აპოლოგეტიკა - ნიკონიანელობა - საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია

პავლე დე რიკო

ნიკონიანელობა

1. ნიკონიანური სქიზმა (განხეთქილება)

პატრიარქ ნიკონის განხეთქილება - ეს არის მოსკოვის პატრიარქ ნიკონისა და მეფე ალექსის მეთაურობით, მორწმუნეთა ნაწილის გამოყოფა რუსეთის ისტორიულად მართლმადიდებლური ეკლესიისგან.

1652 წელს მოსკოვის პატრიარქი გახდა ნიკონი. ახალი პატრიარქი სახალხოდ ასწავლიდა "რუსეთის ეკლესიის ცთომილობის" შესახებ და აუცილებლად მიიჩნევდა მის "გასწორებას" ბერძნული ეკლესიის მიხედვით. 1653 წელს ნიკონმა ყველა ეკლესიას (სამრევლოს) დაუგზავნა ე. წ. "память"-ი (მრგვლივმოსავლელი ეპისტოლე), რომელშიც ნათქვამი იყო: "არ უნდა გაკეთდეს მუხლმოყრითი მეტანიები, არამედ მეტანია შესრულდეს მხოლოდ წელამდე; და ასევე, პირჯვარი უნდა დაიწეროთ სამი თითით". ისტორიულ საღვთისმსახურებო ტექსტებში მისი მითითებით შეიტანეს მრავალი ნოვაცია, მაგალითად, სიტყვა "Iсус"-ს წინ დაამატეს კიდევ ერთი ასო და გახადეს "Iисус". ამის გარდა დაამკვიდრეს კიდევ სხვა სიახლეები: ტრადიციული მუხლმოყრითი მეტანიები შეცვალეს წელამდე მეტანიებით, ლიტანიობა (მსვლელობა ჯვრით - ადმ.) ადრინდელთან შედარებით, უნდა შესრულებულიყო საწინააღმდეგო მიმართულებით (მზის საწინააღმდეგოდ), ხოლო "ალილუია", ღვთისმსახურებაზე, უნდა წარმოთქმულიყო არა ორჯერ, არამედ სამჯერ.

ყველა ეს სიახლე პირდაპირ ეწინააღმდეგებოდა ასმუხლიანი კრების (1551 წ.) დადგენილებებს:

- "ვინც არ გადაიწერს პირჯვარს ორი თითითი, ვითარც ქრისტე და მოციქულნი, შეჩვენებულ იყავნ" (ასმუხლიანი კრება, კანონი 31);

- "არ არის ჯეროვანი ალილუიას წარმოთქმა სამჯერ, არამედ უნდა წარმოითქვას ორჯერ, ხოლო მესამედ - დიდება შენდა ღმერთო" (ასმუხლიანი კრება, კანონი 42).

პატრიარქს უთითებდნენ, რომ მისი მოქმედებები იყო თვითნებური, მაშინ, 1654 წელს მან მოიწვია კრება, რომელზეც მონაწილეებზე დიდი ზეწოლის შედეგად, მიაღწია უფლებას ჩაეტარებინა "წიგნების შესწორება ძველი ბერძნული და სლავური ხელნაწერების მიხედვით". თუმცა შედარება წარმოებდა არა ძველი, არამედ თანამედროვე ბერძნული პრაქტიკის მიხედვით. 1656 წელს, მართლმადიდებლობის ზეიმის კვირას, მოსკოვის მიძინების ტარძარში საზეიმოდ გადასცეს ანათემას ისინი, ვინც პირჯვარს იწერდა ორი თითით. მოგვიანებით, უკვე თავისი შემადგენლობით სრულიად ნიკონიანურმა, ე. წ. "მოსკოვის დიდმა კრებამ" (166-1667) დაამტკიცა პირჯვრისწერისა და კურთხევის ახალი ფორმები და კრებითი კრულვები დაადო და "ეკლესიიდან სამარადისოდ" განკვეთა ისინი, ვინც ამიერიდან დაიცავდა ძველ აღმსარებლობას.

ისტორიულად ჩამოყალიბებული ღვთისმსახურების შეცვლის წინააღმდეგ წავიდა რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის უმრავლესობა, რომელთა შორისაც იყვნენ კლერიკოსები და ეპისკოპოსებიც კი, თუმცა იერარქებმა, მთლიანობაში, ეპისკოპოს პავლე კოლომნელის გარდა, მალევე დაკარგეს წინააღმდეგობის ძალა. მართლმადიდებლური უმაღლესი იერარქიის არყოლის, "საეკლესიო დაქვრივების" პირობებში (ეპისკოპოსი პავლე კოლომნელი ნიკონმა ჯერ სცემა, შემდეგ გადაასახლა, სადაც მოაკვლევინა კიდეც - ადმ.), რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სულიერი მეთაური გახდა დეკანოზი ამბაკუმი. ის, და კიდევ რამდენიმე კლერიკოსი (დეკანოზები ლონგინოზ მურომელი და დანიერლ კოსტრომელი, მღვდელი ლაზარ რომანოვსკი, დიაკონი ფედორი და ბერი ეპიფანე) სათავეში ჩაუდგნენ ძველი სარწმუნოების დამცველთა რიგებს. შემდგომში, სახელმწიფოებრივი ხელისუფლების მხარდაჭერის ძალითა და რუსეთის ეკლესიის სახელით გამყარდა პატრიარქ ნიკონის მომხრეთა რეფორმა, ხოლო ტრადიციული გადმოცემების დამცველი რუსი ქრისტეანები ("ძველმორწმუნეები") შერაცხეს განხეთქილების მოქმედად ("რასკოლნიკებად") და დაიწყეს მათი დევნა.

