმი ახალმოწესეთა პროპაგანდისტული სისტემა. ამ სისტემის წარმომადგენელია ზ. ნოდიაც, რომელიც მჭიდრო კავშირში იყო გ. გაბაშვილთან და მისი რელიგიური ალმანახის რედკოლეგიასთან.

ამავე სისტემის წარმომადგენელია რუსი დოცენტი ვ. სინილშჩიკოვიც.

მართალია, როგორც უკვე ვთქვით, იერუსალემის 1672 წლის კრება არ ეხება ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანებს და მისი დადგენილებები სრულიად კონკრეტული ერეტიკოსების წინააღმდეგ არის მიმართული, მაგრამ ჩვენს ყურადღებას ამ კრების დადგენილებებში ერთი-ორი წინადადება მაინც იპყრობს.

ასე, მაგალითად: "ეპისკოპოსი ისევე აუცილებელია ეკლესიისთვის, როგორც სუნთქვა ადამიანისთვის და მზე სამყაროსთვის..." ("... епископ столь же необходим для церкви, сколько дыхание для человека и солнце для мира") (ვ. სინილშჩიკოვი. იქვე).

ეს ეპითეტები მისაღებია, მაგრამ ეპითეტი ამკობს, ალამაზებს ეპისკოპოსის მსახურების მნიშვნელობას, პოეტურად თუ ესთეტურად წარმოაჩენს მის სიდიადეს, რაც სულაც არ ნიშნავს, რომ ეს ასე უნდა იყოს პირდაპირი გაგებით. ეს ეპითეტები, უპირველეს ყოვლისა, ხაზს უსვამს ეპისკოპოსის არსებობის მნიშვნელობას. წინააღმდეგ შემთხვევაში ეკლესიის მთელი რაობა, მთელი არსი მხოლოდ ერთ დასში - ეპისკოპატში მოექცევა, ეკლესია მხოლოდ ეპისკოპატი აღმოჩნდება, ხოლო ეკლესიის დანარჩენი ნაწილი - ერისკაცნი, ბერ-მონაზვნები, სასულიერო კლერიკოსთა დასები არაფრისმაქნის ბრბოდ გადაიქცევა, რომელთაც აზრს და მნიშვნელობას ეპისკოპოსის ოდენ ფიზიკური ყოფნა აძლევს.

თითქოსდა ასეთი აზრი აქვს იერუსალემის ხსენებული კრების შემდეგ ფრაზას: "ეპისკოპოსის ხარისხი ისე აუცილებელია ეკლესიისთვის, რომ მის გარეშე არც ეკლესია ეკლესიად და არც ქრისტიანი ქრსიტიანად არა თუ შეუძლებელია არსებობდნენ, არამედ შეუძლებელია იწოდონ" ("Звание епископа так необходимо в церкви, что без него ни церковь церковью, ни христианин христианином не только быть, но и называться не может") (ვ. სინილჩშიკოვი. იქვე).

ამ მტკიცებულებას თუ იმ მხრივ შევხედავთ, რომ იერარქია და ყოველი საიდუმლო მომდინარეობს ეპისკოპოსისგან, როგორც იერარქიის ხელდამსხმელისგან, მაშინ - ცხადია, ეს სწორია.

მაგრამ, თუ იმ კუთხით გავიგებთ, რომ ეპისკოპოსი, როგორც ცალკე აღებული რამ, წარმოადგენს ასეთ ძალას, მაშინ გამოდის, რომ ეპისკოპოსობა ერთგვარი მაგიზმი ყოფილა. ასეთი სწავლება შეუძლებელია მართლმადიდებლური იყოს. არადა, ჩვენი ოპონენტების ფრაზები და მტკიცებულებები სწორედ ამ უკანასკნელს უჭერენ მხარს და ეპისკოპოსობას რაღაც მაგიურ ძალად წარმოაჩენენ, თანაც ისეთად, რომ მის გარეშე თურმე "ეკლესია არ არსებობს" და უეპისკოპოსო მრევლს, რაც გინდ ბევრი კლერიკოსი და მრევლი ჰყავდეს, შეუძლებელია ეკლესია ეწოდოს.

ამგვარ მტკიცებულებებში წარმოჩინდება ის ცთომილება, რომ ეკლესია მხოლოდ ეპისკოპოსთა დასია და ქრისტეც მხოლოდ მათი თავია და არა მთელი ეკლესიისა, რომელსაც სასულიერო წოდებებთან ერთად რიგითი ბერები და ერისკაცებიც შეადგენენ.