2. ნიკონიანური მწვალებლობა

პატრიარქ ნიკონის (ნიკონიანელთა) შეხედულებები რომელიმე ცალკეულ ტრადიციაზე, მოცემულ შემთხვევაში კი ბერძნულზე, როგორც ერთგვარ ეტალონზე, მსგავსია ე. წ. "სამენოვანი მწვალებლობისა", რომლის მიხედვითაც წმიდა წერილი უნდა ყოფილიყო მხოლოდ იმ სამ ენაზე, რომელზეც გაკეთდა წარწერები ჯვარცმული ქრისტეს თავს ზემოთ გაკრულ დაფაზე: ებრაულად, ბერძნულად და ლათინურად. ორივე შემთხვევაში ლაპარაკი იყო ქრისტეანობის აღსარების ბუნებრივი (ნაციონალურ) ფორმების უარყოფაზე. თვით ეროვნული აღმსარებლობის უარყოფის ფაქტი სრულიად უცხო იყო რუსული საეკლესიო ცნობიერებისთვის, რამდენადაც ისტორიული რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია ჩამოყალიბდა კირილე-მეთოდესეულ ტრადიციაში. თესალონიკელი ძმების ქადაგებამ შექმნა სლავური ეკლესიები და დააფუძნა უცილობელ ეროვნულ ნიადაგს, რომელიც გულისხმობდა არა მარტო წმიდა წერილისა და საღვთისმსახურებო კორპუსის სლავურ ენებზე თარგმნას, არამედ სხვადასხვა ადგილობრივი სახის ქრისტეანული ტრადიციის არსებობასაც.
ნიკონიანელთა ამოსავალი მწვალებლობა არის ისტორიული, მართლმადიდებლური აღმსარებლობის უარყოფა, რომელიც რუსეთში მემკვიდრეობითად არსებობდა (ანუ რუსეთმა ის მიიღო საბერძნეთისგან, უკვე ჩამოყალიბებული სახით). მოსკოვის 1666-1667 წლების ცნობილი "დიდი კრების" შემდეგ, რომელმაც დასწყევლა ისტორიული, რუსული მართლმადიდებლობა, დაიწყო განხეთქილებაში გასული რუსეთის ეკლესიის სასულიერო იერარქიისა და მრევლის ნაწილის ცალკე არსებობა (იგულისხმება ნიკონი და ყველა მისი მომხრე - ადმ.). მართლმადიდებლობას მოწყვეტილი სქიზმატიკოსი ნიკონიანელები თანდათანობით შთავარდნენ მრავალგვარ მწვალებლობებში. მათი "ეკლესიის" დასნეულებულ სხეულზე აღმოცენდნენ "სულიერი" წანაზარდები: მასონობა, რომელმაც შეიპყრო თავად-აზნაურთა წრეები, ხოლო დაბალი ფენები გაიტაცა - ხლისტობამ მის ყოველნაირ გამოვლინებაში. ამ უკანასკნელზე ღირს უფრო დეტალური შეჩერება, რადგან სწორედ მან განაპირობა ახალი, საკუთრივ ნიკონიანური, ტრადიციის შემდგომი მიმართულება. მაგრამ, მისტიკით მასობრივ გატაცებას წინ უსწრებდა რეფორმირებული აღმსარებლობის მეშვეობით ღმერთთან ურთიერთობის აღიარება.

3. ნიკონიანელობის ქადაგება

ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ოდითგანვე მართლმადიდებელ ერში, ნიკონიანელობის ქადაგება საკმაოდ გაძნელდა. ნიკონიანელები უბრალოდ ვერც გრძნობდნენ საკუთარი აღმსარებლობის შინაგან არსს. რუსი ხალხისთვის უცხო, XVII საუკუნის ახალბერძნული პრაქტიკიდან მექანიკურად გადმოღებული და კოპირებული ჩვეულებების სახით, ნიკონიანელები წააწყდნენ საკუთარი აღმსარებლობის მოტივაციის პრობლემას. სამი თითით პირჯვრისწერისას, არცთუ შორეული მართლმადიდებლები ვერ გრძნობდნენ საკუთარ თანამოზიარეობას წმიდა სარწმუნოებასთან. პირველად, ორი თითით რომ იწერდნენ პირჯვარს, თითოეულმა მათგანმა იცოდა, რომ ეს არის ძველთ უძველესი და წმიდა გადმოცემა. ასე იწერდა პირჯვარს თავადი ვლადიმირი, მოწამენი ბორისი და გლები, დიდი კიეველი სასაულთმოქმედნი ანტონი და თეოდოსი პეჩორელები, ჩვენი უახლესი თანამემამულე ღირ. სერგი რადონეჟელი და რუს წმინდანთა მთელი დასი. მაშ, რაღა საჭირო იყო ნიკონიანელთა ახალი რიტუალებთან ზიარება? წმიდა გადმოცემებისგან გაუცხოებულ საეკლესიო ჩვეულებებთან მიმართებაში, მორწმუნე ადამიანებს მათი სიწმიდის დაფიქსირებული, უეჭველი დასტური არ გააჩნდათ.

იმის შემდეგ, რაც უარყვეს ძველ საეკლესიო ღვთისმსახურებაში გამოხატული სარწმუნოება, ბუნებრივად ვერ შეიგრძნობდნენ მას ახალ ღვთისმსახურებაში. აქედან, გამომდინარე, ტაძარში ღმრთისადმი თაყვანისცემის გზა მრავალთათვის ბუნებრივად დაიკეტა. საჭირო გახდა პირადი ძალისხმევა პოზიტიური რელიგიური რეალიზაციისთვის, რომელიც ნიკონიანურ ტაძრებში ამიერიდან შეუძლებელი გახდა და ხალხის დიდმა ნაწილმა მისტიკურ სექტებს მიაშურა.

ამგვარ მდგომარეობას ვერ შველიდა ნიკონიანელ მქადაგებელთა ბობოქარი სამოძღვრო საქმიანობაც. თუმცა, ისიც კი შემოიფარგლებოდა ძველი მართლმადიდებლობის ძაგებით, რითაც სავსეა XVII-XVIII საუკუნეების ნიკონიანელ ადეპტთა თხზულებები. არსებითად, ნიკონიანელობას უბრალოდ არ ყოფნიდა საკუთარი დადებითი შინაარსი, რადგან ადრინდელი უკუგდებულ იქნა, ახალი ტრადიცია კი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბებული და ფესვგადგმული არ იყო. მის ფორმირებას მოუნდა მთელი XVIII საუკუნე. ახალი შინაარსი განსაკუთრებულად გამოვლინდა ხლისტურ სულიერ პრაქტიკაში, რასაც მოწმობენ XVIII საუკუნის ძიებანი და XIX საუკუნის პუბლიცისტიკა.

4. ხლისტობა

მოჩვენებითი მრავალფეროვნების ფონზე ხლისტობას გააჩნია ერთი პრინციპიალური თავისებურება. თავისი შინაგანი არსით ის ყოველთვის იყო სასქესო ენერგიისა და რელიგიური თვითშეგნების სიმბიოზი, რომელიც, სხვათა შორის, ამაში უცილობლივ როდი გულისხმობს, უფრო უარყოფს კიდეც, სქესობრივ კოიტუსს. ყველაზე მგრძნობიარე ადამიანები შინაგანად გრძნობდნენ ამას და ამიტომაც მესაჭურისეობა ხლისტობის ყველაზე თანამიმდევრული და ლოგიკური გამოვლინება, მისი ერთგვარი გვირგვინი გახდა.

ხლისტური "ხომალდის" ლიდერის ირგვლივ, რომელიც ითავსებდა წინასწარმეტყველის, და "ქრისტეს" ფუნქციებსაც კი, წარმოიშვება განსაკუთრებული საზოგადოება. ადეპტები ჯგუფდებიან სქესობრივი ნიშნების მიხედვით და აყალიებებენ "წრეებს". სქესობრივი თავშეკავება ქმნის აუცილებელ ემოციურ დაძაბულობას, ხოლო მარხვა უფრო ამახვილებს გრძნობას. ცეკვის მსგავსი მოძრაობები მსახურების დროს აძლიერებს სისხლის მიმოქცევას, ცნობიერებისა და ქვეცნობიერების ზღვარზე ხდება რელიგიური ზეშთაგონება, შესაძლებელია, ბოდვა. საინტერსოა, რომ სქესობრივი ენერგიის გამოყენება რელიგიურ მიზნებში - სუბლიმაცია, გვხვდება ამგვარი "ქრისტეანობისგან" ისეთ შორს მდგომ რელიგიაში, როგორიცაა, მაგალითდ, ტანტრული იოგა.

"სულიერ ქრისტეანობას" უმეტესწილად დაქვემდებარებულნი აღმოჩნდნენ დედაკაცები. თანამედროვეთა აღწერით (რომლებიც, სხვათა შორის, ეკუთვნიან გაბატონებულ ეკლესიას)XVIII-XIX საუკუნეების დედათა მონასტრების უდიდესი ნაწილი და ცოტა ნაკლებად, მამათა მონასტრების ბინადრები დასნეულებულნი აღმოჩდნენ ხლისტობის მწვალებლობით. მაგალითად, მელნიკოვ-პეჩორსკის თანახმად, მოსკოვში, ხლისტებთან დაკავშირებული მოკვლევების დროს აღმოჩნდა, რომ დედათა ყველა მონასტერს, თავის ბინადართა შორის ჰყავდა ამ სექტის მიმდევრები, ხოლო ცალკეული სავანეები არსებითად წარმოადგენდნენ ხლისტურ "ხომალდებს". დედაქალაქის მონასტრებს შორის ამ მხრივ ყველაზე ცნობილი იყო იოანესეული დედათა მონასტერი, თუმცა მათ არც მამათა სავანეები ჩამოუვარდებოდნენ. XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში ახალმა მიმართულებამ, საიდუმლო, ხლისტური ხომალდების ქარიზმატული გამოცდილების სახით, კრიტიკულ ზღვარს მიაღწია. მოიძებნა წიგნიერი ხალხი, რომელთაც შეძლეს ხლისტობა მიესადაგებინათ ძველმონასტრული ლიტერატურის ლეგალური საფუძვლებისთვის. XVIII საუკუნეში პაისი ველიჩკოვსკის ღვაწლით, რომელიც თარგმნიდა და გამოსცემდა წმიდა მამებისეულ ლიტერატურას, რომელიც ეძღვნებოდა მონაზვნობის სულიერ ცხოვრებას და რომელმაც გააღვიძა ინტერესი ბიზანტიური ისიქაზმის მემკვიდრეობისადმი, გამოიჭრა საკუთრივ ბერ-მონაზვნობის ნიკონიანური გაგება, რომელიც ცხოვრებაში დამკვიდრდა საზოგადო სახლით "სულიერი ცხოვრება".