მაგრამ, როგორც ზემოთ არაერთხელ ვნახეთ და აქ კიდევ გავიმეორებთ, წმიდა მოციქულ პავლეს სწავლებით, ეკლესია არის ქრისტეს სხეული, რომლის წევრიც არის ყოველი ქრისტეანი. "თქვენ ერთად ქრისტეს სხეული ხართ, ცალ-ცალკე კი - მისი ასონი" (ძვ. ქართ.: "თქუენ ხართ ჴორცნი ქრისტესნი და ასონი ასოთა მისთაგანნი") (1 კორინთ. 12:27). მოციქულის სწავლებით, ჭეშმარიტი ეკლესია - ეს მორწმუნეთა უბრალო შეკრება ან ბიბლიის მკითხველთა საზოგადოება კი არ არის, არამედ საიდუმლო ღმერთკაცობრივი ორგანიზმი - ქრისტეს სხეული, რომელსაც განაცხოველებს სულიწმიდა. ქრისტეს შესახებ მოციქული ამბობს, რომ ღმერთმა "... ყველაფერი ფეხქვეშ გაუგო და დაუმორჩილა, და მისცა მას მთავრობა ყოველი ეკლესიისა, რომელიც არის მისი სხეული, ყოვლის აღმვსები ყოვლით" (ეფეს. 1:22, 23). წმიდა წერილის მკვლევარი ა. პ. ლოპუხინი წერს, რომ ეკლესიის განსაზღვრება "ქრისტეს სხეულად" განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ მიმართებით, რომ წარმოდგენას გვაძლევს თვით ეკლესიის შიდა ცხოვრების ხასიათზე. როგორც ჩვეულებრივი სხეული იზრდება და იმატებს, ასევე ქრსიტეს სხეულიც. როგორც ყოველ სხეულში თითოეულ ასოს აქვს თავისი დანიშნულება და მით ემსახურება მთელ სხეულს, ქრისტეს სხეულიც "ურთიერთმჭიდე სახსრებით მტკიცედ შეკრული, თვითეული ასოს ზომიერი ურთიერთშეწევნით იზრდება, რათა აღეშენოს სიყვარულში" (ეფეს, 4:16). ამგვარად, ეკლესიის ყველა წევრი აყალიბებს ერთ სხეულს, განცხოველებულს ერთი სულიწმიდის მიერ: "ერთია ხორცი და ერთია სული, ისევე, როგორც ხმობილნი ხართ თქვენი ხმობის ერთი იმედით" (ეფეს. 4:4).

ქრისტეანები ბიბლიაში ქრისტეს სხეულის წევრებად იწოდებიან: "ვინაიდან როგორც ერთ სხეულს ჩვენსას მრავალი ასო აქვს, მაგრამ ყველა ასოს როდი აქვს ერთი და იგივე საქმე, ასევე ჩვენც, მრავალნი, ერთი სხეული ვართ ქრისტეში, ხოლო ცალ-ცალკე ერთმანეთის ასოები ვართ" (ძვ. ქართ.: "ვითარცა ერთსა მას გუამსა მრავალ ასოებ აქუს, ხოლო ასოებსა მას ყოველსა არა იგივე საქმე აქუს, ეგრეთცა ჩუენ ყოველნი ერთ გუამ ვართ ქრისტეს მიერ, ხოლო თითოეული ურთიერთას ასოებ ვართ" (რომ. 12:4-5). ქრისტესთან ეკლესიის განსაკუთრებული სიახლოვე რომ აჩვენოს, მოციქული მას ქრისტეს სხეულს უწოდებს. ქრისტეში "მკვიდრობს ხორციელად ღვთაების მთელი სავსება" (ძვ. ქართ.: "რამეთუ მას შინა დამკჳდრებულ არს ყოველივე სავსებაჲ ღმრთეებისაჲ ჴორციელად") (კოლას. 2:9) და ჩვენც მოწოდებულნი ვართ მის სხეულში, რათა აღვივსოთ ღვთაების ამ სისავსით (კოლას 2:10). "ვინაიდან არავის არასოდეს მოსძულებია თავისი ხორცი, არამედ ისე უვლის და ასაზრდოებს, როგორც უფალი - ეკლესიას. რადგანაც მისი სხეულის ასოები ვართ, მისი ხორცთაგანნი და მისი ძვალთაგანნი" (ეფეს. 5:29-30) (ციტ. Апостол Павел о Церкви и ее членах. http://www.blagobor.by/article/person/paul-church).

აი, კიდევ რამდენიმე ამონაწერი წმიდა წერილიდან ეკლესიის შესახებ:

"უფლის იესო ქრისტეს ღმერთმა დიდების მამამ ... ყველაფერი ფეხქვეშ გაუგო და დაუმორჩილა, და მისცა მას მთავრობა ყოველი ეკლესიისა, რომელიც არის მისი სხეული, ყოვლის აღმვსები ყოვლით" (ეფეს. 1:17, 22-23).

"... ქრისტემ შეიყვარა ეკლესია და თავი გასწირა მისთვის, რათა სიწმიდით შეემოსა, მას შემდეგ, რაც გაწმინდა წყლის საბანელით და სიტყვით" (ეფეს. 5:25).