5. "სულიერი ცხოვრება"

"სულიერი ცხოვრება", როგორც ცნება, რომელიც, თავისთავად სრულიად მართლმადიდებლურია, აღმოცენდა როგორც ძველი ბერმონაზვნობის ასკეტური პრაქტიკის შედეგი და სულიერი სრულყოფილებისკენ იყო მიმართული. ეგვიპტისა და სირიის ბერები თაობიდან თაობამდე აგროვებდნენ ასკეტურ გამოცდილებას. ეს უპირატესად იყო მეუდაბნოვეთა გამოცდილება, რომელიც წარმოადგენდა ძველი ასკეტების ყოფიერების ძირითად რეალიას. ზოგჯერ, ეს იყო ვარჯიშები, რომლებიც მიმართული იყო ყურადღების კონცენტრირებისკენ, ლოცვის განსაკუთრებული ტექნიკა და მისი მსგავსი პრაქტიკა, რომელიც აუცილებელი იყო მეუდაბნოვეთათვის.

განმარტოებისკენ და განუწყვეტელი ლოცვისკენ მიმართულება ის უმთავრესი ნიშანია, რომელიც ქრისტეანობის უფრო ქალაქურ - თემური ლიტერატურისგან განასხვავებს ამგვარ ტექსტებს. მაგრამ, ნიკონიანურ რუსეთში ეს სრულიად წმიდა და ღვთისმოსავი პრაქტიკა გამოყენებულ იქნა ეკლესიის კრებითი ცხოვრების შესაცვლელად.

შინაგან რეფლექსიაზე კონცენტრირებას აქცენტი გადაჰქონდა ადამიანის პიროვნების შინაგანი სივრცის სულიერ მოთხოვნებზე. ხოლო საკუთარ ქრისტეანობას ადამიანი უკვე განიცდიდა არა როგორც კრებითად, მთელს თემთან ერთად, არამედ, როგორც "კერძო ცხოვრებას". ეს სრულიად შეესაბამებოდა XVIII საუკუნის რეალიებს და ახალი სახელმწიფოებრიობის სეკულარულ ორიენტაციას, სადაც რელიგია ნამდვილად გახდა კერძო საქმე. ეროვნული, აღმსარებლობითი თემის უდიდესი ნაწილისთვის პოზიტიური შინაარსის მოპოვება ხანგრძლივი საქმეა. ამგვარი რამ თუ მოიპოვეს უფრო წინ წაწეულმა ნიკონიანელებმა, დანარჩენი სამწყსო ჯერ კიდევ ორ აღმსარებლობას შორის გაორებულ მდგომარეობაში იმყოფებოდა. დღისით სალოცავად მიდიოდნენ ნიკონიანურ ტაძარში და იქ (ფორმალურად) იყვნენ ნიკონიანელები, ხოლო ღამით, სახლში, ადრინდელი ჩვეულებისამებრს პირჯვარს იწერდნენ ორი თითით.

ახალი შინაარსის რეცეფცია ხდებოდა ორი გზით. ნიკონიანელთა ის ნაწილი, რომლებიც რელიგიურად უფრო მობილურნი იყო ხლისტურ "ხომალდებში" ეზიარა ამ შინაარსს. მეორე, უფრო ინერტულ ნაწილთან საქმის გარკვევა სინოდალური "ეკლესიის" იერარქებს მოუწია. სარწმუნოებრივი გაორების პრობლემა ძლიერ აწუხებდა ნიკონიანელთა ხელმძღვანელობას. რეალურად მოპოვებული შინაარსი ("სულიერი ცხოვრება") თითოეულ ადამიანამდე უნდა მიეტანათ.

1820 წელს ფილარეტ ამფიტეატროვმა, კალუგის ეპისკოპოსმა, ოპტის უდაბნოს მონასტერთან უნიკალური სკიტე დააარსა. იქვე მოქმედებდა ტიპოგრაფია, რომელიც ბეჭდავდა ასკეტურ ლიტერატურას, რომელიც ხელს უწყობდა "სულიერი ცხოვრების" დაფუძნებასა და განვითარებას, რომელიც ნიკონიანელობის ახალ პოზიტიურ შინაარსს ამკვიდრებდა, ხოლო საეკლესიო (კრებით) აღმსარებლობას რაღაც გარეგნულ და ნაკლებად საინტერესოს ხდიდა.

მაგრამ, საკუთრივ ნიკონიანური "განმანათლებლობის" გარდა, იქ დაფუძნებულ სკიტეს გააჩნდა კერძო აღსარების განსაკუთრებული სულიერი პრაქტიკა, ანუ აზრების გამოცხადება მონასტრის უხუცესთან, რომელიც შემდგომ ნიკონიანელობის ორიგინალური ტრადიციად - "სტარჩესტვოდ" ჩამოყალიბდა.

6. "სტარჩესტვო"

"სტარჩესტვო" არის ძველი ეკლესიის განსაკუთრებული მონასტრული ინსტიტუტი, რომელიც ნიკონიანელობას ძველ პატერიკებში ამოუკითხავს, პრაქტიკაში კი მიღებული აქვს მოლდავური მონასტრებისა და ხლისტური სექტებისგან.

"სტარჩესტვო" - ეს არის მოძღვრის, "სტარეცის" და "მოწაფის" ურთიერთქმედება, რომელიც გულისმობს განსაკუთრებული ფსიქიკური პრაქტიკის გამოყენებას, რომელიც მთელი ყურადღების ფოკუსირებას "მოწაფეების", აზრებისა და "სულიერი ცხოვრების" სხვა რეფლექსიებზე თვალყურის დევნებას ახდენს. "სტარცობაში" რეგულარულად ხდება საკუთარი, კერძო განცდების "სტარეცისდმი" გამოცხადება. საინტერესოა აღინიშნოს, რომ მელნიკოვ-პეჩორსკის რელიგიურ-პუბლიცისტურ თხზულებაში "Белые голуби", რომელიც ხლისტებს ეძღვნება, ვეცნობით ხლისტური სინანულის ფორმას: "მეწინავე ერისკაცს მართებს სინანულის ყოველკვირეული გამოცხადება, ხოლო გარეგან ერისკაცს (ანუ არახლისტს), მხოლოდ წელიწადში ერთხელ" (ოფიციალური საეკლესიო ხელისუფლები მარხვასა და აღსარებას ითხოვდა წელიწადში ერთხელ).

საკუთარი აზრების ყოველკვირეული გამოცხადება "სტარეცის" წინაშე, გახდა ის ოფიციალური პრაქტიკა, რომელიც გამოყოფდა "სულიერი მოსაგრეობისადმი" მიდრეკილ ადამიანებს და აყალიბებდა მათგან იმ განსაკუთრებულ თემს, რომლის მეთაური ხდებოდა "სტარეცი", - მეორე (ხშირად კი პირველი და ძირითადი) სულიერი მოძღვარი ეკლესიაში აღსარების მიმღები მღვდლის შემდეგ.

"სტარცებმა" ჩამოაყალიბეს "სულიერი ცხოვრება", გამუდმებით აკონტროლებდნენ რელიგიურ რეფლექსიას, იძლეოდნენ რჩევებს. მაგრამ, ის, რაც სასარგებლო იყო ძველი ეკლესიის მეუდაბნოვე ბერებისთვის, ქალაქისა და სოფლის ქრისტეანთათვის სულის საზიანო აღმოჩნდა. მთელი ყურადღების კონცენტრირება შინაგან განცდებზე - "გულის შინაგან უდაბნოში გაქცევა", - გახდა რეალური ცხოვრებიდან გასვლა და სინანულისა და აღსარების საეკლესიო საიდუმლო, ზოგიერთისთვის კი სიცოცხლეც კი არაფრის მაქნისი გახადა.

აღმოცენდა "მოწაფისა" და "სტარეცის" თავისებური ურთიერთდამოკიდებულება, სადაც მეთაურობა ზოგჯერ კომიკურ შეფერილობასაც კი ღებულობდა. და თუმცა ქრისტეანული ცხოვრების მიზანს, მისი ახალი შინაარსის მიხედვით, "სულიწმიდის მოხვეჭა" (სრულიად მონაზვნური მოსაგრეობა) წარმოადგენდა, ეს უკვე ეკლესიაში ცხოვრება აღარ იყო.

"მოიხვეჭეთ სული მშვიდობისა (წმიდა) და თქვენს გარშემო ათასები ცხონდებიან", - აი, ნიკონიანელობის მიერ მოპოვებული ლოზუნგი. და ეს სრულიად გასაგებია, "წმიდა ადგილზე" ხომ სახაზინო რელიგიური დაწესებულების "უსჯულოების საიდუმლო" მეფობს და "საჭირო მთებში გაქცევა", ანუ სულიერ კაცებთან, რომლებმაც "მოიხვეჭეს სულიწმიდა" და სულის ცხოვნება მხოლოდ მათ გარშემოღა თუ შეიძლება.

ნიკონიანელებს თვითონაც ესმით, რომ ოფიციალურ "ეკლესიას", თავისი ახალი "ობრიადებით, სულის ცხოვნების ძიება სულაც არ სჭირდება, "ეკლესია" საკმაოდ გადართულია გარეგნულზე. ნიკონიანელობის მიერ მოპოვებული შინაარსის აბსოლუტური ფორმულა მოცემულია გასაუბრებაში "ქრისტეანული ცხოვრების მიზანი", სადაც ნათქვამია: "გეუბნებოდნენ თქვენ: იარეთ ეკლესიაში, ილოცეთ ღმრთის მიმართ, აღასრულეთ ღმრთის მცნებები, ქმენით სიკეთე - აი, ქრისტეანული ცხოვრების მიზანი..., (ხოლო) მე, უბადრუკი სერაფიმე, განგიმარტავთ, თუ რაში მდგომარეობს ეს მიზანი. ჩვენი ქრისტეანული ცხოვრების ჭეშმარიტი მიზანი მდგომარეობს ღმრთის წმიდა სულის მოხვეჭაში". გახდნენ რა მისტიკოსები, ნიკონიანელებს უკვე აღარ აინტერესებდათ ეკლესიის, როგორც გარეგანი ფაქტორის, ცხოვრება, რომელიც არასაჭიროა ცხოვნებისთვის, ხოლო მართლმადიდებლური სარწმუნოების კრებითი აღიარება, ესმოდათ როგორც "ობრიადი"...

7. კრებითობის შესახებ

მაშ ასე, ნიკონიანური სქიზმა გადაგვარდა. შინაგანად მან მოიპოვა საკუთარი შინაარსი - "სულიერი ცხოვრება", რომელსაც მეთაურობენ და მართავენ "სტარცები". გარეგნულად, განხეთქილების შემდეგ, ნაკლებად შინაარსიანი, კრებითი ცხოვრება უინტერესო და არააქტუალური გახდა. კრებითობა მოკვდა, არასაჭირო შეიქნა და ამიტომაც, 1721 წელს პატრიარქის ინსტიტუტის გაუქმება, ასევე იმპერატორის აღიარება "ეკლესიის თავად" (იხ. რუსეთის იმპერიის კანონთა კრებული), ნიკონიანელების მიერ სრულიად ინერტულად აღიქმებოდა. მათ ეს უკვე აღარც აინტერესებდა! დაახლოებით ამ დროიდან აღარ ირჩევენ მწყემსებს, არ იწვევენ კრებებს. საგულისხმოა ასეთი მაგალითი: კიევის მიტროპოლიტ პლატონთან მივიდნენ გლეხები საკუთარი კანდიდატის დანიშვნის მოთხოვნით, პლატონმა უპასუხა: "ხვნა-თესვა და ყვირილი თქვენი საქმეა, ჩემი კი მღვდლების დანიშვნა..." ("ваше дело - орать да пахать, а мое - вам попов давать…".). როგორც ჩანს, გლეხებმა ჯერ კიდევ ვერ შეითვისეს "სულიერი ცხოვრების" პრინციპები, აი, მიტროპოლიტმა კი, შეითვისა...