ვინაიდან, როგორც ერთია სხეული, მაგრამ მრავალი ასო აქვს, ხოლო ყოველი ასო, მათი სიმრავლის მიუხედავად, ერთი სხეულია, ასევეა ქრისტეც. რადგან ყველანი ერთი სულით მოვინათლეთ ერთ სხეულად, იუდეველნიც და ბერძენნიც, მონებიც და თავისუფალნიც, ასე რომ, ყველას ერთი სული გვაქვს ნასვამი. ... ხოლო თქვენ ერთად ქრისტეს სხეული ხართ, ცალ-ცალკე კი - მისი ასონი" (1 კორინბთ. 12:12-13, 27).

თვით "სხეულებრიობის" ცნება გულისხმობს, რომ მორწმუნეებს, რომლებიც ერთი უფლის რწმენით იყვნენ მონათლულნი, ერთი სულის მიერ ეძლევათ სხვადასხვა მადლისმიერი ნიჭები, რათა ეკლესიის "აღსაშენებლად" მიეცეთ სხვადასხვა მსახურებანი (შეად. 1 კორ. 12:4-13; რომ. 12:3-8).

როგორც სხეულში ყოველ წევრს, ყოველ ასოს თავისი მნიშვნელობა და დანიშნულება აქვს, რომლის მოქმედებითაც მუშაობს მთელი სხეულის სასარგებლოდ, ეკლესიაშიც, რომლის თავია იესუ ქრისტე, ეკლესიის ყოველი წევრი მთელ ეკლესიას უნდა ემსახურებოდეს იმისდა მიხედვით, თუ ვის რა ებოძა სულისგან. მოციქული პავლეც ბრძანებს: "ხოლო თვითეულ ჩვენგანს ქრისტესმიერი ნიჭის ზომისამებრ მიეცა მადლი" (ეფეს. 4:7).

როგორც წმიდა ბასილი დიდი ბრძანებს: "ეკლესიაში ერთ აზრად მოიცავს და ყოველ წევრს აერთებს ჭეშმარიტად ერთადერთი თავი, რომელიც არის ქრისტე" (Священник Григорий Дьяченко. Уроки и примеры христианской веры. Опыт катихизической хрестоматии. СПб., 1900. Стр. 420).

აი, ეს არის ეკლესია და წმიდა მოციქულ პავლეს ერთი სიტყვითაც და მინიშნებითაც კი არსად არაფერი უთქვამს, თითქოსდა მოციქულები ან ეპისკოპოსები მის საფუძველს წარმოადგენდნენ, ან კიდევ: ქრისტე იყოს თავი მხოლოდ მოციქულთა და მის მემკვიდრეთა და არა ყოველთა მორწმუნეთა. არადა, სწორედ ამას ამტკიცებენ ჩვენი ოპონენტები და წერენ: "ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესია არ არსებობს".

თუმცა გამონათქვამი "ეპისკოპოსის გარეშე ეკლესია არ არსებობს" შეიცავს ერთ ნიუანსს, რომელიც ცალკე მსჯელობას საჭიროებს.

ჩვენ ვამბობთ, რომ ეპისკოპოსის ხარისხი უმნიშვნელოვანესია ეკლესიისთვის, რადგან სწორედ მას აქვს ხელდასხმის, მირონისა და ტაძრის კურთხევის უფლება, რაც არ ხელეწიფებათ მღვდლებს. ამიტომაც, ეპისკოპოსის გარეშე ყოფნა არა მარტო ართულებს ეკლესიის შიდა ცხოვრებას და ქმნის მრავალგვარი უწესივრობის საფუძვლებს, არამედ ქმნის იმ საშიშროებას, რომ დროთა განმავლობაში, თუ ეკლესიამ ვერ შეძლო ამ დანაკლისის აღდგენა, თანდათან, მღვდლების გარდაცვალებისდა მიხედვით, შესაძლოა, უკიდურესად რთულ ვითარებას მიუახლოვდეს და თუ უფალმა არ ინება მისი გადარჩენა, საერთოდ, სასულიერო პირთა გარეშეც დარჩეს. ეს კი იქნება ეკლესიის კვდომის ყველაზე უმძაფრესი ნიშანი.

ამიტომაც, ლოგიკურად იბადება კითხვა: როგორ ძლებდა ძველმართლმადიდებლური ეკლესია ეპისკოპოსის გარეშე მთელი ორსაუკუნე ნახევრის განმავლობაში? საიდან ჰყავდა მღვდლები? როგორ გაჩნდნენ მასში ეპისკოპოსები? ვინ აღასრულებდა ნათლობას, ზიარებას, ხელდასხმებს? სწორედ ამ საკითხს მიეძღვნება ჩვენი წინამდებარე ნაშრომის მომდევნო თავი.

<<<

>>>