კრებითი ცხოვრების შესახებ კარგად თქვა ერთ ერთ თავის ინტერვიუში მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის მიტროპოლიტმა ადრიანემ: კრებითობა, როგორც კონსერვატიული დემოკრატიის ფორმა ყოველთვის იყო მართლმადიდებლობის საფუძველი. ამიტომაც, სარწმუნოების სიმბოლოში ჩვენ ვაღიარებთ რწმენას "ერთი, წმიდა, საყოველთაო და სამოციქულო ეკლესიისადმი". საეკლესიო კრებები მოციქულთა დროიდან გახდა კრებითობის გამოვლინება და გამოხატულება.

კრებითობა გამოხატულია მებრძოლი (მიწიერი) ეკლესიის მოწყობაში. ის ვლინდება მღვდლებისა და ეპისკოპოსების კრებით არჩევაში, ერისკაცთა ქმედით მონაწილეობაში საეკლესიო ცხოვრებაში, გადაწყვეტილებათა კრებით მიღებაში ქრისტეანული საზოგადოების ყველა საფეხურზე - უბრალო სამრევლოდან საეკლესიო კრებამდე. ნათქვამიდან ცხადი ხდება თუ რამდენად არსებითია ეკლესიის გაგება მართლმადიდებლებთან და ნიკონიანელებთან, სადაც მრევლის წევრები ძირითადად დაკავებულები არიან "სულის მოხვეჭის" საქმით, ხოლო კლერიკოსები გარდაიქცნენ სახელმწიფო ჩინოვნიკებად, რომლებიც ასრულებენ "ტაბელური დღეების" საიმპერატორო კულტსა და სავალდებულო ყოველწლიურ აღსარებას.

8. "ღმრთის ცხებულები" (მიწიერ მეფეთა შესახებ)

მოპოვებულმა "სულიერმა ცხოვრებამ" როგორღაც დააკმაყოფილა ღმერთთან ურთიერთობის მოთხოვნილება, მაგრამ შექმნა ეკლესიური ორგანიზაციის შინაგანი გაორება. გარეგნულად ყველაფერი ძველებურად დარჩა: სამღვდელოება მსახურებდა, მრევლი თავის მოვალეობას ასრულებდა, მაგრამ ეს ყოველივე გახდა სავალდებულო, რომელიც "სულიერი ცხოვრების" პრინციპებს არ პასუხობდა. "ეკლესია" თითქოსდა შედგებოდა ორი ნაწილისგან: შინაგანი "სულიერი ნაწილისგან, რომელსაც ხელმძღვანელობდნენ "სტარცები" და გარეგანი ნაწილისგან, რომელიც დასაქმებული იყო რელიგიური რიტუალების აღსრულებით. ახლა საჭიროა ამ ორი ნაწილის შეერთება და იმპერატორებმა, რომლებმაც, როგორც ჩანს, ეს გაიგეს, საკუთარი თავი შესთავაზეს "ეკლესიას" გამაერთიანებლად. ისინი უკვე აღარ იწოდებიან ადრინდელი ტიტულატურით და მღვდელმთავართა მსგავსად იწოდებიან მამულის მითითების გარეშე (პეტრე I, ეკატერინე II). შესაძლოა, ამიტომაც დადის მონარქიის იდეა თავის უკიდურეს საზღვრებში, იმპერატორის, როგორც ღვთის ცხებულის გაგებამდე.

მაგრამ, აქ უნდა აღინიშნოს, რომ წმიდა წერილმა და ახალი აღთქმის წმიდა გადმოცემამ არაფერი იცის მეფეთა ცხებულობის შესახებ. წმ. იოან დამასკელი წერდა: "მაცხოვარმა ეკლესიაში დააწესა მოციქულები, წინასწარმეტყველები და მოძღვრები, და არა იმპერატორები". განა ღმრთის ცხებული ქრისტე არ არის? მტკიცება იმისა, რომ იმპერატორი (მეფე) არის ღმრთის ცხებული, არის მწვალებლობა, რადგან არსებითად ახალი აღთქმის უარყოფას წარმოადგენს. იესუ ქრისტე თვითონ არის მეფე, ხოლო ყველა ქრისტეანი მოწოდებულია ღმრთის სასუფევლისკენ. ზეციური მოქალაქეობა შეერთებულია სულიწმიდასთან, რომლის ბეჭედს მირონცხება წარმოადგენს. მირონცხებული კი არის ყველა ქრისტეანი. ცხებულობის განსაკუთრებულობა დარჩა ძველ აღთქმაში "აღთქმულ მიწასთან" და მის ხალხთან ერთად. უცნაურია ამის კითხვა რუსულ რელიგიურ პრესაში, რადგან რუს ხალხს არ ჰქონია საკუთარი "აღთქმული მიწა" და საკუთარი, განსაკუთრებული რჩეულობა. ჩვენ, მოციქულ პავლეს თანახმად, ვართ "ველური ზეთისხილი", რომელიც მათ ადგილას დავემყენით (რომ. 11:17). ეკლესიამ უნდა დაადასტუროს, რომ ღმრთის ცხებული არის მხოლოდ უფალი ჩვენი იესუ ქრისტე.

9. "მეფე - მოწამე"

ნიკონიანურ "ეკლესიაში" შინაგანი და გარეგანი წყალგამყოფის გადალახვას შეეცადა რუსეთის იმპერიის უკანასკნელი იმპერატორი ნიკოლოზ II. ის ნამდვილად იყო მისტიკური ადამიანი, გრძნობდა ბედისწერის ბეჭედს, გამუდმებით ჰქონდა სულთა სამყაროსთან ურთიერთობის მოთხოვნილება. ეს, სხვათა შორის, იყო რომანოვების დინასტიის ჩვეულებრივი საქმე, რომლის წევრები იყვნენ სპირიტისტები. არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს რაღაცნაირად დაკავშირებულია "შავ მაგიასთან" - არა, უფრო მეტად, ეს იყო "სულიერი ცხოვრების" პრაქტიკის გაგრძელება. ან რა არის გასაკვირი ამაში, თუკი გავიხსენებთ, რომ ნიკოლოზ II-ის მამის (ალექსანდრე III-ის) სულიერი მამა იყო "სულიერი ცხოვრების" ცნობილი მქადაგებელი იოანე კრონშტადტელი, "იოანიტების" ორდენის სულიერი "ქრისტე".

"იოანიტების" გამო იოანე კრონშტადტელს, როგორც ჩანს, კარგად მოხვდა "წმ. სინოდისგან", ამიტომაც, საკუთარი რეაბილიტაციისთვის, ის აქეზებს იმპერატორს მოახდინოს სერაფიმე საროველის კანონიზაცია, რომელსაც, "სულიერი მწერლის", სერგი ნილუსის თქმით და ეკუთვნის კიდეც "სულიერი ცხოვრების" ზემოთმოტანილი ფორმულა "სულიწმიდის მოხვეჭის" შესახებ.

იმპერატორის გვერდით გამუდმებით იმყოფება იმპერატორის ოჯახის პირადი, კერძო "სტარეცი" - ხლისტი გრიგორი ეფიმეს ძე რასპუტინი. უკანასკნელი კარგად იცნობს იოანე კრონშტადტელს და როგორც თანამედროვენი წერენ, ძლიერაც მოსწონებია მას. იმპერატორი გამუდმებით ეკითხება რჩევებს თავის "სტარეცს" სახელმწიფო პოლიტიკის საკითხებში, რაც, სხვათა შორის, "სულიერი ცხოვრების" მოთხოვნების თანხმიერია (ამას განათლებული საზოგადოება ვერ გაიგებს).

საშუამავლო როლის განხორციელება "შინაგან" და "გარეგან"ეკლესიებს შორის ასახვას ჰპოვებს სერაფიმე საროველის კანონიზაციაში. მას განადიდებს არა გარეგანი "ეკლესია", არამედ იმპერატორი, "წმ. სინოდის" საწინააღმდეგოდ. თვით კანონიზირებული წარმოადგენს გარეგანი (ის იყო "მღვდელმონაზონი") და შინაგანი (ის არის აბსოლუტურად "სულიერი) ეკლესიურობის, განხორციელებულ სინთეზს.

მაგრამ ნიკოლოზ II-ის საშუამავლო საქმიანობის ნამდვილ აპოთეოზად იქცა მისი სიკვდილი, უფრო ზუსტად მისი, როგორც მოწამის, შემდგომდროინდელი კანონიზაცია. დაღუპული არის "მეფე" და აპოსტასიის ძალთა უმანკო მსხვერპლი, რომელიც ებრძვის საიმპერატორო ძალაუფლებას. ის, ამავე დროს, რუსეთის იმპერიის კანონების მიხედვით, არის ეკლესიის თავი. ეს არის სწორედ ის დიდი ხნის ნანატრი სინთეზი - "მეფისა", როგორც "ეკლესიის" თავისა, და "მსხვერპლისა". ეს ფორმულა შეიძლება მიესადაგოს მხოლოდ ქრისტეს, ძეს ღმრთისას, რასაც აკეთებენ ამ ბოლო დროს, როდესაც "სახალხო სინანულის" აუცილებლობაზე ლაპარაკობენ.

10. "მოუნანიებელი ცოდვა" და "საერთო-სახალხო სინანული"

"საეკლესიო" მასმედიაში შეიძლება წავიკითხოთ ასეთი რამ: "... მსგავსად იმისა, როგორც ქრისტე იყო ჯვარცმული გოლგოთაზე მთელი კაცობრიობის ცოდვათათვის, ასევე მეფე ნიკოლოზ II შეწირულ იქნა მსხვერპლად მთელი რუსეთის ცოდვებისთვის. ჭეშმარიტი მეფე არის "ზეციური მეფეის განსულირებული ხატი"... შევინანოთ მეფის წინაშე, ნიშნავს ნამდვილად შევინანოთ თვით ღმრთის წინაშე.
... მეფის მკვლელობის ცოდვა ჯერაც არ არის შენანებული. არის და უმძიმესი დანაშაული, ჩადენილი ღვთაებრივი და კაცობრივი სჯულის წინააღმდეგ, ეს ცოდვა უმძიმეს ტვირთად აწევს ჩვენი ერის სულს, მის ზნეობრივ თვითშეგნებას".

გავიდა 10 წელი იმ დღიდან, რა დღიდანაც ჩვენმა პატრიარქმა სინანულსკენ მოგვიწოდა... და რა? განა შევინანეთ ჩვენი პატრიარქის მოწოდებისა და ჩვენი სინდისის მიხედვით? თითქოსდა ყველაფერი ნათელია: დამნაშავე ხარ - შეინანე, მოიტანე სინანულის ღირსი ნაყოფი და უფალი მოგიტევებს, რათა იცხოვრო სუფთა სინდისით. მაგრამ, სამწუხაროდ, მრავალს არ უნდა ირწმუნოს, რომ მეფის მკვლელობის ცოდვა თითოეულ ჩვენგანზეა...".

საიმპერატორო ეკლესიის თემა არსებითია ნიკონიანელთა საბჭოთა ხელისუფლებისადმი დამოკიდებულების საკითხის განხილვისას. არის თუ არა საბჭოთა ხელისუფლება ანტიქრისტესგან, თუკი მან მოკლა და "მსხვერპლად შეწირა" "მეფე-მაცხოვარი"?

11. რმე-ს 1917 წლისა და შემდგომი პერიოდის "მოწამეები" და "აღმსარებლები"

მოწამეობრიობა ეკლესიის საძირკველია.

იღუმენი დამასკინ ორლოველი წერს: "რუსეთის ისტორიაში არ არსებობდა მოწამეობრიობის პერიოდი, თუმცა იყო პერიოდი მოღვაწეობისა, მოსაგრეობისა. და ამ თვალსაზრისით, შესაძლოა არსებობდა საეკლესიო გამოცდილების ერთგვარი არასრულება..." იღუმენი ნამდვილად არ მიიჩნევს მოწამეებად ძველი რუსეთის პირველ მოწამეებს - იოანესა და თეოდორეს, რომელთა საფვლავზე მეათედის (ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის) სახელგანთქმული ეკლესიაა გაშენებული (მეათედისად იმიტომ იწოდება, რომ თავადმა ვლადიმირმა მის ასაშენებლად გამოჰყო თავისი შემოსავლის მეათედი - ადმ.).

სხვა შემთხვევასთან დაკავშირებით წამოცდენილი ეს შენიშვნა წარმოადგენს თავისებურ ფროდისეულ წამოცდენას. 1917 წელს დაიღუპა საბჭოების მიერ განადგურებული რუსეთის იმპერია, რომელიც იყო ძველმართლმადიდებლობისგან განდგომილ და განხეთქილებაში გასულ იერარქთა და მოსკოვიის უკანასკნელ მეფეთა პირმშო. ამ ძალაუფლებისადმი წინააღმდეგობა, ნიკონიანელობის ადეპტთა აზრით, იყო ბრძოლა აპოსტასიასთან, შედეგად, წარმოქმნა ახალმოწამეთა დასი, რომლებიც ახალი, ნიკონიანური "ეკლესიის" ფუნდამენტი გახდა.

მართლაც, რევოლუციის შემდეგ, ნიკონიანელობის როლი მკვეთრად შეიცვალა, დაკარგა სახელმწიფოებრივი აღმსარებლობის პოზიცია და დევნილი გახდა. ახალმა ხელისუფლებამ ტერორი გამოუცხადა საზოგადოების პრივილეგირებულ კლასებს. მაგრამ არის თუ არა სამრთლიანი ამის გამო ისინი ჩავთვალოთ ქრისტეანობისთვის ტანჯულ მოწამეებად? საბჭოთა ხელისუფლება, ისევე როგორც ნებიმიერი რევოლუციური ძალაუფლება, "ყოფილთ" მთლად მათი რელიგიური მსოფლმხედველობის გამო როდი დევნიდა, მითუმეტეს, რომ მოსახლეობის რევოლუციურ ნაწილშიც იყვნენ მორწმუნე ადამიანები, ხოლო პატრიარქი ტიხონმა საბჭოთა სასამართლოს წინაშე შეინანა თავისი "კონტრრევოლუციური" საქმიანობა. იგივეს აღიარებდნენ და ინანიებდნენ ნიკონიანური ეკლესიის სხვა ცნობილი იერარქებიც, მაგალითად: მიტროპოლიტი ელეფთერი და სერგი სტარგოროდსკი (შემდგომში რმე-ს პირველი სტალინური პატრიარქი).

12. დასკვნა

ამგვარად, შეგვიძლია შევაჯამოთ ნათქვამი და განვაცხადოთ, რომ ნიკონიანურ განხეთქილებას, თავისი წარმოშობის შემდეგ, გააჩნდა არსებითი ნაკლი, რომელიც დაკავშირებულია სულიერი ტრადიციის არქონასთან, რომელიც ღმერთთან ურთიერთობის ობიექტურობით იქნებოდა უზრუნველყოფილი, და დამოწმებული იქნებოდა უშუალო მემკვიდრეთაგან.

ამ პრობლემამ სტიმული მისცა სულიერ ძიებებს, რომელიც ხლისტური ქარიზმატული პრაქტიკის შექმნით დასრულდა. ეს სულიერი გამოცდილება ჯერ აკუმულირებულ იქნა მონასტრებში, ხოლო შემდეგ ტრანსლირებულ იქნა მორწმუნეთა ფართო მასებში ე. წ. "სტარცობის" სახით. ნიკონიანელობის მიერ გათავისებული სულიერი გამოცდილება ლეგიტიმირებულ იქნა ძველმონაზვნური ლიტერატურიდან ამოკრებილი სტატიებით. XX საუკუნეში ახალი სულიერი შინაარსი დაფიქსირდა პროგრამული კანონიზაციებით. შეძენილმა სულიერმა შინაარსმა ჩვეულებრივი ეკლესიურობა გარდააქცია გარეგნულ და ნაკლებშინაარსოვან დაწესებად. აქვე აღმოცენდა რელიგიური ცხოვრების გაორების პრობლემაც. დღეისთვის, ამ პრობლემის გადაწყვეტის მცდელობად შეიგვიძლია ჩავთვალოთ იმპერატორის კულტისა და საყოველთაო-სახალხო ცოდვის ინიცირება, რომელიც, ნიკონიანური ეკლესიის სწავლებით, ნათლისღებითაც კი ჩამოუბანელია.